تفسیر روایی سوره شمس

سوره شمس

آداب قرائت

1

(شمس/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - الرَّجُلُ إِذَا قَرَأَ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها فَیَخْتِمُهَا أَنْ یَقُولَ صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ.

امام صادق (علیه السلام) - اگر شخصی وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا را قرائت کرد و این سوره را به پایان رساند، بگوید: «خداوند راست گفت و رسول او نیز راست گفشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132/تهذیب الأحکام، ج2، ص297/ البرهان/ نورالثقلین

ثواب قرائت

1

(شمس/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَکْثَرَ قِرَاءَهًَْ وَ الشَّمْسِ وَ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ وَ الضُّحی وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ فِی یَوْمٍ أَوْ لَیْلَهًٍْ لَمْ یَبْقَ شَیْءٌ بِحَضْرَتِهِ إِلَّا شَهِدَ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی شَعْرُهُ وَ بَشَرُهُ وَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ وَ عُرُوقُهُ وَ عَصَبُهُ وَ عِظَامُهُ وَ جَمِیعُ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنْهُ وَ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبِلْتُ شَهَادَتَکُمْ لِعَبْدِی وَ أَجَزْتُهَا لَهُ انْطَلِقُوا بِهِ إِلَی جِنَانِی حَتَّی یَتَخَیَّرَ مِنْهَا حَیْثُ مَا أَحَبَّ فَأَعْطُوهُ إِیَّاهَا مِنْ غَیْرِ مَنٍّ وَ لَکِنْ رَحْمَهًًْ مِنِّی وَ فَضْلًا عَلَیْهِ وَ هَنِیئاً لِعَبْدِی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه در شب و یا در روز سوره: وَالشّمس و وَاللَّیلِ إذا یَغشَی و وَالضُّحَی و ألَم نَشرَح را بسیار بخواند، هرچیزی که در کنار و در حضور اوست، در روز قیامت به سود او گواهی می¬دهد، حتّی مو و پوست و گوشت و خون و رگ¬ها و عصب¬ها و استخوان¬های او و همه‌ی آنچه به‌همراه اوست و زمین آن را حمل می¬کند. آنگاه خداوند تبارک و تعالی می¬فرماید: «گواهی شما را برای بنده¬ام پذیرفتم و آن را برایش بسنده ساختم، او را به بوستان¬های من ببرید تا از میان آن¬ بوستان¬ها هرکجا را خواست برگزیند و آنجا را بدون هیچ منّتی و تنها از روی بخشش و دهش من به او بدهید تا گوارای بنده¬ام باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132

ثواب الأعمال، ص123/ نورالثقلین/ البرهان، فیه: «محضرته» محذوف

2

(شمس/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ فَکَأَنَّمَا تَصَدَّقَ عَلَی مَنْ طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، چنان است که گویی به هر آن کس که خورشید و ماه بر او تابیده، صدقه داده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132

البرهان/ نورالثقلین

3

(شمس/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - یُسْتَحَبُّ لِمَنْ یَکُونُ قَلِیلَ الرِّزْقِ وَ التَّوْفِیقِ کَثِیرَ الْخُسْرَانِ وَ الْحَسَرَاتِ أَنْ یُدْمِنَ فِی قِرَاءَتِهَا یُصِیبُ فِیهَا زِیَادَهًًْ وَ تَوْفِیقاً.

امام صادق (علیه السلام) - سزاوار است که هرکس روزی و کامیابی¬اش اندک و زیان و افسوس او بسیار است، پیوسته این سوره را بخواند تا از آن فزونی و کامیابی حاصل کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132

البرهان

4

(شمس/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ شَرِبَ مَائَهَا أُسْکِنَ عَنْهُ الرَّجْفُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه آب این سوره را بنوشد، به‌خواست خداوند متعال رعشه‌ی در او از میان برود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132

البرهان

5

(شمس/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کانَ قَلِیلَ التَّوْفِیقِ فَلْیُدْمِنْ قِرَاءَتَهَا یُوَفِّقْهُ اللَّهُ أَیْنَمَا تَوَجَّهَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه کامیابی¬اش اندک باشد، باید پیوسته این سوره را بخواند تا خداوند او را در هرکجا که روی آورد، کامیاب گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص132

البرهان

آیه وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها [1]

به خورشید و گسترش نور آن در صبحگاهان سوگند.

1

(شمس/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - الشَّمْسُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِهِ أَوْضَحَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِلنَّاسِ دِینَهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - الشَّمْسِ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است که خداوند با او دین مردم را برایشان آشکار کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

الکافی، ج8، ص50/ بحارالأنوار، ج16، ص88/ فرات الکوفی، ص563/ القمی، ج2، ص424/ المناقب، ج1، ص283/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شمس/ 1)

الباقر (علیه السلام) - الشَّمْسِ وَ ضُحاها هُوَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا؛ منظور از آن محمّد (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

بحارالأنوار، ج16، ص89/ بحارالأنوار، ج24، ص78/ المناقب، ج1، ص283

3

(شمس/ 1)

السجّاد (علیه السلام) - ذَلِکَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام سجاد (علیه السلام) - منظور از آن محمّد رسول الله (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

بحارالأنوار، ج16، ص89/ شواهدالتنزیل، ج2، ص432/ المناقب، ج1، ص283

4

(شمس/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - الشَّمْسُ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ ضُحَاهَا قِیَامُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا؛ خورشید، امیرمؤمنان (علیه السلام) است و تابندگی آن، قیام حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776/ البرهان

5

(شمس/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَثَلِی فِیکُمْ مَثَلُ الشَّمْسِ وَ مَثَلُ عَلِیٍّ مَثَلُ الْقَمَرِ فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَاهْتَدَوْا بِالْقَمَرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مَثَل من در میان شما مَثَل خورشید و مَثَل علی (علیه السلام)، مَثَل ماه است، پس چون خورشید ناپدید شد با ماه ره یابید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

البرهان

6

(شمس/ 1)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ یَجْرِیَانِ بِأَمْرِهِ مُطِیعَانِ لَهُ، ضَوْؤُهُمَا مِنْ نُورِ عَرْشِهِ وَ حَرُّهُمَا مِنْ جَهَنَّمَ فَإِذَا کَانَتِ الْقِیَامَهًُْ عَادَ إِلَی الْعَرْشِ نُورُهُمَا وَ عَادَ إِلَی النَّارِ حَرُّهُمَا.

امام رضا (علیه السلام) - خورشید و ماه دو موجود از آفریده‌های خدایند که به دستور او در گردشند و اطاعت از او می‌کنند، نور آن‌ها از نور عرش و حرارت آن دو از حرارت جهنّم است، روز قیامت نور آن دو به عرش برمی‌گردد و حرارت آن‌ها به آتش جهنّم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

الکافی، ج3، ص208

7

(شمس/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی الشَّمْسِ أَرْبَعُ خِصَالٍ تُغَیِّرُ اللَّوْنَ وَ تُنَتِّنُ الرِّیحَ وَ تُخْلِقُ الثِّیَابَ وَ تُورِثُ الدَّاءَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در خورشید و ماه چهار اثر است؛ دگرگون کردن رنگ و بد کردن بو و کهنه کردن جامه و بار آوردن درد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

الخصال، ج1، ص249

آیه وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها [2]

و به ماه هنگامی‌که از پی آن در آید (.

1

(شمس/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمَانَ یَعْنِی الدَّیْلَمِی عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل… الْقَمَرِ إِذا تَلاها قَالَ ذَاکَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَلَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَفَثَهُ بِالْعِلْمِ نَفْثا.

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان دیلمی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی گفتار خدای عزّوجلّ: وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها، پرسیدم». فرمود: «مقصود امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که از پی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و آن حضرت (علیه السلام) دانش را به‌طورکامل در او دمید (چنانچه ماه از خورشید کسب نور می‌کند، علی (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کسب دانش کرد)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

الکافی، ج8، ص50/ بحارالأنوار، ج16، ص89/ بحارالأنوار، ج24، ص73

2

(شمس/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْن (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - وَالْقَمَرِ إِذا تَلاها؛ حسن و حسین (علی‌ها السلام) هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص777/ بحارالأنوار، ج24، ص72

3

(شمس/ 2)

الباقر (علیه السلام) - فَضَرَبَ مَثَلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) الشَّمْسَ وَ مَثَلَ الْوَصِیِّ الْقَمَرَ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند مَثَل محمّد (صلی الله علیه و آله) را به خورشید زده و مَثَل وصیّ و جانشینش را به ماه که این آیه اشاره به همان است: خورشید را روشنایی، و ماه را نور قرار داد. (یونس/5)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

بحارالأنوار، ج24، ص368

4

(شمس/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) اقْتَدُوا بِالشَّمْسِ فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَاقْتَدُوا بِالْقَمَرِ… فَقَالَ أَنَا الشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) الْقَمَر.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابر گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: پیرو خورشید باشید، وقتی غائب شد از ماه پیروی کنید… تا اینکه فرمود: «خورشید منم و علی (علیه السلام) ماه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص134

معانی الأخبار، ص114

5

(شمس/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ صَفْوَانُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) فَذَکَرُوا الْإِمَامَ وَ فَضْلَهُ قَالَ إِنَّمَا مَنْزِلَهًُْ الْإِمَامِ فِی الْأَرْضِ بِمَنْزِلَهًِْ الْقَمَرِ فِی السَّمَاءِ وَ فِی مَوْضِعِهِ هُوَ مُطَّلِعٌ عَلَی جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ کُلِّهَا.

امام کاظم (علیه السلام) - علی‌بن‌احمد بن محمّد گوید: من و صفوان خدمت امام کاظم (علیه السلام) بودیم، صحبت از امام و مقامش شد. فرمود: «مقام امام در زمین مانند ماه در آسمان است، او در محلّ خود از تمام چیزها مطّلع است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بصایرالدرجات، ج1، ص443

6

(شمس/ 2)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّمَا هُوَ مِثْلُ الْقَمَرِ یَدُورُ فِی کُلِّ مَکَانٍ أَوْ تَرَاهُ مِنْ کُلِّ مَکَانٍ.

امام رضا (علیه السلام) - امام مانند ماه است که در هر مکان دور می‌زند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بصایرالدرجات، ج1، ص443

آیه وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها [3]

و به روز هنگامی‌که خورشید را آشکار سازد.

1

(شمس/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَل… وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها قَالَ ذَلِکَ الْإِمَامُ مِنْ ذُرِّیَّهًِْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) یُسْأَلُ عَنْ دِینِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَیُجَلِّیهِ لِمَنْ سَأَلَهُ فَحَکَی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ قَوْلَهُ فَقَالَ وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها.

امام صادق (علیه السلام) - ابومحمّد گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: مراد از وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها چیست؟ فرمود: «مقصود از آن امام برحق از نژاد فاطمه (سلام الله علیها) است که از دین رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسش شود و آن را برای کسی‌که پرسیده است روشن کند و خدا از گفتار او حکایت کرده است و فرموده است: وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

الکافی، ج8، ص50/ بحارالأنوار، ج24، ص70/ بحارالأنوار، ج24، ص73/ القمی، ج2، ص424/ المناقب، ج1، ص283

2

(شمس/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها یَعْنِی بِهِ الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها؛ منظور قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بحارالأنوار، ج24، ص72/ بحارالأنوار، ج24، ص71/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص778

3

(شمس/ 3)

الحسین (علیه السلام) - قَالَ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ لِلْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علی‌ها السلام) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ الْمُبِینِ. . وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها قَالَ ذَلِکَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً.

امام حسین (علیه السلام) - حارث اعور به امام حسین (علیه السلام) عرضه کرد: «فدایت شوم! ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! درباره‌ی آیه: وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها بفرمایید». فرمود: «وای بر تو‌ای حارث! منظور از خورشید محمّد (صلی الله علیه و آله) است و منظور از ماه امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که به‌دنبال پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌آید و منظور از روز، قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که زمین را از عدل و داد پر می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بحارالأنوار، ج24، ص78/ بحارالأنوار، ج53/ فرات الکوفی، ص563

4

(شمس/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها یَعْنِی الْأَئِمَّهًَْ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَمْلِکُونَ الْأَرْضَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ فَیَمْلَئُونَهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً الْمُعِینُ لَهُمْ کَالْمُعِینِ لِمُوسَی عَلَی فِرْعَوْنَ وَ الْمُعِینُ عَلَیْهِمْ کَالْمُعِینِ لِفِرْعَوْنَ عَلَی مُوسَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وَ النَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا یعنی امامان از ما اهل بیت (علیهم السلام) که در آخرالزّمان وارث زمین می‌شوند و آن را از عدل و داد پر می‌کنند. یاور آن‌ها یاور موسی (علیه السلام) علیه فرعون است و یاری‌رسان بر ضدّ اهل بیت (علیهم السلام)، یاور فرعون علیه موسی (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بحارالأنوار، ج24، ص79/ فرات الکوفی، ص563

آیه وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها [4]

و به شب آن هنگام که آن را بپوشاند.

1

(شمس/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَل… وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها قَالَ ذَاکَ أَئِمَّهًُْ الْجَوْرِ الَّذِینَ اسْتَبَدُّوا بِالْأَمْرِ دُونَ آلِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ جَلَسُوا مَجْلِساً کَانَ آلُ الرَّسُولِ (علیهم السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْهُمْ فَغَشُوا دِینَ اللَّهِ بِالظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ فَحَکَی اللَّهُ فِعْلَهُمْ فَقَالَ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها قَالَ یَغْشَی ظُلْمَهًُْ اللَّیْلِ ضَوْءَ النَّهَار.

امام صادق (علیه السلام) - ابومحمّد گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا پرسیدم؟ فرمود: «آنان، پیشوایان جور هستند، کسانی که بدون توجه به خاندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در امر (خلافت) خودسری کردند و در جایگاهی نشستند که خاندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به آن سزاوارتر از آنان بودند و این‌گونه دین خدا را با جور و ستم پوشاندند. پس خداوند از کار آنان حکایت کرد و فرمود: وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

الکافی، ج8، ص50/ بحارالأنوار، ج24، ص73، فیه: «قال یغشی… النهار» محذوف / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص778، فیه: «قال یغشی… النهار» محذوف / القمی، ج2، ص424، فیه: رسول الله» بدل «الله»

2

(شمس/ 4)

الباقر (علیه السلام) - وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها بَنُو أُمَیَّهًَْ.

امام باقر (علیه السلام) - وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها؛ بنی‌امیّه هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص136

بحارالأنوار، ج24، ص78/ فرات الکوفی، ص561/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص778

3

(شمس/ 4)

الحسین (علیه السلام) - قَالَ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ لِلْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علی‌ها السلام) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ الْمُبِینِ. . وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها (قَالَ) بَنُو أُمَیَّهًَْ.

امام حسین (علیه السلام) - حارث اعور به امام حسین (علیه السلام) عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، فدایت شوم! درباره‌ی آیه: … وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها بفرمایید». امام (علیه السلام) فرمود: «منظور از شب بنی‌امیّه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج24، ص78/ فرات الکوفی، ص561/ فرات الکوفی، ص562/ المناقب، ج1، ص283

آیه وَ السَّماءِ وَ ما بَناها [5]

و سوگند به آسمان و کسی‌که آن را بنا کرده.

1

(شمس/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌أَبِی‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… وَ السَّماءِ وَ ما بَناها قَالَ هُوَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) هُوَ السَّمَاءُ الَّذِی یَسْمُو إِلَیْهِ الْخَلْقُ فِی الْعِلْمِ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ السَّماءِ وَ ما بَناها؛ آسمان، محمّد (صلی الله علیه و آله) است که مردم از نظر علم به‌جانب او می‌روند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

آیه وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها [6]

و به زمین و کسی‌که آن را گسترانیده.

1

(شمس/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌أَبِی‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها قَالَ الْأَرْضُ الشِّیعَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) -… وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها؛ منظور از ارض، شیعه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

آیه وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها [7]

و سوگند به روح آدمی و آن‌کس‌که آن را [آفريده و] موزون ساخته.

1

(شمس/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌أَبِی‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها قَالَ هُوَ الْمُؤْمِنُ الْمَسْتُورُ وَ هُوَ عَلَی الْحَق.

امام صادق (علیه السلام) - وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها؛ … مؤمنی است که از جور مخالفین پنهان است امّا عقیده‌اش درست است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

2

(شمس/ 7)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها قَالَ: خَلَقَهَا وَ صَوَّرَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا یعنی او را بیافرید و صورت بخشید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

القمی، ج2، ص424/ بحارالأنوار، ج24، ص70/ البرهان

3

(شمس/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها وَقَفَ ثُمَّ قَال: اللَّهُمَ آتِ نَفْسِی تَقْوَاهَا وَ أَنْتَ وَلِیُّهَا وَ مَوْلَاهَا وَ أَنْتَ خَیْرُ مَنْ زَکَّاهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگامی‌که این آیه را می‌خواند: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها مکثی کرد و گفت: «خداوندا! به دلم تقوایش را عنایت کن و آن را پاک بدار که تو بهترین پاک دارنده‌ی دل‌هایی، تو ولیّ و مولای آنی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج89، ص220/ نورالثقلین

آیه فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها [8]

سپس فجور و تقوایش (شر و خیرش) را به او الهام کرده است.

1

(شمس/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌أَبِی‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل. . فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ بَیَّنَ لَهَا مَا تَأْتِی وَ مَا تَتْرُک.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا، برایش آشکار کرد که چه کاری می¬کند و چه کاری را وا می¬گذارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

الکافی، ج1، ص163/ بحارالأنوار، ج5، ص196/ التوحید، ص411/ المحاسن، ج1، ص276/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شمس/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّه… وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها قَالَ خَلَقَهَا وَ صَوَّرَهَا وَ قَوْلُهُ فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها أَیْ عَرَّفَهَا وَ أَلْهَمَهَا ثُمَّ خَیَّرَهَا فَاخْتَارَت.

امام صادق (علیه السلام) - وَنَفْسٍ وَ ما سَوَّاها؛ یعنی آن را آفرید و صورت بخشید. آیه: فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها یعنی به او کار زشت و زیبایش را شناساند بعد او را مخیّر گردانید تا هر راهی را خواست اختیار کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص138

بحارالأنوار، ج24، ص70/ نورالثقلین

3

(شمس/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ مَعْرِفَهًُْ الْحَقِّ مِنَ الْبَاطِل.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها؛ . . آشنا به‌حقیقت هست و از باطل تمیز می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

4

(شمس/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا أَیْ عَرَّفَهَا طَرِیقَ الْفُجُورِ وَ التَّقْوَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها یعنی خداوند راه سرپیچی از حق و [راهِ] پرهیزکاری را به نفْس شناساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحرالعرفان، ج17، ص47

آیه قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها [9]

که هرکس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده.

1

(شمس/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ… قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها قَالَ قَدْ أَفْلَحَتْ نَفْسٌ زَکَّاهَا اللَّهُ.

امام صادق (علیه السلام) - قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا؛ نفسی که خداوند آن را پاک گردانیده، به‌راستی رستگار شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص777/ بحارالأنوار، ج24، ص72

2

(شمس/ 9)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها یَعْنِی نَفْسَهُ طَهَّرَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا یعنی نفسش را پاکیزه گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

القمی، ج2، ص424/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شمس/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) زَکَّاهُ رَبُّه.

امام صادق (علیه السلام) - قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا، منظور امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است که پروردگارش وی را پاک گردانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

القمی، ج2، ص424/ نورالثقلین/ البرهان

4

(شمس/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - تفسیر القمی: قَوْلُهُ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) زَکَّاهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها؛ منظور، امیرالمؤمنین علیّ‌ابن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) او را تزکیه نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج24، ص400/ بحارالأنوار، ج36، ص175، فیه: «ربّه» بدل «النبی» / فرات الکوفی، ص564/ القمی، ج2، ص424، فیه: «ربّه» بدل «النبی»

5

(شمس/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها یَعْنِی نَفْسَهُ طَهَّرَهَا.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) معنی این آیه: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها را پرسیدم. امام (علیه السلام) فرمود: «یعنی رستگار است کسی که نفس خویش را پاک کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج24، ص70/ البرهان

آیه وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها [10]

و آنکه نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است!

1

(شمس/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌أَبِی‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) -… منظور از: وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا، خداوند است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

2

(شمس/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّه… وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها أَیْ أَغْوَاهَا.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا، پرسیدم. امام (علیه السلام) فرمود: «یعنی آن را فریفت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج24، ص70

آیه کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها [11]

قوم «ثمود» بر اثر طغیانشان، [پيامبر خود را] تکذیب کردند.

1

(شمس/ 11)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها یَقُولُ الطُّغْیَانُ حَمْلُهَا عَلَی التَّکْذِیبِ.

امام باقر (علیه السلام) - کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا، طغیان این است که نسبت دروغ¬گویی به او دادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص140

بحارالأنوار، ج11، ص394/ القمی، ج2، ص424

2

(شمس/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - ثَمُودُ رَهْطٌ مِنَ الشِّیعَهًِْ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَ یَقُولُ وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی فَأَخَذَتْهُمْ صاعِقَةُ الْعَذابِ الْهُونِ فَهُوَ السَّیْفُ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - ثمود گروهی از شیعه هستند. خداوند متعال می‌فرماید: امّا ثمود را هدایت کردیم، ولی آن‌ها نابینایی را بر هدایت ترجیح دادند به همین جهت صاعقه آن عذاب خوارکننده به خاطر اعمالی که انجام می‌دادند آن‌ها را فروگرفت! (فصّلت/17) که منظور شمشیر است وقتی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

آیه إِذِ انْبَعَثَ أَشْقاها [12]

آنگاه که شقی‌ترین آن‌ها به‌پاخاست.

1

(شمس/ 12)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ: کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها إِذِ انْبَعَثَ أَشْقاها قَالَ: الَّذِی عَقَرَ النَّاقَهًْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا؛ کسی‌که مادّه شتر را پی کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

القمی، ج2، ص424/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج11، ص394

2

(شمس/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عُثْمَانَ‌بْنِ‌صُهَیْبٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) مَنْ أَشْقَی الْأَوَّلِینَ قَالَ عَاقِرُ النَّاقَهًِْ قَالَ صَدَقْتَ فَمَنْ أَشْقَی الْآخِرِینَ قَالَ قُلْتُ لَا أَعْلَمُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الَّذِی یَضْرِبُکَ عَلَی هَذِهِ وَ أَشَارَ إِلَی یَافُوخِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عثمان‌بن‌صهیب از پدرش نقل کرده است: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به امام علی (علیه السلام) فرمود: «یا علی (علیه السلام)! شقی‌ترین گذشتگان کیست»؟ گفت: «کسی که ناقه [ی صالح (علیه السلام)] را پی کرد». فرمود: «راست گفتی! شقی‌ترین آیندگان کیست»؟ گفت: «نمی‌دانم»!؟ گفت: «او کسی است که تو را برای این کار می‌زند، او مانند پی‌کننده‌ی ناقه‌ی خدا است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

بحارالأنوار، ج11، ص376/ نورالثقلین/ البرهان، فیه: «قاتلک» بدل «الذی یضربک… یا فرخه»

3

(شمس/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَقْرَأُ إِذِ انْبَعَثَ أَشْقاها قَالَ فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَتُخْضَبَنَّ هَذِهِ مِنْ هَذَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی لِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ.

امام علی (علیه السلام) - روایت شده است: امام علی (علیه السلام) این آیه: إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا و فرمود: «و به خدایی که جانم به دست اوست، این [محاسن] از [خون] این [فرق] خضاب خواهد شد. و به سر و ریشش اشاره کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

بحارالأنوار، ج42، ص237/ المناقب، ج3، ص309/ البرهان، فیه: «اشار… رأسه» محذوف / نورالثقلین

4

(شمس/ 12)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانَ مِنْ وُلْدِ قُدَارَ عَاقِرِ نَاقَهًِْ صَالِحٍ وَ قِصَّتُهُمَا وَاحِدَهًٌْ لِأَنَّ قُدَارَ عَشِقَ امْرَأَهًًْ یُقَالُ لَهَا رَبَابٌ کَمَا عَشِقَ ابْنُ مُلْجَمٍ قَطَاما.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عبدالرّحمن‌بن‌ملجم که لعنت خدا بر او باد از فرزندان قُدار، پی‌کننده‌ی مادّه شتر حضرت صالح (علیه السلام) بود و قصّه‌ی این هر دو یکی است، چراکه قدار عاشق زنی به نام رَباب شد، همان¬طور که ابن‌ملجم عاشق قَطام شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

المناقب، ج3، ص309/ البرهان

5

(شمس/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ لَهُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): هَلْ أَخْبَرَتْکَ أُمُّکَ أَنَّهَا حَمَلَتْ بِکَ وَ هِیَ طَامِثٌ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: بَایِعْ. فَبَایَعَ. ثُمَّ قَالَ: خَلُّوا سَبِیلَهُ. وَ قَدْ سَمِعَهُ وَ هُوَ یَقُولُ: لَأَضْرِبَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) بِسَیْفِی هَذَا.

امام علی (علیه السلام) - امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به او (ابن‌ملجم) فرمود: «آیا مادرت به تو خبر داده که وقتی تو را باردار شد، در حیض بود»؟ عرض کرد: «بله»! حضرت فرمود: «بیعت کن». او بیعت کرد، سپس حضرت (علیه السلام) فرمود: «بگذارید برود». حال آنکه حضرت از او شنید که می‌گفت: «بی‌شک علی را با این شمشیرم خواهم زد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

البرهان

6

(شمس/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَمَّارِ‌بْنِ‌یَاسِرٍ قَالَ کُنْتُ أَنَا وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِی غَزْوَهًِْ الْعَشِیرَهًِْ نَائِمَیْنِ فِی صَوْرٍ مِنَ النَّخْلِ وَ دَقْعَاءَ مِنَ التُّرَابِ فَوَ اللَّهِ مَا أَهَبَّنَا إِلَّا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُحَرِّکُنَا بِرِجْلِهِ وَ قَدْ تَتَرَّبْنَا مِنْ تِلْکَ الدَّقْعَاءِ فَقَالَ أَ لَا أُحَدِّثُکُمَا بِأَشْقَی النَّاسِ رَجُلَیْنِ قُلْنَا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَحْمَرُ ثَمُودَ الَّذِی عَقَرَ النَّاقَهًَْ وَ الَّذِی یَضْرِبُکَ یَا عَلِیّ (علیه السلام) عَلَی هَذِهِ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی قَرْنِهِ حَتَّی یُبَلَّ مِنْهَا هَذِهِ وَ أَخَذَ بِلِحْیَتِهِناقَةَ اللهِ أَیِ احْذَرُوهَا فَلَا تَعْقِرُوهَا وَ سُقْیاها فَلَا تَزَاحَمُوا فِیه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از عمّاربن‌یاسر چنین نقل شده که گفت: «من و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در جنگ عشیره (نام جنگی است که در سال دوّم هجری میان مسلمانان و بنی‌مدلج و هم‌پیمانان آن‌ها به وقوع پیوست) در میان نخلستانی بر روی خاکِ نرمی خواب بودیم، سوگند به خدا! کسی جز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ما را از خواب بیدار نکرد درحالی‌که با پای خویش ما را که از (خوابیدن بر رویِ) آن خاک نرم، خاکی شده بودیم تکان می‌داد، آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا با شما از دو مردی که نگون‌بخت‌ترین مردم هستند سخن بگویم»؟ عرض‌کردیم: «آری، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «[یکی] آن مرد سرخ‌گونِ قوم ثمود که مادّه شتر را پی کرد [و آن را به هلاکت رساند] و [دیگری] آن‌کس که [با شمشیر] بر فرقِ سر تو، ای علی (علیه السلام) خواهد زد تا اینکه محاسنت به خون سرت آغشته گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص142

بحارالأنوار، ج11، ص376

آیه فَقالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ ناقَةَ اللهِ وَ سُقْیاها [13]

و پیامبر خدا [صالح] به آنان گفت: «ناقه [و معجزه‌ی] خداوند را با آبشخورش واگذارید [و مزاحم آن نشويد]».

1

(شمس/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… قَوْلُهُ تَعَالَی فَقالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ هُوَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ناقَةَ اللهِ وَ سُقْیاها قَالَ النَّاقَهًُْ الْإِمَامُ الَّذِی فَهَّمَهُمْ عَنِ اللَّهِ وَ سُقْیاها أَیْ عِنْدَهُ مُسْتَقَی الْعِلْم.

امام صادق (علیه السلام) - فضل‌بن‌عبّاس از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: فَقالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ؛ منظور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است. ناقَةَ اللهِ وَ سُقْیاها؛ مراد از ناقة اللهِ امام است که فهم و علم او از خدا است. وَ سُقْیاها یعنی در نزد امام چشمه‌ی گوارای علم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص144

بحارالأنوار، ج24، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

2

(شمس/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَا مَعْشَرَ النَّاسِ إِنَّمَا یَجْمَعُ النَّاسَ الرِّضَا وَ السَّخَطُ، أَلَا وَ إِنَّمَا عَقَرَ نَاقَهًَْ ثَمُودَ رَجُلٌ وَاحِدٌ فَأَصَابَهُمُ الْعَذَابُ بِرِضَاهُمْ بِعُقْرِهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَنادَوْا صاحِبَهُمْ فَتَعاطی فَعَقَرَ فَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّ اللَّهِ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ ناقَةَ اللهِ وَ سُقْیاها فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها. یَا مَعْشَرَ النَّاسِ أَلَا فَمَنْ سُئِلَ عَنْ قَاتِلِی فَزَعَمَ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ فَقَدْ قَتَلَنِی. یَا مَعْشَرَ النَّاسِ مَنْ سَلَکَ الطَّرِیقَ وَرَدَ الْمَاءَ.

امام علی (علیه السلام) -‌ای مردم! خشنودی [به معصیت و نافرمانی] و خشم [از طاعت و بندگی خدا]، مردم را گرد می‌آورد [و برای عذاب آماده می‌سازد]، چنانکه مادّه شترِ قوم ثمود را یک نفر پی‌کرد [و به هلاکت رساند] امّا عذاب آن، تمام قوم ثمود را گرفتار کرد چون همگان به پی کردنش راضی بودند، خداوند متعال فرموده است: [ولی سرانجام] یکی از یاران خود را [برای از بین بردن ناقه] صدا زدند، او به سراغ این کار آمد و [ناقه را] پی کرد. (قمر/29). پیامبر خدا [حضرت صالح (علیه السلام)] از جانب خداوند به آن‌ها گفت: ناقَةَ اللهِ وَ سُقْیاها فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها، ای مردم! اگر از کسی پیرامون قاتلِ من سؤال شود و او قاتل مرا باایمان پندارد مرا [با این گمان باطل خود] کشته است (یعنی در گناه قاتلم شریک خواهد بود). ای مردم! هرکه در راه [درست] گام بردارد سرانجام به آب رسد [و اگر به بیراهه رود، سرگردان خواهد شد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص144

بحارالأنوار، ج34، ص359/ الغارات، ج2، ص398

آیه فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها [14]

ولی آن‌ها او را تکذیب و ناقه را پی کردند [و به هلاكت رساندند]؛ ازاین‌رو پروردگارشان آن‌ها [و سرزمينشان] را به خاطر گناهشان درهم کوبید و با خاک یکسان کرد.

1

(شمس/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌الْعَبَّاس عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال… فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها قَالَ فِی الرَّجْعَهًِْ وَ لا یَخافُ عُقْباها قَالَ لَا یَخَافُ مِنْ مِثْلِهَا إِذَا رَجَعَ.

امام صادق (علیه السلام) - فضل‌بن‌عبّاس از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها، منظور در رجعت خواهد بود. وَ لا یَخافُ عُقْباها، نمی‌ترسد اگر مانند آن تکرار شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص144

بحارالأنوار، ج24، ص72/ بحارالأنوار، ج53، ص120/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص776

2

(شمس/ 14)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَن ابْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَهًِْ یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا أَنْفُ الْهُدَی وَ عَیْنَاهُ أَیُّهَا النَّاسُ لَا تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیقِ الْهُدَی لِقِلَّهًِْ مَنْ یَسْلُکُهُ إِنَّ النَّاسَ اجْتَمَعُوا عَلَی مَائِدَهًٍْ قَلِیلٍ شِبَعُهَا کَثِیرٍ جُوعُهَا وَ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ وَ إِنَّمَا مَجْمَعُ النَّاسِ {یَجْمَعُ النَّاسَ} الرِّضَا وَ الْغَضَبُ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا عَقَرَ نَاقَهًَْ صَالِحٍ وَاحِدٌ فَأَصَابَهُمْ بِعَذَابِهِ بِالرِّضَا وَ آیَهًُْ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَنادَوْا صاحِبَهُمْ فَتَعاطی فَعَقَرَ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ وَ قَالَ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها وَ لا یَخافُ عُقْباها أَلَا وَ مَنْ سُئِلَ عَنْ قَاتِلِی فَزَعَمَ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ فَقَدْ قَتَلَنِی أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ سَلَکَ الطَّرِیقَ وَرَدَ الْمَاءَ وَ مَنْ حَادَّ عَنْهُ وَقَعَ فِی التِّیهِ ثُمَّ نَزَلَ.

امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن نباته گوید: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر منبر کوفه شنیدم که می‌فرمود: «ای مردم، من بینی و دو چشم هدایتم [پیشوا هستم]. ای مردم، از کمی رهروان در راه هدایت وحشت نکنید، مردم سر سفره‌ای جمع شده¬اند که سیرشدن از آن کم و گرسنگی آن زیاد است. خدا کمک‌کننده است. محور مردم حبّ و بغض است. ای مردم، یک نفر ناقه‌ی حضرت صالح (علیه السلام) را پی کرد، همه به خاطر رضایت‌داشتن آن‌ها به آن کار، به عذاب آن گرفتار شدند، به دلیل آیه: آن‌ها یکی از یاران خود را صدا زدند، او به سراغ این کار آمد و [ناقه را] پی کرد! پس [بنگرید] عذاب و انذارهای من چگونه بود! (قمر/30-29) و فرمود: فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها وَ لا یَخافُ عُقْباها آگاه باشید! اگر از کسی از قاتل من سؤال شود، پس او گمان کند که وی مؤمن بوده است، خود آن شخص به تحقیق مرا کشته است. ای مردم، کسی که در راه مستقیم رود به آب می‌رسد و کسی که از آن منحرف شود سرگردان می‌شود». سپس آن حضرت (علیه السلام) از منبر پایین آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص144

بحارالأنوار، ج2، ص266/ مستدرک الوسایل، ج12، ص193/ الغیبهًْ للنعمانی، ص27

3

(شمس/ 14)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه… فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ قَالَ أَخَذَهُمْ بَغْتَهًًْ وَ غَفْلَهًًْ بِاللَّیْل.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ؛ شبانه، ناگهان و غافلگیرانه مجازاتشان کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص146

بحارالأنوار، ج11، ص394/ القمی، ج2، ص424/ نورالثقلین

آیه وَ لا یَخافُ عُقْباها [15]

و او هرگز از فرجام مجازات ستمگران، باک ندارد.

1

(شمس/ 15)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه… وَ لا یَخافُ عُقْباها قَالَ مِنْ بَعْدِ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَهْلَکْنَاهُمْ لَا یَخَافُونَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَلَا یَخَافُ عُقْبَاهَا؛ از پیامد کسانی که هلاکشان کردیم، نهراسید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص146

بحارالأنوار، ج11، ص394/ القمی، ج2، ص424

2

(شمس/ 15)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لا یَخافُ عُقْباها أَیْ لَا یَخَافُ اللَّهُ مِنْ أَحَدٍ تَبِعَهًًْ فِی إِهْلَاکِهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَلَا یَخَافُ عُقْبَاهَا؛ یعنی خداوند در مورد عاقبت [و سرانجامِ] نابود کردن آن‌ها از هیچ‌کس پروایی ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص146

بحارالأنوار، ج11، ص376

مطالب مرتبط