تفسیر روایی سوره مطففین

سوره مطففین

ثواب قرائت

1

(مطففین/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَفْوَانَ‌الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ قَرَأَ فِی الْفَرِیضَهًِْ وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ أَعْطَاهُ اللَّهُ الْأَمْنَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنَ النَّارِ وَ لَمْ تَرَهُ وَ لَا یَرَاهَا وَ لَا یَمُرُّ عَلَی جِسْرِ جَهَنَّمَ وَ لَا یُحَاسَبُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ را در نماز واجب بخواند، خداوند در روز قیامت او را از آتش دوزخ در امان نگاه می‌دارد و آتش، او را نخواهد دید، همان‌طور که او آتش جهنّم را نمی¬بیند و نیز از پل جهنّم گذر خواهد کرد و در روز قیامت از وی حسابرسی نمی‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص444/بحارالأنوار، ج89، ص321/ نورالثقلین؛ «لم یرها» بدل «لم یراها» / البرهان؛ «لم یرها» بدل «لم یراها

2

(مطففین/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ سَقَاهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی مَخْزَنٍ حَفِظَهُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ آفَهًٍْ وَ قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ أَدْمَنَ عَلَی قِرَاءَتِهَا سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی مَخْزَنٍ حَفِظَهُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ آفَهًٍْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند عزّوجلّ در روز قیامت از شراب مُهر شده (رحیق مختوم) به وی می‌نوشاند، و اگر این سوره بر مخزن و انباری خوانده شود، خداوند آن انبار را از شرّ هر آفتی محفوظ می‌دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص444

البرهان/ نورالثقلین؛ «و ان قریت علی مخزن… الی آخر» محذوف

3

(مطففین/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - لَمْ تُقْرَأْ قَطُّ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا وَ حُفِظَ وَ وُقِیَ مِنْ حَشَرَاتِ الْأَرْضِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - این سوره بر هرچیزی خوانده شود، به خواست خداوند از تمامی حشرات روی زمین محفوظ ¬مانده و در امان خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص444

البرهان

آیه وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ [1]

وای بر کم‌فروشان!

سبب نزول

1

(مطففین/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ ابْنُ عَبَّاس‌کَانَ أَهْلُ الْمَدِینَهًِْ مِنْ أَخْبَثِ النَّاسِ کَیْلًا إِلَی أَنْ أَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَهًَْ فَأَحْسَنُوا الْکَیْلَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گوید: هنگامی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه آمد، اهالی مدینه جزء کم¬فروش¬ترین مردم بودند. پس خداوند عزّوجلّ این آیه: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ را نازل کرد. پس از آن، آن‌ها کم¬فروشی خود را کنار گذاشتند و رعایت انصاف و عدالت را کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص444

فقه القرآن، ج2، ص55

وای بر کم‌فروشان

1 -1

(مطففین/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: إِنََّّ اللَّهَ لَمَّا أَذِنَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فِی الْخُرُوجِ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْحُدُودَ وَ قِسْمَهًَْ الْفَرَائِضِ وَ أَخْبَرَهُ بِالْمَعَاصِی الَّتِی أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ بِهَا النَّارَ لِمَنْ عَمِلَ بِهَا… أَنْزَلَ فِی الْکَیْلِ وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ وَ لَمْ یَجْعَلِ الْوَیْلَ لِأَحَدٍ حَتَّی یُسَمِّیَهُ کَافِراً قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیم.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌سالم از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: چون خدا به محمّد (صلی الله علیه و آله) اذن داد، که از مکّه به مدینه رود، حدود و تقسیم ارث را بر او نازل فرمود و گناهانی که خدا به‌وسیله‌ی آن‌ها و بدان‌ها دوزخ را برای مرتکبین آن‌ها لازم کند… درباره‌ی کیل نازل کرد: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ و ویل را به کسی متوجّه نکرده است تا او را کافر نامیده است، خدای عزّوجلّ فرموده است: وای به حال کافران از مشاهده روز بزرگ [رستاخیز]! . (مریم/37)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص444

الکافی، ج2، ص31/ وسایل الشیعهًْ، ج1، ص34/ بحارالأنوار، ج66، ص89/ نورالثقلین

1 -2

(مطففین/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - دَخَلَ عَمْرُوبْنُ‌عُبَیْدٍ عَلَی الصَّادِقِ (علیه السلام) وَ قَرَأَ إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ وَ قَالَ أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکَبَائِرَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَمْرُو ثُمَّ فَصَّلَهُ بِأَنَّ الْکَبَائِرَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ… وَ بَخْسُ الْکَیْلِ وَ الْوَزْنِ وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - عمروبن‌عبید خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید و این آیه را خواند: اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‌شوید پرهیز کنید. (نساء/31) گفت: «آقا مایلم گناهان کبیره را از روی قرآن بشناسم». امام (علیه السلام) شروع به تفصیل نموده فرمود: … «کم‌فروشی به دلیل آیه: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِین. شرک به خدا به دلیل: إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج47، ص216/ المناقب، ج4، ص251

1 -3

(مطففین/ 1)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ قَالَ الَّذِینَ یَبْخَسُونَ الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ، منظور کسانی هستند که در پیمانه و ترازو کم می‌گذارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج100، ص106/ القمی، ج2، ص410/ مستدرک الوسایل، ج13، ص232/ البرهان/ نورالثقلین

1 -4

(مطففین/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - وَیْلٌ الْمُطَفِّفِینَ النَّاقِصِینَ لِخُمُسِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) -‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! وای بر کم‌فروشان! آن‌هایی که خُمس تو را کمتر دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج93، ص188/ بحارالأنوار، ج24، ص280/ بحارالأنوار، ج93، ص189/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص747؛ «الناقصین» بدل «المنافقین» / مستدرک الوسایل، ج7، ص278؛ «الناقصین» بدل «المنافقین» / البرهان؛ «الناقصین» بدل «المنافقین»

آیه الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ [2]

آنان که وقتی برای خود چیزی از مردم با پیمانه می‌گیرند، [حق خود را] به‌طور کامل دریافت می‌دارند.

1

(مطففین/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - الذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ أَیْ إِذَا سَارُوا إِلَی حُقُوقِهِمْ مِنَ الْغَنَائِمِ یَسْتَوْفُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ یعنی وقتی حقوق خود را از غنائم می‌خواهند کامل می‌گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج24، ص280/ بحارالأنوار، ج93، ص189/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص747/ مستدرک الوسایل، ج7، ص278

2

(مطففین/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانُوا إِذَا اشْتَرَوْا یَسْتَوْفُونَ بِکَیْلٍ رَاجِحٍ وَ إِذَا بَاعُوا یَبْخَسُونَ الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ وَ کَانَ هَذَا فِیهِمْ وَ انْتَهَوْا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانُوا إِذَا اشْتَرَوْا یَسْتَوْفُونَ بیشتر از وزن تعیین شده می‌گیرند، و هنگامی‌که کالایی به مردم می‌فروشند، از پیمانه و وزن تعیین شده کمتر می‌دهند، و این خصلت آن‌ها بود که از آن دست کشیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج100، ص106/ القمی، ج2، ص410/ مستدرک الوسایل، ج13، ص232/ البرهان؛ «مکیال» بدل «کیل» و «بخسوا» بدل «یبخسون»

3

(مطففین/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ لأنفسهم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُواْ [یعنی] وقتی برای خودشان وزن می‌کنند. از مردم با پیمانه می‌گیرند، [حق خود را] به‌طور کامل دریافت می‌دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

بحارالأنوار، ج100، ص107/ القمی، ج2، ص410

4

(مطففین/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَالَ ابْنُ عَبَّاس‌کَانَ أَهْلُ الْمَدِینَهًِْ مِنْ أَخْبَثِ النَّاسِ کَیْلًا إِلَی أَنْ أَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَهًَْ فَأَحْسَنُوا الْکَیْلَ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ أی أَخَذُوا مَا عَلَیهِم.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: اهالی مدینه جزء کم¬فروش¬ترین مردم بودند. تا اینکه خداوند عزّوجلّ این آیه را نازل کرد پس از آن، آن‌ها کم¬فروشی خود را کنار گذاشتند و رعایت انصاف و عدالت را کردند. سپس خداوند تعالی فرمود: الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُواْ عَلیَ النَّاسِ یعنی آنچه برعهده‌ی مردم است می‌گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص446

فقه القرآن، ج2، ص55

آیه وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ [3]

ولی هنگامی‌که برای دیگران پیمانه یا وزن می‌کنند، کم می‌گذارند.

1

(مطففین/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - و إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَیْ إِذَا سَأَلُوهُمْ خُمُسَ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) نَقَصُوهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ إِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ، یعنی آن زمان‌که از آن‌ها خُمس آل بیت (علیهم السلام) را بخواهند، کمتر می‌دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

بحارالأنوار، ج24، ص280/ بحارالأنوار، ج93، ص189/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص747/ مستدرک الوسایل، ج7، ص278/ البرهان

2

(مطففین/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانُوا إِذَا اشْتَرَوْا یَسْتَوْفُونَ بِکَیْلٍ رَاجِحٍ وَ إِذَا بَاعُوا یَبْخَسُوا الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ وَ کَانَ هَذَا فِیهِمْ وَ انْتَهَوْا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ إِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ، هنگامی‌که از مردم پیمانه می‌ستانند، بیشتر از وزن تعیین شده می‌گیرند، و هنگامی‌که کالایی به مردم می‌فروشند، از پیمانه و وزن تعیین شده کمتر می‌دهند، و این خصلت آن‌ها بود که از آن دست کشیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

القمی، ج2، ص410

آیه أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ [4]

آیا آن‌ها گمان نمی‌کنند که برانگیخته می‌شوند.

1

(مطففین/ 4)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -ٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ فَقَالَ اللَّهُ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَیْ لَا یَعْلَمُونَ أَنَّهُمْ یُحَاسَبُونَ عَلَی ذَلِکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ خداوند می‌فرماید: أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ منظور این است که آیا اینان نمی‌دانند که در روز قیامت در مورد این امر از آن‌ها حسابرسی می‌شود؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

بحارالأنوار، ج100، ص107/ القمی، ج2، ص410/ البرهان/ مستدرک الوسایل، ج13، ص232

2

(مطففین/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَا هُوَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی… اما قَوْلِهِ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ کافِرُونَ فَسَمَّی الْبَعْثَ لِقَاءً وَ کَذَلِکَ قَوْلُهُ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ أَیْ یُوقِنُونَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ وَ مِثْلُهُ قَوْلُهُ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ أَیْ أَ لَیْسَ یُوقِنُونَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ وَ اللِّقَاءُ عِنْدَ الْمُؤْمِنِ الْبَعْثُ وَ عِنْدَ الْکَافِرِ الْمُعَایَنَهًُْ وَ النَّظَرُ وَ قَدْ یَکُونُ بَعْضُ ظَنِّ الْکَافِرِ یَقِیناً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ رَأَی الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُواقِعُوها أَیْ أَیْقَنُوا أَنَّهُمْ مُوَاقِعُوهَا.

امام علی (علیه السلام) - در کتاب احتجاج آورده است: یکی از زندیقان نزد امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) رفت و عرض کرد: «اگر در قرآن اختلاف و تناقض نبود، هرآینه به دینتان می¬گرویدم». حضرت علی (علیه السلام) به او فرمود: … «ولی آنان لقای پروردگارشان را انکار می‌کنند [و می‌خواهند با انکار معاد، آزادانه به هوسرانی خویش ادامه دهند]. (سجده/10) و برانگیختن را دیدار نامید. همچنین فرمود: آن‌ها کسانی هستند که می‌دانند دیدارکننده‌ی پروردگار خویشند. (بقره/46) یعنی یقین دارند که برانگیخته می¬شوند؛ همچون آنجا که فرمود: أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ * لِیَوْمٍ عَظِیمٍ دیدار، نزد مؤمن برانگیختن است و نزد کافر، با چشم دیدن و نگریستن است. همچنین گاهی منظور از ظنّ کافر، یقین است. همچون آنجا که خداوند متعال فرمود: و گنهکاران، آتش (دوزخ) را می‌بینند و یقین می‌کنند که با آن درمی‌آمیزند. (کهف/53)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

بحارالأنوار، ج90، ص114/ الاحتجاج، ج1، ص250؛ «یتقنوا» بدل «أیقنوا» / البرهان؛ «بتفاوت» / نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

آیه لِیَوْمٍ عَظیمٍ [5]

در روزی بزرگ؟!

آیه یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ [6]

روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستند.

1

(مطففین/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) لَمّاَ قَرَأَ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ قَالَ یَقُومُونَ حَتَّی یَغِیبَ أَحَدُهُمْ فِی رَشْحِهِ إِلَی أَنْصَافِ أُذُنَیْهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حدیثی آمده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) وقتی این آیه: یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ را خواند، فرمود: «مردم می‌ایستند تا آنجا که هریک از آن‌ها [در عرق خودش تا نصف گوش‌هایش پنهان می‌شود] عرق تا کنار گوش‌هایش سرازیر می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

عوالی اللآلی، ج1، ص150/ نورالثقلین

2

(مطففین/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - مَثَلُ النَّاسِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِذَا قَامُوا لِرَبِّ الْعَالَمِینَ مَثَلُ السَّهْمِ فِی الْقُرْبِ لَیْسَ لَهُ مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا مَوْضِعُ قَدَمِهِ کَالسَّهْمِ فِی الْکِنَانَهًِْ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَزُولَ هَاهُنَا وَ لَا هَاهُنَا.

امام صادق (علیه السلام) - مردم در روز قیامت که برابر پروردگار عالمیان بایستند نمونه تیر باشند که در ترکش است هرکس جز جای پای خود وسعتی در زمین محشر ندارد، مانند همان تیر در ترکش و نمی‌تواند از این‌سو و آن‌سو برود و نقل مکان کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص448

الکافی، ج8، ص143/ نورالثقلین

3

(مطففین/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ عَقَبَهًُْ بْنُ عَامِرٍ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): تَدْنُوا الشَّمْسُ مِنَ الْأَرْضِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَیُعَرِّقُ فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَبْلُغُ عَرَقُهُ عَقِبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ نِصْفَ سَاقِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ رُکْبَتَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ فَخْذَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ خَاصِرَتَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ فَاهُ فَأَشَارَ بِیَدِهِ فَأَلْجَمَهَا فَاهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُغَطِّیهِ عَرَقُهُ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی رَأْسِهِ هَکَذَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خورشید در روز قیامت به زمین نزدیک می‌شود و عرق [مردم را] در می‌آورد. بعضی از مردم، عرقشان به پاشنه‌اش می‌رسد و برخی از آن‌ها [عرقشان] به ساق پایش می‌رسد و برخی از آن‌ها، [عرقش] به زانوهایش می‌رسد و برخی دیگر، [عرقش] به رانش می‌رسد و بعضی از آن‌ها، به نشیمنگاهش می‌رسد و برخی از مردم، به دهانش می‌رسد با دستش اشاره کرد و آن دست را به دهانش رساند و بعضی از آن‌ها، عرقش او را می‌پوشاند و با دستش اینگونه به سرش می‌زند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

نورالثقلین؛ بتفاوتٍ

4

(مطففین/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَجُلٌ یُصَلِّی فِی جَمَاعَهًٍْ وَ لَیْسَ لَهُ صَلَاهًْ… سُئِلَ مَا الْحِکْمَهًُْ فِی أَنَّهُ جُعِلَ لِلصَّلَاهًِْ الْأَذَانُ وَ لَمْ یُجْعَلْ لِسَائِرِ الْعِبَادَاتِ أَذَانٌ وَ لَا دُعَاءٌ قَالَ لِأَنَّ الصَّلَاهًَْ شَبِیهٌ بِأَحْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ لِأَنَّ الْأَذَانَ شَبِیهٌ بِالنَّفْخَهًِْ الْأَوْلَی بِمَوْتِ الْخَلَائِقِ وَ الْإِقَامَهًَْ شَبِیهٌ بِالنَّفْخَهًِْ الثَّانِیَهًِْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ الْقِیَامَ إِلَی الصَّلَاهًِْ شَبِیهٌ بِقِیَامِ الْخَلَائِقِ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِین.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -… از ایشان پرسیدند: «حکمت آن چیست که برای نماز اذان گذاشته شده و برای عبادت‌های دیگر نه اذان و نه دعائی؛ هیچکدام فرض نشده است». فرمود: «برای آنکه نماز مانند احوال روز قیامت است و اذان مانند دمیدن صور اوّل است برای مردن خلایق و اقامه مانند دمیدن صور دوّم است. چنانچه خدای متعال فرمود: و گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا می‌دهد. (ق/41) یعنی به گوش باش! آن روزی را که نداکننده که آن اسرافیل است از جای نزدیک ندا کند. و ایستادن برای نماز مانند ایستادن در برابر حساب پروردگار است. چنانچه خداوند متعال فرمود: یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِین.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

جامع الأخبار، ص78

5

(مطففین/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قَالَ: کَیْفَ بِکُمْ إِذَا جَمَعَکُمُ اللَّهُ کَمَا یُجْمَعُ النَّبْلُ فِی الْکِنَانَهًِْ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ لَا یَنْظُرُ إِلَیْکُمْ. وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ یَوْمٌ یَجْمَعُ اللَّهُ فِیهِ الْأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ لِنِقَاشِ الْحِسَابِ وَ جَزَاءِ الْأَعْمَالِ خُضُوعاً قِیَاماً قَدْ أَلْجَمَهُمُ الْعَرَقُ وَ رَجَفَتْ بِهِمُ الْأَرْضُ فَأَحْسَنُهُمُ حَالًا مَنْ وَجَدَ لِقَدَمَیْهِ مَوْضِعاً وَ لِنَفْسِهِ مُتَّسَعاً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده است که او این آیه را تلاوت کرد: یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ سپس فرمود: «حال شما چگونه است در آن زمانی‌که خداوند شما را جمع می‌کند همان‌گونه که تیرها در ظرف تیرجمع می‌شود به مدّت پنجاه‌هزارسال و به شما هیچ نظری نمی‌کند. و امام علی (علیه السلام) فرمود: «و آن روزی است که خدا پیشینیان و پسینیان را در آن فراهم آرد، برای رسیدگی به حساب کار، و پرداخت پاداش کردار. آنان فروتنانه برپایند، عرق تا گوشه دهن‌هاشان روان، و زمین زیر پایشان لرزان، نیکو حال‌ترین آنان کسی است که جای نهادن دو پایی بیابد، یا برای راحت خود فراخ جایی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

بحرالعرفان، ج10، ص214

آیه کَلاَّ إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفی سِجِّینٍ [7]

هرگز چنین نیست [كه آن‌ها ‌‌درباره‌ی قيامت مي‌پندارند]، به یقین نامه‌ی اعمال بدکاران در «سجّین» است.

1

(مطففین/ 7)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ قَالَ مَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْعَذَابِ لَفِی سِجِّین.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ، یعنی آن عذابی که خداوند برای آن‌ها نوشته و در نظر گرفته است، در سِجیّن (نام یک وادی در دوزخ) خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

القمی، ج2، ص410/ نورالثقلین

2

(مطففین/ 7)

الباقر (علیه السلام) - وَ فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: السِّجِّینُ الْأَرْضُ السَّابِعَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام) - سِجّین؛ زمین هفتم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

نورالثقلین/ البرهان

3

(مطففین/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْبَرَاءِ‌بْنِ‌عَازِبٍ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): سِجِّینٌ أَسْفَلُ سَبْعِ أَرَضِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سجّین؛ پایین‌ترین درجه‌ی زمین‌های هفت‌گانه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص450

تأویل الآیات الظاهره، ص751/ بحرالعرفان، ج16، ص331/ البرهان/ نورالثقلین

4

(مطففین/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ سَأَلَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ عَنْ قَوْلِهِ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ قَال: إِنَّ رُوحَ الْفَاجِرِ یُصْعَدُ بِهَا إِلَی السَّمَاءِ فَتَأْبَی السَّمَاءُ أَنْ تَقْبَلَهَا فَیُهْبَطُ بِهَا إِلَی الْأَرْضِ فَتَأْبَی الْأَرْضُ أَنْ تَقْبَلَهَا فَیُدْخَلُ بِهَا تَحْتَ سَبْعِ أَرَضِینَ حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهَا إِلَی سِجِّینٍ وَ هُوَ مَوْضِعُ جُنْدِ إِبْلِیسَ فَیَخْرُجُ لَهَا مِنْ تَحْتِ جُنْدِ إِبْلِیسَ رِقٌّ لِهَلَاکِهِ لِلْحِسَابِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ جان بدکار را به آسمان برآرند و آن را نپذیرد، به زمین باز آرند و آن را نپذیرد، و آن را زیر هفت زمین برند تا به سجّین رسانند که لشکرگاه ابلیس است و از زیر لشکر [گونه] ابلیس برگ هلاک او را در حساب برآورند، و این است قول خداوند متعال: وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

بحارالأنوار، ج55، ص52

5

(مطففین/ 7)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْعَبْدَ الْکَافِرَ یَحْضُرُهُ الْمَوْتُ وَ یَحْضُرُهُ رُسُلُ اللَّهِ فَإِذَا جَاءَتْ سَاعَتُهُ قَبَضُوا نَفْسَهُ فَدَفَعُوهُ إِلَی مَلَائِکَهًِْ الْعَذَابِ فَأَرَوْهُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یُرُوهُ مِنَ الشَّرِّ ثُمَّ هَبَطُوا بِهِ إِلَی الْأَرْضِ السُّفْلَی وَ هِیَ سِجِّینٌ وَ هِیَ آخِرُ سُلْطَانِ إِبْلِیسَ فَأَثْبَتُوا کِتَابَهُ فِیهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مرگ کافر برسد و فرشته‌های خدا به بالینش آیند و چون وقتش رسد جانش بگیرند و به فرشته‌های عذاب دهند، و هر بدی که خدا خواهد به او نمایند، و آن را به زمین هفتم که سجّین است فرو برند، آنجا پایان پادشاهی ابلیس است و کتابش را در آن ثبت کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

بحارالأنوار، ج55، ص53

6

(مطففین/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ سِجِّینٍ جُبٌّ فِی جَهَنَّمَ مَفْتُوحٌ وَ الْفَلَقُ جُبٌّ فِی جَهَنَّمَ مُغَطًّی رَوَاهُ أَبُو هُرَیْرَهًَْ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سجّین چاه سربازی است در دوزخ و قلق چاهی سربسته.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

بحرالعرفان، ج16، ص331/ البرهان؛ بتفاوتٍ/ نورالثقلین؛ «إنفتق» بدل «و الفلق»

7

(مطففین/ 7)

الباقر (علیه السلام) - أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَتُرْفَعُ أَعْمَالُهُمْ وَ أَرْوَاحُهُمْ إِلَی السَّمَاءِ فَتُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُهَا وَ أَمَّا الْکَافِرُ فَیَصْعَدُ بِعَمَلِهِ وَ رُوحِهِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ إِلَی السَّمَاءِ نَادَی مُنَادٍ اهْبِطُوا بِهِ إِلَی سِجِّینٍ وَ هُوَ وَادٍ بِحَضْرَمَوْتَ یُقَالُ لَهُ بَرَهُوتُ.

امام باقر (علیه السلام) - در کتاب مجمع البیان از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «امام ارواح مؤمنان و اعمالشان به آسمان صعود می‌کند و درهای آسمان برای آنان گشوده می‌شود؛ امّا کافر عمل و روحش بالا برده می‌شود، تا وقتی به آسمان رسید، منادی ندا می‌دهد: او را به سجّین ببرید و سجین بیابانی در حضرموت است که به آن برهوت گفته می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

بحارالأنوار، ج70، ص184/ نورالثقلین

8

(مطففین/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ الْمَلَکَ لَیَصْعَدُ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ فَإِذَا صَعِدَ بِحَسَنَاتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ اجْعَلُوهَا فِی سِجِّینٍ إِنَّهُ لَیْسَ إِیَّایَ أَرَادَ بِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فرشته اعمال بنده‌ای را با خوشحالی بالا می‌برد، هنگامی‌که نیکی‌هایش را عرضه داشت خداوند می‌فرماید: «آن‌ها را در جهنّم قرار دهید آن اعمال برای من نبوده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

الکافی، ج2، ص295/ نورالثقلین

9

(مطففین/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَرَّ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ (علیه السلام) عَلَی قَرْیَهًٍْ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَیْرُهَا وَ دَوَابُّهَا فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ یَمُوتُوا إِلَّا بِسَخْطَهًٍْ وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِینَ لَتَدَافَنُوا فَقَالَ الْحَوَارِیُّونَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ کَلِمَتَهُ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یُحْیِیَهُمْ لَنَا فَیُخْبِرُونَا مَا کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا فَدَعَا عِیسَی (علیه السلام) رَبَّهُ فَنُودِیَ مِنَ الْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ فَقَامَ عِیسَی (علیه السلام) بِاللَّیْلِ عَلَی شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ یَا أَهْلَ هَذِهِ الْقَرْیَهًِْ فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِیبٌ لَبَّیْکَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ کَلِمَتَهُ فَقَالَ وَیْحَکُمْ مَا کَانَتْ أَعْمَالُکُمْ قَالَ عِبَادَهًُْ الطَّاغُوتِ وَ حُبُّ الدُّنْیَا مَعَ خَوْفٍ قَلِیلٍ وَ أَمَلٍ بَعِیدٍ وَ غَفْلَهًٍْ فِی لَهْوٍ وَ لَعِبٍ فَقَالَ کَیْفَ کَانَ حُبُّکُمْ لِلدُّنْیَا قَالَ کَحُبِّ الصَّبِیِّ لِأُمِّهِ إِذَا أَقْبَلَتْ عَلَیْنَا فَرِحْنَا وَ سُرِرْنَا وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنَّا بَکَیْنَا وَ حَزِنَّا قَالَ کَیْفَ کَانَتْ عِبَادَتُکُمْ لِلطَّاغُوتِ قَالَ الطَّاعَهًُْ لِأَهْلِ الْمَعَاصِی قَالَ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهًُْ أَمْرِکُمْ قَالَ بِتْنَا لَیْلَهًًْ فِی عَافِیَهًٍْ وَ أَصْبَحْنَا فِی الْهَاوِیَهًِْ فَقَالَ وَ مَا الْهَاوِیَهًُْ فَقَالَ سِجِّینٌ قَالَ وَ مَا سِجِّینٌ قَالَ جِبَالٌ مِنْ جَمْرٍ تُوقَدُ عَلَیْنَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - حضرت عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) بر بلدی عبور کرد که اهل و طیور و حیوانات آن عموما مرده بودند، پس [به حواریون] فرمود: «اینان جز به غضب خدا نمرده‌اند [زیرا] اگر به غیر این طریق مرده بودند البتّه بدن‌هایشان دفن می‌گردید (یعنی دفعتا به نزول عذاب همگی با هم مرده‌اند، و چنانچه فاصله‌ای بین موت آن‌ها بود احیاء اموات را دفن می‌نمودند). حواریون گفتند: «یا روح اللَّه خدا را بخوان تا مردگان این بلد را برای [عبرت] ما زنده کند و از اعمال [و کردار] خود آگاهمان سازند. تا [از آنچه باعث نزول عذاب بر ایشان گردیده است] از افعال هلاک‌کننده؛ دوری کنیم. عیسی (علیه السلام) خدا را خواند». پس از فضای آسمان ندا آمد: بخوان ایشان را، پس عیسی (علیه السلام) شب در محلّ بلندی از زمین قرار گرفت و فرمود: «ای اهل این قریه»! شخصی در پاسخ حضرت گفت: لبیک یا روح اللهِ و کلمته، پس [عیسی (علیه السلام)] فرمود: «وای بر شما چه بوده اعمال شما»؟ گفت: «بندگی [و پرستش] طاغوت (یعنی رؤسای ضلالت و گمراه‌کنندگان مردم از طریق حق و صراط مستقیم و راه روشن انبیاء عظام (علیهم السلام) ) و دوستی دنیا درحالی‌که چندان ترسی [از خدا] نداشتیم و آرزوی زیاد داشتیم [که در دل‌ها پرورانده بودیم] و غافل محض در لهو و لعب [در زندگی] بودیم»، پس [عیسی (علیه السلام)] فرمود: «چگونه دنیا را دوست می‌داشتید»؟ گفت: «چون دوستی کودک نسبت به مادرش، هنگامی‌که [دنیا] بر ما اقبال می‌نمود [و از نظر معیشت در رفاه و آسایش بودیم] خوشحال و مسرور بودیم، و چون بر ما پشت می‌نمود [و با ناکامی‌ها روبرو می‌شدیم] گریان و محزون می‌گردیدیم [حضرت عیسی (علیه السلام)] فرمود: «چگونه طاغوت را عبادت می‌نمودید»؟ عرض کرد: «از اهل معصیت فرمانبری می‌نمودیم [عیسی (علیه السلام)] فرمود: «سرانجام کار شما چگونه شد»؟ عرض کرد: «شب را در عافیت خوابیدیم و روز خود را در هاویه دیدیم»، فرمود: «هاویه چیست»؟ عرض کرد: «سجین»، فرمود: «سجین چیست»؟ عرض کرد: «کوه‌هایی از آتش گداخته که [جایگاه ما و] تا روز قیامت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص452

الکافی، ج2، ص318/ بحرالعرفان، ج16، ص334/ نورالثقلین؛ بتفاوتٍ

10

(مطففین/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُول: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ أَعْلَی عِلِّیِّینَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَنَا وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَیْنَا لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ* وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ* کِتابٌ مَرْقُومٌ* یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ خَلَقَ عَدُوَّنَا مِنْ سِجِّینٍ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِهِمْ مِمَّا خَلَقَهُمْ مِنْهُ وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَیْهِمْ لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقُوا مِنْهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ* وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ* کِتابٌ مَرْقُومٌ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند ما را از اعلی علیین آفرید و دل‌های شیعیان ما را از سرشت ما آفرید و بدن‌های آن‌ها را از پایین‌تر از این سرشت به همین جهت دل‌های ایشان متمایل به ما است زیرا از سرشت ما آفریده شده آنگاه این آیه را قرائت کرد: چنان نیست که آن‌ها [درباره‌ی معاد] می‌پندارند، بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است! و تو چه می‌دانی «علیّین» چیست! نامه‌ای است رقم‌خورده و سرنوشتی است قطعی، که مقرّبان شاهد آنند! . (مطففین/21-18) دشمنان ما را از سجّین آفرید و دل‌های پیروان ایشان را از سرشت ایشان ولی بدن‌های ایشان را از پایین‌تر از این سرشت به همین جهت دل‌های ایشان متمایل به آن‌ها است چون از سرشت آن‌ها آفریده شده بعد این آیه را خواند: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ* وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ* کِتابٌ مَرْقُومٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص454

الکافی، ج1، ص390/ بحارالأنوار، ج64، ص127/ بحارالأنوار، ج25، ص9/ بصایرالدرجات، ص15/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص748

11

(مطففین/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَال: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَنَا مِنْ نُورٍ مُبْتَدَعٍ مِنْ نُورٍ رَسَخَ ذَلِکَ النُّورُ فِی طِینَهًٍْ مِنْ أَعْلَی عِلِّیِّینَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَ مِنْهُ أَبْدَانَنَا وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهًٍْ دُونَ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوَی إِلَیْنَا لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا مِنْهُ ثُمَّ قَرَأَ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ کِتابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ قُلُوبَ أَعْدَائِنَا مِنْ طِینَهًٍْ مِنْ سِجِّینٍ وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهًٍْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِهِمْ مِمَّا خَلَقَ مِنْهُ أَبْدَانَهُمْ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوَی إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَرَأَ إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ کِتابٌ مَرْقُومٌ وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - خدای تبارک‌وتعالی [بدن و قلب] ما را از نور که آن نور در طینت اعلی علیین بود، خلق فرمود و قلوب شیعیان ما را از آنچه که بدن‌های ما را از آن آفریده بود خلق فرمود و بدن‌های شیعیان ما را از طینتی غیر از طینت قلوب ایشان خلق فرمود از این جهت قلوب ایشان به ما تمایل دارد. سپس این آیه را تلاوت فرمود: چنان نیست که آن‌ها [درباره‌ی معاد] می‌پندارند، بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است! و تو چه می‌دانی «علیّین» چیست! نامه‌ای است رقم‌خورده و سرنوشتی است قطعی، که مقرّبان شاهد آنند! . (مطففین/21-18) و خداوند قلوب دشمنان ما را از طینت سجین و بدن‌های ایشان را از طینتی پست‌تر از آن خلق فرمود و قلوب پیروان دشمنان ما را از طینت بدنی دشمنان ما، خلق فرمود و از این جهت است که قلوب آن‌ها به دشمنان ما مایل است. سپس این آیه را قرائت فرمود: إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ* وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ* کِتابٌ مَرْقُومٌ* وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص454

بحارالأنوار، ج5، ص243/ علل الشرایع، ج1، ص117

12

(مطففین/ 7)

الکاظم (علیه السلام) -ٍعَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ قَالَ هُمُ الَّذِینَ فَجَرُوا فِی حَقِّ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) وَ اعْتَدَوْا عَلَیْهِمْ قُلْتُ ثُمَّ یُقَالُ هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ قَالَ یَعْنِی أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قُلْتُ تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَم.

امام کاظم (علیه السلام) - محمدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) این آیه: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ را پرسیدم. فرمود: «آن‌ها کسانی هستند که جنایت در حقّ ائمه روا داشتند و به آن‌ها ستم کردند». گفتم: «پس از آن گفته می‌شود: این همان چیزی است که آن را انکار می‌کردید! . (مطففین/17)». فرمود: «یعنی این امیرالمؤمنین (علیه السلام) همان کسی است که مقامش را تکذیب می‌کردید». گفتم: «آیه همین‌طور نازل شده»؟ فرمود: «آری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص454

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص748/ بحارالأنوار، ج24، ص4؛ «قلت ثم یقال هذا الذی کنتم… الی آخر» محذوف/ المناقب، ج4، ص284؛ «قلت ثم یقال هذا الذی کنتم… الی آخر» محذوف/ نورالثقلین؛ «قلت ثم یقال هذا الذی کنتم… الی آخر» محذوف/ البرهان؛ «تجرؤا» بدل «فجروا»

آیه وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ [8]

تو چه می‌دانی «سجّین» چیست؟!

آیه کِتابٌ مَرْقُومٌ [9]

نامه‌ای است رقم زده شده [و حكمي است حتمي].

1

(مطففین/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَعِیدِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ الْجَزَّارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا سَعِیدٍ الْمَدَائِنِیَّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ کِتابٌ مَرْقُومٌ {بالشر} بِبُغْضِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - کَلاَّ إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفی سِجِّینٍ وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ کِتابٌ مَرْقُومٌ نامه‌ای است که به شر و به دشمنی محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) رقم زده شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص456

فرات الکوفی، ص543

2

(مطففین/ 9)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کِتابٌ مَرْقُومٌ أی مَکتُوبٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کِتَابٌ مَّرْقُومٌ منظور، کتاب نوشته شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص456

القمی، ج2، ص410

آیه وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبینَ [10]

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

1

(مطففین/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عن عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌بُکَیْرٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ… وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ بِوَصِیِّکَ یَا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ وای بر کسانی که وصیّ تو را تکذیب می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص456

بحارالأنوار، ج24، ص280

آیه الَّذینَ یُکَذِّبُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ [11]

همان کسانی که روز جزا را انکار می‌کنند.

آیه وَ ما یُکَذِّبُ بِهِ إِلاَّ کُلُّ مُعْتَدٍ أَثیمٍ [12]

و تنها کسی آن را انکار می‌کند که متجاوزو گنهکار است.

آیه إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطیرُ الْأَوَّلینَ [13]

[همان كساني كه] وقتی آیات ما بر آن‌ها خوانده می‌شود می‌گویند: «این افسانه‌های پیشینیان است».

1

(مطففین/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عن عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌بُکَیْرٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ… إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ قَالَ یَعْنِی تَکْذِیبَهُمْ بِالْقَائِمِ (علیه السلام) إِذْ یَقُولُونَ لَهُ لَسْنَا نَعْرِفُکَ وَ لَسْتَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) کَمَا قَالَ الْمُشْرِکُونَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ وقتی آیات ما بر آن‌ها خوانده می‌شود می‌گویند داستان‌های پیشینیان است؛ یعنی تکذیب آن‌ها نسبت به حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است زیرا به او می‌گویند: «ما تو را نمی‌شناسیم و تو از اولاد فاطمه (سلام الله علیها) نیستی همان‌طوری که مشرکین به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌گفتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص456

بحارالأنوار، ج24، ص280

آیه کَلاَّ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ [14]

چنین نیست [كه آن‌ها ‌‌مي‌پندارند]، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است.

1

(مطففین/ 14)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًٌْ بَیْضَاءُ فَإِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً خَرَجَ فِی النُّکْتَهًِْ نُکْتَهًٌْ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ ذَهَبَ ذَلِکَ السَّوَادُ وَ إِنْ تَمَادَی فِی الذُّنُوبِ زَادَ ذَلِکَ السَّوَادُ حَتَّی یُغَطِّیَ الْبَیَاضَ فَإِذَا غَطَّی الْبَیَاضَ لَمْ یَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَی خَیْرٍ أَبَداً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

امام باقر (علیه السلام) - در دل هر بنده‌ی مؤمن یک لمحه سپید و نورانی است، پس اگر به ارتکاب گناهی دست یازد، در آن لمحه سپید نقطه‌ی سیاهی پدید آید که اگر توبه و بازگشت نماید زائل شود و اگر در ارتکاب گناهان اصرار ورزد سیاهی بر سیاهی می‌افزاید تا روی آن لمحه سفید را می‌پوشاند، و چون سپیدی در زیر زنگار سیاهی ناپدید شود، صاحب آن دل روی رستگاری نمی‌بیند. و این است کلام خدای عزّوجلّ که می‌گوید: کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص456

الکافی، ج2، ص273/ بحارالأنوار، ج70، ص332/ بحارالأنوار، ج70، ص361؛ «تفاوت لفظی» / الاختصاص، ص243؛ «بتفاوت لفظی» / وسایل الشیعهًْ، ج15، ص303/ نورالثقلین/ البرهان

2

(مطففین/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا أَذْنَبَ الْعَبْدُ کَانَ نُقْطَهًًْ سَوْدَاءَ عَلَی قَلْبِهِ فَإِنْ هُوَ تَابَ وَ أَقْلَعَ وَ اسْتَغْفَرَ صَفَا قَلْبُهُ مِنْهَا وَ إِنْ هُوَ لَمْ یَتُبْ وَ لَمْ یَسْتَغْفِرْ کَانَ الذَّنْبُ عَلَی الذَّنْبِ وَ السَّوَادُ عَلَی السَّوَادِ حَتَّی یَغْمُرَ الْقَلْبَ فَیَمُوتُ بِکَثْرَهًِْ غِطَاءِ الذُّنُوبِ عَلَیْهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که بنده گناه کند نقطه‌ی سیاهی بر قلب او پیدا می‌شود، پس اگر توبه کرد و از گناه باز ایستاد و از خدا طلب آمرزش نمود قلب او از آن نقطه‌ی سیاه صفا پیدا می‌کند. و اگر توبه نکرد و استغفار ننمود گناه بر گناه واقع می‌گردد و سیاهی بر سیاهی می‌نشیند تا اینکه قلب او را می‌پوشاند. پس قلب او در اثر زیادی گناه می‌میرد و پرده گناه آن را فرو می‌گیرد. و این است معنای گفته خدای متعال که می‌فرماید: کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص458

مستدرک الوسایل، ج11، ص333/ إرشادالقلوب، ج1، ص46/ مشکاهًْ الأنوار، ص256؛ «بالتفاوت» / نورالثقلین؛ «بتفاوت»

3

(مطففین/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - تَذَاکَرُوا وَ تَلَاقَوْا وَ تَحَدَّثُوا فَإِنَّ الْحَدِیثَ جِلَاءٌ لِلْقُلُوبِ إِنَّ الْقُلُوبَ لَتَرِینُ کَمَا یَرِینُ السَّیْفُ جِلَاؤُهَا الْحَدِیثُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به یاد هم آرید، با هم مباحثه کنید و [در مسایل گوناگون با همدیگر] سخن گویید چون که سخن گفتن دل‌ها را صیقل می‌دهد، به‌راستی که دل‌ها زنگار می‌گیرند، چنان‌که شمشیر زنگار می‌گیرد و جلای دل‌ها سخن [خوب] است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص458

الکافی، ج1، ص41/ نورالثقلین

4

(مطففین/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - فَلَمَّا رَفَعَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَ جَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللهُ سَیُؤْتِینَا اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَهًَْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوحنیفه با امام صادق (علیه السلام) غذا می‌خورد، وقتی امام (علیه السلام) دست از غذا کشید فرمود: «ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. (فاتحه/2). خدایا این نعمت از تو و پیامبر توست». ابوحنیفه گفت: «یا اباعبدالله! آیا با خدا شریک قرار می‌دهی»؟ فرمود: «وای بر تو خداوند در قرآن می‌فرماید: آن‌ها فقط از این انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل [و کرم] خود، بی‌نیاز ساختند! . (توبه/74) و در جای دیگر می‌فرماید: [درحالی‌که] اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضی باشند، و بگویند: «خداوند برای ما کافی است! و به‌زودی خدا و رسولش، از فضل خود به ما می‌بخشند». (توبه/59) ابوحنیفه گفت: «به خدا قسم گویا تاکنون در قرآن این آیات را نخوانده بودم و نه شنیده بودم». امام فرمود: «من هم خوانده‌ام و هم شنیده‌ام ولی خداوند درباره‌ی تو و امثال تو نازل کرده است: یا بر دل‌هایشان قفل نهاده شده است؟! . (محمّد/24) و در این آیه می‌فرماید: کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص458

بحارالأنوار، ج10، ص216/ کنزالفواید، ج2، ص36

5

(مطففین/ 14)

الحسن (علیه السلام) - قَالَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) لِحَبِیبِ‌بْنِ‌مَسْلَمَهًَْ الْفِهْرِیِّ رُبَّ مَسِیرٍ لَکَ فِی غَیْرِ طَاعَهًٍْ قَالَ أَمَّا مَسِیرِی إِلَی أَبِیکَ فَلَا قَالَ بَلَی وَ لَکِنَّکَ أَطَعْتَ مُعَاوِیَهًَْ عَلَی دُنْیَا قَلِیلَهًٍْ فَلَئِنْ کَانَ قَامَ بِکَ فِی دُنْیَاکَ لَقَدْ قَعَدَ بِکَ فِی آخِرَتِکَ فَلَوْ کُنْتَ إِذَا فَعَلْتَ شَرّاً قُلْتَ خَیْراً کُنْتَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ لَکِنَّکَ کَمَا قَالَ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

امام حسن (علیه السلام) - امام حسن (علیه السلام) به حبیب‌بن‌مسلمه فهری فرمود: «تو چه مسیرهایی می‌روی که طاعت خدا در آن نیست»! گفت: «من مسیری را که پدر تو طی کرد نخواهم رفت». فرمود: «آری، ولی تو برای دنیای دنی مطیع معاویه شده‌ای، اگر معاویه برای تأمین دنیای تو قیام نموده آخرت تو از دست رفته است. اگر تو این‌طور بودی که هرگاه عمل شری را انجام می‌دادی سخن خیری می‌گفتی از آن اشخاصی به شمار می‌رفتی که خدای علیم: کار خوب و بد را به هم آمیختند. (توبه/102) و می‌فرماید: بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص458

بحارالأنوار، ج44، ص106/ نورالثقلین

آیه کَلاَّ إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ [15]

چنین نیست [كه مي‌پندارند]، بلکه آن‌ها در آن روز از [لقاي] پروردگارشان محجوبند.

1

(مطففین/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا قَوْلُهُ کَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ فَإِنَّمَا یَعْنِی بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَنْ ثَوَابِ رَبِّهِمْ لَمَحْجُوبُونَ.

امام علی (علیه السلام) - کَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ هرآینه روز قیامت را خواسته که از ثواب پروردگارشان محجوبند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص458

بحارالأنوار، ج90، ص98/ بحارالأنوار، ج90، ص127/ الاحتجاج، ج1، ص240/ التوحید، ص257/ نورالثقلین

2

(مطففین/ 15)

الرّضا (علیه السلام) - حَدَّثَنَا عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌فَضَّالٍ عَنْ‌أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُوصَفُ بِمَکَانٍ یَحُلُّ فِیهِ فَیُحْجَبَ عَنْهُ فِیهِ عِبَادُهُ وَ لَکِنَّهُ یَعْنِی أَنَّهُمْ عَنْ ثَوَابِ رَبِّهِمْ مَحْجُوبُونَ.

امام رضا (علیه السلام) - علی‌بن‌حسن بن علی‌بن‌فضال از پدرش نقل کرده است: که گفت: از حضرت علیّ‌بن‌موسی الرضا (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: کَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ سؤال کردم. فرمود: «خدای تبارک‌وتعالی به مکانی وصف نمی‌شود که در آن حلول کند. پس بندگانش در آن از او محجوب شوند ولیکن آن جناب قصد می‌کند که ایشان از ثواب پروردگار خویش محجوبند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص460

بحارالأنوار، ج3، ص318/ الاحتجاج، ج2، ص411/ التوحید، ص162/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص125/ معانی الأخبار، ص13/ نورالثقلین/ البرهان

آیه ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصالُوا الْجَحیم [16]

سپس آن‌ها به یقین وارد دوزخ می‌شوند.

آیه ثُمَّ یُقالُ هذَا الَّذی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ [17]

بعد به آن‌ها گفته می‌شود: «این همان چیزی است که آن را انکار می‌کردید»!

1

(مطففین/ 17)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ قَالَ یَعْنِی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قُلْتُ تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَم.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ سؤال کردم. فرمود: «یعنی این امیرالمؤمنین (علیه السلام) همان کسی است که مقامش را تکذیب می‌کردید». گفتم: «آیه همین‌طور نازل شده»؟ فرمود: «آری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص460

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص748/ المناقب، ج3، ص237؛ «قلت تنزیل قال نعم» محذوف/ نورالثقلین

آیه کَلاَّ إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفی عِلِّیِّینَ [18]

چنان نیست [كه آن‌ها ‌‌درباره‌ی معاد مي‌پندارند] بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است.

آیه وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ [19]

و تو چه می‌دانی «علیّین» چیست؟!

آیه کِتابٌ مَرْقُومٌ [20]

نامه‌ای است رقم خورده [و حكمي است قطعي].

1

(مطففین/ 20)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ‌الثُّمَالِیِّ قَال: سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ أَعْلَی عِلِّیِّینَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَنَا وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَیْنَا لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ* وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ* کِتابٌ مَرْقُومٌ* یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ خَلَقَ عَدُوَّنَا مِنْ سِجِّینٍ.

امام باقر (علیه السلام) - ابو حمزه ثمالی گوید: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «همانا خدا ما را از اعلی علیین آفرید و دل‌های شیعیان ما را از آنچه ما را آفریده، آفرید. و پیکرهایشان را از درجه‌ی پائینش آفرید، ازاین‌رو دل‌های شیعیان به ما متوجّه است، زیرا از آنچه ما آفریده شده‌ایم، آفریده شده‌اند، سپس این آیه را قرائت فرمود: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ، وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ کِتابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمقَرَّبُونَ و دشمن ما را از سجین آفرید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص460

الکافی، ج1، ص390/ بحارالأنوار، ج5، ص235؛ «و خلق عدونا من سجین» محذوف/ بحارالأنوار، ج25، ص9؛ «کتاب مرقوم… الی آخر» / بحارالأنوار، ج58، ص43/ القمی، ج2، ص411؛ «و ماادریک ما لیون کتاب مرقوم» محذوف و «و خلق عدونا من سجین» محذوف/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص748/ علل الشرایع، ج1، ص116/ نورالثقلین/ البرهان

2

(مطففین/ 20)

الصّادق (علیه السلام) -ٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَال: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَنَا مِنْ نُورٍ مُبْتَدَعٍ مِنْ نُورٍ رَسَخَ ذَلِکَ النُّورُ فِی طِینَهًٍْ مِنْ أَعْلَی عِلِّیِّینَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَ مِنْهُ أَبْدَانَنَا وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهًٍْ دُونَ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوَی إِلَیْنَا لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا مِنْهُ ثُمَّ قَرَأَ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ کِتابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ قُلُوبَ أَعْدَائِنَا مِنْ طِینَهًٍْ مِنْ سِجِّینٍ.

امام صادق (علیه السلام) - زید شحّام از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: خداوند تبارک‌وتعالی ما را از نوری که در طینتی از اعلاء علیّین رسوخ نموده آفرید و قلوب شیعیانمان را از آنچه بدن‌های ما را از آن آفرید ایجاد کرد و بدن‌هایشان را از طینتی دیگر خلق نمود، لذا دل‌هایشان به ما مایل می‌باشد، سپس آیات زیر را تلاوت فرمود: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ* وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ* کِتابٌ مَرْقُومٌ* یَشْهَدُهُ الْمقَرَّبُونَ. پس از آن فرمود: «حقّ تبارک‌وتعالی قلوب دشمنان ما را از طینت سجّین و ابدانشان را از طینت دیگری آفرید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص462

بحارالأنوار، ج5، ص243/ علل الشرایع، ج1، ص117/ بصایرالدرجات، ص15/ المحاسن، ج1، ص132/ نورالثقلین

3

(مطففین/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ… کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ* وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ إِلَی قَوْلِهِ عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ وَ هُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - کلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که درباره‌ی سخن خداوند متعال: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ* وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ* کِتابٌ مَرْقُومٌ* یَشْهَدُهُ الْمقَرَّبُونَ… عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا المُقَرَّبُونَ. فرمود: «منظور پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص462

القمی، ج2، ص410/ بحارالأنوار، ج36، ص145؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج24، ص3/ المناقب، ج4، ص3/ فرات الکوفی، ص543/ نورالثقلین

4

(مطففین/ 20)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ فِی قَوْلِهِ: کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ أَیْ مَا کُتِبَ لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ، یعنی آن عذابی که خداوند برای آن‌ها نوشته و در نظر گرفته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص462

القمی، ج2، ص411/ البرهان

5

(مطففین/ 20)

الحسن (علیه السلام) -ِ عَنْ مُقَاتِلٍ عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْحَنَفِیَّهًِْ عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: کُلُّ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَ الْأَبْرارَ فَوَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهِ إِلَّا عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ أَنَا وَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) لِأَنَّا نَحْنُ أَبْرَارٌ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ قُلُوبُنَا عَلَتْ بِالطَّاعَاتِ وَ الْبِرِّ وَ تَبَرَّأَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ حُبِّهَا وَ أَطَعْنَا اللَّهَ فِی جَمِیعِ فَرَائِضِهِ وَ آمَنَّا بِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَدَّقْنَا بِرَسُولِهِ.

امام حسن (علیه السلام) - محمدبن‌حنفیّه از امام حسن (علیه السلام) نقل کرده است: هرچه در قرآن مجید لفظ إن الْأَبْرارِ هست به خدا سوگند جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب و فاطمه و من و حسین (علیهم السلام) کسی دیگری را منظور نکرده‌اند. زیرا ما پاکان و نیکان از نظر پدرها و مادرانیم و دل‌های ما شیفته‌ی اطاعت خدا و نیکوکاری است و از دنیا و علاقه به آن بیزار است و در تمام فرائض و واجبات خدا را اطاعت نموده‌ایم و به یکتایی او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق نموده‌ایم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص462

المناقب، ج4، ص2/ بحرالعرفان، ج14، ص15/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

6

(مطففین/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ هُوَ سَاجِدٌ یَبْکِی حَتَّی عَلَا نَحِیبُهُ وَ ارْتَفَعَ صَوْتُهُ بِالْبُکَاءِ فَقُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَمْرَضَنَا بُکَاکَ وَ أَمَضَّنَا وَ أَشْجَانَا وَ مَا رَأَیْنَاکَ قَدْ فَعَلْتَ مِثْلَ هَذَا الْفِعْلِ قَطُّ فَقَالَ کُنْتُ سَاجِداً أَدْعُو رَبِّی بِدُعَاءِ الْخَیْرِ فِی سَجْدَتِی فَغَلَبَتْنِی عَیْنِی فَرَأَیْتُ رُؤْیَا هَالَتْنِی وَ أَفْظَعَتْنِی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَائِماً وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَبَا الْحَسَنِ طَالَتْ غَیْبَتُکَ عَنِّی وَ قَدِ اشْتَقْتُ إِلَی رُؤْیَتِکَ وَ قَدْ أَنْجَزَ لِی رَبِّی مَا وَعَدَنِی فِیکَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الَّذِی أَنْجَزَ لَکَ فِیَّ قَالَ أَنْجَزَ لِی فِیکَ وَ فِی زَوْجَتِکَ وَ ابْنَیْکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی فِی عِلِّیِّینَ وَ قُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَشِیعَتُنَا قَالَ شِیعَتُنَا مَعَنَا وَ قُصُورُهُمْ بِحِذَاءِ قُصُورِنَا وَ مَنَازِلُهُمْ مُقَابِلَ مَنَازِلِنَا فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا لِشِیعَتِنَا فِی الدُّنْیَا قَالَ الْأَمْنُ وَ الْعَافِیَهًُْ قُلْتُ فَمَا لَهُمْ عِنْدَ الْمَوْتِ قَالَ یَحْکُمُ الرَّجُلُ فِی نَفْسِهِ وَ یُؤْمَرُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِطَاعَتِهِ وَ أَیِّ مَوْتَهًٍْ شَاءَ مَاتَهَا وَ إِنَّ شِیعَتَنَا لَیَمُوتُونَ عَلَی قَدْرِ حُبِّهِمْ لَنَا قُلْتُ فَمَا لِذَلِکَ حَدُّ یُعْرَفُ قَالَ بَلَی إِنَّ أَشَدَّ شِیعَتِنَا لَنَا حُبّاً یَکُونُ خُرُوجُ نَفْسِهِ کَشُرْبِ أَحَدِکُمْ فِی الْیَوْمِ الصَّائِفِ الْمَاءَ الْبَارِدَ الَّذِی یَنْتَفِعُ مِنْهُ الْقَلْبُ وَ إِنَّ سَائِرَهُمْ لَیَمُوتُ کَمَا یُغَطُّ أَحَدُکُمْ عَلَی فِرَاشِهِ کَأَقَرِّ مَا کَانَتْ عَیْنُهُ بِمَوْتِهِ.

امام علی (علیه السلام) - حارث همدانی نقل کرده است که؛ بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) وارد شدم، درحالی‌که ایشان گریه‌کنان به سجده رفته بودند، تا اینکه صدای گریه او بالا آمد. پس به ایشان عرض کردیم: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! گریه تو دل ما را به درد آورد و ما را سخت غمگین و اندوهگین کرد؛ تاکنون تو را هرگز دراین‌حال ندیده بودیم». فرمود: «درحالت سجده، خداوند خویش را با دعای برگزیدگان دعا می‌کردم که دیدگانم بر من غلبه کردند [خواب بر من چیره شد]، و خوابی دیدم که مرا به ترس و وحشت انداخت». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را دیدم که درحالت ایستاده می‌فرمود: «ای ابا الحسن (علیه السلام)! غیبت و دوری تو از من به طول انجامید؛ من مشتاق دیدار تو شده¬ام (دلم برای تو تنگ شده است)، و خداوند آن وعده‌ای را که درباره‌ی تو به من داده بود، به انجام رسانید». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! خداوند چه وعده‌ای درباره‌ی من به شما داده بود»؟ فرمود: «وعده‌ای که به من داده بود، این بود که تو را و همسرت و دو فرزندت و ذرّیّه و اولاد تو را در بالاترین درجات در عِلّیّین جای دهد و به این وعده جامه‌ی عمل پوشید». عرض کردم: «پدر و مادرم فدایت شوند! پس شیعه‌ی ما را چه خواهد شد»؟ فرمود: «آن‌ها همراه ما هستند و قصرهای آن‌ها رو به روی قصرهای ما خواهد بود و منازل آن‌ها مقابل منازل ما خواهد بود». پس عرض کردم: «شیعه‌ی ما را در دنیا چه حاصل آید»؟ فرمود: «اَمنیّت و عافیت و سلامتی». عرض کردم: «در هنگام مرگ آن‌ها را چه حاصل آید»؟ فرمود: «شخص، مهار و کنترل خویش را در اختیار دارد و به ملک الموت دستور داده می‌شود که از او پیروی کند و او را همان‌گونه بمیراند که خودش دوست دارد [هر نوع مرگی را که بخواهد، همان‌گونه می‌میرد] و نیز اینکه شیعه و پیروان ما به مقدار دوستی‌شان نسبت به ما می‌میرند». عرض کردم: «آیا این امر حدّ و اندازه شناخته شده‌ای دارد»؟ فرمود: «آری، شیعیانی که بیشترین عشق و محبّت را نسبت به ما می‌ورزند، خارج‌شدن جان‌های آن‌ها مانند خوردن آب خنک در روز گرم تابستانی است که باعث بهره‌مندی قلب می‌شود و سایر شیعیان ما، چنان می¬میرند که گویی در بستر خویش به خواب می¬روند و لحظه‌ی مرگ برای آنان شادمانه¬ترین لحظه¬ای است که داشته¬اند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص462

تأویل الآیات الظاهره، ص752/ البرهان

7

(مطففین/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عَبَّاسٍ (قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ یُخَاطِبُ عَلِیّاً (علیه السلام) یَقُولُ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَانَ وَ لَا شَیْءَ مَعَهُ فَخَلَقَنِی وَ خَلَقَکَ رُوحَیْنِ مِنْ نُورِ جَلَالِهِ وَ کُنَّا أَمَامَ عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِینَ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ نُقَدِّسُهُ وَ نَحْمَدُهُ وَ نُهَلِّلُهُ وَ ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ (علیه السلام) خَلَقَنِی وَ إِیَّاکَ مِنْ طِینَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ مِنْ طِینَهًِْ عِلِّیِّینَ وَ عَجَنَنَا بِذَلِکَ النُّورِ وَ غَمَسَنَا فِی جَمِیعِ الْأَنْوَارِ وَ أَنْهَارِ الْجَنَّهًِْ ثُمَّ خَلَقَ آدَمَ (علیه السلام) وَ اسْتَوْدَعَ صُلْبَهُ تِلْکَ الطِّینَهًَْ وَ النُّورَ فَلَمَّا خَلَقَهُ اسْتَخْرَجَ ذُرِّیَّتَهُ مِنْ ظَهْرِهِ فَاستَنْطَقَهُمْ وَ قَرَّرَهُمْ بِرُبُوبِیَّتِهِ فَأَوَّلُ خَلْقٍ أَقَرَّ لَهُ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ أَنَا وَ أَنْتَ وَ النَّبِیُّونَ عَلَی قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ وَ قُرْبِهِمْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی صَدَقْتُمَا وَ أَقْرَرْتُمَا یَا مُحَمَّدُ وَ یَا عَلِیُّ وَ سَبَقْتُمَا خَلْقِی إِلَی طَاعَتِی وَ کَذَلِکَ کُنْتُمَا فِی سَابِقِ عِلْمِی فِیکُمَا فَأَنْتُمَا صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی وَ الْأَئِمَّهًُْ مِنْ ذُرِّیَّتِکُمَا وَ شِیعَتُکُمَا وَ کَذَلِکَ خَلَقْتُکُم ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ فَکَانَتِ الطِّینَهًُْ فِی صُلْبِ آدَمَ (علیه السلام) وَ نُورِی وَ نُورُکَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ فَمَا زَالَ ذَلِکَ النُّورُ یَنْتَقِلُ بَیْنَ أَعْیُنِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُنْتَجَبِینَ حَتَّی وَصَلَ النُّورُ وَ الطِّینَهًُْ إِلَی صُلْبِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَافْتَرَقَ نِصْفَیْنِ فَخَلَقَنِی اللَّهُ مِنْ نِصْفِهِ وَ اتَّخَذَنِی نَبِیّاً وَ رَسُولًا وَ خَلَقَکَ مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ فَاتَّخَذَکَ خَلِیفَهًًْ وَ وَصِیّاً وَ وَلِیّاً فَلَمَّا کُنْتُ مِنْ عَظَمَهًِْ رَبِّی کَقَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَطْوَعُ خَلْقِی لَکَ فَقُلْتُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ فَاتَّخِذْهُ خَلِیفَهًًْ وَ وَصِیّاً فَقَدِ اتَّخَذَتْهُ صَفِیّاً وَ وَلِیّاً یَا مُحَمَّدُ کَتَبْتُ اسْمَکَ وَ اسْمَهُ عَلَی عَرْشِی مِنْ قَبْلِ أَنْ أَخْلُقَ خَلْقِی مَحَبَّهًًْ مِنِّی لَکُمَا وَ لِمَنْ أَحَبَّکُمَا وَ تَوَلَّاکُمَا وَ أَطَاعَکُمَا فَمَنْ أَحَبَّکُمَا وَ أَطَاعَکُمَا وَ تَوَلَّاکُمَا کَانَ عِنْدِی مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ مَنْ جَحَدَ وَلَایَتَکُمَا وَ عَدَلَ عَنْکُمَا کَانَ عِنْدِی مِنَ الْکَافِرِینَ الضَّالِّینَ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ فَمَنْ ذَا یَلِجُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ وَ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَ طِینَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ فَأَنْتَ أَحَقُّ النَّاسِ بِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ وُلْدُکَ وُلْدِی وَ شِیعَتُکُمْ شِیعَتِی وَ أَوْلِیَاؤُکُمْ أَوْلِیَائِی وَ أَنْتُمْ مَعِی غَداً فِی الْجَنَّهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌عبّاس گوید: شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام) را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «ای علی (علیه السلام)! خداوند عزّوجلّ بود و چیزی همراه او موجود نبود، و من و تو را به صورت دو روح از نور جلالش آفرید، و ما مقابل عرش پروردگار جهانیان، خداوند را تسبیح و تقدیس و حمد و ستایش می‌کردیم، و این در زمانی بود که هنوز آسمان‌ها و زمین‌ها آفریده نشده بودند. آنگاه که خداوند متعال خواست آدم را بیافریند، من و تو را از یک گِل آفرید؛ از گل عِلّیّین آفرید، و ما را با آن نور درآمیخت، و ما را در تمامی انوار و رودهای بهشتی فرو برد. سپس آدم را آفرید و آن گِل و آن نور را در صُلب او به امانت گذاشت و هنگامی‌که وی را آفرید، ذرّیّه و اولاد وی را از صُلب او خارج نمود و در مورد ربوبیّت خود از آن‌ها اعتراف گرفت. اوّلین آفریدگانی که به ربوبیّت او اعتراف کردند، من و تو و پیامبران به ترتیب رتبه و درجه نزدیکی آن‌ها به خداوند عزّوجلّ بودیم؛ و خداوند عزّوجلّ فرمود: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) و‌ای علی (علیه السلام)! صداقت ورزیدید و اعتراف کردید و در اطاعت و پیروی از من، بر تمامی آفریدگانم پیشی گرفتید و در علم قدیم من نیز این‌گونه بودید. شما بهترین آفریدگانم هستید و هم چنین امامان از نسل شما و شیعه و پیروان شما. من این‌گونه شما را خلق کردم». سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! آن گِل در صُلب آدم بود، درحالی‌که نور من و نور تو بین دو چشمش بود، و همچنان آن نور بین چشم‌های پیامبران و برگزیدگان منتقل می‌شد تا اینکه این نور و این گِل به صُلب عبدالمُطَّلِب رسید که دو نیمه شد، و خداوند از یک نیمه آن مرا آفرید و مرا به‌عنوان پیامبر و رسول برگزید، و تو را از نیمه‌ی دیگر آن آفرید، و تو را به‌عنوان خلیفه و وصی تعیین کرد و در آن هنگام که فاصله‌ی من از عظمت پروردگارم به‌اندازه‌ی دو سر یک کمان یا کمتر بود»، خداوند به من فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! فرمانبردارترین بنده‌ی من به تو کیست»؟ عرض کردم: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». پس خدای عزّوجلّ فرمود: «وی را به‌عنوان خلیفه و وصیّ خود تعیین کن که من او را به‌عنوان ولیّ و برگزیده تعیین کردم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! من پیش از آنکه خلق را بیافرینم، به دلیل اینکه شما را و هر آن کس که شما را دوست داشته باشد و ولایت شما را بپذیرد و از شما پیروی کند، دوست دارم، نام تو را و نام او را بر عرش خود نوشتم. هر آن‌کس که شما را دوست داشته باشد و از شما پیروی کند و ولایت شما را بپذیرد، در نزد من از نزدیکان خواهد بود و هر آن کس که ولایت شما را انکار کند و از شما پیروی نکند، در نزد من از جمله کافران گمراه شده خواهد بود». سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! چه کسی می‌تواند میان من و تو جای گیرد، درحالی‌که من و او از نوری واحد و از یک گِل آفریده شده‌ایم. تو شایسته‌ترین مردم نسبت به من در دنیا و آخرت هستی، و فرزندان تو، فرزندان من هستند، و شیعه‌ی تو، شیعه من هستند، و اولیای تو اولیای من هستند، و فردا، شما در بهشت، همراه من خواهید بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص464

تأویل الآیات الظاهره، ص749/ البرهان

آیه یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ [21]

که مقرّبان شاهدآنند.

1

(مطففین/ 21)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ بنُ‌إبراهِیم فِی قَولِهِ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ کَتَبُوا عَلَیْهِم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَشْهَدُهُ المُقَرَّبُونَ یعنی فرشته‌های مقرّب که می‌نویسند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

القمی، ج2، ص410

2

(مطففین/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ قَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): سَأَلَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌عَفَّانَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَفْسِیرُ أَبْجَدْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَعَلَّمُوا تَفْسِیرَ أَبْجَدْ فَإِنَّ فِیهِ الْأَعَاجِیبَ کُلَّهَا وَیْلٌ لِعَالِمٍ جَهِلَ تَفْسِیرَهُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَفْسِیرُ أَبْجَدْ قَالَ أَمَّا الْأَلِفُ فَآلَاءُ اللَّهِ حَرْفٌ مِنْ أَسْمَائِهِ… وَ أَمَّا النُّونُ فَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ فَالْقَلَمُ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ وَ کِتَابٌ مِنْ نُورٍ فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ کَفی بِاللهِ شَهِیداً.

امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: امام علی (علیه السلام) فرمود: عثمان‌بن‌عفان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تفسیر ابجد چیست»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تفسیر ابجد را بیاموزید که همه‌ی عجائب در آن است وای بر عالمی که تفسیر ابجد را نداند». عرض شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تفسیر ابجد چیست»؟ فرمود: «الف آلاء خداست و حرفی است از اسماء او باء بهجهًْ‌خداست. «ن، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند. (قلم/1) است که قلم از نور است و کتاب از نور در لوح محفوظی که که مقرّبان شاهدآنند. و گواهی خدا دراین‌باره، کافی است! . (نساء/79)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

بحارالأنوار، ج2، ص317

3

(مطففین/ 21)

السجّاد (علیه السلام) - اللَّهُمَّ بِذِکْرِکَ أَسْتَفْتِحُ مَقَالِی… فَاجْعَلْنِی وَجِیهاً عِنْدَکَ یَوْمَ أَقُومُ لَکَ وَ أَلْقَاکَ مُحَصَّناً مِنْ لَوَاحِقِ الرِّئَاءِ مُبَرَّأً مِنْ بَوَائِقِ الْأَهْوَاءِ عَارِجاً إِلَیْکَ مَعَ صَالِحِ الْأَعْمَالِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ مُتَّصِلًا لَا یَنْقَطِعُ بَوَادِرُهُ وَ لَا یُدْرَکُ آخِرُهُ مُثْبَتاً عِنْدَکَ فِی الْکُتُبِ الْمَرْفُوعَهًِْ فِی عِلِّیِّینَ مَخْزُوناً فِی الدِّیوَانِ الْمَکْنُونِ الَّذِی یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ* وَ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ.

امام سجّاد (علیه السلام) - خداوندا، با نام تو گفتارم را آغاز می‌کنم… و نزد تو در آن روزی که به درگاهت برمی‌خیزم و ملاقاتت می‌کنم آبرومند باشم، ایمن از پی‌آمدهای ریا و پاک از هواهای نفس، صعودکننده به‌سمت تو با اعمال صالح در شبانه روز به‌گونه‌ای بلا انقطاع که اوّل و آخرش پیدا نباشد و مرا از آنانی قرار ده که نامشان در کتاب‌های بلند مرتبه در علیین ثبت است و در دیوان پنهانی که که مقرّبان شاهدآنند. و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست زنند [دست یابند]. (واقعه/79)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

بحارالأنوار، ج91، ص171

آیه إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی نَعیمٍ [22]

مسلّماً نیکان در بهشت پرنعمتند.

1

(مطففین/ 22)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ إِلَی قَوْلِهِ الْمُقَرَّبُونَ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ حَمْزَهًَْ وَ جَعْفَرٍ (علیهم السلام) وَ فَضْلُهُمْ فِیهَا بَاهِرٌ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمتَنافِسُونَ وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا المُقَرَّبُون این آیات درباره‌ی علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) نازل شده و فضیلت ایشان از این آیات کاملاً آشکار و درخشان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

بحارالأنوار، ج39، ص224/ المناقب، ج3، ص233

2

(مطففین/ 22)

الباقر (علیه السلام) -ِ عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ قَالَ الْأَبْرَارُ نَحْنُ هُمْ وَ الْفُجَّارُ هُمْ عَدُوُّنَا.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ، وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ ابرار ما هستیم و فجّار دشمنان ما.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

تأویل الآیات الظاهره، ص746/ بحرالعرفان، ج14، ص15

آیه عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ [23]

بر تخت‌های زیبای بهشتی تکیه کرده و [به زيبايي‌هاي بهشت] می‌نگرند.

1

(مطففین/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ أَسِرَّتَهَا مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ یَعْنِی أَوْسَاطَ السُّرُرِ مِنْ قُضْبَانِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مَضْرُوبَهًًْ عَلَیْهَا الْحِجَالُ وَ الْحِجَالُ مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ أَخَفَّ مِنَ الرِّیشِ وَ أَلْیَنَ مِنَ الْحَرِیرِ وَ عَلَی السُّرُرِ مِنَ الْفُرُشِ عَلَی قَدْرِ سِتِّینَ غُرْفَهًًْ مِنْ غُرَفِ الدُّنْیَا بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ وَ قَوْلُهُ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ یَعْنِی بِالْأَرَائِکِ السُّرُرَ الْمَوْضُونَهًَْ عَلَیْهَا الْحِجَالُ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «به‌راستی تخت‌های آن از مروارید و یاقوت هستند، و این معنای فرموده خداوند است که: آن‌ها [مقرّبان] بر تخت‌هایی که صف‌کشیده و به هم پیوسته است قرار دارند. (واقعه/15) یعنی میان تخت‌ها تخته‌های مروارید و یاقوت قرار دارد که روی آن‌ها حجله‌هایی از مروارید و یاقوت قرار داده شده که از پر مرغان سبک‌تر و از حریر نرم‌تر است، و روی تخت‌ها به‌اندازه‌ی شصت اتاق از اتاق‌های دنیا فرش نهاده شده که بالای یکدیگر نهاده شده‌اند. و این معنای فرموده خداوند است: و همسرانی بلندمرتبه! . (واقعه/34) و نیز فرموده است: عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ منظور از اریکه‌ها، تخت‌هایی است که بر آن حجله نهاده شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص466

بحارالأنوار، ج8، ص218/ الاختصاص، ص357؛ «الوصم یغاسل» زیادهًْ

2

(مطففین/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ یَحْیَوْنَ فَلَا یَمُوتُونَ أَبَداً وَ یَسْتَیْقِظُونَ فَلَا یَنَامُونَ أَبَداً وَ یَسْتَغْنُونَ فَلَا یَفْتَقِرُونَ أَبَداً وَ یَفْرَحُونَ فَلَا یَحْزَنُونَ أَبَداً وَ یَضْحَکُونَ فَلَا یَبْکُونَ أَبَداً وَ یُکْرَمُونَ فَلَا یُهَانُونَ أَبَداً وَ یَفْکَهُونَ وَ لَا یَقْطِبُونَ أَبَداً وَ یُحْبَرُونَ وَ یَسُرُّونَ أَبَداً وَ یَأْکُلُونَ فَلَا یَجُوعُونَ أَبَداً وَ یَرْوَوْنَ فَلَا یَظْمَئُونَ أَبَداً وَ یُکْسَوْنَ فَلَا یَعْرَوْنَ أَبَداً وَ یَرْکَبُونَ وَ یَتَزَاوَرُونَ أَبَداً وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِمُ الْوِلْدَانُ الْمُخَلَّدُونَ أَبَداً بِأَیْدِیهِمْ أَبَارِیقُ الْفِضَّهًِْ وَ آنِیَهًُْ الذَّهَبِ أَبَداً مُتَّکِئِینَ عَلی سُرُرٍ أَبَداً عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ أَبَداً یَأْتِیهِمُ التَّحِیَّهًُْ وَ التَّسْلِیمُ مِنَ اللَّهِ أَبَداً نَسْأَلُ اللَّهَ الْجَنَّهًَْ بِرَحْمَتِهِ إِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «همانا بهشتیان همواره زنده‌اند و هرگز نمی‌میرند. بیدارند و هرگز به خواب نمی‌روند، بی‌نیازند و هرگز تهیدست نمی‌شوند، شادمان هستند و هرگز اندوهگین نمی‌شوند. خندان هستند و هرگز گریه نمی‌کنند. گرامی داشته شده‌اند و هرگز خوار نمی‌شوند. خنده‌رو هستند و هرگز روی ترش نمی‌کنند و تا همیشه سرزنده و شادابند. می‌خورند و هرگز گرسنه نمی‌شوند. سیرابند و هرگز تشنه نخواهند شد، پوشیده‌اند و هرگز عریان نمی‌شوند. سواره‌اند و تا ابد به دیدار یکدیگر می‌روند. پسران جاودان تا ابد به آن‌ها سلام می‌کنند درحالی‌که جام‌های نقره‌گون و ظرف‌های طلا در دست دارند. تا ابد این درحالی‌که بر تخت‌های صف‌کشیده در کنار هم تکیه می‌زنند. (طور/20) و درود و سلام خداوند تا ابد به آنان می‌رسد. از خداوند درخواست داریم با رحمت خود بهشت را بر ما عطا کند، که بر هرچیزی تواناست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص468

بحارالأنوار، ج8، ص220

آیه تَعْرِفُ فی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعیمِ [24]

طراوت و نشاط فزونی نعمت را در چهره‌هایشان می‌بینی.

آیه یُسْقَوْنَ مِنْ رَحیقٍ مَخْتُومٍ [25]

آن‌ها از شراب طهور دست نخورده و مهر شده‌ای سیراب می‌شوند.

1

(مطففین/ 25)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مَاءٌ إِذَا شَرِبَهُ الْمُؤْمِنُ وَجَدَ رَائِحَهًَْ الْمِسْکِ فِیهِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آبی که وقتی مؤمن می‌آشامد بوی مشک را از آن استشمام می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص468

بحارالأنوار، ج24، ص5/ القمی، ج2، ص411

2

(مطففین/ 25)

السجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً مِنْ جُوعٍ أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ سَقَی مُؤْمِناً مِنْ ظَمَإٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ.

امام سجاد (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (علیه السلام) نقل کرده است: «هرکس مؤمنی را از گرسنگی سیر کند، خدا از میوه‌های بهشت به او می¬خوراند؛ و هر کس به مؤمن تشنه‌ای آب بدهد، خدا از شراب بهشتی سر به ¬مهر به او می¬نوشاند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص468

الکافی، ج2، ص201/ نورالثقلین

3

(مطففین/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ تَرَکَ الْخَمْرَ لِغَیْرِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ قَالَ قُلْتُ فَیَتْرُکُهُ لِغَیْرِ وَجْهِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ صِیَانَهًًْ لِنَفْسِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن ابی عمیر از یکی از راویان از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: اگر کسی شراب را برای رضای غیر خدا ترک گوید، خداوند از رحیق مختوم به او می‌نوشاند. عرض کردم: «اگر برای غیر خدا ترک کند»؟ فرمود: «آری. سوگند به خداوند، هرکس که آن را به خاطر حفظ جان خود نیز ترک کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص468

الکافی، ج6، ص430/ القمی، ج2، ص411/ بحارالأنوار، ج24، ص6/ نورالثقلین

4

(مطففین/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَطَاءِ‌بْنِ‌أَبِی‌رِیَاحٍ قَالَ: قُلْتُ لِفَاطِمَهًَْ بِنْتِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکِ أَخْبِرِینِی بِحَدِیثٍ أَحْتَجُّ بِهِ عَلَی النَّاسِ قَالَتْ نَعَمْ أَخْبَرَنِی أَبِی أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) بَعَثَ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنِ اصْعَدِ الْمِنْبَرَ وَ ادْعُ النَّاسَ إِلَیْکَ… إِنَّ اللَّهَ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ أَعْلَمَنِی بِأَسْمَائِهِمْ کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا فَمَرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتِهِ وَ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یَسْتَقِیمَ أُمَّتِی عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِی فَأَبَی رَبِّی إِلَّا أَنْ یُضِلَّ مَنْ یَشَاءُ ثُمَّ ابْتَدَأَنِی رَبِّی فِی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) بِسَبْعٍ أَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الثَّانِیَهًُْ فَإِنَّهُ یَذُودُ عَنْ حَوْضِی کَمَا تَذُودُ الرُّعَاهًُْ غَرِیبَهًَْ الْإِبِلِ وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَإِنَّ مِنْ فُقَرَاءِ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ لَیَشْفَعُ فِی مِثْلِ رَبِیعَهًَْ وَ مُضَرَ وَ أَمَّا الرَّابِعَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّهًِْ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الْخَامِسَهًُْ فَإِنَّهُ یُزَوَّجُ مِنْ حُورِ الْعِینِ وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا السَّادِسَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی فِی عِلِّیِّینَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا السَّابِعَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یُسْقَی مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - عطابن‌ابی رباح گفت: به حضرت فاطمه دختر امام حسین (علیه السلام) گفتم: «فدایت شوم! مرا حدیثی بفرمایید که به مردم بگویم و با آن بر مردم احتجاج کنم». فرمود: «پدرم برایم نقل کرد که… پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از پی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرستاد و فرمود: «بر منبر برو و مردم را به سوی خود دعوت کن… خداوند تمثال امّت مرا در سرشت گِل نشانم داد و اسامی آن‌ها را به من تعلیم نمود، همان طور که به آدم اسامی را تعلیم نمود. بعد آن‌ها را بر من عرضه نمود. صاحبان پرچم‌ها از جلوی من گذشتند. برای علی (علیه السلام) و شیعیانش استغفار نمودم و از خدا درخواست کردم پس از من، امّتم را در راه پیشوایی علی (علیه السلام) استوار بدارد. خدا قبول نکرد جز اینکه هرکه را خواست گمراه کند و هرکه را خواست هدایت فرماید آنگاه خداوند قبل از اینکه سخنی بگویم هفت امتیاز برای علی (علیه السلام) اعلام کرد: 1 او اوّلین کسی است که با من از درون زمین بر انگیخته می‌شود فخر نمی‌کنم. 2 دشمنان خود را از حوض کوثر دور می‌کند چنانچه شتربان شتر ناآشنا را دور می‌نماید. 3 شیعیان فقیر و تنگدست علی (علیه السلام) در روز قیامت گروهی را که تعداد ایشان به‌اندازه‌ی قبیله‌ی ربیعه و مضر است شفاعت نمایند. 4 اوّلین کسی است که درب بهشت را با من می‌کوبد فخر نمی‌کنم. 5 اوّلین کسی است که همسری با حوریه را آغاز می‌کند با من و فخر نمی‌کنم. 6 اوّلین کسی است از رحیق مختوم می‌نوشد که پایان آن مشک است و در این راه باید کوشش کنند مشتاقان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص468

بحارالأنوار، ج40، ص59/ فرات الکوفی، ص392؛ «بتفاوت لفظی»

5

(مطففین/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ فِیمَا وَعَظَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِهِ عِیسَی‌ابْنَ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) أَنْ قَالَ لَهُ… یَا عِیسَی (علیه السلام) دِینُهُ الْحَنَفِیَّهًُْ وَ قِبْلَتُهُ مَکِّیَّهًٌْ وَ هُوَ مِنْ حِزْبِی وَ أَنَا مَعَهُ فَطُوبَاهُ طُوبَاهُ لَهُ الْکَوْثَرُ وَ الْمَقَامُ الْأَکْبَرُ مِنْ جَنَّاتِ عَدْنٍ یَعِیشُ أَکْرَمَ مَعَاشٍ وَ یُقْبَضُ شَهِیداً لَهُ حَوْضٌ أَبْعَدُ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی مَطْلَعِ الشَّمْسِ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ فِیهِ آنِیَهًٌْ مِثْلُ نُجُومِ السَّمَاءِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از مواعظ خداوند به حضرت عیسی (علیه السلام) این است که فرمود: …‌ای عیسی (علیه السلام) دینش یگانه‌پرستی است و قبله‌اش مکّه است و از حزب من است و من همراه اویم خوشا بر او خوشا، کوثر دارد و بزرگ‌ترین مقام در بهشت عدن زندگانی بسیار گرامی دارد و شهید بمیرد حوضی دارد وسیع‌تر از مکّه تا مطلع خورشید از نوشابه گوارا و سر به مهر، در آن به شمار ستاره‌های آسمان جام است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص470

بحارالأنوار، ج14، ص297

6

(مطففین/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌أَیُّوبَ‌الْأَنْصَارِیِّ قَالَ نَزَلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) دَارِی فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) مِنَ السَّمَاءِ بِجَامٍ مِنْ فِضَّهًٍْ فِیهِ سِلْسِلَهًٌْ مِنْ ذَهَبٍ فِیهِ مَاءٌ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ فَنَاوَلَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ الْحَسَنَ (علیه السلام) فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَشَرِبَتْ ثُمَّ نَاوَلَ الْأَوَّلَ الْأَوَّلَ فَانْضَمَّ الْکَأْسُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای فاطمه (سلام الله علیها)! خدای رؤوف درباره‌ی علی (علیه السلام) هفت خصلت عطا فرموده بدین شرح: علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من از قبر خارج خواهد شد. علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من بر لب صراط می‌ایستد و به آتش می‌گوید: «این شخص را بگیر و آن را رها کن». علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که بدنش بعد از من پوشیده خواهد شد. علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من در طرف راست عرش توقّف خواهد کرد. علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من در بهشت را خواهد کوبید. علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من ساکن علّیین خواهد شد. علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که با من از شراب سر به مهر بهشت می‌آشامد. همان شرابی که مهر آن از مشک است و افراد راغب به آن رغبت پیدا می‌نمایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص470

بحارالأنوار، ج39، ص127/ المناقب، ج2، ص230؛ «فشربت» بدل «فشرب»

7

(مطففین/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): … یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَعْطَانِی فِیکَ سَبْعَ خِصَالٍ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ الْقَبْرُ عَنْهُ مَعِی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی الصِّرَاطِ فَتَقُولُ لِلنَّارِ خُذِی هَذَا فَهُوَ لَکِ وَ ذَرِی هَذَا فَلَیْسَ هُوَ لَکِ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ یُحَیَّا إِذَا حُیِّیتُ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ أَوَّلُ مَنْ یُقْرِعُ مَعِی بَابَ الْجَنَّهًِْ وَ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی عِلِّیِّینَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْرَبُ مَعِی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ الَّذِی خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای علی (علیه السلام) خدای تبارک‌وتعالی به من درباره‌ی تو هفت خصلت عطا فرموده است: تو نخستین کسی هستی که قبرش شکافته می‌شود و همزمان با من سر از گور بر می‌آوری و تو نخستین کسی هستی که به همراه من سر پل صراط می‌ایستی و پس از آنکه من جامه بهشتی بپوشم تو نخستین کسی باشی که جامه بر تن می‌کنی و پس از زنده‌شدن من نخستین فردی می‌باشی که زنده می‌گردی و نخستین کسی می‌باشی که با من در علیین جایگزین می‌شوی و نخستین کسی می‌باشی که با من از شراب طهور دست نخورده و مهر شده‌ی بهشتی که مُهری که بر آن نهاده شده از مشک است؛ و مشتاقان باید برای این [نعمت‌های بهشتی] بر یکدیگر پیشی گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص470

بحارالأنوار، ج40، ص35/ بحارالأنوار، ج40، ص25؛ قطعهًْ منه محذوف/ نورالثقلین

آیه خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ [26]

مُهری که بر آن نهاده شده از مشک است؛ و مشتاقان باید برای این [نعمت‌هاي بهشتي] بر یکدیگر پیشی گیرند.

مُهری که بر آن نهاده شده از مشک است

1 -1

(مطففین/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) -… لما قَبْضَ رُوحِ الْمُؤْمِنِ… تَسْتَقْبِلُهُ الْمَلَائِکَهًُْ فَتَقُولُ طِبْتَ فَادْخُلْهَا مَعَ الْخَالِدِینَ… قَالَ فَیَنْظُرُ إِلَی أَوَّلِ قَصْرٍ لَهُ مِنْ فِضَّهًٍْ مُشَرَّفاً بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوت… فَإِذَا انْتَهَی إِلَی أَقْصَاهَا قَصْراً نَکَسَ رَأْسَهُ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ مَا لَکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ قَالَ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَادَ بَصَرِی أَنْ یَخْتَطِفَ فَیَقُولُونَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ أَبْشِرْ فَإِنَّ الْجَنَّهًَْ لَیْسَ فِیهَا عَمًی وَ لَا صَمَمٌ فَیَأْتِی قَصْراً یُرَی بَاطِنُهُ مِنْ ظَاهِرِهِ وَ ظَاهِرُهُ مِنْ بَاطِنِهِ لَبِنَهًٌْ مِنْ فِضَّهًٍْ وَ لَبِنَهًٌْ ذَهَبٌ وَ لَبِنَهًٌْ یَاقُوتٌ وَ لَبِنَهًٌْ دُرٌّ مِلَاطُهُ الْمِسْکُ قَدْ شُرِّفَ بِشُرَفٍ مِنْ نُورٍ یَتَلَأْلَأُ وَ یَرَی الرَّجُلُ وَجْهَهُ فِی الْحَائِطِ وَ ذَا قَوْلُهُ خِتامُهُ مِسْکٌ یَعْنِی خِتَامُ الشَّرَاب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -… زمانی که مؤمن قبض روح می‌شود… فرشتگان به استقبالش خواهند آمد و می‌گویند: «پاکیزه شدی، پس همراه با جاودانان وارد آن شو». فرمود: «پس به اوّلین قصری که برای اوست می‌نگرد که از نقره است و بالای آن با مروارید و یاقوت تزئین شده است، هنگامی‌که به آخرین قصر می‌رسد سرش را به زیر می‌افکند. فرشتگان می‌گویند: «تو را چه شده‌ای دوست خدا»؟ می‌گوید: «به خدا سوگند نزدیک بود چشمانم تاریک شوند». پس می‌گویند: «ای دوست خدا، بشارت باد بر تو، چرا که در بهشت نابینایی و گنگی وجود ندارد. پس به قصری می‌رسند که درون آن از بیرونش دیده می‌شود و بیرون آن از داخلش نمایان است. آجری از آن طلا و آجری دیگر از نقره و دیگری از مروارید و ملاط آن مشک است. با کنگره‌هایی از نور آن را گرامی داشته که می‌درخشند و می‌توان چهره‌ی خود را در دیوار آن دید. و این معنای فرموده خداوند است: خِتامُهُ مِسْک یعنی مهر شراب».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص472

بحارالأنوار، ج8، ص213/ الاختصاص، ص351

و مشتاقان باید برای این [نعمت‌های بهشتی] بر یکدیگر پیشی گیرند

2 -1

(مطففین/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - وَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ قَالَ فِیمَا ذَکَرْنَا مِنَ الثَّوَابِ الَّذِی یَطْلُبُهُ الْمُؤْمِنُ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمتَنافِسُونَ باید در چنین ثواب و پاداشی هرچه بیشتر سبقت بگیرند که مؤمنین جویای آن هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص472

بحارالأنوار، ج8، ص135/ نورالثقلین

2 -2

(مطففین/ 26)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ عَنْهُمْ (علیهم السلام) قَالَ فِیمَا وَعَظَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ عِیسَی: … یَا ابْنَ مَرْیَمَ لَوْ رَأَتْ عَیْنُکَ مَا أَعْدَدْتُ لِأَوْلِیَائِیَ الصَّالِحِینَ ذَابَ قَلْبُکَ وَ زَهَقَتْ نَفْسُکَ شَوْقاً إِلَیْه… فَنَافِسْ فِی الصَّالِحَاتِ.

ائمه (علیهم السلام) - از مواعظ خداوند به حضرت عیسی (علیه السلام): …‌ای پسر مریم (سلام الله علیها) اگر چشمت بدان‌چه که برای دوستان صالحم [در آخرت مهیّا ساخته‌ام بیافتد از شوق بدان دلت آب شود و جان از قالب تهی کنی… تا توانی در کارهای خیر رقابت کن پس در کار خیر رقابت کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص472

الکافی، ج8، ص135/ نورالثقلین

آیه وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنیمٍ [27]

این شراب [طهور] آمیخته با «تسنیم» است.

1

(مطففین/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ (عَنِ النَّبِیِّ (قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ قَالَ هُوَ أَشْرَفُ شَرَابٍ فِی الْجَنَّهًِْ یَشْرَبُهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ هُمُ الْمُقَرَّبُونَ السَّابِقُونَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًُْ وَ فَاطِمَهًُْ وَ خَدِیجَهًُْ (علیهم السلام) الَّذِینَ اتَّبَعَتْهُمْ بِإِیمَانٍ لِیَتَسَنَّمَ عَلَیْهِمْ مِنْ أَعَالِی دُورِهِمْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبداللَّه از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ نقل کرد فرمود: عالیترین آشامیدنی است که در بهشت وجود دارد که محمّد آل محمّد (صلی الله علیه و آله) از آن می‌نوشند هم آن‌ها مقرّبین و سابقون هستند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و خدیجه و فرزندان آن‌ها که از نظر ایمان پیروانشان بوده‌اند این نهر از بلندی‌های قصر بهشتی آن‌ها فرومی‌ریزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص472

بحارالأنوار، ج8، ص150/ القمی، ج2، ص411؛ «بالتفاوت» / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص753؛ «اتبعوهم» بدل «اتبعتهم» و «تسنم» بدل «لیتسنم» / شواهدالتنزیل، ج2، ص425/ نورالثقلین؛ «بتفاوت» / البرهان

2

(مطففین/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ (قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) جَالِساً إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَأَدْنَاهُ وَ مَسَحَ وَجْهَهُ بِبُرْدَتِهِ وَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ لَا أُبَشِّرُکَ بِمَا بَشَّرَنِی بِهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام)؟ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ فِی الْجَنَّهًِْ عَیْناً یُقَالُ لَهَا تَسْنِیمٌ یَخْرُجُ مِنْهَا نَهْرَانِ لَوْ أَنَّ بِهِمَا سُفُنَ الدُّنْیَا بُحِرَتْ وَ عَلَی شَاطِئِ التَّسْنِیمِ أَشْجَارٌ {قُضْبَانُهَا} مِنَ اللُّؤْلُؤِ وَ الْمَرْجَانِ {الرَّطْبِ} وَ حَشِیشُهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ عَلَی حَافَتَیْهِمَا کَرَاسِیُ مِنْ نُورٍ عَلَیْهَا أُنَاسٌ جُلُوسٌ مَکْتُوبٌ عَلَی جِبَاهِهِمْ بِالنُّورِ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنُونَ هَؤُلَاءِ مُحِبُّو عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِب (علیه السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از جابربن‌عبد الله انصاری نقل شده است: نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بودم که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) وارد شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را به خویش نزدیک گردانید و صورت او را با جامه خویش پاک کرد و فرمود: «ای اباالحسن (علیه السلام)! نمی‌خواهی به تو بشارت دهم آنچه را که جبرئیل به من بشارت داده است»؟ عرض کرد: «آری، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! فرمود: «در بهشت، چشمه‌ای است که به آن تسنیم گفته می‌شود، که دو رود از آن جاری می‌شوند که اگر کشتی‌های دنیا را در آن رودها بگذارند، به حرکت درمی¬آیند. بر کناره‌های تسنیم، درختانی وجود دارد که شاخه‌های آن از مروارید و مرجان تازه و علف آن از زعفران است. بر کناره‌های آن، صندلی‌هایی از جنس نور وجود دارد و بر آن‌ها مردمانی نشسته‌اند که بر پیشانی آن‌ها با نور نوشته شده است: اینان مؤمنان هستند، اینان دوستداران علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص474

مایهًْ منقبه، ص56/ البرهان

3

(مطففین/ 27)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ تَسْنِیم فَقَالَ: هَذَا مِمَّا یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُن.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - میمون‌بن‌مهران از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت می¬کند که از او درباره‌ی تسنیم سؤال شد و او گفت: «تسنیم همان است که خداوند عزّوجلّ می¬فرماید: هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداش‌های مهمّی که مایه‌ی روشنی چشم‌هاست برای آن‌ها نهفته شده. (سجده/17)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص474

مجمع البحرین، ج6، ص92

آیه عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ [28]

همان چشمه‌ای که مقرّبان از آن می‌نوشند.

1

(مطففین/ 28)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ… عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ وَ هُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَهًُْ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمقَرَّبُونَ منظور پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص474

بحارالأنوار، ج24، ص5/ القمی، ج2، ص410

2

(مطففین/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ‌ای هی خالصه للمقربین یشربونها صرفا و یمزج لسائر اهل الجنه.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا المُقَرَّبُونَ از ابن‌مسعود و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت شده است که نوشیدن از شراب خالص آن مختص مقرّبان است و برای دیگر بهشتیان با چیزی آمیخته می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص474

بحرالعرفان، ج16، ص338

آیه إِنَّ الَّذینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ [29]

[آري] بدکاران [در دنيا] پیوسته به مؤمنان می‌خندیدند

سبب نزول

1

(مطففین/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الزَّجَّاجُ وَ مُقَاتِلٌ وَ الْکَلْبِیُّ وَ الضَّحَّاکُ وَ السُّدِّیُّ وَ الْقُشَیْرِیُّ وَ الثَّعْلَبِیُّ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) جَاءَ فِی نَفَرٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ نَحْوَ سَلْمَانَ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ وَ بِلَالٍ وَ خَبَّابٍ وَ صُهَیْبٍ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَسَخِرَ بِهِمْ أَبُو جَهْلٍ وَ الْمُنَافِقُونَ فَضَحِکُوا وَ تَغَامَزُوا ثُمَّ قَالُوا لِأَصْحَابِهِمْ رَأَیْنَا الْیَوْمَ الْأَصْلَعَ فَضَحِکْنَا مِنْهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ السُّورَهًَْ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی عَلِیّاً وَ أَصْحَابَهُ مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ یَعْنِی أَبَا جَهْلٍ وَ أَصْحَابَهُ إِذَا رَأَوْهُمْ فِی النَّارِ وَ هُمْ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.

امام علی (علیه السلام) - زجّاج، مقاتل، کلبی، ضحّاک، سدّی، قشیری و ثعلبی آورده¬اند که علی (علیه السلام) به همراه عدّه¬ای از مسلمانان از قبیل سلمان، ابوذر، مقداد، بلال، خبّاب و صهیب نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می¬آمدند که مورد تمسخر ابوجهل و منافقان قرار گرفتند و آن¬ها می¬خندیدند و به یکدیگر چشمک می¬زدند، سپس به دوستانشان گفتند: «امروز اصلع (علی (علیه السلام) ) را دیده و به او خندیدیم، سپس خدای متعال این آیات را نازل فرمود: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ کاَنُواْ مِنَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ یَضْحَکُون را نازل فرمود. در این آیات، منظور از ولی امروز مؤمنان به کفّار می‌خندند. (مطففین/34) علی (علیه السلام) و یاران وی هستند و منظور از الْکُفَّارِ در: مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ ابوجهل و یاران او هستند آنگاه که ایشان در دوزخ ببینند درحالی‌که خود بر تختهای زیبای بهشتی تکیه کرده و [به زیباییهای بهشت] می‌نگرند!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص474

بحارالأنوار، ج39، ص224/ المناقب، ج3، ص233

2

(مطففین/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَبَایَهًَْ‌بْنِ‌رِبْعِیٍّ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ کَانَ یَمُرُّ بِالنَّفَرِ مِنْ قُرَیْشٍ فَیَقُولُونَ انْظُرُوا إِلَی هَذَا الَّذِی اصْطَفَاهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ اخْتَارَهُ مِنْ بَیْنِ أَهْلِهِ وَ یَتَغَامَزُونَ فَنَزَلَ إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ الْآیَاتِ.

امام علی (علیه السلام) - عَبایةبن‌رِبعی، از امام علی (علیه السلام) نقل کرده است: آن حضرت بر گروهی از قریشی‌ها گذر کرد. آن‌ها گفتند: ببینید، این کسی است که محمّد (صلی الله علیه و آله) او را برگزید و از میان تمامی خویشاوندان خود، او را انتخاب کرد. آنان با چشم و ابرو اشاره می‌کردند [به یکدیگر چشمک می¬زدند]، پس این آیات نازل شد: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کَانُواْ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ، وَ إِذَا مَرُّواْ بِهِمْ یَتَغَامَزُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص476

بحارالأنوار، ج36، ص66/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص754/ البرهان

[آری] بدکاران [در دنیا] پیوسته به مؤمنان می‌خندیدند

1 -1

(مطففین/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) -ِ عَنْ أَبِی‌صَالِحٍ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ قَالَ: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا مُنَافِقُو قُرَیْشٍ وَ الَّذِینَ آمَنُوا عَلِیُّ‌بنُ‌أبِی‌طَالِب (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - آنان که جرم کردند منافقان قریش بودند و آنان که گرویدند امام علی (علیه السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص476

بحارالأنوار، ج64، ص58/ شواهدالتنزیل، ج2، ص427؛ «و الذین آمنوا علی بن طالب» محذوف/ شواهدالتنزیل، ج2، ص428؛ «بتفاوت» / نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(مطففین/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی‌صَالِحٍ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ قَالَ ذَلِکَ هُوَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ أُنَاسٌ مَعَهُ کَانُوا إِذَا مَرَّ بِهِمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَالُوا انْظُرُوا إِلَی هَذَا الَّذِی اصْطَفَاهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ اخْتَارَهُ مِنْ بَیْنِ أَهْلِ بَیْتِهِ فَکَانُوا یَسْخَرُونَ وَ یَضْحَکُونَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ فُتِحَ بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ بَابٌ فَعَلِیٌّ (علیه السلام) یَوْمَئِذٍ عَلَی الْأَرَائِکِ مُتَّکِئٌ وَ یَقُولُ لَهُمْ هَلُمَّ لَکُمْ فَإِذَا جَاءُوا یُسَدُّ بَیْنَهُمُ الْبَابُ فَهُوَ کَذَلِکَ یَسْخَرُ مِنْهُمْ وَ یَضْحَکُ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ ما کانُوا یَفْعَلُونَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی این آیه: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کَانُواْ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ نقل شده است که می‌گوید: «آن شخص، حارث‌بن‌قیس و گروه همراه وی بودند که هرگاه علی (علیه السلام) از کنار آن‌ها می‌گذشت، می‌گفتند: این همان کسی است که محمّد (صلی الله علیه و آله)، وی را برگزید و از میان خویشاوندان خود، او را انتخاب کرد، ببینید! و مسخره می¬کردند و می‌خندیدند. آنگاه که روز قیامت فرا رسد، بین بهشت و دوزخ دری گشوده می‌شود و علی (علیه السلام) در آن زمان بر اورنگ‌ها (اریکه¬ها) تکیه داده است و به آن‌ها می‌گوید: «بشتابید، این برای شماست» و چون آن‌ها می‌آیند، دری که گشوده شده بود، بسته می‌شود، و او نیز آن‌ها را به سُخره می‌گیرد و به آن‌ها می‌خندد؛ همان‌گونه که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ * عَلَی الْأَرَائِکِ یَنظُرُونَ * هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ مَا کَانُوا یَفْعَلُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص476

بحارالأنوار، ج35، ص339/ بحارالأنوار، ج36، ص69؛ «تفاوت لفظی» / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص755/ فرات الکوفی، ص546/ البرهان

1 -3

(مطففین/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌سَالِم عَن أبِی‌عَبدِ‌اللهِ (علیه السلام) فِی قَولِهِ تَعَالی إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ، وَ الَّذِینَ اسْتَهْزَءُوا بِهِ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ، أَنَّ عَلِیّاً مَرَّ عَلَی نَفَرٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ، فَسَخِرُوا مِنْهُ، وَ لَمْ یَکُونُوا یَصْنَعُونَ شَیْئاً إِلَّا نَزَلَ بِهِ کِتَابٌ، فَلَمَّا رَأَوْا ذَلِکَ مَطَّوْا بِحَوَاجِبِهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: آیه: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ در شأن علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نازل شد. روزی علی (علیه السلام) از کنار جمعی از بنی‌امیّه و منافقین عبور می‌کرد. آن گروه به استهزاء آن حضرت پرداختند و سخن‌های او را به تمسخر گرفتند، چون چنین حرکات زشتی را ادامه دادند، آیه‌ی کریمه در مذمّت آنان نازل شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص476

شواهدالتنزیل، ج2، ص426/ شواهدالتنزیل، ج2، ص428؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج35، ص339؛ «قوم» بدل «نفر» و «و غیرهم من» و «و لم یکونوا یصیغون… الی آخر» محذوفتان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص755؛ «قوم» بدل «نفر» و «و غیرهم من» و «و لم یکونوا یصیغون… الی آخر» محذوفتان/ البرهان؛ «قوم» بدل «نفر» و «و غیرهم من» و «و لم یکونوا یصیغون… الی آخر» محذوفتان

1 -4

(مطففین/ 29)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ وَصَفَ الْمُجْرِمِینَ الَّذِینَ یَسْتَهْزِءُونَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ یَضْحَکُونَ مِنْهُمْ وَ یَتَغَامَزُونَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ إِلَی قَوْلِهِ فَکِهِینَ قَالَ یَسْخَرُونَ وَ إِذا رَأَوْهُمْ یَعْنِی الْمُؤْمِنِینَ قالُوا إِنَّ هؤُلاءِ لَضالُّونَ فَقَالَ اللَّهُ وَ ما أُرْسِلُوا عَلَیْهِمْ حافِظِینَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ فَالْیَوْمَ یَعْنِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ هَلْ جَازَیْتُ الْکُفَّارَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -… مجرمین را معرّفی می‌کند که مؤمنین را استهزاء می‌کنند و بر آن‌ها می‌خندند و چشمک می‌زنند فرموده است: إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ تا فَکِهِینَ گفت: «مسخره می‌کنند و هنگامی‌که آن‌ها را می‌دیدند. می‌گفتند: «این‌ها گمراهانند»! خداوند می‌فرماید: درحالی‌که هرگز مأمور مراقبت و متکفّل آنان [مؤمنان] نبودند! . سپس می‌گوید: فَالْیَوْمَ یعنی روز قیامت الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ. عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ مؤمنین به کفّار می‌خندند بر تکیه‌گاه‌های بهشتی خود تکیه زده‌اند و تماشا می‌کنند آیا [با این حال] کافران پاداش اعمال خود را گرفتند؟! . (مطففین/36) آیا کفّار را به سزای کردارشان رسانیده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص478

بحارالأنوار، ج24، ص6/ القمی، ج2، ص412؛ «جازیت» بدل «جوزی»

آیه وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ [30]

و هنگامی‌که از کنارشان می‌گذشتند آنان را با اشاره تمسخر می‌کردند.

آیه وَ إِذَا انْقَلَبُوا إِلی أَهْلِهِمُ انْقَلَبُوا فَکِهینَ [31]

و چون به‌سوی خانواده خود باز می‌گشتند مسرور و خندان بودند.

1

(مطففین/ 31)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ… قَالَ إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ إِلَی قَوْلِهِ فَکِهِینَ قَالَ یَسْخَرُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَکِهِینَ [یعنی] مسخره می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص478

بحارالأنوار، ج24، ص6/ القمی، ج2، ص412

آیه وَ إِذا رَأَوْهُمْ قالُوا إِنَّ هؤُلاءِ لَضالُّونَ [32]

و هنگامی‌که آن‌ها را می‌دیدند می‌گفتند: «به یقین این‌ها گمراهانند».

1

(مطففین/ 32)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ… وَ إِذا رَأَوْهُمْ یَعْنِی الْمُؤْمِنِینَ قالُوا إِنَّ هؤُلاءِ لَضالُّونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِذا رَأَوْهُمْ یعنی وقتی مؤمنین آن‌ها را می‌بینند می‌گویند: «به یقین این‌ها گمراهانند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص478

بحارالأنوار، ج24، ص6/ القمی، ج2، ص412

آیه وَ ما أُرْسِلُوا عَلَیْهِمْ حافِظینَ [33]

درحالی‌که آن‌ها مأموریت مراقبت مؤمنان را نداشتند.

آیه فَالْیَوْمَ الَّذینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ [34]

ولی امروز مؤمنان به کافران می‌خندند.

1

(مطففین/ 34)

العسکری (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اللهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ أَمَّا اسْتِهْزَاؤُهُ بِهِمْ فِی الْآخِرَهًِْ فَهُوَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِذَا أَقَرَّ الْمُنَافِقِینَ الْمُعَانِدِینَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) فِی دَارِ اللَّعْنَهًِْ وَ الْهَوَانِ وَ عَذَّبَهُمْ بِتِلْکَ الْأَلْوَانِ الْعَجِیبَهًِْ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَقَرَّ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ کَانَتِ الْمُنَافِقُونَ یَسْتَهْزِءُونَ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا فِی الْجِنَانِ بِحَضْرَهًِْ مُحَمَّدٍ صَفِیِّ الْمَلِکِ الدَّیَّانِ أَطْلَعَهُمْ عَلَی هَؤُلَاءِ الْمُسْتَهْزِءِینَ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا حَتَّی یَرَوْا مَا هُمْ فِیهِ مِنْ عَجَائِبِ اللَّعَائِنِ وَ بَدَائِعِ النَّقِمَاتِ فَیَکُونُ لَذَّتُهُمْ وَ سُرُورُهُمْ بِشَمَاتَتِهِمْ بِهِمْ کَمَا {کَانَ} لَذَّتُهُمْ وَ سُرُورُهُمْ بِنَعِیمِهِمْ فِی جِنَانِ رَبِّهِمْ فَالْمُؤْمِنُونَ یَعْرِفُونَ أُولَئِکَ الْکَافِرِینَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ صِفَاتِهِمْ وَ هُمْ عَلَی أَصْنَافٍ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ بَیْنَ أَنْیَابِ أَفَاعِیهَا تَمْضَغُهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ بَیْنَ مَخَالِیبِ سِبَاعِهَا تَعْبَثُ بِهِ وَ تَفْتَرِسُهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ تَحْتَ سِیَاطِ زَبَانِیَتِهَا وَ أَعْمِدَتِهَا وَ مِرْزَبَاتِهَا یَقَعُ مِنْ أَیْدِیهِمْ عَلَیْهِ تُشَدِّدُ فِی عَذَابِهِ وَ تُعَظِّمُ خِزْیَهُ وَ نَکَالَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ فِی بِحَارِ حَمِیمِهَا یَغْرَقُ وَ یُسْحَبُ فِیهَا وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ فِی غِسْلِینِهَا وَ غَسَّاقِهَا تَزْجُرُهُ زَبَانِیَتُهَا وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ فِی سَائِرِ أَصْنَافِ عَذَابِهَا وَ الْکَافِرُونَ وَ الْمُنَافِقُونَ یَنْظُرُونَ فَیَرَوْنَ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ کَانُوا بِهِمْ فِی الدُّنْیَا یَسْخَرُونَ لِمَا کَانُوا مِنْ مُوَالَاهًِْ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ آلِهِمَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ یَعْتَقِدُونَ… فَیَقُولُ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنُونَ الْمُشْرِفُونَ عَلَی هَؤُلَاءِ الْکَافِرِینَ الْمُنَافِقِینَ یَا أَبَا فُلَانٍ وَ یَا فُلَانُ حَتَّی یُنَادُونَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ مَا بَالُکُمْ فِی مَوَاقِفِ خِزْیِکُمْ مَاکِثُونَ هَلُمُّوا إِلَیْنَا نَفْتَحْ لَکُمْ أَبْوَابَ الْجِنَانِ لِتَتَخَلَّصُوا مِنْ عَذَابِکُمْ وَ تَلْحَقُوا بِنَا فِی نَعِیمِهَا فَیَقُولُونَ یَا وَیْلَنَا أَنَّی لَنَا هَذَا یَقُولُ الْمُؤْمِنُونَ انْظُرُوا إِلَی هَذِهِ الْأَبْوَابِ فَیَنْظُرُونَ إِلَی أَبْوَابِ الْجِنَانِ مُفَتَّحَهًًْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِمْ أَنَّهَا إِلَی جَهَنَّمَ الَّتِی فِیهَا یُعَذَّبُونَ وَ یُقَدِّرُونَ أَنَّهُمْ مُمَکَّنُونَ أَنْ یَتَخَلَّصُوا إِلَیْهَا فَیَأْخُذُونَ فِی السِّبَاحَهًِْ فِی بِحَارِ حَمِیمِهَا وَ عَدْواً بَیْنَ أَیْدِی زَبَانِیَتِهَا وَ هُمْ یَلْحَقُونَهُمْ وَ یَضْرِبُونَهُمْ بِأَعْمِدَتِهِمْ وَ مِرْزَبَاتِهِمْ وَ سِیَاطِهِمْ فَلَا یَزَالُونَ هَکَذَا یَسِیرُونَ هُنَاکَ وَ هَذِهِ الْأَصْنَافُ مِنَ الْعَذَابِ تَمَسُّهُمْ حَتَّی إِذَا قَدَّرُوا أَنَّهُمْ قَدْ بَلَغُوا تِلْکَ الْأَبْوَابَ وَجَدُوهَا مَرْدُومَهًًْ عَنْهُمْ وَ تُدَهْدِهُهُمُ الزَّبَانِیَهًُْ بِأَعْمِدَتِهَا فَتَنْکُسُهُمْ إِلی سَواءِ الْجَحِیمِ وَ یَسْتَلْقِی أُولَئِکَ الْمُؤْمِنُونَ عَلَی فُرُشِهِمْ فِی مَجَالِسِهِمْ یَضْحَکُونَ مِنْهُمْ مُسْتَهْزِءِینَ بِهِمْ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اللهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.

امام عسکری (علیه السلام) - خداوند آنان را استهزا می‌کند. (بقره/15) ». تمسخر خداوند نسبت به آن‌ها در روز قیامت این است که خداوند عزّوجلّ وقتی منافقان و دشمنان علی (علیه السلام) را در جهنّم و دوزخ جای داد و آن‌ها را با انواع عذاب¬های عجیب شکنجه کرد و مومنانی را که در دنیا مورد تمسخر منافقان بوند در بهشت جای داد، در کنار محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده‌ی برگزیده خداوند متعال، آن مومنان را به این تمسخرکنندگان آن‌ها در دنیا نشان می¬دهد تا عذاب¬های عجیب آن را ببینند و شادی و سرور آنان از شماتت و نکوهش جهنّمیان است، همان‌طورکه شادی و لذّت مومنان از نعمت¬های بهشتی است. آن‌ها کافران را با نام¬ها و صفاتشان می¬شناسند و در چند گروه هستند: گروهی بین دندان¬های نیش افعی قرار دارند و افعی آن‌ها را می¬گزد و گروهی بین چنگال¬های حیوانات وحشی هستند و حیوان آن‌ها را می¬درد. و یا کسانی که زیر شلاق¬های آتشین و ستون¬های آتش هستند و گرزهایی که از دست آنان می¬افتد عذاب آنان را تشدید می¬کند و بر ذلّت آن‌ها می¬افزاید و گروهی در دریای آب جوش هستند و غرق می¬شوند و گروهی در چرک و خون غوطه¬ور شده¬اند و شعله‌ی آتش آن‌ها را می¬سوزاند. و گروهی در انواع دیگر عذاب هستند و کافران و منافقان این مومنان را می¬بینند که در دنیا به دلیل عشق به محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی و خاندان ایشان (علیهم السلام)، آن‌ها را به تمسخر می¬گرفتند. این مومنان که کافران منافق را می¬بینند می¬گویند: ابو فلانی، و فلانی، تا آن‌ها را با نام¬هایشان صدا می¬زنند و می¬گویند: در این جایگاه که خوار شده¬اید، چه می¬کنید؟ به نزد ما بیایید تا درهای بهشت را به‌سوی شما باز کنیم و از عذاب خود نجات یابید و به ما در نعمت¬های بهشتی ملحق شوید. آن‌ها می¬گویند: «وای بر ما، این از کجا برای ماست»؟ مومنان می¬گویند: به این درها بنگرید. آن‌ها به درهای بهشت که باز شده است نگاه می¬کنند و تصوّر می¬کنند که درهای جهنّم که در آن عذاب می‌شدند باز است و می¬توانند به‌سوی آن نجات یابند و شروع به شناکردن در دریای جوشان آن می¬کنند و بین شعله¬ها می¬دوند، و آن‌ها به ایشان می¬رسند و با گرزها و پتک¬ها و شلّاق¬های خود آنان را می¬زنند و هم-چنان به این کار ادامه می¬دهند و این عذاب را تحمّل می¬کنند تا اینکه گمان می¬کنند به آن درها رسیده¬اند، امّا به ناگاه می¬بینند که درها به رویشان بسته است و دربانان جهنّم با گرزهای خود به آن‌ها ضربه می¬زنند و آن‌ها را به دل جهنّم بازمی¬گردانند و مومنان بر بسترهای خود آرمیده¬اند و آن‌ها را به تمسخر می¬گیرند. این سخن خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: خداوند آنان را استهزا می‌کند. (بقره/15) و می¬فرماید: فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص478

بحارالأنوار، ج8، ص298/ الإمام العسکری، ص123؛ بتفاوت

2

(مطففین/ 34)

الصّادق (علیه السلام) - وَصِیَّتُهُ (علیه السلام) لِعَبْدِاللهِ‌بْنِ‌جُندَب، رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ یَاعَبْدَ‌اللَّه (علیه السلام) … إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سُوراً مِنْ نُورٍ مَحْفُوفاً بِالزَّبَرْجَدِ وَ الْحَرِیرِ مُنَجَّداً بِالسُّنْدُسِ وَ الدِّیبَاجِ یُضْرَبُ هَذَا السُّورُ بَیْنَ أَوْلِیَائِنَا وَ بَیْنَ أَعْدَائِنَا فَإِذَا غَلَی الدِّمَاغُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَ نُضِجَتِ الْأَکْبَادُ مِنْ طُولِ الْمَوْقِفِ أُدْخِلَ فِی هَذَا السُّورِ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ فَکَانُوا فِی أَمْنِ اللَّهِ وَ حِرْزِهِ لَهُمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَعْدَاءُ اللَّهِ قَدْ أَلْجَمَهُمُ الْعَرَقُ وَ قَطَعَهُمُ الْفَرَقُ وَ هُمْ یَنْظُرُونَ إِلَی مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ فَیَقُولُونَ ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ فَیَنْظُرُ إِلَیْهِمْ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ فَیَضْحَکُونَ مِنْهُمْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ وَ قَوْلُهُ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ مِمَّنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مِنْ أَوْلِیَائِنَا بِکَلِمَهًٍْ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَابٍ.

امام صادق (علیه السلام) - خدای تبارک‌وتعالی را حصاری از نور است که لفافه‌ای از زبرجد و حریر دارد و به سندس (پارچه ابریشمین زربافت) و دیبا تزیین شده، این حصار [در قیامت] میان دوستان و دشمنان ما کشیده شود، آنگاه که از بلندی روز محشر [و شدّت گرما] مغزها به جوش می‌آید، دل‌ها به گلوگاه می‌رسد، و جگرها پخته می‌شود، دوستان خدا را به درون آن می‌برند، و آنجا در امن و حراست خدا می‌باشند، و از هرچه دل بخواهد و چشم لذّت برد برخوردار می‌شوند، دشمنان خدا از شدّت عرق دهانشان بند می‌آید، و از ترس بند دلشان می‌برد، و [وحشت‌زده] به عذاب‌هایی که خدا برایشان مهیّا کرده می‌نگرند و می‌گویند: «چرا ما مردمی را که می‌پنداشتیم از اشرارند، نمی‌بینیم»؟ . دوستان خدا این منظره را می‌نگرند و به آن‌ها می‌خندند، چنان‌که خداوند [از زبان دوزخیان] فرموده است: أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا؛ آیا ما آنان را به مسخره گرفتیم. (ص/63) یا [هستند و] ما نمی‌بینیم»؟ . [سپس می‌فرماید]: فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هیچ‌کس باقی نماند که مؤمنی از دوستان ما را [و لو] به یک کلمه کمک کرده باشد، جز اینکه خدایش بی‌حساب به بهشت برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص480

بحارالأنوار، ج75، ص285/ تحف العقول، ص307

آیه عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ [35]

درحالی‌که بر تخت‌های بهشتی نشسته و [به سرنوشت شوم آن‌ها] می‌نگرند!

آیه هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ ما کانُوا یَفْعَلُونَ [36]

آیا [با‌اين‌حال] کافران پاداشی بر اعمال خود گرفته‌اند؟!

1

(مطففین/ 36)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَالْیَوْمَ یَعْنِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ هَلْ جَازَیْتُ الْکُفَّارَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَالْیَوْمَ یعنی روز قیامت الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ* عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ مؤمنین به کفّار می‌خندند بر تکیه‌گاه‌های بهشتی خود تکیه زده‌اند و تماشا می‌کنند. هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ ما کانُوا یَفْعَلُونَ آیا کفّار را به سزای کردارشان رسانیده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص482

بحارالأنوار، ج24، ص6/ القمی، ج2، ص412؛ «جازیت» بدل «جوزی»

 

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

2 + 7 = ?