تفسیر روایی سوره لیل

سوره لیل

شأن نزول

1

(لیل/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌عِیسَی الْأَنْصَارِیِّ (رحمة الله علیه) قَالَ: کُنْتُ جَالِساً مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) بَعْدَ أَنْ صَلَّیْنَا مَعَ النَّبِیِ (صلی الله علیه و آله) {الْعَصْرَ} بِهَفَوَاتَ فَجَاءَ رَجُلٌ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَدْ قَصَدْتُکَ فِی حَاجَهًٍْ لِی أُرِیدُ أَنْ تَمْضِیَ مَعِی فِیهَا إِلَی صَاحِبِهَا فَقَالَ لَهُ قف {قُلْ} قَالَ إِنِّی سَاکِنٌ فِی دَارٍ لِرَجُلٍ فِیهَا نَخْلَهًٌْ وَ إِنَّهُ یَهِیجُ الرِّیحُ فَیَسْقُطُ مِنْ ثَمَرِهَا بَلْحٌ وَ بُسْرٌ وَ رُطَبٌ وَ تَمْرٌ وَ یَصْعَدُ الطَّیْرُ فَیُلْقِی مِنْهُ وَ أَنَا آکُلُ مِنْهُ وَ یَأْکُلُونَ مِنْهُ الصِّبْیَانُ مِنْ غَیْرِ أَنْ نَبْخَسَهَا بِقَصَبٍ أَوْ نَرْمِیَهَا بِحَجَرٍ فَاسْأَلْهُ أَنْ یَجْعَلَنِی فِی حِلٍّ قَالَ انْهَضْ بِنَا فَنَهَضْتُ مَعَهُ فَجِئْنَا إِلَی الرَّجُلِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَرَحَّبَ وَ فَرِحَ بِهِ وَ سُرَّ وَ قَالَ فِیمَا جِئْتَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ جِئْتُکَ فِی حَاجَهًٍْ قَالَ تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَمَا هِیَ قَالَ هَذَا الرَّجُلُ سَاکِنٌ فِی دَارٍ لَکَ فِی مَوْضِعِ کَذَا ذَکَرَ أَنَّ فِیهَا نَخْلَهًًْ فَإِنَّهُ یَهِیجُ الرِّیحُ فَیَسْقُطُ مِنْهَا بَلْحٌ وَ بُسْرٌ وَ رُطَبٌ وَ تَمْرٌ وَ یَصْعَدُ الطَّیْرُ فَیُلْقِی مِثْلَ ذَلِکَ مِنْ غَیْرِ حَجَرٍ یَرْمِیهَا بِهِ أَوْ قَصَبَهًٍْ یَبْخَسُهَا فَاجْعَلْهُ فِی حِلٍّ فَتَأَبَّی عَنْ ذَلِکَ وَ سَأَلَهُ ثَانِیاً وَ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فِی الْمَسْأَلَهًِْ وَ یَتَأَبَّی إِلَی أَنْ قَالَ وَ اللَّهِ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُبْدِلَکَ بِهَذَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَدِیقَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ فَأَبَی عَلَیْهِ وَ رَهِقَنَا لمساء {الْمَسَاءُ} فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) تَبِیعُنِیهَا بِحَدِیقَتِی فُلَانَهًَْ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ قَالَ فَاشْهَدْ لِی عَلَیْکَ اللَّهَ وَ مُوسَی‌بْنَ‌عِیسَی الْأَنْصَارِیَّ أَنَّکَ قَدْ بِعْتَهَا بِهَذَا الدَّارِ قَالَ نَعَمْ أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مُوسَی‌بْنَ‌عِیسَی الْأَنْصَارِیَّ عَلَی أَنِّی قَدْ بِعْتُکَ هَذِهِ الْحَدِیقَهًَْ بِشَجَرِهَا وَ نَخْلِهَا وَ ثَمَرِهَا بِهَذِهِ الدَّارِ أَ لَیْسَ قَدْ بِعْتَنِی هَذِهِ الدَّارَ بِمَا فِیهَا بِهَذِهِ الْحَدِیقَهًِْ وَ لَمْ یَتَوَهَّمْ أَنَّهُ

یَفْعَلُ فَقَالَ نَعَمْ أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مُوسَی‌بْنَ‌عِیسَی عَلَی أَنِّی قَدْ بِعْتُکَ هَذِهِ الدَّارَ بِهَذِهِ الْحَدِیقَهًِْ فَالْتَفَتَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ قُمْ فَخُذِ الدَّارَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ وَ أَنْتَ فِی حِلٍّ مِنْهَا وَ سَمِعُوا أَذَانَ بِلَالٍ فَقَامُوا مُبَادِرِینَ حَتَّی صَلَّوْا مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَهًَْ ثُمَّ انْصَرَفُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ فَلَمَّا أَصْبَحُوا صَلَّی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِهِمُ الْغَدَاهًَْ وَ عَقَّبَ فَهُوَ یُعَقِّبُ حَتَّی هَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) بِالْوَحْیِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَأَدَارَ وَجْهَهُ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ فَعَلَ مِنْکُمْ فِی لَیْلَتِهِ هَذِهِ فِعْلًا فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ بَیَانَهَا فَمِنْکُمْ أَحَدٌ یُخْبِرُنِی أَوْ أُخْبِرُهُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) بَلْ أَخْبِرْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَأَقْرَأَنِی عَنِ اللَّهِ السَّلَامَ وَ قَالَ لِی إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَعَلَ الْبَارِحَهًَْ فِعْلَهًًْ فَقُلْتُ لِحَبِیبِی مَا هِیَ فَقَالَ اقْرَأْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقُلْتُ وَ مَا أَقْرَأُ فَقَالَ اقْرَأْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ وَ لَسَوْفَ یَرْضی أَنْتَ یَا عَلِیُّ أَ لَسْتَ صَدَّقْتَ بِالْجَنَّهًِْ وَ صَدَّقْتَ بِالدَّارِ عَلَی سَاکِنِهَا وَ بَذَلْتَ الْحَدِیقَهًَْ قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَهَذِهِ سُورَهًٌْ نَزَلَتْ فِیکَ وَ هَذَا لَکَ فَوَثَبَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ أَنْتَ أَخِی وَ أَنَا أَخُوک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - موسی‌بن‌عیسی انصاری گوید: «روزی پس از اینکه نماز عصر را با پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جماعت خواندیم درکنار علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نشسته بودم که شخصی نزد علی (علیه السلام) آمد و گفت: «ای اباالحسن (علیه السلام)! به خاطر کاری نزد تو آمدم و می‌خواهم برای انجام آن همراه من نزد کسی بیایی». علی (علیه السلام) به او فرمود: «بگو (مشکلت چیست)»؟ آن مرد گفت: «من در خانه‌ی شخصی زندگی می‌کنم که صاحب‌خانه در آن درخت خرمایی دارد، وقتی باد می‌وزد یا پرنده‌ای بر آن درخت می‌نشیند، از آن درخت خرما بر زمین می‌افتد و من و فرزندانم از آن‌ها می‌خوریم بدون آنکه برای انداختن خرما، چوبی به درخت بزنیم یا سنگی به‌سمتش پرتاب کنیم، این وضع از وقتی‌که خرمای درخت، نارس است آغاز می‌شود و تا وقتی که به رُطب تبدیل شود و بخشکد ادامه می‌یابد، بیا و از وی بخواه که مرا حلال کند». علی (علیه السلام) فرمود: «مارا نزد او ببر». من نیز برخاسته و همراه هم نزد آن مرد رفتیم، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به او سلام‌کرد، او نیز به حضرت (علیه السلام) خوشامد گفت و از آمدن ایشان شادمان و خرسند شد. آنگاه به حضرت (علیه السلام) عرض کرد: «ای اباالحسن (علیه السلام)! برای چه‌کاری به اینجا آمده‌اید»؟ علی (علیه السلام) فرمود: «برای انجام کاری نزد تو آمده‌ام». عرض کرد: «انشاءالله به مقصودت خواهی رسید، آن چه کاری است»؟ فرمود: «این مرد که در خانه‌ی تو در فلان محلّه ساکن است، می‌گوید: در آن خانه، درخت خرمایی است که هنگام وزش باد و نشستن پرندگان بر آن، از وقتی‌که خرما نارس است تا وقتی که به رطب و خرمای خشک تبدیل می‌شود، خرما بر زمین می‌افتد بدون اینکه این مرد به آن سنگی پرتاب کند یا چوبی به آن بزند، از تو می‌خواهم که وی را از این بابت حلال کنی». آن مرد نپذیرفت و علی (علیه السلام) برای بار دوّم خواسته‌ی خود را تکرار کرد و بر این خواسته اصرار نمود، ولی باز هم آن مرد نپذیرفت، تا اینکه حضرت (علیه السلام) به وی فرمود: «به خدا سوگند! من از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برایت ضمانت می‌کنم که آن حضرت (علیه السلام) به‌جای این درخت، باغی در بهشت به تو عنایت کند». ولی این‌بار نیز نپذیرفت. کم‌کم به غروب آفتاب نزدیک شدیم که علی (علیه السلام) به وی فرمود: «آیا آن خانه را در برابر فلان باغم به من می‌فروشی»؟ آن مرد گفت: «آری و گفت: «خدا و موسی‌بن‌عیسی انصاری را بر خود گواه بگیرکه آن باغ را در برابر این خانه به من فروختی». علی (علیه السلام) فرمود: «آری! خدا و موسی‌بن‌عیسی انصاری را گواه می‌گیرم که آن باغ با همه‌ی درختان، نخل‌ها و میوه‌هایش را در مقابل این خانه به تو فروختم». علی (علیه السلام) که فکر نمی‌کرد او چنین کاری انجام دهد (برای اطمینان بیشتر) پرسید: «آیا تو این خانه را با هرآنچه در آن است، در برابر آن باغ به من فروختی»؟ آن مرد گفت: «آری! خدا و موسی‌بن‌عیسی را گواه می‌گیرم که من این خانه را در برابر آن باغ به شما فروختم». آنگاه علی (علیه السلام) رو به آن مرد (مستأجر) کرد و فرمود: «برخیز و خانه را تحویل بگیر! خداوند آن را برای تو مبارک گرداند و از هم‌اکنون برای تو حلال است». در این‌هنگام وقت نماز مغرب فرا رسید و صدای اذان بلال به گوششان رسید، جملگی به‌سوی نماز شتافتند و نماز مغرب و عشا را همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به‌جا آوردند و هریک به خانه‌ی خودش رفت. صبحگاهان در نماز جماعت پیامبر (صلی الله علیه و آله) شرکت کردند. پس از نماز صبح، آن حضرت (علیه السلام) مشغول خواندن تعقیبات شد، در همان حالِ خواندن تعقیبات، جبرئیل از جانب خدا برای حضرت (صلی الله علیه و آله) وحی آورد. [پس از پایان وحی] پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به اصحاب کرد و فرمود: «چه‌کسی شب گذشته کاری انجام داده است که خداوند درباره‌ی آن وحی فرستاد؟ آیا کسی به من خبر می‌دهد یا من به او خبر دهم»؟ امیرمؤمنان علی (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما برای ما بازگو کنید»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! جبرئیل نازل شد و از جانب خدا به من سلام رساند و گفت: امیرمؤمنان علی (علیه السلام) دیشب کار مهمّی انجام داده است، من از دوستم (جبرئیل) پرسیدم: «چه‌کاری»؟ جبرئیل گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بخوان! گفتم: چه بخوانم»؟ گفت: «بخوان: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی… وَ لَسَوْفَ یَرْضی». [پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ادامه فرمود]: «ای علی (علیه السلام)! تو [در روز قیامت] راضی و خشنود خواهی شد؛ مگر تو بهشت را صدقه ندادی و آن خانه را به کسی که در آن ساکن بود، صدقه ندادی و باغت را نبخشیدی»؟ علی (علیه السلام) عرض کرد: «آری! ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین است»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پس این سوره درباره‌ی تو نازل شده و این پاداش [که در این سوره آمده) برای توست». آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به‌سوی علی (علیه السلام) شتافته میان چشمانش را بوسید و او را در آغوش کشید و به وی فرمود: «تو برادر منی و من برادر تو».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص148

بحارالأنوار، ج41، ص37/ فرات الکوفی، ص566؛ بتفاوتٍ

2

(لیل/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مؤمن {مُوسِرٌ} عَلَی عَهْدِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی دَارٍ {لَهُ} حَدِیقَهًٌْ وَ لَهُ جَارٌ لَهُ صِبْیَهًٌْ فَکَانَ یَتَسَاقَطُ الرُّطَبُ مِنَ النَّخْلَهًِْ فَیَنْشُدُونَ صِبْیَتُهُ یَأْکُلُونَهُ فَیَأْتِی الْمُوسِرُ فَیُخْرِجُ الرُّطَبَ مِنْ جَوْفِ أَفْوَاهِ الصِّبْیَهًِْ وَ شَکَا الرَّجُلُ ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ وَحْدَهُ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ بِعْنِی حَدِیقَتَکَ هَذِهِ بِحَدِیقَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ لَهُ الْمُوسِرُ لَا أَبِیعُکَ عَاجِلًا بِآجِلٍ فَبَکَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ رَجَعَ نَحْوَ الْمَسْجِدِ فَلَقِیَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یُبْکِیکَ لَا أَبْکَی اللَّهُ عَیْنَیْکَ فَأَخْبَرَهُ خَبَرَ الرَّجُلِ الضَّعِیفِ وَ الْحَدِیقَهًِْ فَأَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَتَّی اسْتَخْرَجَهُ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ قَالَ لَهُ بِعْنِی دَارَکَ قَالَ الْمُوسِرُ بِحَائِطِکَ الْحُسْنَی فَصَفَّقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَدَهُ وَ دَارَ إِلَی الضَّعِیفِ فَقَالَ لَهُ تَحَوَّلْ إِلَی دَارِکَ فَقَدْ مَلَّکَهَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ لَکَ وَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِلَی آخِرِ

السُّورَهًِْ فَقَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ هَذِهِ السُّورَهًَْ الْکَامِلَهًْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) شخص ثروتمندی در خانه‌اش باغی داشت. در همسایگی وی مردی بود که کودکانی داشت. گاهی اوقات از درخت مرد توانگر خرمایی بر زمین می‌افتاد و آن کودکان با شتاب دویده و آن خرما را در دهان می‌گذاشتند، مرد ثروتمند می‌آمد و خرما را از دهانشان بیرون می‌کشید. همسایه‌ی مرد ثروتمند در این‌باره به پیامبر (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) به تنهایی نزد مرد ثروتمند رفت و فرمود: «این باغت را در برابر یک باغ در بهشت به من بفروش». مرد ثروتمند گفت: «من مال نقد را به نسیه‌ات نمی‌فروشم»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) از پاسخ وی گریان‎ شد و به‌سوی مسجد بازگشت. در راه امیرمؤمنان علی (علیه السلام) با پیامبر (صلی الله علیه و آله) روبرو گردید. علی (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه‌چیز باعث [اندوه] شما شده است؟! خداوند هرگز دیدگانت را نگریاند»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) ماجرای مرد ناتوان و باغ را برای وی بازگو کرد. علی (علیه السلام) پس از شنیدن این ماجرا به خانه‌ی مرد ثروتمند رفت، او را به بیرون فرا خوانده و به وی فرمود: «خانه‌ات را به من بفروش». مرد ثروتمند عرض کرد: «در مقابل فلان باغِ نیکویت به تو می‌فروشم». علی (علیه السلام) [به نشانه‌ی انجام معامله] با مرد توانگر دست داد. آنگاه نزد مرد ناتوان رفت و به وی گفت: «به‌سوی خانه‌ات برو! خداوندی که پروردگار جهانیان است آن را به ملکیّت تو درآورد». آنگاه خود [به‌سوی مسجد] بازگشت». [از سوی دیگر] جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و به ایشان عرض کرد: ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بخوان: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی…؛ پس از نزول سوره، پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جا برخاست و میان چشمان علی (علیه السلام) را بوسید و فرمود: «پدرم به فدایت! خداوند این سوره را به‌طور کامل دربارهِی تو نازل فرمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص150

بحارالأنوار، ج41، ص37/ فرات الکوفی، ص565؛ بتفاوتٍ

ثواب قرائت

1

(لیل/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ حَتَّی یَرْضَی وَ عَافَاهُ مِنَ الْعُسْرِ وَ یَسَّرَ لَهُ الْیُسْرَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، خداوند متعال چنان به او عطا می¬کند که راضی شود و سختی را از او بر-می¬گیرد و راه آسانی برایش فراهم می¬آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص152

المصباح للکفعمی، ص451/ نورالثقلین

2

(لیل/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَهَا خَمْسَ عَشْرَهًَْ مَرَّهًًْ لَمْ یَرَ مَا یَکْرَهُ وَ نَامَ بِخَیْرٍ وَ آمَنَهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ مَنْ قَرَأَهَا فِی أُذُنِ مَغْشِیٍّ عَلَیْهِ أَوْ مَصْرُوعٍ أَفَاقَ مِنْ سَاعَتِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه این سوره را پانزده مرتبه بخواند، آنچه را خوش نمی¬دارد، نمی¬بیند و به نیکی می¬خوابد و خداوند متعال او را در امان می¬دارد و هرکه آن را در گوشِ از هوش رفته یا غش‌کرده¬ای بخواند، وی در دَم به هوش می¬آید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص152

البرهان

3

(لیل/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَکْثَرَ قِرَاءَهًَْ وَ الشَّمْسِ وَ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ وَ الضُّحی وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ فِی یَوْمٍ أَوْ لَیْلَهًٍْ لَمْ یَبْقَ شَیْءٌ بِحَضْرَتِهِ إِلَّا شَهِدَ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی شَعْرُهُ وَ بَشَرُهُ وَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ وَ عُرُوقُهُ وَ عَصَبُهُ وَ عِظَامُهُ وَ جَمِیعُ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنْهُ وَ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبِلْتُ شَهَادَتَکُمْ لِعَبْدِی وَ أَجَزْتُهَا لَهُ انْطَلِقُوا بِهِ إِلَی جِنَانِی حَتَّی یَتَخَیَّرَ مِنْهَا حَیْثُ مَا أَحَبَّ فَأَعْطُوهُ إِیَّاهَا مِنْ غَیْرِ مَنٍّ وَ لَکِنْ رَحْمَهًًْ مِنِّی وَ فَضْلًا عَلَیْهِ وَ هَنِیئاً لِعَبْدِی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه سوره‌ی شمس، لیل، ضحی و انشراح را در روز یا شب بسیار تلاوت کند، چیزی پیرامون او نباشد جز آنکه در روز رستاخیز بر او گواهی دهد حتّی مو، پوست، گوشت، خون، رگ‌ها، اعصاب، استخوان‌ها و همه‌ی اعضا و جوارح او که زمین بر روی خود می‌گیرد بر او گواهی دهند و پروردگار متعال می‌فرماید: «گواهی شما بر بنده‌ام را پذیرفتم و آن را روا دانستم. او را به بهشتم ببرید تا هرکجا را که دوست دارد برگزیند و آنجا را بدون منّتی از من و تنها به‌سبب رحمت و لطف من به او ارزانی نمایید، گوارای گوارای بنده‌ام باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص152

ثواب الأعمال، ص123

4

(لیل/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی حَتَّی یَرْضَی وَ أَزَالَ عَنْهُ الْعُسْرَ وَ یَسَّرَ لَهُ الْیُسْرَ وَ أَغْنَاهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ مَنْ قَرَأَهَا قَبْلَ أَنْ یَنَامَ خَمْسَ عَشْرَهًَْ مَرَّهًًْ لَمْ یَرَ فِی مَنَامِهِ إِلَّا مَا یُحِبُّ مِنَ الْخَیْرِ وَ لَا یَرَی فِی مَنَامِهِ سُوءً وَ مَنْ صَلَّی بِهَا فِی الْعِشَاءِ الْآخِرَهًِْ کَأَنَّمَا صَلَّی بِرُبُعِ الْقُرْآنِ وَ قُبِلَتْ صَلَاتُهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، خداوند متعال چنان به او عطا می¬کند که راضی شود و سختی را از او بر-می¬گیرد و راه آسانی برایش فراهم می¬آورد و او را از فضل خود بی‌نیاز می¬کند. هرکه این سوره را پیش از آنکه بخوابد، پانزده مرتبه بخواند در خوابش تنها آنچه را از نیکی¬ها دوست می¬دارد، می¬بیند و هیچ بدی در خواب خود نمی¬بیند و هرکه آن را در نماز عِشاء بخواند، گویی یک‌چهارم از قرآن را در نماز خود خوانده است و نمازش پذیرفته می¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص152

البرهان

آیه وَ الَّیْلِ إِذا یَغْشی [1]

سوگند به شب در آن هنگام که [جهان را] بپوشاند!

سوگند

1

(لیل/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَر (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّجْمِ إِذا هَوی وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُقْسِمَ مِنْ خَلْقِهِ بِمَا شَاءَ وَ لَیْسَ لِخَلْقِهِ أَنْ یُقْسِمُوا إِلَّا بِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی و النَّجْمِ إِذَا هَوَی و دیگر آیات همانند آن پرسیدم. ایشان فرمود: «خداوند عزّوجلّ می¬تواند به هریک از آفریدگانش که می‌خواهد سوگند یاد کند، حال آنکه آفریدگانش نمی¬توانند جز به او سوگند یاد کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص152

الکافی، ج7، ص449/ من لایحضره الفقیه، ج3، ص376/ تهذیب الأحکام، ج8، ص277/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص343/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص259/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص303/ نورالثقلین/ البرهان

ولایت

1

(لیل/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی قَالَ دَوْلَهًُْ إِبْلِیسَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ یَوْمُ قِیَامِ الْقَائِم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - جابر گوید: حضرت صادق (علیه السلام) درباره آیه‌ی: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی؛ فرمود: دولت ابلیس تا روز قیامت است که آن روز قیام قائم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

بحارالأنوار، ج24، ص398/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780/ البرهان

2

(لیل/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی قَالَ: حِینَ یَغْشَی النَّهَارَ وَ هُوَ قَسَم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی؛ هنگامی که روز را فرو پوشد، این قسم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

القمی، ج2، ص425/ البرهان

آیه وَ النَّهارِ إِذا تَجَلّی [2]

و سوگند به روز هنگامی‌که جلوه‌گرشود.

1

(لیل/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّه… وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی‌قَالَ النَّهَارُ هُوَ الْقَائِمُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) إِذَا قَامَ غَلَبَ دَوْلَهًَْ الْبَاطِلِ وَ الْقُرْآنُ ضَرَبَ فِیهِ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَ خَاطَبَ نَبِیَّهُ ص بِهِ وَ نَحْنُ فَلَیْسَ یَعْلَمُهُ غَیْرُنَا.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی؛ منظور از نهار، قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ما اهل‌بیت (علیهم السلام) است. وقتی قیام کند، بر دولت‌های باطل پیروز می‌شود. قرآن برای مردم مثال می‌زند و خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ما است. و معنی آن را جز ما نمی‌دانند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

بحارالأنوار، ج24، ص71/ بحارالأنوار، ج24، ص398 و تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780، «منا اهل البیت (» محذوف و «غلب… غیرنا» محذوف/ القمی، ج2، ص425

2

(لیل/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی إِذَا أَضَاءَ وَ أَبْرَق.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّی؛ چون پرتو افکند و برآید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

القمی، ج2، ص425

آیه وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی [3]

و سوگند به آن‌کس که جنس مذکّر و مونّث را آفرید.

1

(لیل/ 3)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی‌نَصْرٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی تَفْسِیرِ: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی قَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَ لِرَجُلٍ فِی حَائِطِهِ نَخْلَهًٌْ وَ کَانَ یُضِرُّ بِهِ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَدَعَاهُ فَقَالَ أَعْطِنِی نَخْلَتَکَ بِنَخْلَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ فَأَبَی فَبَلَغَ ذَلِکَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ یُکَنَّی أَبَا الدَحْدَاحِ فَجَاءَ إِلَی صَاحِبِ النَّخْلَهًِْ فَقَالَ: بِعْنِی نَخْلَتَکَ بِحَائِطِی فَبَاعَهُ فَجَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدِ اشْتَرَیْتُ نَخْلَهًَْ فُلَانٍ بِحَائِطِی. قَالَ: قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَکَ بَدَلَهَا نَخْلَهًٌْ فِی الْجَنَّهًِْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی* إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی فَأَمَّا مَنْ أَعْطی.

امام رضا (علیه السلام) - احمدبن‌محمّد بن ابی‌نصر گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که در تفسیر آیه: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی، می‎فرمود: «یکی از انصار در باغی یک درخت خرما داشت و به‌جهت این درخت مردم را آزار و اذیّت می‌کرد، از آن مرد نزد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) شکایت کردند. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد آن مرد را احضار کنند، پس از اینکه صاحب درخت در خدمت آن‌جناب حاضر شد. فرمود: «درخت خود را به من ببخش، من یک درخت در بهشت به تو خواهم داد». آن مرد از دادن درخت خود امتناع کرد، این قضیّه به گوش مردی از انصار رسید و آن مرد نامش ابوالدحداح بود رفت پیش آن صاحب درخت گفت: «درخت خود را در برابر باغی که دارم به من بفروش». وی هم درخت خود را به ابوالدحداح فروخت، ابوالدحداح نزد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) رفت و عرض کرد: «من درخت را خریدم و اینک در اختیار شما هست». حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند در برابر آن یک درخت، درختی به شما در بهشت خواهد داد». در این هنگام این آیه نازل شد: وَما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی فَأَمَّا مَنْ أَعْطی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

مستدرک الوسایل، ج13، ص363/ بحارالأنوار، ج22، ص101/ بحارالأنوار، ج100، ص126/ قرب الإسناد، ص156/ نورالثقلین، فیه: «فسمع» بدل «فبلغ»

2

(لیل/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی وَ إِنَّمَا یَعْنِی وَ الَّذِی خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثَی.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنثَی؛ تنها به این معنا است: «سوگند به کسی‌که نر و مادّه را آفرید، این قسم بود و جواب قسم این است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص154

القمی، ج2، ص425

آیه إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتّی [4]

که سعی و تلاش شما گوناگون است.

1

(لیل/ 4)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی لَمُخْتَلِف.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی یعنی تلاش‌های شما صورت‌های مختلف دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص156

بحارالأنوار، ج43، ص32/ المناقب، ج3، ص320

2

(لیل/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی قَالَ مِنْکُمْ مَنْ یَسْعَی فِی الْخَیْرِ وَ مِنْکُمْ مَنْ یَسْعَی فِی الشَّر.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی؛ در میانتان کسی در راه نیکی می¬کوشد و کسی در راه بدی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص156

القمی، ج2، ص425

آیه فَأَمّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی [5]

امّا آن کس که [در راه خدا] انفاق کند و پرهیزگاری پیش‎گیرد.

سبب نزول

1

(لیل/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِرَجُلٍ یَغْرِسُ غَرْساً فِی حَائِطٍ لَهُ فَوَقَفَ لَهُ وَ قَالَ: أَلَا أَدُلُّکَ عَلَی غَرْسٍ أَثْبَتَ أَصْلًا وَ أَسْرَعَ إِینَاعاً وَ أَطْیَبَ ثَمَراً وَ أَبْقَی قَالَ: بَلَی فَدُلَّنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ فَقُلْ سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَکْبَرُ فَإِنَّ لَکَ إِنْ قُلْتَهُ بِکُلِّ تَسْبِیحَهًٍْ عَشْرَ شَجَرَاتٍ فِی الْجَنَّهًِْ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَاکِهَهًِْ وَ هُنَّ مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ: فَقَالَ الرَّجُلُ فَإِنِّی أُشْهِدُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ حَائِطِی هَذَا صَدَقَهًٌْ مَقْبُوضَهًٌْ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ أَهْلِ الصَّدَقَهًِْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ آیَاتٍ مِنَ الْقُرْآنِ: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری.

امام باقر (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از کنار مردی گذر می‌کرد که در باغش مشغول کاشتن درختی بود، حضرت (صلی الله علیه و آله) ایستاد و به او فرمود: «آیا درختی به تو معرّّّّّّّّّّّّّّّّفی‌کنم که ریشه‌اش استوارتر باشد و زودتر برسد و میوه‌های پاکتر و بادوامتر بدهد»؟ عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا راهنمایی کن»! فرمود: «هرگاه وارد صبح و شام شدی بگو: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر، که اگر این را بگویی برای تو در برابر هریک تسبیح، از هر میوه‌ای ده درخت در بهشت خواهد بود و این کلام یکی از مصادیق باقیات صالحات است». آن مرد گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من تو را شاهد می‌گیرم و این باغم را تحویل تو می‌دهم تا برای مسلمین صدقه باشد آنانی‌که اهل صدقه‌اند». در اینجا خداوند تبارک و تعالی آیاتی از قرآن را نازل فرمود: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص156

مستدرک الوسایل، ج14، ص46/ بحارالأنوار، ج100، ص127/ بحارالأنوار، ج100، ص182/ الأمالی للصدوق، ص202، فیه: «قال بلی فدلّنی» محذوف/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص370/ عدهًْ الداعی، ص263/ مفتاح الفلاح، ص17/ نورالثقلین/ الأمالی للصدوق، ص202

2

(لیل/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَتْ لَهُ نَخْلَهًٌْ فِی دَارِ رَجُلٍ فَکَانَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ بِغَیْرِ إِذْنٍ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِصَاحِبِ النَّخْلَهًِْ بِعْنِی نَخْلَتَکَ هَذِهِ بِنَخْلَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ. فَقَالَ: لَا أَفْعَلُ قَالَ فَبِعْنِیهَا بِحَدِیقَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ. فَقَالَ: لَا أَفْعَلُ وَ انْصَرَفَ فَمَضَی إِلَیْهِ أَبُوالدَّحْدَاحِ وَ اشْتَرَاهَا مِنْهُ وَ أَتَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُوالدَّحْدَاحِ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خُذْهَا وَ اجْعَلْ لِی فِی الْجَنَّهًِْ الَّتِی قُلْتَ لِهَذَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): لَکَ فِی الْجَنَّهًِْ حَدَائِقُ وَ حَدَائِقُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی ذَلِکَ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی یَعْنِی أَبَاالدَّحْدَاح.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - درباره‌ی مردی از انصار نازل شد که نخلی در خانه‌ی مرد دیگری داشت و بدون اجازه وارد خانه‌ی او می¬شد. صاحب‌خانه شکایت او را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به صاحب نخل فرمود: «این نخلت را در ازای نخلی در بهشت به من بفروش». او عرض کرد: «نمی¬فروشم». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در ازای باغی در بهشت می‌فروشی»؟ عرض کرد: «نمی¬فروشم و رفت». ابودحداح نزد او رفت و نخل را از او خرید و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این نخل را بگیر و در ازای آن، همان باغی را به من بده که در بهشت به او پیشنهاد کردی، امّا او نپذیرفت». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چندین باغ در بهشت از برای تو است». آنگاه خداوند دراین‌باره نازل فرمود: فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی، وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی ابودحداح.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص156

بحارالأنوار، ج22، ص99/ القمی، ج2، ص425/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج22، ص101/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص255/ مستدرک الوسایل، ج13، ص363/ بحارالأنوار، ج100، ص126/ الصوارم المهرقهًْ، ص302/ قرب الإسناد، ص156

3

(لیل/ 5)

السّجّاد (علیه السلام) - کَانَ رَجُلٌ مؤمن {مُوسِرٌ} عَلَی عَهْدِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی دَارٍ {لَهُ} حَدِیقَهًٌْ وَ لَهُ جَارٌ لَهُ صِبْیَهًٌْ فَکَانَ یَتَسَاقَطُ الرُّطَبُ مِنَ النَّخْلَهًِْ فَیَنْشُدُونَ صِبْیَتُهُ یَأْکُلُونَهُ فَیَأْتِی الْمُوسِرُ فَیُخْرِجُ الرُّطَبَ مِنْ جَوْفِ أَفْوَاهِ الصِّبْیَهًِْ وَ شَکَا الرَّجُلُ ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ وَحْدَهُ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ بِعْنِی حَدِیقَتَکَ هَذِهِ بِحَدِیقَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ لَهُ الْمُوسِرُ لَا أَبِیعُکَ عَاجِلًا بِآجِلٍ فَبَکَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ رَجَعَ نَحْوَ الْمَسْجِدِ فَلَقِیَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یُبْکِیکَ لَا أَبْکَی اللَّهُ عَیْنَیْکَ فَأَخْبَرَهُ خَبَرَ الرَّجُلِ الضَّعِیفِ وَ الْحَدِیقَهًِْ فَأَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَتَّی اسْتَخْرَجَهُ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ قَالَ لَهُ بِعْنِی دَارَکَ قَالَ الْمُوسِرُ بِحَائِطِکَ الْحُسْنَی فَصَفَّقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَدَهُ وَ دَارَ إِلَی الضَّعِیفِ فَقَالَ لَهُ تَحَوَّلْ إِلَی دَارِکَ فَقَدْ مَلَّکَهَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ لَکَ وَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ فَقَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ هَذِهِ السُّورَهًَْ الْکَامِلَهًْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - تفسیر فرات بن ابراهیم: به ترتیب از علی‌بن‌حسین (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مرد مؤمنی در خانه باغی بود و همسایه¬ای داشت که کودکانی داشت. خرما از نخل می¬افتاد و کودکان آن را جستجو می¬کردند و می¬خوردند. ثروتمند می¬آمد و خرما را از داخل دهان کودکان بیرون می¬آورد. مرد این را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد. تنهایی نزد مرد رفت، فرمود: «باغت را به باغی در بهشت به من بفروش». ثروتمند به او گفت: «نقد را به تو به نسیه نمی¬فروشم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گریست و به سوی مسجد بازگشت. امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) او را دید و به او گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه چیز شما را به گریه انداخته؛ خدا چشمانت را نگریاند»؟ موضوع مرد ضعیف و باغ را به او خبر داد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) روی آرود تا او را از منزلش بیرون کشید و به او گفت: «خانه¬ات را به من بفروش». ثروتمند گفت: «درعوض باغ هموار و آبگیرت»، پس بر دستش زد و دور ضعیف گشت و به او گفت: «به خانه‌ات برگرد پروردگار جهانیان آن را ملک تو قرار داده است». و امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد. به او گفت: «ای محمّد! بخوان: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی* وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی* وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی… سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) برخاست و میان دو چشمش بوسه زد سپس فرمود: «پدرم به فدایت! خداوند همه‌ی این سوره را در مورد تو نازل کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص156

بحارالأنوار، ج41، ص37/ فرات الکوفی، ص565

امّا آن کس که [در راه خدا] انفاق کند و پرهیزگاری پیش‎گیرد

1 -1

(لیل/ 5)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُعْطِی بِالْوَاحِدَهًِْ عَشَرَهًًْ إِلَی مِائَهًِْ أَلْفٍ فَمَا زَاد.

امام باقر (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی خداوند متعال در ازای یکی، ده تا صدهزار و حتّی از این بیشتر عطا می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص368/ المقنعهًْ، ص266/ البرهان/ نورالثقلین

1 -2

(لیل/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَعْطی الْخُمُسَ وَ اتَّقی وَلَایَهًَْ الطَّوَاغِیت.

امام صادق (علیه السلام) - مَنْ أَعْطی یعنی خمس. وَ اتَّقی؛ از حکومت و دوستی با طاغوتیان بپرهیزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

مستدرک الوسایل، ج7، ص280/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782

1 -3

(لیل/ 5)

الرّضا (علیه السلام) - فَأَمَّا مَنْ أَعْطی یَعْنِی النَّخْلَهًَْ.

امام رضا (علیه السلام) - مَنْ أَعْطی یعنی درخت خرما را بخشید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

بحارالأنوار، ج22، ص101/ بحارالأنوار، ج100، ص126/ قرب الإسناد، ص156

1 -4

(لیل/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… وَ قَوْلُهُ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی أَعْطَی نَفْسَهُ الْحَقَ وَ اتَّقَی الْبَاطِلَ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی یعنی جان خویش را به‌حق بخشید و از باطل پروا کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

بحارالأنوار، ج24، ص398/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780

1 -5

(لیل/ 5)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ نَجَا مَنِ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی.

امام علی (علیه السلام) - رستگار شد آن کس که [در راه خدا] انفاق کند و پرهیزگاری پیش‎گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

بحارالأنوار، ج34، ص138

ولایت

1

(لیل/ 5)

الباقر (علیه السلام) - فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِقُوتِهِ وَ صَامَ حَتَّی وَفَی بِنَذْرِهِ وَ تَصَدَّقَ بِخَاتَمِهِ وَ هُوَ رَاکِعٌ وَ آثَرَ الْمِقْدَادَ بِالدِّینَارِ عَلَی نَفْسِه.

امام باقر (علیه السلام) - فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی؛ منظور حضرت علی (علیه السلام) است که غذای خود را صدقه داد و روزه گرفت تا نذر خود را ادا نمود و انگشتر خود را در حال رکوع صدقه داد و همچنین مقداد را بر خویش مقدّم داشت و تنها دیناری را که برای خرید طعام قرض کرده بود به او هدیه نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص158

بحارالأنوار، ج43، ص32/ المناقب، ج3، ص320

آیه وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی [6]

و جزای نیک [الهى] را تصدیق کند.

سبب نزول

1

(لیل/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی یَعْنِی أَبَاالدَّحْدَاحِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - صَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی ابودحداح.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

بحارالأنوار، ج22، ص99/ بحارالأنوار، ج93، ص117/ بحارالأنوار، ج100، ص127/ القمی، ج2، ص425، فیه: «ابن» بدل «أبا»

و جزای نیک [الهی] را تصدیق کند

1 -1

(لیل/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی یَعْنِی الثَّوَابَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - صَدَّقَ بِالْحُسْنی یعنی ثواب و پاداشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص255/ المناقب، ج3، ص320

1 -2

(لیل/ 6)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُعْطِی بِالْوَاحِدَهًِْ عَشَرَهًًْ إِلَی مِائَهًِْ أَلْفٍ فَمَا زَادََ.

امام باقر (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی خداوند متعال در ازای یکی، ده تا صدهزار و حتّی از این بیشتر عطا می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص368/ المقنعهًْ، ص266

1 -3

(لیل/ 6)

الرّضا (علیه السلام) - وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِوَعْدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام رضا (علیه السلام) - وَصَدَّقَ بِالْحُسْنی؛ وعده‌ی حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) را تصدیق کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

مستدرک الوسایل، ج13، ص363/ بحارالأنوار، ج22، ص101/ قرب الإسناد، ص156/ بحارالأنوار، ج100، ص126

1 -4

(لیل/ 6)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری وَ نَجَا مَنِ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی.

امام علی (علیه السلام) - همانا زیانکار شد هرکس دروغ بست و رستگار شد آن کس که [در راه خدا] انفاق کند و پرهیزگاری پیش‎گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

بحارالأنوار، ج34، ص138/ بحارالأنوار، ج42، ص190

ولایت

1

(لیل/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَعْطی الْخُمُسَ وَ اتَّقی وَلَایَهًَْ الطَّوَاغِیتِ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِالْوَلَایَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن أَعْطَی؛ [منظور] خُمس است. وَاتَّقَی؛ [یعنی] از ولایت طاغوتیان. وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی؛ ولایت حضرت علی (علیه السلام) را.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

مستدرک الوسایل، ج7، ص280/ بحارالأنوار، ج24، ص44/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782/ بحارالأنوار، ج24، ص46 و فرات الکوفی، ص568، فیهما: «الخمس» و «ولایهًْ الواغیت» محذوفتان

1

(لیل/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی قَالَ: بِالْوَلَایَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی؛ منظور ولایت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

القمی، ج2، ص426/ نورالثقلین

آیه فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری [7]

ما او را در مسیر آسانی قرارمی‌دهیم.

1

(لیل/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری قَالَ: لَا یُرِیدُ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ إِلَّا یَسَّرَهُ اللَّهُ لَهُ.

امام باقر (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی؛ هیچ امر نیکی را نمی‌خواهد جز آنکه خداوند آن را پیش پایش می¬گذارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص368/ مستدرک الوسایل، ج7، ص280/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782 و المقنعهًْ، ص266، فیهما: «تیر» بدل «یسّره الله»

2

(لیل/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری أَیِ الْجَنَّهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی یعنی بهشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

بحارالأنوار، ج24، ص398

ولایت

1

(لیل/ 7)

الباقر (علیه السلام) - البَاقِر (علیه السلام) فِی قَوْلِِه… فَسَنُیَسِّرُهُ لِذَلِکَ وَ جَعَلَهُ إِمَاماً فِی الْخَیْرِ وَ قُدْوَهًًْ وَ أَباً لِلْأَئِمَّهًِْ یَسَّرَهُ اللَّهُ لِلْیُسْرَی.

امام باقر (علیه السلام) - علی (علیه السلام) را امام مردم برای هدایت به‌سوی خیر و رهبر آن‌ها قرار داده و او را پدر ائمّه‌ی طاهرین (علیهم السلام) قرار داده تا به مدد الهی مردم را به‌سوی آسودگی و راحتی یعنی سعادت راهنمایی کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص160

المناقب، ج3، ص320

آیه وَ أَمّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی [8]

امّا کسی که بخل ورزد و [از اين راه] بی‌نیازی طلبد.

1

(لیل/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی قَالَ: بَخِلَ بِمَا آتَاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ.

امام باقر (علیه السلام) - وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَی؛ از آنچه که خداوند عزّوجلّ به او داده، بخل ورزید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109

2

(لیل/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی یَعْنِی بِنَفْسِهِ عَنِ الْحَقِ وَ اسْتَغْنَی بِالْبَاطِلِ عَنِ الْحَقِ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی، و هرکه درباره‌ی خود از حق مضایقه کند و به باطل گراید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

بحارالأنوار، ج24، ص398/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780

3

(لیل/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ بِالْخُمُسِ وَ اسْتَغْنی بِرَأْیِهِ عَنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام) - و أَمَّا مَنْ بَخِلَ یعنی بخل در خمس بورزد. وَ اسْتَغْنی یعنی خودرأی باشد و به اولیاء خدا مراجعه نکند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

مستدرک الوسایل، ج7، ص280/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782

آیه وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنی [9]

و پاداش نیک را انکار کند.

1

(لیل/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنی بِأَنَّ اللَّهَ یُعْطِی بِالْوَاحِدَهًِْ عَشَرَهًًْ إِلَی مِائَهًِْ أَلْفٍ فَمَا زَادَ.

امام باقر (علیه السلام) - وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی؛ که خداوند متعال در ازای یکی، ده تا صدهزار و حتّی از این بیشتر عطا می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ المقنعهًْ، ص266، فیه: «قال کذب» زیادهًْ

2

(لیل/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنی أی بِالْوَلَایَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَی؛ منظور ولایت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780/ فرات الکوفی، ص568/ القمی، ج2، ص426

آیه فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری [10]

او را در مسیر دشواری قرار می‎دهیم.

1

(لیل/ 10)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَل… فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری قَالَ: لَا یُرِیدُ شَیْئاً مِنَ الشَّرِّ إِلَّا یَسَّرَهُ لَه.

امام باقر (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَی؛ هیچ امر بدی را نمی‌خواهد جز آنکه خداوند آن را پیش پایش می¬گذارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782/ المقنعهًْ، ص266

2

(لیل/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری یَعْنِی النَّار.

امام صادق (علیه السلام) - فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَی یعنی دوزخ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

بحارالأنوار، ج24، ص398/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780/ فرات الکوفی، ص567

آیه وَ ما یُغْنی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدّی [11]

و درآن‌هنگام که [در جهنّم] سقوط می‌کند، اموالش به حال او سودی نخواهد داشت.

1

(لیل/ 11)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… وَ ما یُغْنِی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدَّی قَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ تَرَدَّی فِی بِئْرٍ وَ لَا مِنْ جَبَلٍ وَ لَا مِنْ حَائِطٍ وَ لَکِنْ تَرَدَّی فِی نَارِ جَهَنَّمَ.

امام باقر (علیه السلام) - وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّی؛ به خدا سوگند! که او در چاه و یا از کوه و یا از دیوار سقوط نمی¬کند، بلکه درآتش دوزخ سقوط می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

الکافی، ج4، ص46/ تهذیب الأحکام، ج4، ص109/ المقنعهًْ، ص266

2

(لیل/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما یُغْنِی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدَّی یَعْنِی إِذَا مَات.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّی یعنی چون درگذشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص162

بحارالأنوار، ج22، ص99/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ فرات الکوفی، ص567/ القمی، ج2، ص425/ بحارالأنوار، ج100، ص127

آیه إنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی [12]

به یقین هدایت کردن برما است.

به یقین هدایت کردن برما است

1 -1

(لیل/ 12)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَال سَمِعْتُ الرِّضَا (علیه السلام) یَقُولُ فِی تَفْسِیر… إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی فَقُلْتُ لَهُ: قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی قَالَ اللَّهُ: یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِنَا یَزْعُمُونَ أَنَّ الْمَعْرِفَهًَْ مُکْتَسَبَهًٌْ وَ أَنَّهُمْ إِذَا نَظَرُوا مِنْ وَجْهِ النَّظَرِ أَدْرَکُوا فَأَنْکَرَ ذَلِکَ وَ قَالَ فَمَا لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَایَکْتَسِبُونَ الْخَیْرَ لِأَنْفُسِهِمْ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا وَ هُوَ یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ هُوَ خَیْراً مِمَّنْ هُوَ مِنْهُ هَؤُلَاءِ بَنِی‌هَاشِمٍ مَوْضِعُهُمْ مَوْضِعُهُمْ وَ قَرَابَتُهُمْ قَرَابَتُهُمْ وَ هُمْ أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ مِنْکُمْ أَ فَتَرَوْنَ أَنَّهُمْ لَا یَنْظُرُونَ لِأَنْفُسِهِمْ وَ قَدْ عَرَفْتُمْ وَ لَمْ یَعْرِفُوا قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) لَوِ اسْتَطَاعَ النَّاسُ لَأَحَبُّونَا.

امام رضا (علیه السلام) - بزنطی گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند تبارک و تعالی: إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَی پرسیدم. و ایشان فرمود: «خداوند هرکه را بخواهد، هدایت می¬کند و هرکه را بخواهد، گمراه می¬کند». به ایشان عرض کردم: «خدایت به تو خیر دهد! گروهی از یاران ما می¬پندارند معرفت اکتسابی است و بر این باورند که هرکس از دیدگاه درست بنگرد، درمی¬یابد». حضرت (علیه السلام) این سخن را نادرست دانست و فرمود: «اگر چنین است چرا آن گروه، این برتری را برای خود کسب نمی-کنند؟ همه‌ی مردم دوست می¬دارند برتر از کسی باشند که وی برتر از آن‌ها است. مثلاً بنی‌هاشم که جایگاهشان چنان است که می¬دانی و نزدیکی ایشان به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنان است که می¬دانی و برای این امر (خلافت) از شما سزاوارتر هستند، آیا می¬پنداری ایشان به فکر خود نیستند؟ یا اینکه شما به معرفت رسیده¬اید و آنان به معرفت نرسیده¬اند؟! امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اگر مردم می¬توانستند، ما را دوست می¬داشتند» ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

بحارالأنوار، ج22، ص101/ بحارالأنوار، ج5، ص199، فیه: «یکون خیرا ممن هو خیر منه» بدل «یکون هو خیرا ممن هومنه» / قرب الإسناد، ص156/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(لیل/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی قَالَ عَلَیْنَا: أَنْ نُبَیِّنَ لَهُمْ قَوْلُه.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَی؛ بر ماست که برای آنان روشنگری‌کنیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

بحارالأنوار، ج22، ص99/ بحارالأنوار، ج93، ص117/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص425

1 -3

(لیل/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… أَمَّا قَوْلُهُ: إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی یَعْنِی أَنَ عَلِیّاً (علیه السلام) هُوَ الْهُدَی.

امام صادق (علیه السلام) - إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَی یعنی تنها حضرت علی (علیه السلام) هدایت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780/ بحارالأنوار، ج24، ص46/ فرات الکوفی، ص567

ولایت

1

(لیل/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - وَ کَفَی اللهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ بِعَلِیٍ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - وَکَفَی اللهُ المُؤمِنِینَ القِتَالَ؛ و خداوند [در این میدان]، مؤمنان را به¬وسیله‌ی حضرت علی (علیه السلام) از جنگ بی‌نیاز ساخت [و پیروزی را نصیبشان کرد]. (احزاب/25)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص781

آیه وَ إِنَّ لَنا لَلْآخِرَةَ وَ الْأُولی [13]

و آخرت و دنیا [نيز] تنها از آن ما است.

1

(لیل/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - لِعَلِیٍ (علیه السلام) الْآخِرَهًُْ وَ الْأُولَی.

امام صادق (علیه السلام) - آخرت و دنیا از آنِ حضرت علی (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص781/ البرهان

آیه فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظّی [14]

و من شما را از آتشی که زبانه می‎کشد بیم می‎دهم.

و من شما را از آتشی که زبانه می‎کشد بیم می‎دهم

1 -1

(لیل/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظَّی* لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی* الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی قَالَ: فِی جَهَنَّمَ وَادٍ فِیهِ نَارٌ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَنذَرْتُکُمْ نَارًا تَلَظَّی* لَا یَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَی* الَّذِی کَذَّبَ وَتَوَلَّی؛ در دوزخ درّه¬ای از آتش هست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص164

القمی، ج2، ص426/ بحارالأنوار، ج8، ص314/ نورالثقلین

ولایت

1

(لیل/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… إِنَّ فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظَّی الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا قَامَ بِالسَّیْفِ قَتَلَ مِنْ أَلْفٍ تِسْعَمِائَهًٍْ وَ تِسْعاً وَ تِسْعِین.

امام صادق (علیه السلام) - وَ إِنَّ لَنا لَلْآخِرَةَ وَ الْأُولی فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظَّی؛ وقتی قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با شمشیر قیام کند از هزار نفر نهصدونودونه نفر را می‌کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

بحارالأنوار، ج24، ص46/ بحارالأنوار، ج24، ص398، فیه: «بالغضب» بدل «بالسیف» / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780، فیه: «بالغضب» بدل «بالسیف» / فرات الکوفی، ص567، فیه: «بالغضب» بدل «بالسیف»

2

(لیل/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظَّی أَیْ تَتَلَهَّبُ عَلَیْهِم.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَنذَرْتُکُمْ نَارًا تَلَظَّی یعنی بر آنان شعله¬ور می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

القمی، ج2، ص426/ بحارالأنوار، ج22، ص99، فیه: «تلقهب» بدل «تقلهب»

آیه لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی [15]

جز بدبخت‎ترین مردم وارد آن نمی‎شود.

جز بدبخت‎ترین مردم وارد آن نمی‎شود

1 -1

(لیل/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی قَالَ فِی جَهَنَّمَ وَادٍ فِیهِ نَارٌ لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی فُلَانٌ الَّذِی کَذَّبَ رَسُولَ اللَّهِ ص فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ تَوَلَّی عَنْ وَلَایَتِهِ ثُمَّ قَالَ النِّیرَانُ بَعْضُهَا دُونَ بَعْضٍ فَمَا کَانَ مِنْ نَارِ هَذَا الْوَادِی فَلِلنُّصَّابِ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالرحمن‌بن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که ایشان درباره‌ی کلام خداوند متعال؛ لَایَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَی… فرمود: «یعنی فلان کس ‎که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را درباره‌ی حضرت علی (علیه السلام) دروغگو خواند و از ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) روی گرداند. آتش دوزخ قسمت‎های مختلفی دارد، پس آتشی‌که در این درّه است تنها برای ناصبی¬ها است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

بحارالأنوار، ج8، ص314/ القمی، ج2، ص426/ البرهان

1 -2

(لیل/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی یَعْنِی هَذَا الَّذِی بَخِلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَا یَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَی یعنی همان کسی که بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بخل ورزید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

بحارالأنوار، ج22، ص99/ نورالثقلین

1 -3

(لیل/ 15)

الباقر (علیه السلام) - لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی فَهَذَا مُشْرِک.

امام باقر (علیه السلام) - لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی این شخص مشرک است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

الکافی، ج2، ص30/ نورالثقلین

ولایت

1

(لیل/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی قَالَ هُوَ عَدُوُّ آلِ مُحَمَّد (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - لایَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی، به این آتش دشمن آل محمّد (علیهم السلام) گرفتار می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

بحارالأنوار، ج24، ص398/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص781

آیه أَلَّذی کَذَّبَ وَ تَوَلّی [16]

همان کس که [آيات خدا را] تکذیب ‎کرد و روی‌گردان شد.

همان کس که [آیات خدا را] تکذیب ‎کرد و روی‌گردان شد

1 -1

(لیل/ 16)

الباقر (علیه السلام) - الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی فَهَذَا مُشْرِک.

امام باقر (علیه السلام) - الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی؛ این شخص مشرک است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

الکافی، ج2، ص30/ بحارالأنوار، ج66، ص87

1 -2

(لیل/ 16)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلَّی یَعْنِی هَذَا الَّذِی بَخِلَ عَلَی رَسُولِ اللَّه (صلی الله علیه و آله).

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِی کَذَّبَ وَتَوَلَّی یعنی همان کسی که بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بخل ورزید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

القمی، ج2، ص426

ولایت

1

(لیل/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… الَّذِی کَذَّبَ بِالْوَلَایَهًِْ وَ تَوَلَّی عَنْهَا.

امام صادق (علیه السلام) - الَّذِی کَذَّبَ؛ کسی که تکذیب ولایت کند. وَ تَوَلَّی؛ و از آن گریزان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص166

بحارالأنوار، ج24، ص46/ فرات الکوفی، ص567

2

(لیل/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… الَّذِی کَذَّبَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ تَوَلَّی عَنْ وَلَایَتِهِ ثُمَ قَالَ (علیه السلام) النِّیرَانُ بَعْضُهَا دُونَ بَعْضٍ فَمَا کَانَ مِنْ نَارِ هَذَا الْوَادِی فَلِلنُّصَّاب.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالرحمن‌بن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که ایشان درباره‌ی کلام خداوند متعال: الَّذِی کَذَّبَ وَتَوَلَّی، فرمود: «یعنی فلان کس که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را درباره‌ی حضرت علی (علیه السلام) دروغگو خواند و از ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام) روی گرداند. آتش دوزخ، قسمت¬های مختلفی دارد، پس آتشی که در این درّه است، تنها برای ناصبی¬ها است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

بحارالأنوار، ج8، ص313/ القمی، ج2، ص426

آیه وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی [17]

و باتقواترین مردم از آن دور داشته خواهد شد.

سبب نزول

1

(لیل/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی الَّذِی قَالَ: أَبُوالدَّحْدَاحِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَسَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی؛ منظور، ابودحداح است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

بحارالأنوار، ج22، ص99/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص255/ القمی، ج2، ص425

و باتقواترین مردم از آن دور داشته خواهد شد

1 -1

(لیل/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی المؤمن.

امام صادق (علیه السلام) - وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی یعنی مؤمن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

فرات الکوفی، ص567/ بحارالأنوار، ج24، ص46

ولایت

1

(لیل/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) وَسَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی قَالَ ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ شِیعَتُه.

امام صادق (علیه السلام) - سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی؛ منظور، امیرالمؤمنین (علیه السلام) و شیعه‌ی او هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

بحارالأنوار، ج24، ص398/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص780

2

(لیل/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا قَولُهُ: وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنِ اتَّبَعَه.

امام صادق (علیه السلام) - درباره‌ی سخن خداوند متعال: وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس پیرو او باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782/ بحارالأنوار، ج24، ص46

آیه أَلَّذی یُؤْتی مالَهُ یَتَزَکّی [18]

همان کس که مال خود را [در راه خدا] می‎بخشد تا پاک شود.

همان کس که مال خود را [در راه خدا] می‎بخشد تا پاک شود

1 -1

(لیل/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی الَّذِی یُعْطِی الْعِلْمَ أَهْلَه.

امام صادق (علیه السلام) - الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی؛ آن کسی که علم را به اهلش می‌رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

فرات الکوفی، ص567/ بحارالأنوار، ج24، ص46

1 -2

(لیل/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی یَعْنِی أَبَا الدَّحْدَاح.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی؛ منظور ابودحداح است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

بحارالأنوار، ج22، ص100/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص255/ أهله القمی، ج2، ص425

ولایت

1

(لیل/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی قَالَ: ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ یَتَزَکَّی؛ او امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) است و این کلام خداوند متعال است که فرمود: «در حال رکوع، زکات می‌دهند. (مائده/55)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص168

بحارالأنوار، ج24، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782

آیه وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی [19]

و هیچ‌کس را نزد او حقّ نعمتی نیست تا بخواهد [به‌اين‌وسيله] او را پاداش دهد.

و هیچ‌کس را نزد او حقّ نعمتی نیست تا بخواهد [به‌این‌وسیله] او را پاداش دهد

1 -1

(لیل/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ‎مَسْعُودٍ یَتَفَاضَلُونَ بِأَحْسَابِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی* إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی* وَ لَسَوْفَ یَرْضی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! به حسب‌هایشان و مال‌هایشان برتری می‌جویند، خدای تعالی می‌فرماید: وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی* إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی* وَ لَسَوْفَ یَرْضی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

بحارالأنوار، ج74، ص101/ مستدرک الوسایل، ج12، ص331/ مکارم الأخلاق، ص451

1 -2

(لیل/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ إِذَا عَمِلْتَ عَمَلًا فَاعْمَلْ لِلَّهِ خَالِصاً لِأَنَّهُ لَا یَقْبَلُ مِنْ عِبَادِهِ الْأَعْمَالَ إِلَّا مَا کَانَ خَالِصاً فَإِنَّهُ یَقُولُ: وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی* إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی* وَ لَسَوْفَ یَرْضی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! هرگاه کرداری انجام دهی، انجام ده برای خدا خالص؛ زیرا که خدا نمی‌پذیرد از بندگانش کردارشان را مگر آنچه که خالص باشد، زیرا که خدا می‌فرماید: وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی* إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی*وَ لَسَوْفَ یَرْضی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

بحارالأنوار، ج74، ص105/ مکارم الأخلاق، ص453

1 -3

(لیل/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی لِلْقُرْبَهًِْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی، فرمود: «احدی را نزد او مکافات نیست فقط برای نزدیک شدن به خدا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

بحارالأنوار، ج24، ص46

1 -4

(لیل/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی مَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مُکَافَأَهًٌْ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی، فرمود: (یعنی) برای هیچ‌کس نزد او پاداشی نیست (تا بخواهد به‌وسیله‌ی آن پاداش، او را جزا دهد).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

فرات الکوفی، ص567

1 -5

(لیل/ 19)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَیْسَ لِأَحَدٍ عِنْدَ اللَّهِ یَدَّعِی رَبَّهُ بِمَا فَعَلَهُ لِنَفْسِهِ وَ إِنْ جَازَاهُ فَبِفَضْلِهِ یَفْعَل.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هیچ‌کس با کاری که به خاطر خودش انجام می¬دهد، به خداوند نیکی نمی¬کند و اگر پروردگار به او پاداش می¬دهد، این کار را از روی فضلش انجام می¬دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

بحارالأنوار، ج22، ص99/ القمی، ج2، ص425/ نورالثقلین

ولایت

1

(لیل/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الَّذِی لَیْسَ لِأَحَدٍ عِنْدَهُ نِعْمَهًٌْ تُجْزَی وَ نِعْمَتُهُ جَارِیَهًٌْ عَلَی جَمِیعِ الْخَلْقِ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی؛ او پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که احدی را نزد او نعمتی نیست که باید پاس او را بدارد بلکه نعمت او بر تمام جهانیان جاری است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص782/ بحارالأنوار، ج24، ص46

آیه إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی [20]

بلکه هدفش تنها جلب رضای پروردگار والایش می‎باشد.

1

(لیل/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی الْقُرْبَهًُْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی؛ یعنی نزدیکی به خدای بلند مرتبه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

فرات الکوفی، ص567

آیه وَ لَسَوْفَ یَرْضی [21]

و به‌زودی [از مواهب فراوان الهى] راضی می‌شود!

وَ لَسَوْفَ یَرْضی؛ و به‌زودی [از مواهب فراوان الهی] راضی می‌شود

1 -1

(لیل/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - وَ لَسَوْفَ یَرْضی إِذَا عَایَنَ الثَّوَابَ.

امام صادق (علیه السلام) - وَلَسَوْفَ یَرْضَی یعنی از امیرمؤمنان (علیه السلام) خشنود می¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

فرات الکوفی، ص567/ بحارالأنوار، ج24، ص46

ولایت

1

(لیل/ 21)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَسَوْفَ یَرْضی أَیْ یَرْضَی عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ یَرْضَوْا کَذَا عَنْهُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَلَسَوْفَ یَرْضَی یعنی از امیرمؤمنان (علیه السلام) خشنود می¬شود. و همچنین امام علی (علیه السلام) از او راضی می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص170

بحارالأنوار، ج22، ص99/ القمی، ج2، ص425