تفسیر روایی سوره نازعات

سوره نازعات

ثواب قرائت

سوره نازعات

ثواب قرائت

1

(نازعات/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ وَ النَّازِعَاتِ لَمْ یَمُتْ إِلَّا رَیَّاناً وَ لَمْ یَبْعَثْهُ اللَّهُ إِلَّا رَیَّاناً.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی نازعات را بخواند، سیراب از دنیا خواهد رفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

ثواب الأعمال، ص121/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ وَ النَّازِعَاتِ لَمْ یَکُنْ حَبْسُهُ وَ حِسَابُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا کَقَدْرِ صَلَاهًٍْ مَکْتُوبَهًٍْ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی وَ النَّازِعاتِ را بخواند، حبس او و حساب او در روز قیامت جز به‌اندازه‌ی یک نماز واجب نیست تا اینکه وارد بهشت شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

مستدرک الوسایل، ج4، ص355/ نورالثقلین

3

(نازعات/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَمِنَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ بَرْدِ الشَّرَابِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ، وَ مَنْ قَرَأَهَا عِنْدَ مُوَاجَهَهًِْ أَعْدَائِهِ انْحَرَفُوا عَنْهُ وَ سَلِمَ مِنْهُمْ وَ لَمْ یُضِرُّوهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، از عذاب الهی در امان خواهد ماند و خداوند در روز قیامت به وی شرابی گوارا خواهد نوشاند. هرکس این سوره را در هنگام مواجه شدن با دشمنان بخواند، به مسیر دیگری خواهند رفت و از شرّ آنان ایمن می‌شود و به او ضرری نخواهند رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

البرهان

4

(نازعات/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَهَا وَ هُوَ مُوَاجِهُ أَعْدَائِهِ لَمْ یُبْصِرُوهُ وَ انْحَرَفُوا عَنْهُ وَ مَنْ قَرَأَهَا وَ هُوَ دَاخِلٌ عَلَی أَحَدٍ یَخَافُهُ نَجَا مِنْهُ وَ أَمِنَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - کسی که با دشمنان خود روبرو است، اگر این سوره را بخواند، وی را نخواهند دید و به مسیر دیگری خواهند رفت. هرکس نزد کسی می¬رود که از شرّ او می¬ترسد اگر این سوره را بخواند، به خواست خدا از شرّ وی ایمن می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

البرهان

آیه وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً [1]

سوگند به فرشتگانی که [روح مجرمان را از بدن هايشان] به شدّت بر می‌کشند

1

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُقْسِمَ مِنْ خَلْقِهِ بِمَا شَاءَ وَ لَیْسَ لِخَلْقِهِ أَنْ یُقْسِمُوا إِلَّا بِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - به‌راستی‌که خداوند عزّوجلّ به هرچه بخواهد از آنچه خلق فرموده سوگند یاد می‌کند ولی بندگانش سوگند یاد نمی‌کنند مگر به خدای عزّوجلّ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

الکافی، ج7، ص449/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 1)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً قَالَ نَزْعُ الرُّوحِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا، جان کندن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً یَعْنِی بِالنَّازِعَاتِ الْمَلَائِکَهًَْ الَّذِینَ یَنْزِعُونَ أَرْوَاحَ الْکُفَّارِ عَنْ أَبْدَانِهِمْ بِالشِّدَّهًِْ کَمَا یُفَرَّق فِی الْقَوْسِ فَیَبْلُغُ بِهِ غَایَهًَْ الْمَد. رُوِیَ ذَلِکَ عَنْ عَلِی (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - فرشتگانی هستند که با سختی و شدّت جان کفّار را می‌گیرند، آن‌گونه که کماندار، زه کمان خویش را تا بیشترین حد می‌کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

مجمع البحرین، ج4، ص396/ بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین/ البرهان؛ «الغارق» زیادهًْ

4

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: وَ النَّازِعَاتِ غَرْقاً قَالَ: الْمَلَائِکَهًُْ تَنْزِعُ نُفُوسَ الْکُفَّارِ إِغْرَاقاً کَمَا یُغْرِقُ النَّازِعُ فِی الْقَوْسِ.

امام باقر (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: منظور از وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا، فرشتگانی هستند که با شدّت و سختی فراوانی جان کفّار را می‌گیرند، آن‌گونه که کماندار نیز در کشیدن زه کمان زیاده‌روی کند و آن را بیش از اندازه می‌کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

البرهان

5

(نازعات/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً… قِیلَ: هُوَ الْمَوْتُ یَنْزِعُ النُّفُوسَ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور همان مرگ است که جان‌ها را می‌رباید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج56، ص168/ البرهان/ نورالثقلین

آیه وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً [2]

و فرشتگانی که [روح مؤمنان را] با مدارا و نشاط می‌گیرند.

1

(نازعات/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُعَاذِ‌بْنِ‌جَبَلٍ قَالَ قَالَ: قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِمَامَ الْخَیْرِ وَ نَبِیَّ الرَّحْمَهًِْ قَالَ أُحَدِّثُکَ مَا حَدَّثَ نَبِیٌّ أُمَتَّهُ إِنْ حَفِظْتَهُ نَفَعَکَ عَیْشُکَ وَ إِنْ سَمِعْتَهُ وَ لَمْ تَحْفَظْهُ انْقَطَعَتْ حُجَّتُکَ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَال… لَا تُمَزِّقِ النَّاسَ فَتُمَزِّقَکَ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً أَ فَتَدْرِی مَا النَّاشِطَاتُ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ تَنْشَطُ اللَّحْمَ وَ الْعَظْم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - معاذبن‌جبل گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای معاذ»! عرض کردم: «لبّیک یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)! ای رهبر نیکی‌ها و‌ای پیامبر رحمت»! فرمود: «تو را حدیثی گویم که پیامبری به امّت خود حدیث نگفته، اگر آن را حفظ کنی در زندگی به تو سود می‌دهد و اگر بشنوی و عمل نکنی نزد خداوند برهانی نداری». بعد از این فرمود: «… پرده‌دری مکن که سگ‌های دوزخی تو را می‌درند. خداوند متعال می‌فرماید: وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا، آیا می‌دانی ناشطات چیست؟ آن‌ها سگ‌های اهل دوزخ هستند که گوشت و استخوان را دریده و در هم می‌شکنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج81، ص354/ عدهًْ الداعی، ص244/ فلاح السایل، ص124؛ «یمزقک» بدل «تمزقک» / بحارالأنوار، ج67، ص248/ مستدرک الوسایل، ج11، ص371/ البرهان؛ «یا معاذ قلت لبیک… حجتک عند الله» محذوف

2

(نازعات/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ تَنْشِطُ أَرْوَاحَ الْکُفَّارِ مَا بَیْنَ الْجِلْدِ وَ الْأَظْفَارِ حَتَّی تُخْرِجَهَا مِنْ أَجْوَافِهِمْ بِالْکَرْبِ وَ الْغَمِّ.

امام علی (علیه السلام) - فرشتگانی هستند که جان کفّار را از مابین پوست و ناخن می¬گیرند تا اینکه با غم و اندوه (مَرارت) از درون آنان خارج شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج56، ص168

3

(نازعات/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً قَالَ الْکُفَّارُ یَنْشَطُونَ فِی الدُّنْیَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا، کافرانی هستند که در پرداختن به زندگانی دنیوی خویش شور و نشاط دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً [3]

و سوگند به فرشتگانی که [در اجراي فرمان الهي] با سرعت حرکت می‌کنند

1

(نازعات/ 3)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً قَالَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا، مؤمنانی هستند که خداوند را تسبیح می‌گویند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ البرهان

2

(نازعات/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً… إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ یَقْبِضُونَ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ یَسُلُّونَهَا سَلًّا رَفِیقاً ثُمَّ یَدْعُونَهَا حَتَّی تَسْتَرِیحَ کَالسَّابِحِ بِالشَّیْءِ فِی الْمَاءِ یُرْمَی بِهِ.

امام علی (علیه السلام) - السَّابِحاتِ سَبْحاً… آن¬ها، فرشتگانی هستند که ارواح مؤمنین را قبض می‌کنند و آن¬ها را به ملاطفت بیرون می¬آورند. آن¬گاه آن¬ها را دعوت می¬کنند تا استراحت کنند، مثل آنکه با وسیله‌ای که به‌سوی او انداخته شده، در آب شنا می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج56، ص168؛ «عن علی (» زیادهًْ/ نورالثقلین

آیه فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً [4]

و بر یکدیگر سبقت می‌گیرند

1

(نازعات/ 4)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً یَعْنِی أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ سَبَقَ أَرْوَاحُهُمْ إِلَی الْجَنَّهًِْ بِمِثْلِ الدُّنْیَا وَ أَرْوَاحُ الْکَافِرِینَ إِلَی النَّارِ بِمِثْلِ ذَلِکَ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود آمده است که: امام باقر (علیه السلام) در خصوص آیه: فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فرمود: «منظور جان‌های مؤمنان است که همانند دنیا به‌سوی بهشت از یکدیگر سبقت می‌گیرند و جان‌های کفّار نیز مانند آن به‌سوی آتش دوزخ از یکدیگر سبقت می¬گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج6، ص228/ بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّها تَسْبِقُ بِأَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی الْجَنَّهًِْ.

امام علی (علیه السلام) - آن¬ها، فرشتگانی هستند که در بردن ارواح مؤمنین به بهشت سبقت می‌گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168

آیه فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً [5]

و آن‌ها که امور را تدبیر می‌کنند!

1

(نازعات/ 5)

الکاظم (علیه السلام) - فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً وَ یَعْنِی بِذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ بُرْجاً وَ سَبْعَ سَیَّارَاتٍ وَ الَّذِی یَظْهَرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ‌وَجَلَّ وَ بَعْدَ عِلْمِ الْقُرْآنِ مَا یَکُونُ أَشْرَفَ مِنْ عِلْمِ النُّجُومِ وَ هُوَ عِلْمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ وَرَثَهًِْ الْأَنْبِیَاء.

امام کاظم (علیه السلام) - فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً و مقصود دوازده برج و هفت سیّاره است و آنچه در شب و روز به فرمان خدای عزّوجلّ پدیدار می‌شود و پس از علم قرآن اشرف از علم نجوم نیست و آن دانش انبیاء (علیهم السلام) و اوصیاء و وارثان انبیاء است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

مستدرک الوسایل، ج13، ص102/ بحارالأنوار، ج48، ص145/ بحارالأنوار، ج55، ص252

2

(نازعات/ 5)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ‌الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ کَانَ قَوْمٌ مِنْ خَوَاصِّ الصَّادِقِ (علیه السلام) جُلُوساً بِحَضْرَتِهِ فِی لَیْلَهًٍْ مُقْمِرَهًٍْ مُصْحِیَهًٍْ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَحْسَنَ أَدِیمَ هَذِهِ السَّمَاءِ وَ أَنْوَرَ هَذِهِ النُّجُومَ وَ الْکَوَاکِبَ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) إِنَّکُمْ لَتَقُولُونَ هَذَا وَ إِنَّ الْمُدَبِّرَاتِ الْأَرْبَعَهًَْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ مَلَکَ الْمَوْتِ (علیهم السلام) یَنْظُرُونَ إِلَی الْأَرْضِ فَیَرَوْنَکُمْ وَ إِخْوَانَکُمْ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَ نُورُکُمْ إِلَی السَّمَاوَاتِ وَ إِلَیْهِمْ أَحْسَنُ مِنْ نُورِ هَذِهِ الْکَوَاکِبِ وَ إِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ کَمَا تَقُولُونَ مَا أَحْسَنَ أَنْوَارَ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ.

امام کاظم (علیه السلام) - امام عسکری (علیه السلام) از پدرانش از امام کاظم (علیه السلام) روایت کرده است که جمعی از یاران مخلص امام صادق (علیه السلام) در شبی مهتابی نزد ایشان نشسته بودند و عرض کردند: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پوسته‌ی این آسمان چه زیبا است و نور این نجوم و ستارگان چه جالب است»! امام صادق (علیه السلام) فرمود: «شما این سخنان را می‌گویید درحالی‌که چهار فرشته‌ی تدبیر کننده یعنی جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و ملک الموت به زمین نگاه می‌کنند و شما و همتایانتان را در مناطق مختلف زمین می‌بینند، درحالی‌که نوری که از شما به آسمان‌ها و زمین می¬تابد، از نور این ستارگان زیباتر است و آن‌ها نیز مشابه همان گفته‌ی شما را می‌گویند که: «نور این مؤمنان چه زیبا است»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج65، ص18/ نورالثقلین؛ «مصبحهًْ» بدل «مصحیه»

3

(نازعات/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهًًْ سِوَی الْحَفَظَهًِْ یَکْتُبُونَ مَا یَسْقُطُ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ فَإِذَا أَصَابَ أَحَدَکُمْ عَجْزُهُ بِأَرْضٍ فَلَاهًٍْ فَلْیُنَادِ أَعِینُوا عِبَادَ اللَّهِ رَحِمَکُمُ اللَّهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند فرشتگانی به‌جز کاتبان اعمال دارد که هر برگ درختی که بر زمین می¬افتد را می¬نویسند، پس هرگاه یکی از شما در بیابانی درمانده شود، فریاد زند: «کمک کنید، ای بندگان خدا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص206

4

(نازعات/ 5)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ تُدَبِّرُ أَمْرَ الْعِبَادِ مِنَ السَّنَهًِْ إِلَی السَّنَهًِْ.

امام علی (علیه السلام) - آن¬ها، فرشتگانی هستند که از این سال تا سال آینده، امور بنده‌گان خدا را تدبیر می¬کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

5

(نازعات/ 5)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّهَا الْأَفْلَاکُ یَقَعُ فِیهَا أَمْرُ اللَّهِ تَعَالَی فَیَجْرِی بِهَا الْقَضَاءُ فِی الدُّنْیَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آن¬ها افلاک هستند که امر خدای تعالی در آن واقع می¬شود. پس به وسیله آن، حکم الهی در دنیا جاری می¬گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین

آیه یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ [6]

آن روز که آن زلزله‌ی وحشتناک [همه‌چيز را] به لرزه در می‌آورد

1

(نازعات/ 6)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَهًُْ قَالَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ الرَّادِفَهًُْ الصَّیْحَهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ * تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ؛ روزی است که زمین شکاف برمی‌دارد و همراه ساکنان آن فرو می‌رود و رادفه به معنای صیحه و فریاد است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج6، ص328

2

(نازعات/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ، قَالَ: قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قَالَ الرَّاجِفَهًُْ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ الرَّادِفَهًُْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَوَّلُ مَنْ یَنْفُضُ عَنْ رَأْسِهِ التُّرَابَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی خَمْسَهًٍْ وَ سَبْعِینَ أَلْفاً وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ.

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) در خصوص این آیات: یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ * تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ، فرمود: «راجفه شخصی که با حرکت سریع و اضطراب برمی‌خیزد، حسین‌بن‌علی (علیه السلام) و دیگری که از پی او می‌آید علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. نخستین کسی که در رجعت از قبر بیرون می‌آید و خاک از سر و روی خود می‌تکاند حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است که با هفتادوپنج هزار نفر برانگیخته می‌شوند. چنان‌که خداوند می‌فرماید: در حقیقت، ما فرستادگان خود و کسانی را که گرویده‌اند، در زندگی دنیا و روزی که گواهان برپای می¬ایستند، قطعاً یاری می‌کنیم* [همان] روزی که ستمگران را پوزش طلبی‌شان سود نمی‌دهد و برای آنان لعنت است و برایشان بد فرجامی آن سرای است. (غافر/51).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج53، ص106/ البرهان و تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص737 و فرات الکوفی، ص537؛ فیهم: «ابوالقاسم العلوی معنعنا… الی آخر» محذوف/ الفضایل، ص139؛ «بتفاوت لفظی»

آیه تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ [7]

و از پی آن حادثه، دوّمین [صيحه‌ی عظيم محشر] رخ می‌دهد

1

(نازعات/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قَالَ زَلْزَلَهًُْ الْأَرْضِ فَاتَّبَعَتْهَا خُرُوجُ الدَّابَّهًْ.

امام رضا (علیه السلام) - از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی آیه: تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ، نقل شده است: «هرگاه که زمین به لرزه افتاد، خروج دابّة (جنبنده) در پی آن است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

المناقب، ج3، ص102/ البرهان؛ «إذا» زیادهًْ

2

(نازعات/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - و الرَّادِفَةُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - الرَّادِفَةُ؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج53، ص106/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص737/ فرات الکوفی، ص537/ الفضایل، ص139؛ «بتفاوت» / البرهان

آیه قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ [8]

دل‌هایی در آن روز سخت مضطرب است.

1

(نازعات/ 8)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ أَیْ خَائِفَهًٌْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ؛ منظور بیمناک است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

القمی، ج2، ص403/ بحرالعرفان، ج16، ص291/ البرهان

آیه أَبْصارُها خاشِعَةٌ [9]

و چشم‌های آنان [از شدّت‌ ترس] فرو افتاده است.

آیه یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ [10]

می‌گویند: «آیا ما به زندگی مجدّد باز می‌گردیم؟!

1

(نازعات/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ قَالَ قَالَتْ قُرَیْشٌ أَ نَرْجِعُ بَعْدَ الْمَوْت.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحَافِرَةِ، قریشی‌ها گفتند: آیا بعد از مرگ باز خواهیم گشت؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 10)

الباقر (علیه السلام) - وَ فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ یَقُولُ أَیْ فِی خَلْقٍ جَدِیدٍ.

امام باقر (علیه السلام) - أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحَافِرَةِ، یعنی در آفرینش جدید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه). . . الْحَافِرَهًُْ الْحَیَاهًُْ الثَّانِیَهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -…الْحافِرَةِ؛ زندگانی دوّم [و بعد از قیامت] است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحرالعرفان، ج16، ص290

آیه أَ إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً [11]

آیا هنگامی‌که استخوان‌های پوسیده‌ای شدیم [ممكن است زنده شويم]»؟!

1

(نازعات/ 11)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً أَیْ بَالِیَهًًْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عِظَامًا نَّخِرَةً یعنی پوسیده شده.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَصَارَتِ الْأَجْسَادُ شَحِبَهًًْ بَعْدَ بَضَّتِهَا وَ الْعِظَامُ نَخِرَهًًْ بَعْدَ قُوَّتِهَا.

امام علی (علیه السلام) - بدن‌ها پس از آن همه طراوت، متلاشی می‌گردند و استخوان‌ها بعد از آن همه سختی و مقاومت، پوسیده می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

نهج البلاغه، ص111/ نورالثقلین

آیه قالُوا تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ [12]

می‌گویند: «اگر این‌گونه، بازگشتی است زیانبار»!

1

(نازعات/ 12)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ قَالَ قَالُوا هَذَا عَلَی حَدِّ الِاسْتِهْزَاءِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تِلْکَ إِذًا کَرَّةٌ خَاسِرَةٌ؛ آن‌ها این را برای استهزاء و تمسخر گفتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ قَالَ دَخَلْتُ مَعَ أَبِی عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَجَرَی بَیْنَهُمَا حَدِیثٌ فَقَالَ أَبِی لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَا تَقُولُ فِی الْکَرَّهًِْ قَالَ أَقُولُ فِیهَا مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ تَفْسِیرَهَا صَارَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَ هَذَا الْحَرْفُ بِخَمْسٍ وَ عِشْرِینَ لَیْلَهًًْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ تِلْکَ إِذاً کَرَّهًٌْ خاسِرَهًٌْ إِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَقْضُوا دُخُُولَهُمْ فَقَالَ لَهُ أَبِی یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَإِنَّما هِیَ زَجْرَهًٌْ واحِدَهًٌْ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَهًِْ أَیَّ شَیْءٍ أَرَادَ بِهَذَا فَقَالَ إِذَا انْتَقَمَ مِنْهُمْ وَ بَاتَتْ بَقِیَّهًُْ الْأَرْوَاحِ سَاهِرَهًًْ لَا تَنَامُ وَ لَا تَمُوتُ.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌عبدالله‌بن‌حسین گوید: همراه پدرم بر حضرت صادق (علیه السلام) وارد شدیم، میان آن حضرت (علیه السلام) و پدرم سخنی گذشت سپس پدرم به حضرت (علیه السلام) عرض کرد: «درباره‌ی رجعت چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «دراین‌باره همان را می‌گویم که خداوند فرموده: تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ؛ یعنی این بازگشت زیان بخشی است، تفسیر این آیه بیست‌وپنج شب قبل از رسیدن آن به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) رسید و این هنگامی است که مردم به دنیا برمی‌گردند و خونخواهی آن‌ها تمام می‌شود». پدرم عرض کرد: «اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید: فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ* فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ مقصود چیست»؟ فرمود: «وقتی از ستمگران انتقام گرفته شد و سپس مردند، ارواح آن‌ها بیدار است نه می‌خوابد و نه می‌میرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج53، ص44/ البرهان

3

(نازعات/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْکَرَّهًُْ الْمُبَارَکَهًُْ النَّافِعَهًُْ لِأَهْلِهَا یَوْمَ الْحِسَابِ وَلَایَتِی وَ اتِّبَاعُ أَمْرِی وَ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ وَ اتِّبَاعُ أَمْرِهِمْ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِهَا وَ مَعِی وَ مَعَ عَلِیٍّ وَصِیِّی وَ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ وَ الْکَرَّهًُْ الْخَاسِرَهًُْ عَدَاوَتِی وَ تَرْکُ أَمْرِی وَ عَدَاوَهًُْ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ بِهَا النَّارَ فِی أَسْفَلِ السَّافِلِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بازگشت نافع و مبارک در روز قیامت ولایت من و پیروی دستورات من است و ولایت علی (علیه السلام) و اوصیای بعد از او و پیروی امر آن‌ها، خداوند به واسطه‌ی آن ایشان را با من و علی (علیه السلام) و اوصیای بعد از او داخل در بهشت می‌نماید. بازگشت زیان آلود، دشمنی با من و ترک دستورم و دشمنی با علی (علیه السلام) و اوصیای پس از او است. به واسطه‌ی همین کار، خداوند آن‌ها را به پایین‌ترین جایگاه‌های جهنّم می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

تأویل الآیات الظاهره، ص738/ البرهان

آیه فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ [13]

ولی [بدانيد] این بازگشت تنها با یک صیحه‌ی عظیم است!

1

(نازعات/ 13)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ قَالَ الزَّجْرَهًُْ النَّفْخَهًُْ الثَّانِیَهًُْ فِی الصُّورِ وَ السَّاهِرَهًُْ مَوْضِعٌ بِالشَّامِ عِنْدَ بَیْتِ الْمَقْدِس.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند عزّوجلّ فرمود: فَإِنَّمَا هِیَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ * فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ، زجره؛ به‎معنای دمیدن دوّمین بار در صور است و «ساهرة» جایگاهی در شام نزدیک بیت‌المقدّس است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَبُو هُرَیْرَهًَْ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: یُبَدِّلُ اللَّهُ الْأَرْضَ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاوَاتِ فَیَبْسُطُهَا وَ یَمُدُّهَا مَدَّ الْأَدِیمِ الْعُکَاظِیِ لا تَری فِی‌ها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً ثُمَّ یَزْجُرُ اللَّهُ الْخَلْقَ زَجْرَهًًْ فَإِذَا هُمْ فِی هَذِهِ الْمُبَدَّلَهًِْ فِی مِثْلِ مَوَاضِعِهِمْ مِنَ الْأُولَی مَا کَانَ فِی بَطْنِهَا کَانَ فِی بَطْنِهَا وَ مَا کَانَ عَلَی ظَهْرِهَا عَلَی ظَهْرِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) [نقل شده است که] خدا آسمان و زمین را به چیزی غیر از این زمین و آسمان مبدّل می‌سازد؛ پس زمین را بسط می‌دهد و آن را می‌کِشد مانند کشیدن سفره چرمین عکّاظی (عکّاظ منطقه‌ای نزدیک مکّه است) که نه در آن کژی می‌بینی و نه ناهمواری سپس خدا با فریادی خلائق را فرا می‌خواند؛ ناگهان آنان در این زمین تغییریافته در مثل جایگاههایشان در زمین اوّلی دنیا حاضر می‌شوند؛ آنچه در شکم زمین است در شکم زمین دوّم است و آنچه بر پشت زمین است بر پشت زمین حاضر می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج7، ص71/ نورالثقلین

آیه فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ [14]

ناگهان همگی بر عرصه‌ی زمین ظاهر می‌گردند!

1

(نازعات/ 14)

الباقر (علیه السلام) - وَ فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ… فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ السَّاهِرَهًُْ الْأَرْضُ کَانُوا فِی الْقُبُورِ فَلَمَّا سَمِعُوا الزَّجْرَهًَْ خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمْ فَاسْتَوَوْا عَلَی الْأَرْضِ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: در آیه: فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ، منظور از ساهره؛ زمین است. آن‌ها در قبرستان‌ها بودند و هنگامی‌که فریاد را شنیدند، از قبرستان‌های خویش خارج شدند و بر سطح زمین بالا آمدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مُوسَی‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مُوسَی‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ ابْنِ الْحَسَنِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیهم السلام)، عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَهًَْ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (سلام الله علیها) قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) أَ لَا أُعَلِّمُکِ دُعَاءً لَا یَدْعُو بِهِ أَحَدٌ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَه… یَا مَنْ یَأْمُرُ بِالصَّیْحَهًِْ فِی خَلْقِهِ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَة.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام حسن (علیه السلام) از مادرش فاطمه (سلام الله علیها) نقل فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «ای فاطمه‌ی من! آیا می‌خواهی که تو را دعایی بیاموزم که آن را احدی نمی‌خواند مگر آنکه حاجت او برآورده شود؟ …‌ای کسی که امر نموده‌ای به آوازنمودن در میان آفریدگان خود که ناگهان همگی بر عرصه‌ی زمین ظاهر می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج88، ص181/ بحارالأنوار، ج91، ص218/ بحارالأنوار، ج92، ص404؛ «محشورون» زیادهًْ

آیه هَلْ أَتاکَ حَدیثُ مُوسی [15]

آیا سرگذشت موسی به تو رسیده است؟!

آیه إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً [16]

در آن‌هنگام که پروردگارش او را در سرزمین مقدّس «طوی» ندا داد [و گفت]

1

(نازعات/ 16)

الباقر (علیه السلام) - بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ أَیِ الْمُطَهَّرِ وَ أَمَّا طُویً فَاسْمُ الْوَادِی.

امام باقر (علیه السلام) - منظور از مقدّس در آیه‌ی بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ، مطهّر و پاک است و طُوًی نام آن وادی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

البرهان

آیه اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی [17]

به‌سوی فرعون برو که طغیان کرده است.

آیه فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی [18]

و به او بگو: «آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟!

1

(نازعات/ 18)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی أَیْ تَطَهَّرَ مِنَ الشِّرْکِ وَ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکّی یعنی از شرک پاک شوی و شهادت دهی که معبودی جز اللَّه نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحرالعرفان، ج16، ص294

آیه وَ أَهْدِیَکَ إِلی رَبِّکَ فَتَخْشی [19]

و من تو را به‌سوی پروردگارت هدایت کنم تا [از نافرماني او] بترسی»؟!

آیه فَأَراهُ الْآیَةَ الْکُبْری [20]

سپس موسی بزرگترین معجزه را به او نشان داد.

1

(نازعات/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیه السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ وَ أَبُومَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ فَقَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِّی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) نَعَمْ مَا أَعْطَی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَبِیّاً دَرَجَهًًْ وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَهًًْ إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ زَادَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَلَی الْأَنْبِیَاءِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَهًًْ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَلْ أَنْتَ مُجِیبُنِی قَالَ لَهُ نَعَم… قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ قَدْ أَرْسَلَهُ اللَّهُ إِلَی فِرْعَوْنَ وَ أَرَاهُ الْآیَهًَْ الْکُبْری قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَرْسَلَهُ إِلَی فَرَاعِنَهًٍْ شَتَّی مِثْلَ أَبِی جَهْلِ‌بْنِ‌هِشَامٍ وَ عُتْبَهًَْ‌بْنِ‌رَبِیعَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ وَ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ وَ النَّضْرِ‌بْنِ‌الْحَارِثِ وَ أُبَیِّ‌بْنِ‌خَلَفٍ وَ مُنَبِّهٍ وَ نُبَیْهٍ ابْنَیِ الْحَجَّاجِ وَ إِلَی الْخَمْسَهًِْ الْمُسْتَهْزِءِینَ الْوَلِیدِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ الْمَخْزُومِیِّ وَ الْعَاصِ‌بْنِ‌وَائِلٍ السَّهْمِیِّ وَ الْأَسْوَدِ‌بْنِ‌عَبْدِ یَغُوثَ الزُّهْرِیِّ وَ الْأَسْوَدِ‌بْنِ‌الْمُطَّلِبِ وَ الْحَارِثِ‌بْنِ‌الطَّلَاطِلَهًِْ فَأَرَاهُمُ الْآیَاتِ فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَق.

امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) فرمود: مردی یهودی از شام که تورات و انجیل و زبور و صحف انبیاء (علیهم السلام) را خوانده بود و اطّلاعاتی از استدلال‌های آن‌ها داشت، وارد مجلسی شد که اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن حضور داشتند. علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نیز بود و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) و ابومعبد جهنی. گفت: «ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله)! هیچ مقام و منزلتی را برای پیامبری وانگذاشتید جز اینکه تمام آن‌ها را برای پیامبر خود ادعا کردید آیا پاسخ سؤال‌های مرا می‌دهید»؟ مردم از او روی برگردانیدند. امام علی (علیه السلام) فرمود: «آری! خداوند هیچ درجه‌ای به پیامبر و فضیلتی برای رسولی نداده مگر اینکه تمام آن‌ها را در پیامبر ما جمع کرده و به آن‌جناب چند برابر افزونتر بخشیده است». یهودی گفت: «تو جواب مرا می‌دهی»؟ فرمود: «آری»! یهودی گفت: «موسی (علیه السلام) را خداوند پیش فرعون فرستاد و به او آیت کبری را نشان داد». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است، محمّد (صلی الله علیه و آله) را به‌سوی چندین فرعون فرستاد، مانند ابی‌جهل و عتبةبن‌ربیعه و شیبه و ابوالبختری و نضربن‌حارث و ابیّ‌بن‌خلف و منبه و نبیّه دو فرزند حجّاج و پنج نفر از استهزاءکنندگان، ولیدبن‌مغیره مخزومی و عاص‌بن‌وائل سهمی و اسودعبدیغوث زهری و اسودبن‌المطلّب و حارث‌بن‌الطلاطله، به آن‌ها معجزاتی در آفاق و انفس خودشان نشان داد تا واقعیّت برای آن‌ها آشکار گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

بحارالأنوار، ج10، ص35

آیه فَکَذَّبَ وَ عَصی [21]

امّا او تکذیب و عصیان کرد.

آیه ثُمَّ أَدْبَرَ یَسْعی [22]

سپس روی گردان شد و [براي محو آيين حق] تلاش نمود!

آیه فَحَشَرَ فَنادی [23]

و [ساحران را] جمع کرد و [مردم را] دعوت نمود.

1

(نازعات/ 23)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَحَشَرَ یَعْنِی فِرْعَوْنَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَحَشَرَ؛ منظور فرعون است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی [24]

و گفت: «من پروردگار برتر شما هستم».

1

(نازعات/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ دَعَا إِلَی عِبَادَهًِْ نَفْسِهِ فَهُوَ کَفِرْعَوْنَ إِذْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

امام صادق (علیه السلام) - کسی که مردمان را به پرستش خود دعوت می‌کند، پس او همچون فرعون است که گفت أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

بحارالأنوار، ج24، ص288/ بصایرالدرجات، ص528

2

(نازعات/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن أبی‌جعفر (علیه السلام)، قال قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): قَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) قُلْتُ یَا رَبِّ تَدَعُ فِرْعَوْنَ وَ قَدْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی فَقَالَ إِنَّمَا یَقُولُ هَذَا مِثْلُکَ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: جبرئیل عرض کرد: «خداوندا! فرعون را رها می‌کنی، درحالی‌که گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی»؟! خداوند می‌فرماید: «این سخن را کسی می¬گوید که همانند تو باشد و هراس داشته باشد که فرصت را از دست دهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج13، ص129/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 24)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: أَمْلَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِفِرْعَوْنَ مَا بَیْنَ الْکَلِمَتَیْنِ قَوْلَهُ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ قَوْلَهُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ ثُمَّ أَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی وَ کَانَ بَیْنَ أَنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِمُوسَی (علیه السلام) وَ هَارُونَ (علیه السلام) قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما وَ بَیْنَ أَنْ عَرَفَهُ اللَّهُ تَعَالَی الْإِجَابَهًَْ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ ثُمَّ قَالَ قَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) نَازَلْتُ رَبِّی فِی فِرْعَوْنَ مُنَازَلَهًًْ شَدِیدَهًًْ فَقُلْتُ یَا رَبِّ تَدَعُهُ وَ قَدْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی فَقَالَ إِنَّمَا یَقُولُ مِثْلَ هَذَا عَبْدٌ مِثْلُکَ.

امام باقر (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ به فرعون در میان دو جمله‌اش: یکی اینکه گفت: فَقَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی و دیگر اینکه گفت: من به‌جز خودم خدایی برای شما نمی‌دانم. (قصص/ 38)، چهل سال مهلت داد و سپس او را به شکنجه‌ی آن دنیا و این دنیا گرفتار ساخت و از آنگاه که خدای عزّوجلّ به موسی (علیه السلام) و هارون (علیه السلام) فرمود: دعای دو نفر مستجاب گردید، (یونس/89) تا روزی که خداوند اثر استجابت دعا را به موسی (علیه السلام) نشان داد چهل سال فاصله بود». سپس فرمود: «جبرئیل گفت: من با پروردگار خود درباره‌ی فرعون سخت در افتادم و عرض کردم: «پروردگارا! با اینکه فرعون دادِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی می‌دهد، تو او را به‌حال خودش رها کرده‌ای»؟ فرمود: «چنین سخنی را بنده‌ای چون تو می‌گوید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

الخصال، ج2، ص539/ نورالثقلین و بحارالأنوار، ج13، ص128؛ فیهما: «قوله أنا ربکم الألی… من إله غیری» محذوف/ نورالثقلین؛ «بتفاوت» / البرهان

4

(نازعات/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَالَ قَالَ مُوسَی: (علیه السلام) أَمْهَلْتَ فِرْعَوْنَ أَرْبَعَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ وَ هُوَ یَقُولُ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی وَ یَجْحَدُ رُسُلَکَ وَ یُکَذِّبُ بِآیَاتِکَ. فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ أَنَّهُ کَانَ حَسَنَ الْخُلُقِ سَهْلَ الْحِجَابِ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُکَافِیَهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - موسی (علیه السلام) گفت: «آیا به فرعون چهارصد سال مهلت دادی درحالی‌که می‌گوید؛ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی، و پیامبران و فرستادگانت را انکار می‌کند و آیات و نشانه‌هایت را تکذیب می‌کند»؟ خداوند به موسی وحی کرد: «او در دنیا رفتارش خوب بود و حجابی آسان داشت دیدنش آسان بود و به این خاطر خواستم به او مهلت بدهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج13، ص128

5

(نازعات/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَنَّ جَبْرَئِیلَ قَالَ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله): لَوْ رَأَیْتَنِی وَ فِرْعَوْنَ یَدْعُو بِکَلِمَهًِْ الْإِخْلَاصِ آمَنْتُ أَنَّهُ لَا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ أَنَا دَفَنْتُهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ لِشِدَّهًِْ غَضَبِی عَلَیْهِ مَخَافَهًَْ أَنْ یَتُوبَ فَیَتُوبَ اللَّهُ عَلَیْهِ. قَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): وَ مَا کَانَ شِدَّهًُْ غَضَبِکَ عَلَیْهِ یَا جَبْرَائِیلُ؟ قَالَ: لِقَوْلِهِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی وَ هِیَ الْکَلِمَهًُْ الْآخِرَهًُْ مِنْهُ وَ إِنَّمَا قَالَ حِینَ انْتَهَی إِلَی الْبَحْرِ وَ کَلِمَهًُْ مَا عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی فَکَانَ بَیْنَ الْأُولَی وَ الْآخِرَهًِْ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ وَ إِنَّمَا قَالَ ذَلِکَ لِقَوْمِهِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی حِینَ انْتَهَی إِلَی الْبَحْرِ فَرَآهُ قَدْ یَبِسَ فِیهِ الطَّرِیقُ فَقَالَ لِقَوْمِهِ: تَرَوْنَ الْبَحْرَ قَدْ یَبِسَ مِنْ فَرْقِی فَصَدَّقُوهُ لَمَّا رَأَوْا ذَلِکَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ مَا هَدَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای کاش مرا با فرعون می‌دیدی که او کلمه‌ی توحید را می‌خواند [و می‌گفت]: ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی‌اسرائیل به او ایمان آورده‌اند، وجود ندارد و من از مسلمین هستم! (یونس/90) و من او را به خاطر شدّت خشمم بر او در آب و گل دفن کردم که مبادا توبه کند و خداوند توبه‌ی او را بپذیرد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «ای جبرئیل! سبب شدّت خشم تو بر او چه بود»؟ گفت: «به خاطر سخنش؛ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی و آن آخرین سخن او بود در آن زمانی‌که به دریا رسید و کلمه‌ی من خدایی جز خودم برای شما سراغ ندارم. (قصص/38) [سخن اوّل او بود] و بین کلمه‌ی اوّل و کلمه‌ی آخر او چهل سال فاصله بود و هنگامی به قومش گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی که به دریا رسید و آن را دید که راه درونش خشک شده است؛ پس به قومش گفت: «دریا را می‌بینید که از ترس من خشک شده است»؟! و وقتی آن را دیدند، او را تصدیق کردند و آن سخن خداوند است: «فرعون قوم خود را گمراه ساخت و هرگز هدایت نکرد، (طه/79)»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

سعدالسعود، ص218/ نورالثقلین؛ بتفاوت یسیر

6

(نازعات/ 24)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: یَا إِسْحَاق إِنَّ فِی النَّارِ لَوَادِیاً یُقَالُ لَهُ سَقَرُ لَمْ یَتَنَفَّسْ مُنْذُ خَلَقَهُ اللَّهُ لَوْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَهُ فِی التَّنَفُّسِ بِقَدْرِ مِخْیَطٍ لَاحْتَرَقَ مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَعَوَّذُونَ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْوَادِی وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْوَادِی لَجَبَلًا یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْوَادِی مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْجَبَلِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْجَبَلِ لَشِعْباً یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْجَبَلِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الشِّعْبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الشِّعْبِ لَقَلِیباً یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْجَبَلِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْقَلِیبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْقَلِیبِ لَحَیَّهًًْ یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْقَلِیبِ مِنْ خُبْثِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ وَ نَتْنِهَا وَ قَذَرِهَا وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِی أَنْیَابِهَا مِنَ السَّمِّ لِأَهْلِهَا وَ إِنَّ فِی جَوْفِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ لَصَنَادِیقَ فِیهَا خَمْسَهًٌْ مِنَ الْأُمَمِ السَّالِفَهًِْ وَ اثْنَانِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَنِ الْخَمْسَهًُْ وَ مَنِ الِاثْنَانُ قَالَ فَأَمَّا الْخَمْسَهًُْ فَقَابِیلُ الَّذِی قَتَلَ هَابِیلَ وَ نُمْرُودُ الَّذِی حَاجَّ إِبْراهِیمَ فِی رَبِّهِ فَ قالَ أَنَا أُحْیِی وَ أُمِیتُ وَ فِرْعَوْنُ الَّذِی قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

امام کاظم (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌عمّار از امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: ای اسحاق! در دوزخ بیابانی است که آن را سقر گویند از روزی که خدا آن آفریده، نفس نکشیده است. اگر خداوند به آن اجازه بدهد که به اندازهّی سوزنی نفس بکشد آنچه را که در روی زمین است می‌سوزاند و دوزخیان از گرما و گند و کثافت این بیابان و عذابی که خداوند برای اهل آن بیابان آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن بیابان کوهی است که همه مردم این بیابان از گرما و گند و کثافت آن کوه و آنچه خداوند برای اهل آن کوه آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن کوه درّه‌ای است که اهل آن کوه از حرارت و گند و کثافت آن درّه و آنچه خداوند برای اهل آن آماده نموده است پناهنده می‌شوند و در آن درّه، چاهی است که اهل آن درّه از سوزش و گند و کثافت آن چاه و آنچه خداوند برای اهل آن آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن چاه ماری است که همه‌ی اهل آن چاه از بدی و گند و کثافت آن مار و از زهری که خداوند برای اهل آن چاه در دندان‌های آن مار آماده نموده است پناهنده می‌شوند و در شکم آن مار هفت صندوق است که پنج نفر از امّت‌های گذشته و دو نفر از این امّت در میان آن صندوق‌ها جای دارند». گفتم: «فدایت شوم! آن پنج نفر چه کسانی هستند و این دو کدام»؟ فرمود: «امّا آن پنج تن قابیل است همان که هابیل را کشت و نمرود است کسی [نمرود] که با ابراهیم در باره پروردگارش محاجه و گفتگو کرد و گفت: منم که زنده می‌کنم و می‌میرانم، (بقره/258) و فرعون است همان که گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج8، ص310/ بحارالأنوار، ج12، ص37/ بحارالأنوار، ج30، ص407/ جامع الأخبار، ص143

آیه فَأَخَذَهُ اللهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی [25]

ازاین‌رو خداوند او را به عذاب آخرت و دنیا گرفتار ساخت.

1

(نازعات/ 25)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَهًِْ وَ الْأُولی و النَّکَالُ الْعُقُوبَهًُْ، وَ الْآخِرَهًُْ هُوَ قَوْلُهُ: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ الْأُولَی قَوْلُهُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی، فَأَهْلَکَهُ اللَّهُ بِهَذَیْنِ الْقَوْلَیْن.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَخَذَهُ اللهُ نَکَالَ الْآخِرَةِ وَالْأُولَی، نکال؛ کیفر و تنبیه است. منظور از آخرة، این سخن اوست که می‌گوید: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی و منظور از أولی این سخن اوست که می‌گوید: من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم. (قصص/ 38). و خداوند، او را به خاطر این سخنانش نابود کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص352

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

آیه إِنَّ فی ذلِکَ لَعِبْرَةً لِمَنْ یَخْشی [26]

به یقین در این عبرتی است برای کسی که [از نافرماني خدا] بترسد.

آیه أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها [27]

آیا آفرینش شما [بعد از مرگ] مشکل‌تر است یا آفرینش آسمان که خداوند آن را بنا نهاد؟!

1

(نازعات/ 27)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَطِیَّهًَْ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) مِنْ أَهْلِ الشَّامِ مِنْ عُلَمَائِهِمْ فَقَالَ یَاأَبَاجَعْفَرٍ جِئْتُ أَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَهًٍْ قَدْ أَعْیَتْ عَلَیَّ أَنْ أَجِدَ أَحَداً یُفَسِّرُهَا وَ قَدْ سَأَلْتُ عَنْهَا ثَلَاثَهًَْ أَصْنَافٍ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ کُلُّ صِنْفٍ مِنْهُمْ شَیْئاً غَیْرَ الَّذِی قَالَ الصِّنْفُ الْآخَرُ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا ذَاکَ قَالَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَوَّلِ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ خَلْقِهِ فَإِنَّ بَعْضَ مَنْ سَأَلْتُهُ قَالَ الْقَدَرُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الْقَلَمُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الرُّوحُ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا قَالُوا شَیْئاً أُخْبِرُک… خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ مِنَ الْمَاءِ فَشَقَّقَتِ النَّارُ مَتْنَ الْمَاءِ حَتَّی ثَارَ مِنَ الْمَاءِ دُخَانٌ عَلَی قَدْرِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَثُورَ فَخَلَقَ مِنْ ذَلِکَ الدُّخَانِ سَمَاءً صَافِیَهًًْ نَقِیَّهًًْ

لَیْسَ فِیهَا صَدْعٌ وَ لَا ثَقْبٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ السَّماءُ بَناها رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها قَالَ وَ لَا شَمْسٌ وَ لَا قَمَرٌ وَ لَا نُجُومٌ وَ لَا سَحَابٌ ثُمَّ طَوَاهَا فَوَضَعَهَا فَوْقَ الْأَرْض.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌عطیّه گوید: مردی از علمای اهل شام نزد امام محمّد باقر (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «ای اباجعفر (علیه السلام)! آمده‌ام که درباره‌ی مسئله‌ای بپرسم که پاسخ آن را نیافته‌ام و از سه گروه از مردم درباره‌ی این مسئله پرسیده‌ام که هرکدام برای تفسیر و توضیح آن پاسخی دادند که با پاسخ گروه دیگر فرق داشت». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «سؤال تو چیست»؟ عرض کرد: «می‌خواهم بپرسم که اوّلین چیزی که خداوند خلق کرده کدام است؟ پاسخ برخی از کسانی که از آن‌ها درباره‌ی این مسئله پرسیدم، قضا و قدر است و برخی دیگر پاسخ دادند، قلم و برخی گفتند: روح». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «پاسخ صحیحی نداده‌اند… سپس خدا آتش را از آب آفرید و آتش دل آب را شکافت تا از آب دودی برآمد به‌اندازه‌ای که خدا خواست و از آن دود آسمانی صاف و پاک آفرید که شکستگی و سوراخ نداشت و این است فرموده‌ی او؛ السَّماءُ بَناها* رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها* وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها فرمود: «نه خورشیدی بود و نه ماه و نه اختران و نه ابر، سپس آن را درهم نوردید و بالای زمین نهاد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص352

الکافی، ج8، ص94/ بحارالأنوار، ج54، ص96/ البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

آیه رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها [28]

سقف آن رابرافراشت و آن را نظام بخشید.

1

(نازعات/ 28)

الباقر (علیه السلام) - فَسَوَّی مِنْهُ سَبْعَ سَمَوَاتٍ جَعَلَ سُفْلَاهُنَ مَوْجاً مَکْفُوفاً وَ عُلْیَاهُنَّ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ سَمْکاً مَرْفُوعا.

امام علی (علیه السلام) - آسمان‌های هفتگانه را از آن کف ساخت، پایین‌ترین آسمان را به صورت موجی نگاه داشته شده، و بالاترین آن را به صورت سقفی محفوظ و طاقی برافراشته قرار داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

نهج البلاغه، ص41

آیه وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها [29]

و شبش را تاریک و روزش را آشکار نمود.

1

(نازعات/ 29)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَغْطَشَ لَیْلَها أَیْ أَظْلَمَ وَ أَخْرَجَ ضُحَاهَا أَیِ الشَّمْس.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَأَغْطَشَ لَیْلَهَا این است که؛ تاریک گرداند. وَ أَخْرَجَ ضُحَاهَا؛ یعنی خورشید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج9، ص247/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

آیه وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها [30]

و زمین را بعد از آن گسترش داد.

1

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ (النبی (صلی الله علیه و آله) ) آیَتَانِ فِی کِتَابِ اللَّهِ تُخَالِفُ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی فَقَالَ إِنَّمَا أَتَیْتُ مِنْ قِبَلِ رَأْیِکَ اقْرَأْ قَالَ قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ حَتَّی بَلَغَ ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها قَالَ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاءَ ثُمَّ خَلَقَ السَّمَاءَ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ مَا خَلَقَ السَّمَاءَ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ دَحاها بَسَطَهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مردی به او گفت: «دو آیه در قرآن مخالف یکدیگرند»؟! گفت: «در نظر تو با هم مخالفند، بخوان»! گفت: «… بگو: آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و برای او همانندهایی قرار می‌دهید؟! او پروردگار جهانیان است! * او در زمین کوه‌های استواری قرار داد و برکاتی در آن آفرید و موادّ غذایی آن را مقدّر فرمود، اینها همه در چهار روز بود درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان! * سپس به آفرینش آسمان پرداخت. (فصّلت/10-9) و قول خدا؛ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها». ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «خدا زمین را پیش از آسمان آفرید و سپس آسمان را آفرید، پس از آن زمین را کشید و همانا دحاها به معنی پهن کردن آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج54، ص212

2

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی دَحَی الْأَرْضَ بَعْدَ السَّمَاءِ وَ إِنْ کَانَتِ الْأَرْضُ خُلِقَتْ قَبْلَ السَّمَاءِ وَ کَانَتْ رَبْوَهًًْ مُجْتَمِعَهًًْ تَحْتَ الْکَعْبَهًِْ فَبَسَطَهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند زمین را بعد از آسمان گسترش داد هرچند زمین قبل از آسمان آفریده شده بود و زمین، تپّه‌ی جمع‌شده‌ای در زیر کعبه بود که خداوند آن را گسترش داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحرالعرفان، ج16، ص297

3

(نازعات/ 30)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْمَعْنَی فَجَرَ الْبِحَارَ وَ الْأَنْهَارَ وَ الْعُیُونَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - معنایش این است که دریاها، رودها و چشمه‌ها را جاری ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحرالعرفان، ج16، ص297

4

(نازعات/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - خَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ.

امام صادق (علیه السلام) - روز، پیش از شب آفریده شده و خورشید و ماه و زمین قبل از آسمان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

الإحتجاج، ج2، ص352/ نورالثقلین

5

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْضَ بِأَقْوَاتِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَدْحُوَهَا ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحَاهَا.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خدا زمین را با قوت‌هایش بی‌آنکه آن را بگستراند و پهن کند آفرید، ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ؛ سپس به آسمان پرداخت و آن‌ها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود، (بقره/29) و آنگاه زمین را کشید و گسترانید، و این است فرموده‌ی خدا وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج54، ص314

6

(نازعات/ 30)

السّجاد (علیه السلام) - عَنْ ثُوَیْرِ‌بْنِ‌أَبِی فَاخِتَهًَْ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ سُئِل… تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض‌یَعْنِی بِأَرْضٍ لَمْ تُکْسَبْ عَلَیْهَا الذُّنُوبُ بَارِزَهًًْ لَیْسَ عَلَیْهَا جِبَالٌ وَ لَا نَبَاتٌ کَمَا دَحَاهَا أَوَّلَ مَرَّهًْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - مقصود از [آیه‌ی] تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض؛ در آن روز که این زمین به زمین دیگر مبدّل می‌شود، (ابراهیم/48) بدان معناست که این زمین به زمینی تبدیل می‌شود که کسی بر آن زمین مرتکب گناه نشده است. آن زمین، برجسته است و در آن، کوه و گیاه به چشم نمی‌خورد، هم چنان که روز نخست، خداوند، آن را گسترانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

القمی، ج2، ص252/ نورالثقلین

7

(نازعات/ 30)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاهَا قَالَ بَسَطَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا؛ گسترانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

البرهان

8

(نازعات/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَهًِْ إِلَی مِنًی ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ مِنًی إِلَی عَرَفَاتٍ ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَی مِنًی فَالْأَرْضُ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ عَرَفَاتٌ مِنْ مِنًی وَ مِنًی مِنَ الْکَعْبَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - به‌راستی خدای عزّ‌وجلّ زمین را از زیر خانه کعبه تا منی کشید و گستراند، سپس از منی تا عرفات، سپس از عرفات تا منی گستراند. پس زمین از عرفات است، و عرفات از منی و منی از کعبه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص189/ نورالثقلین

9

(نازعات/ 30)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَضَعَ الْبَیْتَ عَلَی الْمَاءِ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَرْکَانٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الدُّنْیَا بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْبَیْتِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خدا دوهزار سال پیش از آنکه جهان را بیافریند خانه‌ی کعبه را روی آب بر چهار رکن نهاد سپس زمین از زیر خانه کشیده شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

بحارالأنوار، ج54، ص206/ بحارالأنوار، ج54، ص314

10

(نازعات/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ لِأَیِّ شَیْءٍ سَمَّاهُ اللَّهُ الْعَتِیق… ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُ قَبْلَ الْأَرْضِ ثُمَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِ فَدَحَاهَا مِنْ تَحْتِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ این بیت را پیش از خلقت مخلوقات آفرید، پس از آن زمین را ایجاد کرد و از زیر آن کشید و پهن نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص189

11

(نازعات/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حَسَّانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ أَمَرَ الرِّیَاحَ فَضَرَبْنَ وَجْهَ الْمَاءِ حَتَّی صَارَ مَوْجاً ثُمَّ أَزْبَدَ فَصَارَ زَبَداً وَاحِداً فَجَمَعَهُ فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ ثُمَّ جَعَلَهُ جَبَلًا مِنْ زَبَدٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.

امام باقر (علیه السلام) - چون خدا خواست زمین را بیافریند بادها را فرمود تا بر آب وزیدند و موج شد، سپس کف کرد و یک پارچه کف شد و آن را در جای خانه‌ی کعبه گرد آورد و کوه‌هایی از کف ساخت و زمین را از زیر آن کشید و این است معنی قول خدای عزّوجلّ؛ راستی نخست خانه‌ای که برای مردم وضع شد، آن است که به مکّه است و با برکت، (آل عمران/96).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص190/ نورالثقلین

12

(نازعات/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَبَسَ الْأَرْضَ عَلَی مَوْرِ أَمْوَاجٍ مُسْتَفْحِلَهًٍْ وَ لُجَجِ بِحَارِ زَاخِرَهًٍْ تَلْتَطِمُ أَوَاذِیُّ أَمْوَاجِهَا وَ تَصْطَفِقُ مُتَقَاذِفَاتُ أَثْبَاجِهَا وَ تَرْغُو زَبَدًا کَالْفُحُولِ عِنْدَ هِیَاجِهَا فَخَضَعَ جِمَاحُ الْمَاءِ الْمُتَلَاطِمِ لِثِقَلِ حَمْلِهَا وَ سَکَنَ هَیْجُ ارْتِمَائِهِ إِذْ وَطِئَتْهُ بِکَلْکَلِهَا وَ ذَلَّ مُسْتَخْذِیاً إِذْ تَمَعَّکَتْ عَلَیْهِ بِکَوَاهِلِهَا فَأَصْبَحَ بَعْدَ اصْطِخَابِ أَمْوَاجِهِ سَاجِیاً مَقْهُوراً وَ فِی حَکَمَهًِْ الذُّلِّ مُنْقَاداً أَسِیراً وَ سَکَنَتِ الْأَرْضُ مَدْحُوَّهًًْ فِی لُجَّهًِْ تَیَّارِهِ وَ رَدَّتْ مِنْ نَخْوَهًِْ بَأْوِهِ وَ اعْتِلَائِهِ وَ شُمُوخِ أَنْفِهِ وَ سُمُوِّ غُلَوَائِهِ وَ کَعَمَتْهُ عَلَی کِظَّهًِْ جَرْیَتِهِ فَهَمَدَ بَعْدَ نَزَقَاتِهِ وَ لَبَدَ بَعْدَ زَیَفَانِ وَثَبَاتِهِ.

امام علی (علیه السلام) - زمین را با امواج جوشان پرتلاطم فرو پوشاند، و دریاهای موّاج که موج‌های کوه پیکر آن‌ها به روی هم می‌غلطیدند، هریک دیگری را واپس می‌زد، و به مانند نره شترهای مست شهوت کف می‌کردند، و آب‌های سرکش متلاطم زیر بار سنگینی زمین فروتنی کردند و هیجان آب‌ها با تماس با سینه زمین آرام گرفت، و چون با شانه‌های خود بر آن غلطید، زبون و خوار شد و پس از غرّش امواجش، آرام و مقهور شد و چون اسب افسار شده رام گردید. خشکی‌های زمین را در دل امواج گسترد و آب را از کبر و غرور و سرکشی و خروش باز داشت، و از شدّت حرکتش کاسته شد، و بعد از آن همه حرکت‌های تند ساکت شد و پس از آن همه خروش و سرکشی متکبّرانه به جای خویش ایستاد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

نهج البلاغه، ص131/ نورالثقلین

آیه أَخْرَجَ مِنْها ماءَها وَ مَرْعاها [31]

و از آن آب و گیاهش را بیرون آورد.

1

(نازعات/ 31)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالی أَهْبَطَ آدَمَ إِلَی الْأَرْضِ، وَ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ رَتْقاً لَا تَمْطُرُ شَیْئاً، وَ کَانَتِ الْأَرْضُ رَتْقاً لَاتُنْبِتُ شَیْئاً، فَلَمَّا أَنْ تَابَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلی آدَمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ، أَمَرَ السَّمَاءَ فَتَقَطَّرَتْ بِالْغَمَامِ، ثُمَّ أَمَرَهَا فَأَرْخَتْ عَزَالِیَهَا، ثُمَّ أَمَرَ الْأَرْضَ فَأَنْبَتَتِ الْأَشْجَارَ، وَ أَثْمَرَتِ الثِّمَارَ، وَ تَفَهَّقَتْ بِالْأَنْهَارِ، فَکَانَ ذلِکَ رَتْقَهَا، وَ هذَا فَتْقَهَا.

امام باقر (علیه السلام) - راستی که خداوند تبارک‌وتعالی چون آدم (علیه السلام) را به زمین فرود آورد، آسمان‌ها بسته بود و هرگز نمی‌باریدند و زمین بسته بود و گیاهی نمی‌رویید و چون خدای عزّوجلّ توبه‌ی آدم (علیه السلام) را پذیرفت، به آسمان دستور داد تا از قطره‌های باران فرو بارید و او را فرمود تا دم مشک خود را گشود و سرازیر کرد سپس به زمین امر کرد تا درخت‌ها رویانید و میوه‌ها برآورد و جوی‌های آب برخروشانید و این بود بستن آن‌ها و این بود گشودن آن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

الکافی، ج8، ص121/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 31)

الباقر (علیه السلام) - کَانَتِ السَّمَاءُ رَتْقاً لَا تُنْزِلُ الْمَطَرَ وَ کَانَتِ الْأَرْضُ رَتْقاً لَا تُنْبِتُ الْحَبَّ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْخَلْقَ وَ بَثََ فِی‌ها مِنْ کُلِّ دَابَّة فَتَقَ السَّمَاءَ بِالْمَطَرِ وَ الْأَرْضَ بِنَبَاتِ الْحَبِّ.

امام باقر (علیه السلام) - آسمان بسته بود و باران فرود نمی‌کرد و زمین بسته بود و دانه‌ی گیاه نمی‌رویید و چون خدای تبارک‌وتعالی مردم را آفرید و از هر جانوری در زمین پراکند آسمان را به باران‌ریزی گشود و زمین را به رویاندن دانه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

الکافی، ج8، ص95/ نورالثقلین

3

(نازعات/ 31)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: خَرَجَ هِشَامُ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمَلِکِ حَاجّاً وَ مَعَهُ الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ فَلَقِیَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) … فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّه… لَمْ یَکُنْ لِلْأَرْضِ أَبْوَابٌ وَ هُوَ النَّبْتُ وَ لَمْ تُمْطِرِ السَّمَاءُ عَلَیْهَا فَتُنْبِتَ فَفَتَقَ السَّمَاءَ بِالْمَطَرِ وَ فَتَقَ الْأَرْضَ بِالنَّبَاتِ.

امام صادق (علیه السلام) - زمین بسته بود و درهایی که گیاه باشند نداشت و آسمان بر آن نمی‌بارید تا گیاه بروید و خدا آسمان را به باران گشود، و زمین را به گیاه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

بحارالأنوار، ج54، ص73

4

(نازعات/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ جَبَلَ جَلَامِیدَهَا وَ نُشُوزَ مُتُونِهَا وَ أَطْوَادِهَا {أَطْوَادَهَا} فَأَرْسَاهَا فِی مَرَاسِیهَا وَ أَلْزَمَهَا قَرَارَاتِهَا {قَرَارَتَهَا} فَمَضَتْ رُءُوسُهَا فِی الْهَوَاءِ وَ رَسَتْ أُصُولُهَا فِی الْمَاءِ فَأَنْهَدَ جِبَالَهَا عَنْ سُهُولِهَا وَ أَسَاخَ قَوَاعِدَهَا فِی مُتُونِ أَقْطَارِهَا وَ مَوَاضِعِ أَنْصَابِهَا فَأَشْهَقَ قِلَالَهَا وَ أَطَالَ أَنْشَازَهَا وَ جَعَلَهَا لِلْأَرْضِ عِمَاداً وَ أَرَّزَهَا فِیهَا أَوْتَاداً فَسَکَنَتْ عَلَی حَرَکَتِهَا مِنْ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا أَوْ تَسِیخَ بِحِمْلِهَا أَوْ تَزُولَ عَنْ مَوَاضِعِهَا.

امام علی (علیه السلام) - و کوه‌هایش را چون پستانی از دشت‌های آن بالا آورد، و پایه‌های آن‌ها را در همه نواحی¬اش فرو برد و در جایگاه‌های مقرر خود گذاشت و قله‌های آن کوه‌ها را بسیار بلند کرد و تپه‌هایشان را گسترده و دراز نمود، و آن‌ها را ستون زمین ساخت و در آن چون میخ‌ها پابرجا کرد و از جنبش باز ایستاد تا ساکنان خود را نلرزاند و آنچه بر دوش دارد در خود فرو نبَرَد و از جا برنکند و کوه‌های بزرگ و گران پس در جای‌هایی که به ایستشان بایستانید و در قرارگاه‌هاشان ملزم گردانید، پس سر آن کوه‌ها به هوا بر شد، و بُن آن‌ها به آب در شد. پس کوه‌ها را از دشت‌های هموار بیرون آورد و پایه‌های آن را در جای‌جایی از زمین که باید، فرو کرد و ستیغ‌های آن را بالا برد و بلندی‌های آن را دراز گرداند و برای زمینشان چون تکیه‌گاهی بپرداخت و چون میخشان در آن استوار ساخت، پس زمین با جنبشی که او راست آرام گردید تا نتواند ساکنانش را بلرزاند یا آنچه در پشت دارد بریزاند یا جای خود را بگرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

نهج البلاغه، ص328

5

(نازعات/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَلَمَّا أَلْقَتِ السَّحَابُ بَرْکَ بِوَانَیْهَا وَ بَعَاعَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ مِنَ الْعِبْءِ الْمَحْمُولِ عَلَیْهَا أَخْرَجَ بِهِ مِنْ هَوَامِدِ الْأَرْضِ النَّبَاتَ وَ مِنْ زُعْرِ الْجِبَالِ الْأَعْشَابَ فَهِیَ تَبْهَجُ بِزِینَهًِْ رِیَاضِهَا وَ تَزْدَهِی بِمَا أُلْبِسَتْهُ مِنْ رَیْطِ أَزَاهِیرِهَا وَ حِلْیَهًِْ مَا سُمِطَتْ بِهِ مِنْ نَاضِرِ أَنْوَارِهَا وَ جَعَلَ ذَلِکَ بَلَاغاً لِلْأَنَامِ وَ رِزْقاً لِلْأَنْعَامِ.

امام علی (علیه السلام) - ابرها پایین آمده، سینه بر زمین ساییدند، و آنچه بر پشت داشتند فرو ریختند که در بخش‌های بی‌گیاه زمین انواع گیاهان روییدن گرفت. و از کوه‌های عریان هیزم و بوته رویاند؛ و آن‌ها با زیور گلستان‌های خود خرّم شدند، و از زیور گوشواره گل‌هایشان که بر آن‌ها پوشاند به خود بالیدند و هم از آرایش شکوفه‌های خرّمی که به آن آراسته شدند و این را برای مردم خوراک و توشه ساخت و برای حیوانات، روزی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

نهج البلاغه، ص133/ نورالثقلین

آیه وَ الْجِبالَ أَرْساها [32]

و کوه‌ها را استوار ساخت.

1

(نازعات/ 32)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْجِبالَ أَرْساها أَیْ أَثْبَتَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا؛ منظور استوار و ثابت گردانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ [33]

همه‌ی این‌ها برای بهره‌گیری شما و چهارپایانتان است.

1

(نازعات/ 33)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِه مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ یُرِیدُ مَنَافِعَ لَکُمْ وَ لِأَنْعَامِکُم.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ؛ این است که منافعی برای شما و دام‌هایتان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی، ج2، ص406

آیه فَإِذا جاءَتِ الطَّامَّةُ الْکُبْری [34]

هنگامی‌که آن حادثه‌ی وحشتناک بزرگ رخ دهد.

1

(نازعات/ 34)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) کَفَی بِالْمَوْتِ طَامَّهًًْ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ إِنَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ أَطَمُ وَ أَطَمُّ مِنَ الْمَوْتِ… وَقَوْلُهُ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی قَالَ یَذْکُرُ مَا عَمِلَهُ کُلَّهُ وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری قَالَ: أُحْضِرَت.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای جبرئیل! مرگ به‌عنوان حادثه‌ی وحشتناک کافی است». جبرئیل گفت: «آنچه بعد از مرگ است وحشتناکتر و وحشتناکتر از مرگ است». … [درباره‌ی] سخن خداوند؛ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی، گفت: همه‌ی کارهایش را به خاطر می‌آورد. [و درباره‌ی] وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری گفت: «[دوزخ] حاضر می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی

2

(نازعات/ 34)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ النَّزَّالِ‌بْنِ‌سَبْرَهًَْ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل… فَقَامَ إِلَیْهِ صَعْصَعَهًُْ‌بْنُ‌صُوحَانَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی یَخْرُجُ الدَّجَّالُ فَقَالَ لَهُ عَلِی (علیه السلام) … أَلَا إِنَ بَعْدَ ذَلِکَ الطَّامَّهًَْ الْکُبْرَی قُلْنَا وَ مَا ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ خُرُوجُ دَابَّهًٍْ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ عِنْدِ الصَّفَا مَعَهَا خَاتَمُ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ وَ عَصَا مُوسَی (علیه السلام) یَضَعُ الْخَاتَمَ عَلَی وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَیَنْطَبِعُ فِیهِ هَذَا مُؤْمِنٌ حَقّاً وَ یَضَعُهُ عَلَی وَجْهِ کُلِّ کَافِرٍ فَیَنْکَتِبُ هَذَا کَافِرٌ حَقّاً حَتَّی إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُنَادِی الْوَیْلُ لَکَ یَا کَافِرُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ یُنَادِی طُوبَی لَکَ یَا مُؤْمِنُ وَدِدْتُ أَنِّی الْیَوْمَ کُنْتُ مِثْلَکَ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً ثُمَّ تَرْفَعُ الدَّابَّهًُْ رَأْسَهَا فَیَرَاهَا مَنْ بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا فَعِنْدَ ذَلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَهًُْ فَلَا تَوْبَهًٌْ تُقْبَلُ وَ لَا عَمَلٌ یُرْفَعُ وَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) لَا تَسْأَلُونِّی عَمَّا یَکُونُ بَعْدَ هَذَا فَإِنَّهُ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَیَّ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا أُخْبِرَ بِهِ غَیْرَ عِتْرَتِی.

امام علی (علیه السلام) - نزال‌بن‌صبره گوید: امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثی طولانی سخن از دجّال به میان آورد که: «بدانید بعد از آن، حادثه‌ی بزرگی روی می‌دهد». عرض کردیم: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) آن حادثه چیست»؟ فرمود: «آمدن دابة الارض از سمت صفا است، انگشتر سلیمان (علیه السلام) و عصای موسی (علیه السلام) با اوست آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که می‌گذارد، در جای آن نوشته می‌شود: این مؤمن حقیقی است و بر روی هر کافری بگذارد نوشته می‌شود: این کافر حقیقی است. تا جایی که مؤمن صدا می‌زند: «ای کافر، وای بر تو»! و کافر صدا می‌زند: «ای مؤمن، خوش به حالت! دوست داشتم من هم امروز مثل تو بودم و به چنین سعادتی برسم». سپس دابة الارض سر خود را بلند می‌کند و مردمی که در بین مشرق و مغرب هستند بعد از طلوع خورشید از جانب مغرب به اذن خدا او را می‌بینند در آن‌وقت دیگر توبه برداشته می‌شود؛ نه توبه‌ای قبول و نه عملی به‌سوی خدا بالا می‌رود و ایمان‌کسی که پیش‌تر ایمان نیاورده یا در حال ایمان خیری کسب نکرده بود به حال صاحبش سودی ندارد. آنگاه حضرت (علیه السلام) فرمود: «از آنچه بعد از آن روی می‌دهد از من نپرسید. زیرا حبیبم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با من عهد بسته که جز به عترت خود اطّلاع ندهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

کمال الدین، ج2، ص527

آیه یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی [35]

در آن روز انسان به یاد کوشش‌هایش می‌افتد.

1

(نازعات/ 35)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَقَوْلُهُ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی قَالَ یَذْکُرُ مَا عَمِلَهُ کُلَّهُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنسَانُ مَا سَعَی؛ تمامی اعمالی که انجام داده را به یاد می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه وَ بُرِّزَتِ الْجَحیمُ لِمَنْ یَری [36]

و دوزخ برای هر بیننده‌ای آشکار می‌گردد.

1

(نازعات/ 36)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری قَالَ أُحْضِرَتْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَبُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَن یَرَی؛ منظور حاضر و آماده‌شدن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج7، ص126/ القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه فَأَمَّا مَنْ طَغی [37]

امّا آن‌کسی که طغیان کرده،

1

(نازعات/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا هُوَ عَلْقَمَهًُْ‌بْنُ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ الدَّار.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَن طَغَی * وَآثَرَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا؛ منظور از کسی که طغیان کرده است، علقمةبن‌حارث‌بن‌عبدالدّار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

2

(نازعات/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی یَقُولُ: عَلَا وَ تَکَبَّرَ وَ هُوَ عَلْقَمَهًُْ‌بْنُ الْحَرْثِ‌بْنِ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ قُصَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی؛ یعنی خود را بگیرد و تکبّر کند و او علقمةبن حرث‌بن عبداللّه‌بن‌قصی بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

شواهدالتنزیل، ج2، ص422

3

(نازعات/ 37)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی أُصُولِ الْکَافِی بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ (علیه السلام): وَ مَنْ طَغَی ضَلَّ عَلَی عَمْدٍ بِلَا حُجَّهًٍْ.

امام علی (علیه السلام) - هرکس از حدود خداوند سرکشی و طغیان نماید، گمراه خواهد شد بدون اینکه عملی انجام دهد و در این انحراف هیچ حجّتی برای عذر پذیرفته نمی¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

نورالثقلین

آیه وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا [38]

و زندگی دنیا را [بر آخرت] مقدّم داشته.

1

(نازعات/ 38)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌أَبِی‌الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلَیْنَا أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْبَصْرَهًَْ مَرَّ بِی وَ أَنَا أَتَوَضَّأُ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَحْسِنْ وُضُوءَکَ یُحْسِنِ اللَّهُ إِلَیْکَ ثُمَّ جَازَنِی فَأَقْبَلْتُ أَقْفُو أَثَرَهُ فَحَانَتْ مِنْهُ الْتِفَاتَهًًْ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَ لَکَ إِلَیَّ حَاجَهًٌْ قُلْتُ نَعَمْ عَلِّمْنِی کَلَاماً یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهِ فَقَال… اعْلَمْ یَا عَبْدَ‌اللَّهِ أَنَّ کُلَّ عَامِلٍ فِی الدُّنْیَا لِلْآخِرَهًِْ لَا بُدَّ أَنْ یُوَفَّی أَجْرَ عَمَلِهِ فِی الْآخِرَهًِْ وَ کُلُّ عَامِلِ دُنْیَا لِلدُّنْیَا عُمَالَتُهُ فِی الْآخِرَهًِْ نَارُ جَهَنَّمَ ثُمَّ تَلَا أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلَهُ تَعَالَی فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی.

امام علی (علیه السلام) - حسن بصری روایت کند هنگامی‌که امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) به بصره آمد بر من گذشت و من وضو می‌گرفتم به من فرمود: «پسر وضویت را خوب بگیر! خدا به تو نیکی کند». بعد از من گذشت، من دنبالش رفتم، سپس به من توجّه کرد و فرمود: «ای پسر! به من نیازی داری»؟ گفتم: «آری! به من سخنی بیاموز که خدا مرا سودی دهد به آن سخن». فرمود: «… بنده‌ی خدا! بدان که هرکس در دنیا برای آخرت کار کند ناگزیر پاداش عملش به تمام و کمال به او داده شود و هرکس به امور دینی به‌جهت دستیابی به دنیا عمل کند، اجر و پاداش وی در آخرت آتش دوزخ خواهد بود». سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) این آیات را تلاوت نمود: «فَأَمَّا مَنْ طَغی* وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج74، ص424/ بحارالأنوار، ج100، ص32/ الأمالی للمفید، ص118

2

(نازعات/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ خَمْسَهًُْ رَهْطٍ مِنْ أَصْحَابِنَا یَوْماً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَقْرَبَنَّ مِنَ الْحَرَامِ مِنَ الْمَالِ وَ النِّسَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ وَ لَا تُؤْثِرَنَّ الْحَیَاهًَْ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی یَعْنِی الدُّنْیَا الْمَلْعُونَهًَْ وَ الْمَلْعُونُ مَا فِیهَا إِلَّا مَا کَانَ لِلَّه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! نباید به حرام از جمله مال و زن نزدیک شوی، زیرا که خدای تعالی می‌فرماید: و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است! (الرحمن/46) و نباید زندگی دنیا را بر آخرت به لذّت‌ها و شهوت‌هایش اختیار کنی زیرا که خدای تعالی در کتابش می‌فرماید: فَأَمَّا مَنْ طَغی* وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی یعنی دنیا ملعون است و ملعون است آنچه که در آن است مگر آنچه که برای خدا باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج74، ص107؛ «جن» بدل «لاتقربن» / مکارم الأخلاق، ص455؛ بتفاوت یسیر

آیه فَإِنَّ الْجَحیمَ هِیَ الْمَأْوی [39]

به یقین دوزخ جایگاه اوست.

آیه وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی [40]

و آن‌کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا باز دارد.

و آن‌کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد

1 -1

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَرَاهُ وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُهُ وَ یَفْعَلُهُ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الْأَعْمَالِ فَذَلِکَ الَّذِی خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی.

امام صادق (علیه السلام) - داوودبن‌کثیر رقّی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ؛ و هرکس را که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ است، (الرحمن/46) روایت کرده است که: «هرکس بداند که خداوند وی را می‌بیند و سخنان وی را می‌شنود و از اعمال نیک و بد وی آگاه است و این امر، وی را از انجام‌دادن اعمال زشت باز بدارد، این همان کسی است که از ایستادن در پیشگاه پروردگارش ترسیده و نفس را از هوی‌وهوس بازداشته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الکافی، ج2، ص80/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص219/ بحارالأنوار، ج67، ص364/ مشکاهًْ الأنوار، ص154/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(نازعات/ 40)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی قَالَ هُوَ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ عَلَی مَعْصِیَهًِْ اللَّهِ وَ قَدَرَ عَلَیْهَا ثُمَّ یَتْرُکُهَا مَخَافَهًَْ اللَّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنْهَا فَمُکَافَاتُهُ الْجَنَّهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ* وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوَی؛ آن بنده‌ای است که آنگاه که قادر به انجام گناه باشد و موقعیّت انجام گناه برای وی پیش بیاید، به خاطر ترس از خداوند از انجام آن گناه امتناع می‌کند و نفس خویش را از آن نهی می‌کند، پاداش او بهشت خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

بحارالأنوار، ج67، ص379/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین؛ بتفاوت لفظی

1 -3

(نازعات/ 40)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِی أبُوالحَسَن (علیه السلام) اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: ابوالحسن (علیه السلام) به من فرمودند: «بترس از بالارفتن سهل و آسان، درصورتی‌که پایین‌آمدن و سقوط از آن دشوار و ناراحت‌کننده باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الکافی، ج2، ص336/ نورالثقلین

1 -4

(نازعات/ 40)

السجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ زَیْنِ‌الْعَابِدِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ یَنْبُشُ الْقُبُورَ فَاعْتَلَّ جَارٌ لَهُ فَخَافَ الْمَوْتَ فَبَعَثَ إِلَی النَّبَّاشِ فَقَالَ لَهُ کَیْفَ کَانَ جِوَارِی لَکَ قَالَ أَحْسَنَ جِوَارٍ قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَهًًْ قَالَ قُضِیَتْ حَاجَتُکَ قَالَ فَأَخْرَجَ إِلَیْهِ کَفَنَیْنِ فَقَالَ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْکَ وَ إِذَا دُفِنْتُ فَلَا تَنْبُشْنِی فَامْتَنَعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَبَی أَنْ یَأْخُذَهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَهُ فَلَمْ یَزَلْ بِهِ حَتَّی أَخَذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْهِ وَ مَاتَ الرَّجُلُ فَلَمَّا دُفِنَ قَالَ النَّبَّاشُ هَذَا قَدْ دُفِنَ فَمَا عِلْمُهُ بِأَنِّی تَرَکْتُ کَفَنَهُ أَوْ أَخَذْتُهُ لَآخُذَنَّهُ فَأَتَی قَبْرَهُ فَنَبَشَهُ فَسَمِعَ صَائِحاً یَقُولُ وَ یَصِیحُ بِهِ لَا تَفْعَلْ فَفَزِعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ فَتَرَکَهُ وَ تَرَکَ مَا کَانَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لِوُلْدِهِ أَیُّ أَبٍ کُنْتُ لَکُمْ قَالُوا نِعْمَ الْأَبُ کُنْتَ لَنَا قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکُمْ حَاجَهًًْ قَالُوا قُلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّا سَنَصِیرُ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ وَ أُحِبُّ إِذَا أَنَا مِتُّ أَنْ تَأْخُذُونِی فَتُحْرِقُونِّی بِالنَّارِ فَإِذَا صِرْتُ رَمَاداً فَادْفِنُونِی ثُمَّ تَعَمَّدُوا بِی رِیحاً عَاصِفاً فَذُرُّوا نِصْفِی فِی الْبَرِّ وَ نِصْفِی فِی الْبَحْرِ قَالُوا نَفْعَلُ فَلَمَّا مَاتَ فَعَلَ بِهِ وُلْدُهُ مَا أَوْصَاهُمْ بِهِ فَلَمَّا ذَرُّوهُ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْبَرِّ اجْمَعْ مَا فِیکَ وَ قَالَ لِلْبَحْرِ اجْمَعْ مَا فِیکَ فَإِذَا الرَّجُلُ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَا حَمَلَکَ عَلَی مَا أَوْصَیْتَ بِهِ وُلْدَکَ أَنْ یَفْعَلُوهُ بِکَ قَالَ حَمَلَنِی عَلَی ذَلِکَ وَ عِزَّتِکَ خَوْفُکَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَإِنِّی سَأُرْضِی خُصُومَکَ وَ قَدْ آمَنْتُ خَوْفَکَ وَ غَفَرْتُ لَکَ.

امام سجّاد (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی از امام سجّاد (علیه السلام) نقل کرده است: در بنی اسرائیل مردی بود کفن دزد. همسایه‌ای داشت که روزی بیمار شد و مرگ خود را نزدیک دید. مرد، همسایه نبّاش و کفن دزدش را خواست و به او گفت: «من چگونه همسایه‌ای بودم»؟ نبّاش گفت: «بهترین همسایه». گفت: «تقاضایی دارم». نبّاش گفت: «خواسته‌ات حتماً تأمین است». مرد همسایه دو عدد کفن در مقابل نبّاش گذاشت و گفت: «دوست دارم بهترین اینها را برداری و هنگامی که من مردم، قبر مرا نبش نکنی و کفن مرا ندزدی». نبّاش به ملاحظه‌ی آشنایی و همسایگی، از برداشتن کفن خودداری کرد. ولی وقتی همسایه اصرار کرد، بالأخره کفن بهتر را برداشت. اتفاقاً در یکی از همان شب‌ها آن شخص فوت کرد. پس از این که به خاک سپرده شد، نباش فکر کرد و با خود گفت: «این شخص که مرده و به خاک سپرده شد. الآن چه می‌داند که من کفن او را برداشته‌ام یا رها کرده‌ام». پس طبق عادت همیشگی خود شبانه بر سر قبر آمد. امّا همین که قبر را شکاف، ناگهان صدایی شنید که به او گفت: «چنین نکن»! نبّاش سخت وحشت زده شد و به کلی این عمل ننگین را کنار گذاشت. بعداً در مقام وصیّت برآمد و به فرزندانش گفت: «من چگونه پدری بودم برای شما»؟ گفتند: «پدر خوبی بودی». گفت: «من تقاضایی از شما دارم». گفتند: «هر چه می‌خواهی بگو که حتماً انجام خواهیم داد، ان شاء الله»! گفت: «من دوست دارم وقتی مردم، بدن مرا با آتش بسوزانید و چون خاکستر شدم، خاکستر بدنم را به باد دهید و نصفش را در دریا و نصف دیگرش را در بیابان پراکنده سازید». پس از مردن نبّاش، یکی از فرزندانش طبق وصیّت او عمل کرد و چون خاکسترش را پراکنده ساخت، خداوند متعال به دریا و بیابان فرمان داد که ذرّات بدن مرد را جمع نماید. ناگهان مرد نبّاش زنده شد و ایستاد. خداوند متعال به او خطاب کرد و فرمود: «به چه جهت چنین وصیّتی کردی»؟ عرض کرد: «قسم به عزّت و عظمت تو! که جز خوف و ترس از عذاب، هیچ عاملی در میان نبود». خدای مهربان فرمود: «من هم به پاداش این عمل، تمام دشمنانت را از تو راضی خواهم کرد و خوف و وحشتت را به امن و امان تبدیل کرده و ترا مشمول بخشش و مغفرت خود ساختم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الأمالی للصدوق، ص327

1 -5

(نازعات/ 40)

ابنِ‌عبّاسٍ (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) خَافَ فَانْتَهَی عَنِ الْمَعْصِیَهًِْ وَ نَهَی عَنِ الْهَوَی نَفْسَه.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که ترس داشت و از معصیت و گناه امتناع کرد و نفس خود را از هوی‌وهوس بازداشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

1 -6

(نازعات/ 40)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ یَقُولُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) خَافَ مَقَامَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ وَ حِسَابَهُ وَ قَضَاءَهُ بَیْنَ الْعِبَادِ فَانْتَهَی عَنِ الْمَعْصِیَهًِْ، وَ نَهَی نَفْسَهُ عَنِ الْهَوَی یَعْنِی عَنِ الْمَحَارِمِ الَّتِی یَشْتَهِیهَا النَّفْس.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ؛ او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که از ایستادن در برابر پروردگار و حساب و داوری او میان بندگان می‌ترسید و لذا از گناهان پرهیز می‌کرد و نفس خود را از هوی‌وهوس یعنی از گناهانی که نفس انسان به آن‌ها میل می‌کند، باز می‌داشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

شواهدالتنزیل، ج2، ص422

و نفس را از هوا باز دارد

2 -1

(نازعات/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ کِبْرِیَائِی وَ نُورِی وَ عَظَمَتِی وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَاهُ عَلَی أَمْرِی إِلَّا شَتَّتُّ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ لَبَّسْتُ عَلَیْهِ دُنْیَاهُ وَ شَغَلْتُ قَلْبَهُ بِهَا وَ لَمْ أُعْطِهِ مِنْهَا إِلَّا مَا قَدَّرْتُ لَهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ نُورِی وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ أَمْرِی عَلَی هَوَاهُ إِلَّا اسْتَحْفَظْتُهُ مَلَائِکَتِی وَ کَفَّلْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ رِزْقَهُ وَ کُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَهًِْ کُلِّ تَاجِرٍ وَ أَتَتْهُ الدُّنْیَا وَ هِیَ رَاغِمَهًٌْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند متعال چنین اعلام فرموده: «که قسم به عزّت و جلال و کبریاء و نور و علوّ و ارتفاع مکان خودم! هیچ بنده‌ای هوی و خواست خودش را بر اراده و خواسته من مقدّم ندارد مگر اینکه من به کیفر این عمل کارهای او را پریشان سازم و زندگی دنیای او را بر او دشوار نمایم و قلبش را به دنیا مشغول دارم. و از اموال دنیا به‌جز آن مقداری که مقدّر نموده‌ام به او نخواهم داد و به عزّت و جلال و عظمت و نور و علوّ و ارتفاع مکان خود سوگند! هر بنده‌ای که خواست مرا بر خواسته‌ی خود مقدّم دارد، من ملائکه‌ی خود را حافظ و نگهبان او نموده و آسمان و زمین را کفیل روزی او قرار می‌دهم و من خود دنبال معامله و تجارت تجّار به سود او می‌پردازم و دنیا در نهایت ذلّت و تسلیم به او رو می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

إرشادالقلوب، ج1، ص179/ نورالثقلین

2 -2

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ احْذَرُوا أَهْوَاءَکُمْ کَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَکُمْ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَعْدَی لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «از هواها و تمایلات خود برحذر باشید! همان‌طورکه از دشمنان خویش حذر می‌کنید. دشمنی هیچ‌چیز برای مردم به پایه‌ی پیروی از هوای نفس و گفتارهای انسان نمی‌رسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

الکافی، ج2، ص335/ نورالثقلین

2 -3

(نازعات/ 40)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): إِنَّمَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَیْنِ: اتِّبَاعَ الْهَوی وَ طُولَ الْأَمَلِ؛ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوی، فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ؛ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ، فَیُنْسِی الْآخِرَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) فرمود: ترسناک‌ترین چیزی که از ابتلای شما به آن می‌ترسم دو چیز است؛ اوّل پیروی از هوای نفس، دوّم آرزوی بی‌شمار. امّا پیروی از هوای نفس، شخص را از راه حقّ باز می‌دارد و آرزوی بی‌حساب آخرت را از یاد می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

الکافی، ج4، ص35/ نورالثقلین

2 -4

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً أَیَّ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی قَالَ لَهُ یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ قَال قُصَّهَا عَلَیَّ لِأَعْرِفَهَا قَالَ… الثَّالِثَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ النَّاسَ فِی لَهْوِهِمْ وَ طَرَبِهِمْ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی فَاجْتَهَدْتُ فِی صَرْفِ الْهَوَی عَنْ نَفْسِی حَتَّی اسْتَقْرَرْتُ عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ أَحْسَنْتَ وَ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که روزی به بعضی از شاگردانش فرمود: «چه چیز از من آموختی»؟ عرض کرد: «آقا من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بشناسم». عرض کرد: «… سوّم مردم را سرگرم لهو و لعب دیدم و شنیدم گفته‌ی خدای تعالی را که می‌فرماید: وَ امّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی پس کوشش کردم که هوس را از خود دور کنم تا اینکه بر طاعت خدا ثابت باشم». فرمود: «احسنت، واللّه»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

إرشادالقلوب، ج1، ص187/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص303؛ بتفاوت یسیر

2 -5

(نازعات/ 40)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً قَالَ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لَا تَدَعِ النَّفْسَ وَ هَوَاهَا فَإِنَّ هَوَاهَا فِی رَدَاهَا وَ تَرْکُ النَّفْسِ وَ مَا تَهْوَی أَذَاهَا وَ کَفُّ النَّفْسِ عَمَّا تَهْوَی دَوَاهَا.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: ابوالحسن (علیه السلام) به من فرمود: «بترس از بالارفتن سهل و آسان، درصورتی‌که پایین‌آمدن و سقوط از آن دشوار و ناراحت‌کننده باشد». و امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: هیچ‌گاه نفس خود را با هوی و خواسته‌ی آن دمساز مکن، چون هواهای نفسانی، همان نفس را به پستی سقوط و هلاکت می‌افکند و رهاکردن نفس را با لذّت‌ها و خواسته‌ها (که هر چه می‌خواهد انجام دهد) موجب اذیّت و رنج نفس خواهد شد و بازداشتن نفس از آنچه می‌طلبد، درمان مرض و بیماری نفس است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

الکافی، ج2، ص336/ نورالثقلین

2 -6

(نازعات/ 40)

الباقر (علیه السلام) - الْجَنَّهًُْ مَحْفُوفَهًٌْ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا، دَخَلَ الْجَنَّهًَْ؛ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَهًٌْ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ، فَمَنْ أَعْطی نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا، دَخَلَ النَّارَ.

امام باقر (علیه السلام) - بهشت محصور به دشواری‌ها و صبر است. پس کسی که شدائد و دشواری‌های دنیا را تحمّل نماید، داخل بهشت خواهد شد، و دوزخ هم محصور و احاطه شده با لذّت‌ها و خوشی‌ها. بنابراین هرکس که از لذائذ و شهوات نفسانی بهره‌مند گردد، داخل آتش خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

الکافی، ج2، ص89/ نورالثقلین

آیه فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی [41]

به یقین بهشت جایگاه اوست.

1

(نازعات/ 41)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی خَاصّاً لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَنْ کَانَ عَلَی مِنْهَاجِهِ هَکَذَا عَامّاً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِنَّ الْجَنّة هِیَ الْمَأْوَی؛ این آیه به علی (علیه السلام) و هر آن کس که بر طریقت علی (علیه السلام) است، اختصاص دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

آیه یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها [42]

و از تو درباره‌ی قیامت می‌پرسند که در چه زمانی واقع می‌شود؟

1

(نازعات/ 42)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْساها قَالَ مَتَی تَقُوم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از أَیَّانَ مُرْسَاهَا؛ این است که می¬پرسند: «چه زمانی فرا می‌رسد»؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

القمی، ج2، ص403/ البرهان/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 42)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْسَاهَا أَیْ مَتَی وُقُوعُهَا وَ کَوْنُهَا؟ وَ قِیلَ: مُنْتَهَاهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْساها؛ یعنی وقت وقوع و تحقّق آن چه زمانی است؟ گفته شده: منتهای زمان آن چه وقتی است؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج7، ص54

3

(نازعات/ 42)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (علیه السلام) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّی‌ها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْآیَهًَْ وَ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تعالی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها وَ قَالَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ قَالَ: وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَ السَّاعَةَ قَرِیبٌ

یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گوید: از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریّت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند». عرض کردم: «برای چه؟ مولای من»! فرمود: «زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: درباره‌ی قیامت از تو می‌پرسند که چه وقت فرا می‌رسد. بگو: «علم آن نزد پروردگار من است. تنها اوست که چون زمانش فرا رسد آشکارش می‌سازد. فرارسیدن آن بر آسمانیان و زمینیان پوشیده است، جز به ناگهان بر شما نیاید». چنان از تو می‌پرسند که گویی تو از آن آگاهی. بگو: «علم آن نزد خداست ولی بیشتر مردم نمی‌دانند»، (اعراف/187). و نیز این همان ساعتی است که خدا فرموده است: یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها و هم فرموده است: علم آن وقت فقط در نزد خدا است، (لقمان/34). و در آیه‌ی دیگر فرمود: آیا تنها منتظر آنند که به ناگاه قیامت فرا رسد؟ هرآینه نشان‌های قیامت آشکار شده است و چون فرا رسد پند گرفتنشان را چه فایده؟ (محمّد/18). و نیز فرمود: قیامت نزدیک شد و ماه دو پاره گردید. (قمر/1)، و هم فرمود: خدا است که این کتاب بر حق و ترازو را نازل کرده است و تو چه می‌دانی؟ شاید قیامت نزدیک باشد. آنان که باورش ندارند آن را به شتاب می‌طلبند و آنان که ایمان آورده‌اند از آن بیمناکند و می‌دانند که حق است. آگاه باش! کسانی که درباره‌ی قیامت جدال می‌کنند سخت در گمراهی هستند. (شوری/18-17).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج53، ص1

آیه فیمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها [43]

تو را با یادآوری زمان آن چه کار؟!

آیه إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها [44]

نهایت آن به‌سوی پروردگار تو است. [و هيچ‌كس جز خدا از زمانش آگاه نيست].

1

(نازعات/ 44)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ اللَّهُ: إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها أَیْ عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پس خداوند عزّوجلّ فرمود: إِلَی رَبِّکَ مُنتَهَاهَا؛ منظور علم به آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص370

القمی، ج2، ص404/ البرهان/ نورالثقلین

آیه إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ یَخْشاها [45]

تو فقط بیم دهنده‌ی کسانی هستی که از آن می‌ترسند [و آمادگي پذيرش دارند].

آیه کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلاَّ عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها [46]

در آن روز که قیامت را می‌بینند احساس می‌کنند که گویا توقّفشان [در دنيا و برزخ] جز شامگاهی یا صبحگاهی بیشتر نبوده است.

1

(نازعات/ 46)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قوله کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحَاهاً قَالَ بَعْضُ یَوْم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَهَا لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحَاهَا؛ روز قیامت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص370

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین1

(نازعات/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ وَ النَّازِعَاتِ لَمْ یَمُتْ إِلَّا رَیَّاناً وَ لَمْ یَبْعَثْهُ اللَّهُ إِلَّا رَیَّاناً.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی نازعات را بخواند، سیراب از دنیا خواهد رفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

ثواب الأعمال، ص121/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ وَ النَّازِعَاتِ لَمْ یَکُنْ حَبْسُهُ وَ حِسَابُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا کَقَدْرِ صَلَاهًٍْ مَکْتُوبَهًٍْ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی وَ النَّازِعاتِ را بخواند، حبس او و حساب او در روز قیامت جز به‌اندازه‌ی یک نماز واجب نیست تا اینکه وارد بهشت شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

مستدرک الوسایل، ج4، ص355/ نورالثقلین

3

(نازعات/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَمِنَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ بَرْدِ الشَّرَابِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ، وَ مَنْ قَرَأَهَا عِنْدَ مُوَاجَهَهًِْ أَعْدَائِهِ انْحَرَفُوا عَنْهُ وَ سَلِمَ مِنْهُمْ وَ لَمْ یُضِرُّوهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، از عذاب الهی در امان خواهد ماند و خداوند در روز قیامت به وی شرابی گوارا خواهد نوشاند. هرکس این سوره را در هنگام مواجه شدن با دشمنان بخواند، به مسیر دیگری خواهند رفت و از شرّ آنان ایمن می‌شود و به او ضرری نخواهند رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

البرهان

4

(نازعات/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَهَا وَ هُوَ مُوَاجِهُ أَعْدَائِهِ لَمْ یُبْصِرُوهُ وَ انْحَرَفُوا عَنْهُ وَ مَنْ قَرَأَهَا وَ هُوَ دَاخِلٌ عَلَی أَحَدٍ یَخَافُهُ نَجَا مِنْهُ وَ أَمِنَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - کسی که با دشمنان خود روبرو است، اگر این سوره را بخواند، وی را نخواهند دید و به مسیر دیگری خواهند رفت. هرکس نزد کسی می¬رود که از شرّ او می¬ترسد اگر این سوره را بخواند، به خواست خدا از شرّ وی ایمن می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

البرهان

آیه وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً [1]

سوگند به فرشتگانی که [روح مجرمان را از بدن هايشان] به شدّت بر می‌کشند

1

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُقْسِمَ مِنْ خَلْقِهِ بِمَا شَاءَ وَ لَیْسَ لِخَلْقِهِ أَنْ یُقْسِمُوا إِلَّا بِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - به‌راستی‌که خداوند عزّوجلّ به هرچه بخواهد از آنچه خلق فرموده سوگند یاد می‌کند ولی بندگانش سوگند یاد نمی‌کنند مگر به خدای عزّوجلّ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

الکافی، ج7، ص449/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 1)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً قَالَ نَزْعُ الرُّوحِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا، جان کندن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً یَعْنِی بِالنَّازِعَاتِ الْمَلَائِکَهًَْ الَّذِینَ یَنْزِعُونَ أَرْوَاحَ الْکُفَّارِ عَنْ أَبْدَانِهِمْ بِالشِّدَّهًِْ کَمَا یُفَرَّق فِی الْقَوْسِ فَیَبْلُغُ بِهِ غَایَهًَْ الْمَد. رُوِیَ ذَلِکَ عَنْ عَلِی (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - فرشتگانی هستند که با سختی و شدّت جان کفّار را می‌گیرند، آن‌گونه که کماندار، زه کمان خویش را تا بیشترین حد می‌کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص336

مجمع البحرین، ج4، ص396/ بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین/ البرهان؛ «الغارق» زیادهًْ

4

(نازعات/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: وَ النَّازِعَاتِ غَرْقاً قَالَ: الْمَلَائِکَهًُْ تَنْزِعُ نُفُوسَ الْکُفَّارِ إِغْرَاقاً کَمَا یُغْرِقُ النَّازِعُ فِی الْقَوْسِ.

امام باقر (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: منظور از وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا، فرشتگانی هستند که با شدّت و سختی فراوانی جان کفّار را می‌گیرند، آن‌گونه که کماندار نیز در کشیدن زه کمان زیاده‌روی کند و آن را بیش از اندازه می‌کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

البرهان

5

(نازعات/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً… قِیلَ: هُوَ الْمَوْتُ یَنْزِعُ النُّفُوسَ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور همان مرگ است که جان‌ها را می‌رباید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج56، ص168/ البرهان/ نورالثقلین

آیه وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً [2]

و فرشتگانی که [روح مؤمنان را] با مدارا و نشاط می‌گیرند.

1

(نازعات/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُعَاذِ‌بْنِ‌جَبَلٍ قَالَ قَالَ: قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِمَامَ الْخَیْرِ وَ نَبِیَّ الرَّحْمَهًِْ قَالَ أُحَدِّثُکَ مَا حَدَّثَ نَبِیٌّ أُمَتَّهُ إِنْ حَفِظْتَهُ نَفَعَکَ عَیْشُکَ وَ إِنْ سَمِعْتَهُ وَ لَمْ تَحْفَظْهُ انْقَطَعَتْ حُجَّتُکَ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَال… لَا تُمَزِّقِ النَّاسَ فَتُمَزِّقَکَ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً أَ فَتَدْرِی مَا النَّاشِطَاتُ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ تَنْشَطُ اللَّحْمَ وَ الْعَظْم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - معاذبن‌جبل گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای معاذ»! عرض کردم: «لبّیک یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)! ای رهبر نیکی‌ها و‌ای پیامبر رحمت»! فرمود: «تو را حدیثی گویم که پیامبری به امّت خود حدیث نگفته، اگر آن را حفظ کنی در زندگی به تو سود می‌دهد و اگر بشنوی و عمل نکنی نزد خداوند برهانی نداری». بعد از این فرمود: «… پرده‌دری مکن که سگ‌های دوزخی تو را می‌درند. خداوند متعال می‌فرماید: وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا، آیا می‌دانی ناشطات چیست؟ آن‌ها سگ‌های اهل دوزخ هستند که گوشت و استخوان را دریده و در هم می‌شکنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج81، ص354/ عدهًْ الداعی، ص244/ فلاح السایل، ص124؛ «یمزقک» بدل «تمزقک» / بحارالأنوار، ج67، ص248/ مستدرک الوسایل، ج11، ص371/ البرهان؛ «یا معاذ قلت لبیک… حجتک عند الله» محذوف

2

(نازعات/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ تَنْشِطُ أَرْوَاحَ الْکُفَّارِ مَا بَیْنَ الْجِلْدِ وَ الْأَظْفَارِ حَتَّی تُخْرِجَهَا مِنْ أَجْوَافِهِمْ بِالْکَرْبِ وَ الْغَمِّ.

امام علی (علیه السلام) - فرشتگانی هستند که جان کفّار را از مابین پوست و ناخن می¬گیرند تا اینکه با غم و اندوه (مَرارت) از درون آنان خارج شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج56، ص168

3

(نازعات/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً قَالَ الْکُفَّارُ یَنْشَطُونَ فِی الدُّنْیَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا، کافرانی هستند که در پرداختن به زندگانی دنیوی خویش شور و نشاط دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً [3]

و سوگند به فرشتگانی که [در اجراي فرمان الهي] با سرعت حرکت می‌کنند

1

(نازعات/ 3)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً قَالَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا، مؤمنانی هستند که خداوند را تسبیح می‌گویند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص402/ البرهان

2

(نازعات/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً… إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ یَقْبِضُونَ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ یَسُلُّونَهَا سَلًّا رَفِیقاً ثُمَّ یَدْعُونَهَا حَتَّی تَسْتَرِیحَ کَالسَّابِحِ بِالشَّیْءِ فِی الْمَاءِ یُرْمَی بِهِ.

امام علی (علیه السلام) - السَّابِحاتِ سَبْحاً… آن¬ها، فرشتگانی هستند که ارواح مؤمنین را قبض می‌کنند و آن¬ها را به ملاطفت بیرون می¬آورند. آن¬گاه آن¬ها را دعوت می¬کنند تا استراحت کنند، مثل آنکه با وسیله‌ای که به‌سوی او انداخته شده، در آب شنا می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص338

بحارالأنوار، ج56، ص168؛ «عن علی (» زیادهًْ/ نورالثقلین

آیه فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً [4]

و بر یکدیگر سبقت می‌گیرند

1

(نازعات/ 4)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً یَعْنِی أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ سَبَقَ أَرْوَاحُهُمْ إِلَی الْجَنَّهًِْ بِمِثْلِ الدُّنْیَا وَ أَرْوَاحُ الْکَافِرِینَ إِلَی النَّارِ بِمِثْلِ ذَلِکَ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود آمده است که: امام باقر (علیه السلام) در خصوص آیه: فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فرمود: «منظور جان‌های مؤمنان است که همانند دنیا به‌سوی بهشت از یکدیگر سبقت می‌گیرند و جان‌های کفّار نیز مانند آن به‌سوی آتش دوزخ از یکدیگر سبقت می¬گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج6، ص228/ بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّها تَسْبِقُ بِأَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی الْجَنَّهًِْ.

امام علی (علیه السلام) - آن¬ها، فرشتگانی هستند که در بردن ارواح مؤمنین به بهشت سبقت می‌گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168

آیه فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً [5]

و آن‌ها که امور را تدبیر می‌کنند!

1

(نازعات/ 5)

الکاظم (علیه السلام) - فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً وَ یَعْنِی بِذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ بُرْجاً وَ سَبْعَ سَیَّارَاتٍ وَ الَّذِی یَظْهَرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ‌وَجَلَّ وَ بَعْدَ عِلْمِ الْقُرْآنِ مَا یَکُونُ أَشْرَفَ مِنْ عِلْمِ النُّجُومِ وَ هُوَ عِلْمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ وَرَثَهًِْ الْأَنْبِیَاء.

امام کاظم (علیه السلام) - فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً و مقصود دوازده برج و هفت سیّاره است و آنچه در شب و روز به فرمان خدای عزّوجلّ پدیدار می‌شود و پس از علم قرآن اشرف از علم نجوم نیست و آن دانش انبیاء (علیهم السلام) و اوصیاء و وارثان انبیاء است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

مستدرک الوسایل، ج13، ص102/ بحارالأنوار، ج48، ص145/ بحارالأنوار، ج55، ص252

2

(نازعات/ 5)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ‌الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ کَانَ قَوْمٌ مِنْ خَوَاصِّ الصَّادِقِ (علیه السلام) جُلُوساً بِحَضْرَتِهِ فِی لَیْلَهًٍْ مُقْمِرَهًٍْ مُصْحِیَهًٍْ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَحْسَنَ أَدِیمَ هَذِهِ السَّمَاءِ وَ أَنْوَرَ هَذِهِ النُّجُومَ وَ الْکَوَاکِبَ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) إِنَّکُمْ لَتَقُولُونَ هَذَا وَ إِنَّ الْمُدَبِّرَاتِ الْأَرْبَعَهًَْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ مَلَکَ الْمَوْتِ (علیهم السلام) یَنْظُرُونَ إِلَی الْأَرْضِ فَیَرَوْنَکُمْ وَ إِخْوَانَکُمْ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَ نُورُکُمْ إِلَی السَّمَاوَاتِ وَ إِلَیْهِمْ أَحْسَنُ مِنْ نُورِ هَذِهِ الْکَوَاکِبِ وَ إِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ کَمَا تَقُولُونَ مَا أَحْسَنَ أَنْوَارَ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ.

امام کاظم (علیه السلام) - امام عسکری (علیه السلام) از پدرانش از امام کاظم (علیه السلام) روایت کرده است که جمعی از یاران مخلص امام صادق (علیه السلام) در شبی مهتابی نزد ایشان نشسته بودند و عرض کردند: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پوسته‌ی این آسمان چه زیبا است و نور این نجوم و ستارگان چه جالب است»! امام صادق (علیه السلام) فرمود: «شما این سخنان را می‌گویید درحالی‌که چهار فرشته‌ی تدبیر کننده یعنی جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و ملک الموت به زمین نگاه می‌کنند و شما و همتایانتان را در مناطق مختلف زمین می‌بینند، درحالی‌که نوری که از شما به آسمان‌ها و زمین می¬تابد، از نور این ستارگان زیباتر است و آن‌ها نیز مشابه همان گفته‌ی شما را می‌گویند که: «نور این مؤمنان چه زیبا است»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج65، ص18/ نورالثقلین؛ «مصبحهًْ» بدل «مصحیه»

3

(نازعات/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهًًْ سِوَی الْحَفَظَهًِْ یَکْتُبُونَ مَا یَسْقُطُ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ فَإِذَا أَصَابَ أَحَدَکُمْ عَجْزُهُ بِأَرْضٍ فَلَاهًٍْ فَلْیُنَادِ أَعِینُوا عِبَادَ اللَّهِ رَحِمَکُمُ اللَّهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند فرشتگانی به‌جز کاتبان اعمال دارد که هر برگ درختی که بر زمین می¬افتد را می¬نویسند، پس هرگاه یکی از شما در بیابانی درمانده شود، فریاد زند: «کمک کنید، ای بندگان خدا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص206

4

(نازعات/ 5)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّهَا الْمَلَائِکَهًُْ تُدَبِّرُ أَمْرَ الْعِبَادِ مِنَ السَّنَهًِْ إِلَی السَّنَهًِْ.

امام علی (علیه السلام) - آن¬ها، فرشتگانی هستند که از این سال تا سال آینده، امور بنده‌گان خدا را تدبیر می¬کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

5

(نازعات/ 5)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّهَا الْأَفْلَاکُ یَقَعُ فِیهَا أَمْرُ اللَّهِ تَعَالَی فَیَجْرِی بِهَا الْقَضَاءُ فِی الدُّنْیَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آن¬ها افلاک هستند که امر خدای تعالی در آن واقع می¬شود. پس به وسیله آن، حکم الهی در دنیا جاری می¬گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص340

بحارالأنوار، ج56، ص168/ نورالثقلین

آیه یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ [6]

آن روز که آن زلزله‌ی وحشتناک [همه‌چيز را] به لرزه در می‌آورد

1

(نازعات/ 6)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَهًُْ قَالَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا وَ الرَّادِفَهًُْ الصَّیْحَهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ * تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ؛ روزی است که زمین شکاف برمی‌دارد و همراه ساکنان آن فرو می‌رود و رادفه به معنای صیحه و فریاد است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج6، ص328

2

(نازعات/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ، قَالَ: قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قَالَ الرَّاجِفَهًُْ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ الرَّادِفَهًُْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَوَّلُ مَنْ یَنْفُضُ عَنْ رَأْسِهِ التُّرَابَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی خَمْسَهًٍْ وَ سَبْعِینَ أَلْفاً وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ.

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) در خصوص این آیات: یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ * تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ، فرمود: «راجفه شخصی که با حرکت سریع و اضطراب برمی‌خیزد، حسین‌بن‌علی (علیه السلام) و دیگری که از پی او می‌آید علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. نخستین کسی که در رجعت از قبر بیرون می‌آید و خاک از سر و روی خود می‌تکاند حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است که با هفتادوپنج هزار نفر برانگیخته می‌شوند. چنان‌که خداوند می‌فرماید: در حقیقت، ما فرستادگان خود و کسانی را که گرویده‌اند، در زندگی دنیا و روزی که گواهان برپای می¬ایستند، قطعاً یاری می‌کنیم* [همان] روزی که ستمگران را پوزش طلبی‌شان سود نمی‌دهد و برای آنان لعنت است و برایشان بد فرجامی آن سرای است. (غافر/51).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج53، ص106/ البرهان و تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص737 و فرات الکوفی، ص537؛ فیهم: «ابوالقاسم العلوی معنعنا… الی آخر» محذوف/ الفضایل، ص139؛ «بتفاوت لفظی»

آیه تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ [7]

و از پی آن حادثه، دوّمین [صيحه‌ی عظيم محشر] رخ می‌دهد

1

(نازعات/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قَالَ زَلْزَلَهًُْ الْأَرْضِ فَاتَّبَعَتْهَا خُرُوجُ الدَّابَّهًْ.

امام رضا (علیه السلام) - از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی آیه: تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ، نقل شده است: «هرگاه که زمین به لرزه افتاد، خروج دابّة (جنبنده) در پی آن است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

المناقب، ج3، ص102/ البرهان؛ «إذا» زیادهًْ

2

(نازعات/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - و الرَّادِفَةُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - الرَّادِفَةُ؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج53، ص106/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص737/ فرات الکوفی، ص537/ الفضایل، ص139؛ «بتفاوت» / البرهان

آیه قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ [8]

دل‌هایی در آن روز سخت مضطرب است.

1

(نازعات/ 8)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ أَیْ خَائِفَهًٌْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ؛ منظور بیمناک است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

القمی، ج2، ص403/ بحرالعرفان، ج16، ص291/ البرهان

آیه أَبْصارُها خاشِعَةٌ [9]

و چشم‌های آنان [از شدّت‌ ترس] فرو افتاده است.

آیه یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ [10]

می‌گویند: «آیا ما به زندگی مجدّد باز می‌گردیم؟!

1

(نازعات/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَقُولُونَ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ قَالَ قَالَتْ قُرَیْشٌ أَ نَرْجِعُ بَعْدَ الْمَوْت.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحَافِرَةِ، قریشی‌ها گفتند: آیا بعد از مرگ باز خواهیم گشت؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 10)

الباقر (علیه السلام) - وَ فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ أَ إِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحافِرَةِ یَقُولُ أَیْ فِی خَلْقٍ جَدِیدٍ.

امام باقر (علیه السلام) - أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِی الْحَافِرَةِ، یعنی در آفرینش جدید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه). . . الْحَافِرَهًُْ الْحَیَاهًُْ الثَّانِیَهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -…الْحافِرَةِ؛ زندگانی دوّم [و بعد از قیامت] است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص342

بحرالعرفان، ج16، ص290

آیه أَ إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً [11]

آیا هنگامی‌که استخوان‌های پوسیده‌ای شدیم [ممكن است زنده شويم]»؟!

1

(نازعات/ 11)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذا کُنَّا عِظاماً نَخِرَةً أَیْ بَالِیَهًًْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عِظَامًا نَّخِرَةً یعنی پوسیده شده.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَصَارَتِ الْأَجْسَادُ شَحِبَهًًْ بَعْدَ بَضَّتِهَا وَ الْعِظَامُ نَخِرَهًًْ بَعْدَ قُوَّتِهَا.

امام علی (علیه السلام) - بدن‌ها پس از آن همه طراوت، متلاشی می‌گردند و استخوان‌ها بعد از آن همه سختی و مقاومت، پوسیده می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

نهج البلاغه، ص111/ نورالثقلین

آیه قالُوا تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ [12]

می‌گویند: «اگر این‌گونه، بازگشتی است زیانبار»!

1

(نازعات/ 12)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ قَالَ قَالُوا هَذَا عَلَی حَدِّ الِاسْتِهْزَاءِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تِلْکَ إِذًا کَرَّةٌ خَاسِرَةٌ؛ آن‌ها این را برای استهزاء و تمسخر گفتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج7، ص46/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ قَالَ دَخَلْتُ مَعَ أَبِی عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَجَرَی بَیْنَهُمَا حَدِیثٌ فَقَالَ أَبِی لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَا تَقُولُ فِی الْکَرَّهًِْ قَالَ أَقُولُ فِیهَا مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ تَفْسِیرَهَا صَارَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَ هَذَا الْحَرْفُ بِخَمْسٍ وَ عِشْرِینَ لَیْلَهًًْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ تِلْکَ إِذاً کَرَّهًٌْ خاسِرَهًٌْ إِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَقْضُوا دُخُُولَهُمْ فَقَالَ لَهُ أَبِی یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَإِنَّما هِیَ زَجْرَهًٌْ واحِدَهًٌْ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَهًِْ أَیَّ شَیْءٍ أَرَادَ بِهَذَا فَقَالَ إِذَا انْتَقَمَ مِنْهُمْ وَ بَاتَتْ بَقِیَّهًُْ الْأَرْوَاحِ سَاهِرَهًًْ لَا تَنَامُ وَ لَا تَمُوتُ.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌عبدالله‌بن‌حسین گوید: همراه پدرم بر حضرت صادق (علیه السلام) وارد شدیم، میان آن حضرت (علیه السلام) و پدرم سخنی گذشت سپس پدرم به حضرت (علیه السلام) عرض کرد: «درباره‌ی رجعت چه می‌فرمایید»؟ فرمود: «دراین‌باره همان را می‌گویم که خداوند فرموده: تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ؛ یعنی این بازگشت زیان بخشی است، تفسیر این آیه بیست‌وپنج شب قبل از رسیدن آن به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) رسید و این هنگامی است که مردم به دنیا برمی‌گردند و خونخواهی آن‌ها تمام می‌شود». پدرم عرض کرد: «اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید: فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ* فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ مقصود چیست»؟ فرمود: «وقتی از ستمگران انتقام گرفته شد و سپس مردند، ارواح آن‌ها بیدار است نه می‌خوابد و نه می‌میرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج53، ص44/ البرهان

3

(نازعات/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْکَرَّهًُْ الْمُبَارَکَهًُْ النَّافِعَهًُْ لِأَهْلِهَا یَوْمَ الْحِسَابِ وَلَایَتِی وَ اتِّبَاعُ أَمْرِی وَ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ وَ اتِّبَاعُ أَمْرِهِمْ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِهَا وَ مَعِی وَ مَعَ عَلِیٍّ وَصِیِّی وَ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ وَ الْکَرَّهًُْ الْخَاسِرَهًُْ عَدَاوَتِی وَ تَرْکُ أَمْرِی وَ عَدَاوَهًُْ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ بِهَا النَّارَ فِی أَسْفَلِ السَّافِلِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بازگشت نافع و مبارک در روز قیامت ولایت من و پیروی دستورات من است و ولایت علی (علیه السلام) و اوصیای بعد از او و پیروی امر آن‌ها، خداوند به واسطه‌ی آن ایشان را با من و علی (علیه السلام) و اوصیای بعد از او داخل در بهشت می‌نماید. بازگشت زیان آلود، دشمنی با من و ترک دستورم و دشمنی با علی (علیه السلام) و اوصیای پس از او است. به واسطه‌ی همین کار، خداوند آن‌ها را به پایین‌ترین جایگاه‌های جهنّم می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

تأویل الآیات الظاهره، ص738/ البرهان

آیه فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ [13]

ولی [بدانيد] این بازگشت تنها با یک صیحه‌ی عظیم است!

1

(نازعات/ 13)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ قَالَ الزَّجْرَهًُْ النَّفْخَهًُْ الثَّانِیَهًُْ فِی الصُّورِ وَ السَّاهِرَهًُْ مَوْضِعٌ بِالشَّامِ عِنْدَ بَیْتِ الْمَقْدِس.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند عزّوجلّ فرمود: فَإِنَّمَا هِیَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ * فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ، زجره؛ به‎معنای دمیدن دوّمین بار در صور است و «ساهرة» جایگاهی در شام نزدیک بیت‌المقدّس است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص344

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَبُو هُرَیْرَهًَْ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: یُبَدِّلُ اللَّهُ الْأَرْضَ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاوَاتِ فَیَبْسُطُهَا وَ یَمُدُّهَا مَدَّ الْأَدِیمِ الْعُکَاظِیِ لا تَری فِی‌ها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً ثُمَّ یَزْجُرُ اللَّهُ الْخَلْقَ زَجْرَهًًْ فَإِذَا هُمْ فِی هَذِهِ الْمُبَدَّلَهًِْ فِی مِثْلِ مَوَاضِعِهِمْ مِنَ الْأُولَی مَا کَانَ فِی بَطْنِهَا کَانَ فِی بَطْنِهَا وَ مَا کَانَ عَلَی ظَهْرِهَا عَلَی ظَهْرِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) [نقل شده است که] خدا آسمان و زمین را به چیزی غیر از این زمین و آسمان مبدّل می‌سازد؛ پس زمین را بسط می‌دهد و آن را می‌کِشد مانند کشیدن سفره چرمین عکّاظی (عکّاظ منطقه‌ای نزدیک مکّه است) که نه در آن کژی می‌بینی و نه ناهمواری سپس خدا با فریادی خلائق را فرا می‌خواند؛ ناگهان آنان در این زمین تغییریافته در مثل جایگاههایشان در زمین اوّلی دنیا حاضر می‌شوند؛ آنچه در شکم زمین است در شکم زمین دوّم است و آنچه بر پشت زمین است بر پشت زمین حاضر می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج7، ص71/ نورالثقلین

آیه فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ [14]

ناگهان همگی بر عرصه‌ی زمین ظاهر می‌گردند!

1

(نازعات/ 14)

الباقر (علیه السلام) - وَ فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ… فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ السَّاهِرَهًُْ الْأَرْضُ کَانُوا فِی الْقُبُورِ فَلَمَّا سَمِعُوا الزَّجْرَهًَْ خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمْ فَاسْتَوَوْا عَلَی الْأَرْضِ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: در آیه: فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ، منظور از ساهره؛ زمین است. آن‌ها در قبرستان‌ها بودند و هنگامی‌که فریاد را شنیدند، از قبرستان‌های خویش خارج شدند و بر سطح زمین بالا آمدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج7، ص46/ بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نازعات/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مُوسَی‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مُوسَی‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ ابْنِ الْحَسَنِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیهم السلام)، عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَهًَْ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (سلام الله علیها) قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) أَ لَا أُعَلِّمُکِ دُعَاءً لَا یَدْعُو بِهِ أَحَدٌ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَه… یَا مَنْ یَأْمُرُ بِالصَّیْحَهًِْ فِی خَلْقِهِ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَة.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام حسن (علیه السلام) از مادرش فاطمه (سلام الله علیها) نقل فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «ای فاطمه‌ی من! آیا می‌خواهی که تو را دعایی بیاموزم که آن را احدی نمی‌خواند مگر آنکه حاجت او برآورده شود؟ …‌ای کسی که امر نموده‌ای به آوازنمودن در میان آفریدگان خود که ناگهان همگی بر عرصه‌ی زمین ظاهر می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحارالأنوار، ج88، ص181/ بحارالأنوار، ج91، ص218/ بحارالأنوار، ج92، ص404؛ «محشورون» زیادهًْ

آیه هَلْ أَتاکَ حَدیثُ مُوسی [15]

آیا سرگذشت موسی به تو رسیده است؟!

آیه إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً [16]

در آن‌هنگام که پروردگارش او را در سرزمین مقدّس «طوی» ندا داد [و گفت]

1

(نازعات/ 16)

الباقر (علیه السلام) - بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ أَیِ الْمُطَهَّرِ وَ أَمَّا طُویً فَاسْمُ الْوَادِی.

امام باقر (علیه السلام) - منظور از مقدّس در آیه‌ی بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ، مطهّر و پاک است و طُوًی نام آن وادی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

البرهان

آیه اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی [17]

به‌سوی فرعون برو که طغیان کرده است.

آیه فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی [18]

و به او بگو: «آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟!

1

(نازعات/ 18)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی أَیْ تَطَهَّرَ مِنَ الشِّرْکِ وَ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکّی یعنی از شرک پاک شوی و شهادت دهی که معبودی جز اللَّه نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص346

بحرالعرفان، ج16، ص294

آیه وَ أَهْدِیَکَ إِلی رَبِّکَ فَتَخْشی [19]

و من تو را به‌سوی پروردگارت هدایت کنم تا [از نافرماني او] بترسی»؟!

آیه فَأَراهُ الْآیَةَ الْکُبْری [20]

سپس موسی بزرگترین معجزه را به او نشان داد.

1

(نازعات/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیه السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ وَ أَبُومَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ فَقَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِّی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) نَعَمْ مَا أَعْطَی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَبِیّاً دَرَجَهًًْ وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَهًًْ إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ زَادَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَلَی الْأَنْبِیَاءِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَهًًْ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَلْ أَنْتَ مُجِیبُنِی قَالَ لَهُ نَعَم… قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ قَدْ أَرْسَلَهُ اللَّهُ إِلَی فِرْعَوْنَ وَ أَرَاهُ الْآیَهًَْ الْکُبْری قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَرْسَلَهُ إِلَی فَرَاعِنَهًٍْ شَتَّی مِثْلَ أَبِی جَهْلِ‌بْنِ‌هِشَامٍ وَ عُتْبَهًَْ‌بْنِ‌رَبِیعَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ وَ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ وَ النَّضْرِ‌بْنِ‌الْحَارِثِ وَ أُبَیِّ‌بْنِ‌خَلَفٍ وَ مُنَبِّهٍ وَ نُبَیْهٍ ابْنَیِ الْحَجَّاجِ وَ إِلَی الْخَمْسَهًِْ الْمُسْتَهْزِءِینَ الْوَلِیدِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ الْمَخْزُومِیِّ وَ الْعَاصِ‌بْنِ‌وَائِلٍ السَّهْمِیِّ وَ الْأَسْوَدِ‌بْنِ‌عَبْدِ یَغُوثَ الزُّهْرِیِّ وَ الْأَسْوَدِ‌بْنِ‌الْمُطَّلِبِ وَ الْحَارِثِ‌بْنِ‌الطَّلَاطِلَهًِْ فَأَرَاهُمُ الْآیَاتِ فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَق.

امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) فرمود: مردی یهودی از شام که تورات و انجیل و زبور و صحف انبیاء (علیهم السلام) را خوانده بود و اطّلاعاتی از استدلال‌های آن‌ها داشت، وارد مجلسی شد که اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن حضور داشتند. علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نیز بود و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) و ابومعبد جهنی. گفت: «ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله)! هیچ مقام و منزلتی را برای پیامبری وانگذاشتید جز اینکه تمام آن‌ها را برای پیامبر خود ادعا کردید آیا پاسخ سؤال‌های مرا می‌دهید»؟ مردم از او روی برگردانیدند. امام علی (علیه السلام) فرمود: «آری! خداوند هیچ درجه‌ای به پیامبر و فضیلتی برای رسولی نداده مگر اینکه تمام آن‌ها را در پیامبر ما جمع کرده و به آن‌جناب چند برابر افزونتر بخشیده است». یهودی گفت: «تو جواب مرا می‌دهی»؟ فرمود: «آری»! یهودی گفت: «موسی (علیه السلام) را خداوند پیش فرعون فرستاد و به او آیت کبری را نشان داد». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است، محمّد (صلی الله علیه و آله) را به‌سوی چندین فرعون فرستاد، مانند ابی‌جهل و عتبةبن‌ربیعه و شیبه و ابوالبختری و نضربن‌حارث و ابیّ‌بن‌خلف و منبه و نبیّه دو فرزند حجّاج و پنج نفر از استهزاءکنندگان، ولیدبن‌مغیره مخزومی و عاص‌بن‌وائل سهمی و اسودعبدیغوث زهری و اسودبن‌المطلّب و حارث‌بن‌الطلاطله، به آن‌ها معجزاتی در آفاق و انفس خودشان نشان داد تا واقعیّت برای آن‌ها آشکار گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

بحارالأنوار، ج10، ص35

آیه فَکَذَّبَ وَ عَصی [21]

امّا او تکذیب و عصیان کرد.

آیه ثُمَّ أَدْبَرَ یَسْعی [22]

سپس روی گردان شد و [براي محو آيين حق] تلاش نمود!

آیه فَحَشَرَ فَنادی [23]

و [ساحران را] جمع کرد و [مردم را] دعوت نمود.

1

(نازعات/ 23)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَحَشَرَ یَعْنِی فِرْعَوْنَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَحَشَرَ؛ منظور فرعون است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی [24]

و گفت: «من پروردگار برتر شما هستم».

1

(نازعات/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ دَعَا إِلَی عِبَادَهًِْ نَفْسِهِ فَهُوَ کَفِرْعَوْنَ إِذْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

امام صادق (علیه السلام) - کسی که مردمان را به پرستش خود دعوت می‌کند، پس او همچون فرعون است که گفت أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص348

بحارالأنوار، ج24، ص288/ بصایرالدرجات، ص528

2

(نازعات/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن أبی‌جعفر (علیه السلام)، قال قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): قَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) قُلْتُ یَا رَبِّ تَدَعُ فِرْعَوْنَ وَ قَدْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی فَقَالَ إِنَّمَا یَقُولُ هَذَا مِثْلُکَ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: جبرئیل عرض کرد: «خداوندا! فرعون را رها می‌کنی، درحالی‌که گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی»؟! خداوند می‌فرماید: «این سخن را کسی می¬گوید که همانند تو باشد و هراس داشته باشد که فرصت را از دست دهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج13، ص129/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نازعات/ 24)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: أَمْلَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِفِرْعَوْنَ مَا بَیْنَ الْکَلِمَتَیْنِ قَوْلَهُ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ قَوْلَهُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ ثُمَّ أَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی وَ کَانَ بَیْنَ أَنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِمُوسَی (علیه السلام) وَ هَارُونَ (علیه السلام) قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما وَ بَیْنَ أَنْ عَرَفَهُ اللَّهُ تَعَالَی الْإِجَابَهًَْ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ ثُمَّ قَالَ قَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) نَازَلْتُ رَبِّی فِی فِرْعَوْنَ مُنَازَلَهًًْ شَدِیدَهًًْ فَقُلْتُ یَا رَبِّ تَدَعُهُ وَ قَدْ قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی فَقَالَ إِنَّمَا یَقُولُ مِثْلَ هَذَا عَبْدٌ مِثْلُکَ.

امام باقر (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ به فرعون در میان دو جمله‌اش: یکی اینکه گفت: فَقَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی و دیگر اینکه گفت: من به‌جز خودم خدایی برای شما نمی‌دانم. (قصص/ 38)، چهل سال مهلت داد و سپس او را به شکنجه‌ی آن دنیا و این دنیا گرفتار ساخت و از آنگاه که خدای عزّوجلّ به موسی (علیه السلام) و هارون (علیه السلام) فرمود: دعای دو نفر مستجاب گردید، (یونس/89) تا روزی که خداوند اثر استجابت دعا را به موسی (علیه السلام) نشان داد چهل سال فاصله بود». سپس فرمود: «جبرئیل گفت: من با پروردگار خود درباره‌ی فرعون سخت در افتادم و عرض کردم: «پروردگارا! با اینکه فرعون دادِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی می‌دهد، تو او را به‌حال خودش رها کرده‌ای»؟ فرمود: «چنین سخنی را بنده‌ای چون تو می‌گوید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

الخصال، ج2، ص539/ نورالثقلین و بحارالأنوار، ج13، ص128؛ فیهما: «قوله أنا ربکم الألی… من إله غیری» محذوف/ نورالثقلین؛ «بتفاوت» / البرهان

4

(نازعات/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَالَ قَالَ مُوسَی: (علیه السلام) أَمْهَلْتَ فِرْعَوْنَ أَرْبَعَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ وَ هُوَ یَقُولُ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی وَ یَجْحَدُ رُسُلَکَ وَ یُکَذِّبُ بِآیَاتِکَ. فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ أَنَّهُ کَانَ حَسَنَ الْخُلُقِ سَهْلَ الْحِجَابِ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُکَافِیَهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - موسی (علیه السلام) گفت: «آیا به فرعون چهارصد سال مهلت دادی درحالی‌که می‌گوید؛ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی، و پیامبران و فرستادگانت را انکار می‌کند و آیات و نشانه‌هایت را تکذیب می‌کند»؟ خداوند به موسی وحی کرد: «او در دنیا رفتارش خوب بود و حجابی آسان داشت دیدنش آسان بود و به این خاطر خواستم به او مهلت بدهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج13، ص128

5

(نازعات/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَنَّ جَبْرَئِیلَ قَالَ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله): لَوْ رَأَیْتَنِی وَ فِرْعَوْنَ یَدْعُو بِکَلِمَهًِْ الْإِخْلَاصِ آمَنْتُ أَنَّهُ لَا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ أَنَا دَفَنْتُهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ لِشِدَّهًِْ غَضَبِی عَلَیْهِ مَخَافَهًَْ أَنْ یَتُوبَ فَیَتُوبَ اللَّهُ عَلَیْهِ. قَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): وَ مَا کَانَ شِدَّهًُْ غَضَبِکَ عَلَیْهِ یَا جَبْرَائِیلُ؟ قَالَ: لِقَوْلِهِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی وَ هِیَ الْکَلِمَهًُْ الْآخِرَهًُْ مِنْهُ وَ إِنَّمَا قَالَ حِینَ انْتَهَی إِلَی الْبَحْرِ وَ کَلِمَهًُْ مَا عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی فَکَانَ بَیْنَ الْأُولَی وَ الْآخِرَهًِْ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ وَ إِنَّمَا قَالَ ذَلِکَ لِقَوْمِهِ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی حِینَ انْتَهَی إِلَی الْبَحْرِ فَرَآهُ قَدْ یَبِسَ فِیهِ الطَّرِیقُ فَقَالَ لِقَوْمِهِ: تَرَوْنَ الْبَحْرَ قَدْ یَبِسَ مِنْ فَرْقِی فَصَدَّقُوهُ لَمَّا رَأَوْا ذَلِکَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ مَا هَدَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای کاش مرا با فرعون می‌دیدی که او کلمه‌ی توحید را می‌خواند [و می‌گفت]: ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی‌اسرائیل به او ایمان آورده‌اند، وجود ندارد و من از مسلمین هستم! (یونس/90) و من او را به خاطر شدّت خشمم بر او در آب و گل دفن کردم که مبادا توبه کند و خداوند توبه‌ی او را بپذیرد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «ای جبرئیل! سبب شدّت خشم تو بر او چه بود»؟ گفت: «به خاطر سخنش؛ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی و آن آخرین سخن او بود در آن زمانی‌که به دریا رسید و کلمه‌ی من خدایی جز خودم برای شما سراغ ندارم. (قصص/38) [سخن اوّل او بود] و بین کلمه‌ی اوّل و کلمه‌ی آخر او چهل سال فاصله بود و هنگامی به قومش گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی که به دریا رسید و آن را دید که راه درونش خشک شده است؛ پس به قومش گفت: «دریا را می‌بینید که از ترس من خشک شده است»؟! و وقتی آن را دیدند، او را تصدیق کردند و آن سخن خداوند است: «فرعون قوم خود را گمراه ساخت و هرگز هدایت نکرد، (طه/79)»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

سعدالسعود، ص218/ نورالثقلین؛ بتفاوت یسیر

6

(نازعات/ 24)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: یَا إِسْحَاق إِنَّ فِی النَّارِ لَوَادِیاً یُقَالُ لَهُ سَقَرُ لَمْ یَتَنَفَّسْ مُنْذُ خَلَقَهُ اللَّهُ لَوْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَهُ فِی التَّنَفُّسِ بِقَدْرِ مِخْیَطٍ لَاحْتَرَقَ مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَعَوَّذُونَ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْوَادِی وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْوَادِی لَجَبَلًا یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْوَادِی مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْجَبَلِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْجَبَلِ لَشِعْباً یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْجَبَلِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الشِّعْبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الشِّعْبِ لَقَلِیباً یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْجَبَلِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْقَلِیبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْقَلِیبِ لَحَیَّهًًْ یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْقَلِیبِ مِنْ خُبْثِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ وَ نَتْنِهَا وَ قَذَرِهَا وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِی أَنْیَابِهَا مِنَ السَّمِّ لِأَهْلِهَا وَ إِنَّ فِی جَوْفِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ لَصَنَادِیقَ فِیهَا خَمْسَهًٌْ مِنَ الْأُمَمِ السَّالِفَهًِْ وَ اثْنَانِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَنِ الْخَمْسَهًُْ وَ مَنِ الِاثْنَانُ قَالَ فَأَمَّا الْخَمْسَهًُْ فَقَابِیلُ الَّذِی قَتَلَ هَابِیلَ وَ نُمْرُودُ الَّذِی حَاجَّ إِبْراهِیمَ فِی رَبِّهِ فَ قالَ أَنَا أُحْیِی وَ أُمِیتُ وَ فِرْعَوْنُ الَّذِی قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی.

امام کاظم (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌عمّار از امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: ای اسحاق! در دوزخ بیابانی است که آن را سقر گویند از روزی که خدا آن آفریده، نفس نکشیده است. اگر خداوند به آن اجازه بدهد که به اندازهّی سوزنی نفس بکشد آنچه را که در روی زمین است می‌سوزاند و دوزخیان از گرما و گند و کثافت این بیابان و عذابی که خداوند برای اهل آن بیابان آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن بیابان کوهی است که همه مردم این بیابان از گرما و گند و کثافت آن کوه و آنچه خداوند برای اهل آن کوه آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن کوه درّه‌ای است که اهل آن کوه از حرارت و گند و کثافت آن درّه و آنچه خداوند برای اهل آن آماده نموده است پناهنده می‌شوند و در آن درّه، چاهی است که اهل آن درّه از سوزش و گند و کثافت آن چاه و آنچه خداوند برای اهل آن آماده کرده پناهنده می‌شوند و در آن چاه ماری است که همه‌ی اهل آن چاه از بدی و گند و کثافت آن مار و از زهری که خداوند برای اهل آن چاه در دندان‌های آن مار آماده نموده است پناهنده می‌شوند و در شکم آن مار هفت صندوق است که پنج نفر از امّت‌های گذشته و دو نفر از این امّت در میان آن صندوق‌ها جای دارند». گفتم: «فدایت شوم! آن پنج نفر چه کسانی هستند و این دو کدام»؟ فرمود: «امّا آن پنج تن قابیل است همان که هابیل را کشت و نمرود است کسی [نمرود] که با ابراهیم در باره پروردگارش محاجه و گفتگو کرد و گفت: منم که زنده می‌کنم و می‌میرانم، (بقره/258) و فرعون است همان که گفت: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص350

بحارالأنوار، ج8، ص310/ بحارالأنوار، ج12، ص37/ بحارالأنوار، ج30، ص407/ جامع الأخبار، ص143

آیه فَأَخَذَهُ اللهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی [25]

ازاین‌رو خداوند او را به عذاب آخرت و دنیا گرفتار ساخت.

1

(نازعات/ 25)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَهًِْ وَ الْأُولی و النَّکَالُ الْعُقُوبَهًُْ، وَ الْآخِرَهًُْ هُوَ قَوْلُهُ: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ الْأُولَی قَوْلُهُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی، فَأَهْلَکَهُ اللَّهُ بِهَذَیْنِ الْقَوْلَیْن.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَخَذَهُ اللهُ نَکَالَ الْآخِرَةِ وَالْأُولَی، نکال؛ کیفر و تنبیه است. منظور از آخرة، این سخن اوست که می‌گوید: أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی و منظور از أولی این سخن اوست که می‌گوید: من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم. (قصص/ 38). و خداوند، او را به خاطر این سخنانش نابود کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص352

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین/ البرهان

آیه إِنَّ فی ذلِکَ لَعِبْرَةً لِمَنْ یَخْشی [26]

به یقین در این عبرتی است برای کسی که [از نافرماني خدا] بترسد.

آیه أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها [27]

آیا آفرینش شما [بعد از مرگ] مشکل‌تر است یا آفرینش آسمان که خداوند آن را بنا نهاد؟!

1

(نازعات/ 27)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَطِیَّهًَْ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) مِنْ أَهْلِ الشَّامِ مِنْ عُلَمَائِهِمْ فَقَالَ یَاأَبَاجَعْفَرٍ جِئْتُ أَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَهًٍْ قَدْ أَعْیَتْ عَلَیَّ أَنْ أَجِدَ أَحَداً یُفَسِّرُهَا وَ قَدْ سَأَلْتُ عَنْهَا ثَلَاثَهًَْ أَصْنَافٍ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ کُلُّ صِنْفٍ مِنْهُمْ شَیْئاً غَیْرَ الَّذِی قَالَ الصِّنْفُ الْآخَرُ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا ذَاکَ قَالَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَوَّلِ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ خَلْقِهِ فَإِنَّ بَعْضَ مَنْ سَأَلْتُهُ قَالَ الْقَدَرُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الْقَلَمُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الرُّوحُ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا قَالُوا شَیْئاً أُخْبِرُک… خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ مِنَ الْمَاءِ فَشَقَّقَتِ النَّارُ مَتْنَ الْمَاءِ حَتَّی ثَارَ مِنَ الْمَاءِ دُخَانٌ عَلَی قَدْرِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَثُورَ فَخَلَقَ مِنْ ذَلِکَ الدُّخَانِ سَمَاءً صَافِیَهًًْ نَقِیَّهًًْ

لَیْسَ فِیهَا صَدْعٌ وَ لَا ثَقْبٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ السَّماءُ بَناها رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها قَالَ وَ لَا شَمْسٌ وَ لَا قَمَرٌ وَ لَا نُجُومٌ وَ لَا سَحَابٌ ثُمَّ طَوَاهَا فَوَضَعَهَا فَوْقَ الْأَرْض.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌عطیّه گوید: مردی از علمای اهل شام نزد امام محمّد باقر (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «ای اباجعفر (علیه السلام)! آمده‌ام که درباره‌ی مسئله‌ای بپرسم که پاسخ آن را نیافته‌ام و از سه گروه از مردم درباره‌ی این مسئله پرسیده‌ام که هرکدام برای تفسیر و توضیح آن پاسخی دادند که با پاسخ گروه دیگر فرق داشت». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «سؤال تو چیست»؟ عرض کرد: «می‌خواهم بپرسم که اوّلین چیزی که خداوند خلق کرده کدام است؟ پاسخ برخی از کسانی که از آن‌ها درباره‌ی این مسئله پرسیدم، قضا و قدر است و برخی دیگر پاسخ دادند، قلم و برخی گفتند: روح». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «پاسخ صحیحی نداده‌اند… سپس خدا آتش را از آب آفرید و آتش دل آب را شکافت تا از آب دودی برآمد به‌اندازه‌ای که خدا خواست و از آن دود آسمانی صاف و پاک آفرید که شکستگی و سوراخ نداشت و این است فرموده‌ی او؛ السَّماءُ بَناها* رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها* وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها فرمود: «نه خورشیدی بود و نه ماه و نه اختران و نه ابر، سپس آن را درهم نوردید و بالای زمین نهاد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص352

الکافی، ج8، ص94/ بحارالأنوار، ج54، ص96/ البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

آیه رَفَعَ سَمْکَها فَسَوَّاها [28]

سقف آن رابرافراشت و آن را نظام بخشید.

1

(نازعات/ 28)

الباقر (علیه السلام) - فَسَوَّی مِنْهُ سَبْعَ سَمَوَاتٍ جَعَلَ سُفْلَاهُنَ مَوْجاً مَکْفُوفاً وَ عُلْیَاهُنَّ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ سَمْکاً مَرْفُوعا.

امام علی (علیه السلام) - آسمان‌های هفتگانه را از آن کف ساخت، پایین‌ترین آسمان را به صورت موجی نگاه داشته شده، و بالاترین آن را به صورت سقفی محفوظ و طاقی برافراشته قرار داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

نهج البلاغه، ص41

آیه وَ أَغْطَشَ لَیْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها [29]

و شبش را تاریک و روزش را آشکار نمود.

1

(نازعات/ 29)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَغْطَشَ لَیْلَها أَیْ أَظْلَمَ وَ أَخْرَجَ ضُحَاهَا أَیِ الشَّمْس.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَأَغْطَشَ لَیْلَهَا این است که؛ تاریک گرداند. وَ أَخْرَجَ ضُحَاهَا؛ یعنی خورشید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج9، ص247/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

آیه وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها [30]

و زمین را بعد از آن گسترش داد.

1

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ (النبی (صلی الله علیه و آله) ) آیَتَانِ فِی کِتَابِ اللَّهِ تُخَالِفُ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی فَقَالَ إِنَّمَا أَتَیْتُ مِنْ قِبَلِ رَأْیِکَ اقْرَأْ قَالَ قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ حَتَّی بَلَغَ ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها قَالَ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاءَ ثُمَّ خَلَقَ السَّمَاءَ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ مَا خَلَقَ السَّمَاءَ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ دَحاها بَسَطَهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مردی به او گفت: «دو آیه در قرآن مخالف یکدیگرند»؟! گفت: «در نظر تو با هم مخالفند، بخوان»! گفت: «… بگو: آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و برای او همانندهایی قرار می‌دهید؟! او پروردگار جهانیان است! * او در زمین کوه‌های استواری قرار داد و برکاتی در آن آفرید و موادّ غذایی آن را مقدّر فرمود، اینها همه در چهار روز بود درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان! * سپس به آفرینش آسمان پرداخت. (فصّلت/10-9) و قول خدا؛ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها». ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «خدا زمین را پیش از آسمان آفرید و سپس آسمان را آفرید، پس از آن زمین را کشید و همانا دحاها به معنی پهن کردن آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج54، ص212

2

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی دَحَی الْأَرْضَ بَعْدَ السَّمَاءِ وَ إِنْ کَانَتِ الْأَرْضُ خُلِقَتْ قَبْلَ السَّمَاءِ وَ کَانَتْ رَبْوَهًًْ مُجْتَمِعَهًًْ تَحْتَ الْکَعْبَهًِْ فَبَسَطَهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند زمین را بعد از آسمان گسترش داد هرچند زمین قبل از آسمان آفریده شده بود و زمین، تپّه‌ی جمع‌شده‌ای در زیر کعبه بود که خداوند آن را گسترش داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحرالعرفان، ج16، ص297

3

(نازعات/ 30)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْمَعْنَی فَجَرَ الْبِحَارَ وَ الْأَنْهَارَ وَ الْعُیُونَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - معنایش این است که دریاها، رودها و چشمه‌ها را جاری ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحرالعرفان، ج16، ص297

4

(نازعات/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - خَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ.

امام صادق (علیه السلام) - روز، پیش از شب آفریده شده و خورشید و ماه و زمین قبل از آسمان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

الإحتجاج، ج2، ص352/ نورالثقلین

5

(نازعات/ 30)

ابنِ‌عبّاس (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْضَ بِأَقْوَاتِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَدْحُوَهَا ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحَاهَا.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خدا زمین را با قوت‌هایش بی‌آنکه آن را بگستراند و پهن کند آفرید، ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ؛ سپس به آسمان پرداخت و آن‌ها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود، (بقره/29) و آنگاه زمین را کشید و گسترانید، و این است فرموده‌ی خدا وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص354

بحارالأنوار، ج54، ص314

6

(نازعات/ 30)

السّجاد (علیه السلام) - عَنْ ثُوَیْرِ‌بْنِ‌أَبِی فَاخِتَهًَْ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ سُئِل… تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض‌یَعْنِی بِأَرْضٍ لَمْ تُکْسَبْ عَلَیْهَا الذُّنُوبُ بَارِزَهًًْ لَیْسَ عَلَیْهَا جِبَالٌ وَ لَا نَبَاتٌ کَمَا دَحَاهَا أَوَّلَ مَرَّهًْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - مقصود از [آیه‌ی] تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْض؛ در آن روز که این زمین به زمین دیگر مبدّل می‌شود، (ابراهیم/48) بدان معناست که این زمین به زمینی تبدیل می‌شود که کسی بر آن زمین مرتکب گناه نشده است. آن زمین، برجسته است و در آن، کوه و گیاه به چشم نمی‌خورد، هم چنان که روز نخست، خداوند، آن را گسترانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

القمی، ج2، ص252/ نورالثقلین

7

(نازعات/ 30)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاهَا قَالَ بَسَطَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا؛ گسترانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

البرهان

8

(نازعات/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَهًِْ إِلَی مِنًی ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ مِنًی إِلَی عَرَفَاتٍ ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَی مِنًی فَالْأَرْضُ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ عَرَفَاتٌ مِنْ مِنًی وَ مِنًی مِنَ الْکَعْبَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - به‌راستی خدای عزّ‌وجلّ زمین را از زیر خانه کعبه تا منی کشید و گستراند، سپس از منی تا عرفات، سپس از عرفات تا منی گستراند. پس زمین از عرفات است، و عرفات از منی و منی از کعبه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص189/ نورالثقلین

9

(نازعات/ 30)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَضَعَ الْبَیْتَ عَلَی الْمَاءِ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَرْکَانٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الدُّنْیَا بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْبَیْتِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خدا دوهزار سال پیش از آنکه جهان را بیافریند خانه‌ی کعبه را روی آب بر چهار رکن نهاد سپس زمین از زیر خانه کشیده شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

بحارالأنوار، ج54، ص206/ بحارالأنوار، ج54، ص314

10

(نازعات/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ لِأَیِّ شَیْءٍ سَمَّاهُ اللَّهُ الْعَتِیق… ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُ قَبْلَ الْأَرْضِ ثُمَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِ فَدَحَاهَا مِنْ تَحْتِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ این بیت را پیش از خلقت مخلوقات آفرید، پس از آن زمین را ایجاد کرد و از زیر آن کشید و پهن نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص189

11

(نازعات/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حَسَّانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ أَمَرَ الرِّیَاحَ فَضَرَبْنَ وَجْهَ الْمَاءِ حَتَّی صَارَ مَوْجاً ثُمَّ أَزْبَدَ فَصَارَ زَبَداً وَاحِداً فَجَمَعَهُ فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ ثُمَّ جَعَلَهُ جَبَلًا مِنْ زَبَدٍ ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً.

امام باقر (علیه السلام) - چون خدا خواست زمین را بیافریند بادها را فرمود تا بر آب وزیدند و موج شد، سپس کف کرد و یک پارچه کف شد و آن را در جای خانه‌ی کعبه گرد آورد و کوه‌هایی از کف ساخت و زمین را از زیر آن کشید و این است معنی قول خدای عزّوجلّ؛ راستی نخست خانه‌ای که برای مردم وضع شد، آن است که به مکّه است و با برکت، (آل عمران/96).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

الکافی، ج4، ص190/ نورالثقلین

12

(نازعات/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَبَسَ الْأَرْضَ عَلَی مَوْرِ أَمْوَاجٍ مُسْتَفْحِلَهًٍْ وَ لُجَجِ بِحَارِ زَاخِرَهًٍْ تَلْتَطِمُ أَوَاذِیُّ أَمْوَاجِهَا وَ تَصْطَفِقُ مُتَقَاذِفَاتُ أَثْبَاجِهَا وَ تَرْغُو زَبَدًا کَالْفُحُولِ عِنْدَ هِیَاجِهَا فَخَضَعَ جِمَاحُ الْمَاءِ الْمُتَلَاطِمِ لِثِقَلِ حَمْلِهَا وَ سَکَنَ هَیْجُ ارْتِمَائِهِ إِذْ وَطِئَتْهُ بِکَلْکَلِهَا وَ ذَلَّ مُسْتَخْذِیاً إِذْ تَمَعَّکَتْ عَلَیْهِ بِکَوَاهِلِهَا فَأَصْبَحَ بَعْدَ اصْطِخَابِ أَمْوَاجِهِ سَاجِیاً مَقْهُوراً وَ فِی حَکَمَهًِْ الذُّلِّ مُنْقَاداً أَسِیراً وَ سَکَنَتِ الْأَرْضُ مَدْحُوَّهًًْ فِی لُجَّهًِْ تَیَّارِهِ وَ رَدَّتْ مِنْ نَخْوَهًِْ بَأْوِهِ وَ اعْتِلَائِهِ وَ شُمُوخِ أَنْفِهِ وَ سُمُوِّ غُلَوَائِهِ وَ کَعَمَتْهُ عَلَی کِظَّهًِْ جَرْیَتِهِ فَهَمَدَ بَعْدَ نَزَقَاتِهِ وَ لَبَدَ بَعْدَ زَیَفَانِ وَثَبَاتِهِ.

امام علی (علیه السلام) - زمین را با امواج جوشان پرتلاطم فرو پوشاند، و دریاهای موّاج که موج‌های کوه پیکر آن‌ها به روی هم می‌غلطیدند، هریک دیگری را واپس می‌زد، و به مانند نره شترهای مست شهوت کف می‌کردند، و آب‌های سرکش متلاطم زیر بار سنگینی زمین فروتنی کردند و هیجان آب‌ها با تماس با سینه زمین آرام گرفت، و چون با شانه‌های خود بر آن غلطید، زبون و خوار شد و پس از غرّش امواجش، آرام و مقهور شد و چون اسب افسار شده رام گردید. خشکی‌های زمین را در دل امواج گسترد و آب را از کبر و غرور و سرکشی و خروش باز داشت، و از شدّت حرکتش کاسته شد، و بعد از آن همه حرکت‌های تند ساکت شد و پس از آن همه خروش و سرکشی متکبّرانه به جای خویش ایستاد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص356

نهج البلاغه، ص131/ نورالثقلین

آیه أَخْرَجَ مِنْها ماءَها وَ مَرْعاها [31]

و از آن آب و گیاهش را بیرون آورد.

1

(نازعات/ 31)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالی أَهْبَطَ آدَمَ إِلَی الْأَرْضِ، وَ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ رَتْقاً لَا تَمْطُرُ شَیْئاً، وَ کَانَتِ الْأَرْضُ رَتْقاً لَاتُنْبِتُ شَیْئاً، فَلَمَّا أَنْ تَابَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلی آدَمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ، أَمَرَ السَّمَاءَ فَتَقَطَّرَتْ بِالْغَمَامِ، ثُمَّ أَمَرَهَا فَأَرْخَتْ عَزَالِیَهَا، ثُمَّ أَمَرَ الْأَرْضَ فَأَنْبَتَتِ الْأَشْجَارَ، وَ أَثْمَرَتِ الثِّمَارَ، وَ تَفَهَّقَتْ بِالْأَنْهَارِ، فَکَانَ ذلِکَ رَتْقَهَا، وَ هذَا فَتْقَهَا.

امام باقر (علیه السلام) - راستی که خداوند تبارک‌وتعالی چون آدم (علیه السلام) را به زمین فرود آورد، آسمان‌ها بسته بود و هرگز نمی‌باریدند و زمین بسته بود و گیاهی نمی‌رویید و چون خدای عزّوجلّ توبه‌ی آدم (علیه السلام) را پذیرفت، به آسمان دستور داد تا از قطره‌های باران فرو بارید و او را فرمود تا دم مشک خود را گشود و سرازیر کرد سپس به زمین امر کرد تا درخت‌ها رویانید و میوه‌ها برآورد و جوی‌های آب برخروشانید و این بود بستن آن‌ها و این بود گشودن آن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

الکافی، ج8، ص121/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 31)

الباقر (علیه السلام) - کَانَتِ السَّمَاءُ رَتْقاً لَا تُنْزِلُ الْمَطَرَ وَ کَانَتِ الْأَرْضُ رَتْقاً لَا تُنْبِتُ الْحَبَّ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْخَلْقَ وَ بَثََ فِی‌ها مِنْ کُلِّ دَابَّة فَتَقَ السَّمَاءَ بِالْمَطَرِ وَ الْأَرْضَ بِنَبَاتِ الْحَبِّ.

امام باقر (علیه السلام) - آسمان بسته بود و باران فرود نمی‌کرد و زمین بسته بود و دانه‌ی گیاه نمی‌رویید و چون خدای تبارک‌وتعالی مردم را آفرید و از هر جانوری در زمین پراکند آسمان را به باران‌ریزی گشود و زمین را به رویاندن دانه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

الکافی، ج8، ص95/ نورالثقلین

3

(نازعات/ 31)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: خَرَجَ هِشَامُ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمَلِکِ حَاجّاً وَ مَعَهُ الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ فَلَقِیَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) … فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّه… لَمْ یَکُنْ لِلْأَرْضِ أَبْوَابٌ وَ هُوَ النَّبْتُ وَ لَمْ تُمْطِرِ السَّمَاءُ عَلَیْهَا فَتُنْبِتَ فَفَتَقَ السَّمَاءَ بِالْمَطَرِ وَ فَتَقَ الْأَرْضَ بِالنَّبَاتِ.

امام صادق (علیه السلام) - زمین بسته بود و درهایی که گیاه باشند نداشت و آسمان بر آن نمی‌بارید تا گیاه بروید و خدا آسمان را به باران گشود، و زمین را به گیاه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

بحارالأنوار، ج54، ص73

4

(نازعات/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ جَبَلَ جَلَامِیدَهَا وَ نُشُوزَ مُتُونِهَا وَ أَطْوَادِهَا {أَطْوَادَهَا} فَأَرْسَاهَا فِی مَرَاسِیهَا وَ أَلْزَمَهَا قَرَارَاتِهَا {قَرَارَتَهَا} فَمَضَتْ رُءُوسُهَا فِی الْهَوَاءِ وَ رَسَتْ أُصُولُهَا فِی الْمَاءِ فَأَنْهَدَ جِبَالَهَا عَنْ سُهُولِهَا وَ أَسَاخَ قَوَاعِدَهَا فِی مُتُونِ أَقْطَارِهَا وَ مَوَاضِعِ أَنْصَابِهَا فَأَشْهَقَ قِلَالَهَا وَ أَطَالَ أَنْشَازَهَا وَ جَعَلَهَا لِلْأَرْضِ عِمَاداً وَ أَرَّزَهَا فِیهَا أَوْتَاداً فَسَکَنَتْ عَلَی حَرَکَتِهَا مِنْ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا أَوْ تَسِیخَ بِحِمْلِهَا أَوْ تَزُولَ عَنْ مَوَاضِعِهَا.

امام علی (علیه السلام) - و کوه‌هایش را چون پستانی از دشت‌های آن بالا آورد، و پایه‌های آن‌ها را در همه نواحی¬اش فرو برد و در جایگاه‌های مقرر خود گذاشت و قله‌های آن کوه‌ها را بسیار بلند کرد و تپه‌هایشان را گسترده و دراز نمود، و آن‌ها را ستون زمین ساخت و در آن چون میخ‌ها پابرجا کرد و از جنبش باز ایستاد تا ساکنان خود را نلرزاند و آنچه بر دوش دارد در خود فرو نبَرَد و از جا برنکند و کوه‌های بزرگ و گران پس در جای‌هایی که به ایستشان بایستانید و در قرارگاه‌هاشان ملزم گردانید، پس سر آن کوه‌ها به هوا بر شد، و بُن آن‌ها به آب در شد. پس کوه‌ها را از دشت‌های هموار بیرون آورد و پایه‌های آن را در جای‌جایی از زمین که باید، فرو کرد و ستیغ‌های آن را بالا برد و بلندی‌های آن را دراز گرداند و برای زمینشان چون تکیه‌گاهی بپرداخت و چون میخشان در آن استوار ساخت، پس زمین با جنبشی که او راست آرام گردید تا نتواند ساکنانش را بلرزاند یا آنچه در پشت دارد بریزاند یا جای خود را بگرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

نهج البلاغه، ص328

5

(نازعات/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَلَمَّا أَلْقَتِ السَّحَابُ بَرْکَ بِوَانَیْهَا وَ بَعَاعَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ مِنَ الْعِبْءِ الْمَحْمُولِ عَلَیْهَا أَخْرَجَ بِهِ مِنْ هَوَامِدِ الْأَرْضِ النَّبَاتَ وَ مِنْ زُعْرِ الْجِبَالِ الْأَعْشَابَ فَهِیَ تَبْهَجُ بِزِینَهًِْ رِیَاضِهَا وَ تَزْدَهِی بِمَا أُلْبِسَتْهُ مِنْ رَیْطِ أَزَاهِیرِهَا وَ حِلْیَهًِْ مَا سُمِطَتْ بِهِ مِنْ نَاضِرِ أَنْوَارِهَا وَ جَعَلَ ذَلِکَ بَلَاغاً لِلْأَنَامِ وَ رِزْقاً لِلْأَنْعَامِ.

امام علی (علیه السلام) - ابرها پایین آمده، سینه بر زمین ساییدند، و آنچه بر پشت داشتند فرو ریختند که در بخش‌های بی‌گیاه زمین انواع گیاهان روییدن گرفت. و از کوه‌های عریان هیزم و بوته رویاند؛ و آن‌ها با زیور گلستان‌های خود خرّم شدند، و از زیور گوشواره گل‌هایشان که بر آن‌ها پوشاند به خود بالیدند و هم از آرایش شکوفه‌های خرّمی که به آن آراسته شدند و این را برای مردم خوراک و توشه ساخت و برای حیوانات، روزی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

نهج البلاغه، ص133/ نورالثقلین

آیه وَ الْجِبالَ أَرْساها [32]

و کوه‌ها را استوار ساخت.

1

(نازعات/ 32)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْجِبالَ أَرْساها أَیْ أَثْبَتَهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا؛ منظور استوار و ثابت گردانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص358

القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ [33]

همه‌ی این‌ها برای بهره‌گیری شما و چهارپایانتان است.

1

(نازعات/ 33)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِه مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ یُرِیدُ مَنَافِعَ لَکُمْ وَ لِأَنْعَامِکُم.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ؛ این است که منافعی برای شما و دام‌هایتان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی، ج2، ص406

آیه فَإِذا جاءَتِ الطَّامَّةُ الْکُبْری [34]

هنگامی‌که آن حادثه‌ی وحشتناک بزرگ رخ دهد.

1

(نازعات/ 34)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَقَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) کَفَی بِالْمَوْتِ طَامَّهًًْ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ إِنَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ أَطَمُ وَ أَطَمُّ مِنَ الْمَوْتِ… وَقَوْلُهُ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی قَالَ یَذْکُرُ مَا عَمِلَهُ کُلَّهُ وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری قَالَ: أُحْضِرَت.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای جبرئیل! مرگ به‌عنوان حادثه‌ی وحشتناک کافی است». جبرئیل گفت: «آنچه بعد از مرگ است وحشتناکتر و وحشتناکتر از مرگ است». … [درباره‌ی] سخن خداوند؛ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی، گفت: همه‌ی کارهایش را به خاطر می‌آورد. [و درباره‌ی] وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری گفت: «[دوزخ] حاضر می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی

2

(نازعات/ 34)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ النَّزَّالِ‌بْنِ‌سَبْرَهًَْ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل… فَقَامَ إِلَیْهِ صَعْصَعَهًُْ‌بْنُ‌صُوحَانَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی یَخْرُجُ الدَّجَّالُ فَقَالَ لَهُ عَلِی (علیه السلام) … أَلَا إِنَ بَعْدَ ذَلِکَ الطَّامَّهًَْ الْکُبْرَی قُلْنَا وَ مَا ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ خُرُوجُ دَابَّهًٍْ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ عِنْدِ الصَّفَا مَعَهَا خَاتَمُ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ وَ عَصَا مُوسَی (علیه السلام) یَضَعُ الْخَاتَمَ عَلَی وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَیَنْطَبِعُ فِیهِ هَذَا مُؤْمِنٌ حَقّاً وَ یَضَعُهُ عَلَی وَجْهِ کُلِّ کَافِرٍ فَیَنْکَتِبُ هَذَا کَافِرٌ حَقّاً حَتَّی إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُنَادِی الْوَیْلُ لَکَ یَا کَافِرُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ یُنَادِی طُوبَی لَکَ یَا مُؤْمِنُ وَدِدْتُ أَنِّی الْیَوْمَ کُنْتُ مِثْلَکَ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً ثُمَّ تَرْفَعُ الدَّابَّهًُْ رَأْسَهَا فَیَرَاهَا مَنْ بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا فَعِنْدَ ذَلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَهًُْ فَلَا تَوْبَهًٌْ تُقْبَلُ وَ لَا عَمَلٌ یُرْفَعُ وَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) لَا تَسْأَلُونِّی عَمَّا یَکُونُ بَعْدَ هَذَا فَإِنَّهُ عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَیَّ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا أُخْبِرَ بِهِ غَیْرَ عِتْرَتِی.

امام علی (علیه السلام) - نزال‌بن‌صبره گوید: امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثی طولانی سخن از دجّال به میان آورد که: «بدانید بعد از آن، حادثه‌ی بزرگی روی می‌دهد». عرض کردیم: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) آن حادثه چیست»؟ فرمود: «آمدن دابة الارض از سمت صفا است، انگشتر سلیمان (علیه السلام) و عصای موسی (علیه السلام) با اوست آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که می‌گذارد، در جای آن نوشته می‌شود: این مؤمن حقیقی است و بر روی هر کافری بگذارد نوشته می‌شود: این کافر حقیقی است. تا جایی که مؤمن صدا می‌زند: «ای کافر، وای بر تو»! و کافر صدا می‌زند: «ای مؤمن، خوش به حالت! دوست داشتم من هم امروز مثل تو بودم و به چنین سعادتی برسم». سپس دابة الارض سر خود را بلند می‌کند و مردمی که در بین مشرق و مغرب هستند بعد از طلوع خورشید از جانب مغرب به اذن خدا او را می‌بینند در آن‌وقت دیگر توبه برداشته می‌شود؛ نه توبه‌ای قبول و نه عملی به‌سوی خدا بالا می‌رود و ایمان‌کسی که پیش‌تر ایمان نیاورده یا در حال ایمان خیری کسب نکرده بود به حال صاحبش سودی ندارد. آنگاه حضرت (علیه السلام) فرمود: «از آنچه بعد از آن روی می‌دهد از من نپرسید. زیرا حبیبم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با من عهد بسته که جز به عترت خود اطّلاع ندهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

کمال الدین، ج2، ص527

آیه یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی [35]

در آن روز انسان به یاد کوشش‌هایش می‌افتد.

1

(نازعات/ 35)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَقَوْلُهُ یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی قَالَ یَذْکُرُ مَا عَمِلَهُ کُلَّهُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنسَانُ مَا سَعَی؛ تمامی اعمالی که انجام داده را به یاد می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص360

القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه وَ بُرِّزَتِ الْجَحیمُ لِمَنْ یَری [36]

و دوزخ برای هر بیننده‌ای آشکار می‌گردد.

1

(نازعات/ 36)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَنْ یَری قَالَ أُحْضِرَتْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَبُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِمَن یَرَی؛ منظور حاضر و آماده‌شدن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج7، ص126/ القمی، ج2، ص403/ البرهان

آیه فَأَمَّا مَنْ طَغی [37]

امّا آن‌کسی که طغیان کرده،

1

(نازعات/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا هُوَ عَلْقَمَهًُْ‌بْنُ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ الدَّار.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَن طَغَی * وَآثَرَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا؛ منظور از کسی که طغیان کرده است، علقمةبن‌حارث‌بن‌عبدالدّار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

2

(نازعات/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی یَقُولُ: عَلَا وَ تَکَبَّرَ وَ هُوَ عَلْقَمَهًُْ‌بْنُ الْحَرْثِ‌بْنِ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ قُصَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ طَغی؛ یعنی خود را بگیرد و تکبّر کند و او علقمةبن حرث‌بن عبداللّه‌بن‌قصی بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

شواهدالتنزیل، ج2، ص422

3

(نازعات/ 37)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی أُصُولِ الْکَافِی بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ (علیه السلام): وَ مَنْ طَغَی ضَلَّ عَلَی عَمْدٍ بِلَا حُجَّهًٍْ.

امام علی (علیه السلام) - هرکس از حدود خداوند سرکشی و طغیان نماید، گمراه خواهد شد بدون اینکه عملی انجام دهد و در این انحراف هیچ حجّتی برای عذر پذیرفته نمی¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

نورالثقلین

آیه وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا [38]

و زندگی دنیا را [بر آخرت] مقدّم داشته.

1

(نازعات/ 38)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌أَبِی‌الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلَیْنَا أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْبَصْرَهًَْ مَرَّ بِی وَ أَنَا أَتَوَضَّأُ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَحْسِنْ وُضُوءَکَ یُحْسِنِ اللَّهُ إِلَیْکَ ثُمَّ جَازَنِی فَأَقْبَلْتُ أَقْفُو أَثَرَهُ فَحَانَتْ مِنْهُ الْتِفَاتَهًًْ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَ لَکَ إِلَیَّ حَاجَهًٌْ قُلْتُ نَعَمْ عَلِّمْنِی کَلَاماً یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهِ فَقَال… اعْلَمْ یَا عَبْدَ‌اللَّهِ أَنَّ کُلَّ عَامِلٍ فِی الدُّنْیَا لِلْآخِرَهًِْ لَا بُدَّ أَنْ یُوَفَّی أَجْرَ عَمَلِهِ فِی الْآخِرَهًِْ وَ کُلُّ عَامِلِ دُنْیَا لِلدُّنْیَا عُمَالَتُهُ فِی الْآخِرَهًِْ نَارُ جَهَنَّمَ ثُمَّ تَلَا أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلَهُ تَعَالَی فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی.

امام علی (علیه السلام) - حسن بصری روایت کند هنگامی‌که امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) به بصره آمد بر من گذشت و من وضو می‌گرفتم به من فرمود: «پسر وضویت را خوب بگیر! خدا به تو نیکی کند». بعد از من گذشت، من دنبالش رفتم، سپس به من توجّه کرد و فرمود: «ای پسر! به من نیازی داری»؟ گفتم: «آری! به من سخنی بیاموز که خدا مرا سودی دهد به آن سخن». فرمود: «… بنده‌ی خدا! بدان که هرکس در دنیا برای آخرت کار کند ناگزیر پاداش عملش به تمام و کمال به او داده شود و هرکس به امور دینی به‌جهت دستیابی به دنیا عمل کند، اجر و پاداش وی در آخرت آتش دوزخ خواهد بود». سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) این آیات را تلاوت نمود: «فَأَمَّا مَنْ طَغی* وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج74، ص424/ بحارالأنوار، ج100، ص32/ الأمالی للمفید، ص118

2

(نازعات/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ خَمْسَهًُْ رَهْطٍ مِنْ أَصْحَابِنَا یَوْماً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَقْرَبَنَّ مِنَ الْحَرَامِ مِنَ الْمَالِ وَ النِّسَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ وَ لَا تُؤْثِرَنَّ الْحَیَاهًَْ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی یَعْنِی الدُّنْیَا الْمَلْعُونَهًَْ وَ الْمَلْعُونُ مَا فِیهَا إِلَّا مَا کَانَ لِلَّه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! نباید به حرام از جمله مال و زن نزدیک شوی، زیرا که خدای تعالی می‌فرماید: و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است! (الرحمن/46) و نباید زندگی دنیا را بر آخرت به لذّت‌ها و شهوت‌هایش اختیار کنی زیرا که خدای تعالی در کتابش می‌فرماید: فَأَمَّا مَنْ طَغی* وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی یعنی دنیا ملعون است و ملعون است آنچه که در آن است مگر آنچه که برای خدا باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص362

بحارالأنوار، ج74، ص107؛ «جن» بدل «لاتقربن» / مکارم الأخلاق، ص455؛ بتفاوت یسیر

آیه فَإِنَّ الْجَحیمَ هِیَ الْمَأْوی [39]

به یقین دوزخ جایگاه اوست.

آیه وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی [40]

و آن‌کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا باز دارد.

و آن‌کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد

1 -1

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَرَاهُ وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُهُ وَ یَفْعَلُهُ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الْأَعْمَالِ فَذَلِکَ الَّذِی خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی.

امام صادق (علیه السلام) - داوودبن‌کثیر رقّی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ؛ و هرکس را که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ است، (الرحمن/46) روایت کرده است که: «هرکس بداند که خداوند وی را می‌بیند و سخنان وی را می‌شنود و از اعمال نیک و بد وی آگاه است و این امر، وی را از انجام‌دادن اعمال زشت باز بدارد، این همان کسی است که از ایستادن در پیشگاه پروردگارش ترسیده و نفس را از هوی‌وهوس بازداشته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الکافی، ج2، ص80/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص219/ بحارالأنوار، ج67، ص364/ مشکاهًْ الأنوار، ص154/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(نازعات/ 40)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی قَالَ هُوَ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ عَلَی مَعْصِیَهًِْ اللَّهِ وَ قَدَرَ عَلَیْهَا ثُمَّ یَتْرُکُهَا مَخَافَهًَْ اللَّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنْهَا فَمُکَافَاتُهُ الْجَنَّهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ* وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوَی؛ آن بنده‌ای است که آنگاه که قادر به انجام گناه باشد و موقعیّت انجام گناه برای وی پیش بیاید، به خاطر ترس از خداوند از انجام آن گناه امتناع می‌کند و نفس خویش را از آن نهی می‌کند، پاداش او بهشت خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

بحارالأنوار، ج67، ص379/ القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین؛ بتفاوت لفظی

1 -3

(نازعات/ 40)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِی أبُوالحَسَن (علیه السلام) اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: ابوالحسن (علیه السلام) به من فرمودند: «بترس از بالارفتن سهل و آسان، درصورتی‌که پایین‌آمدن و سقوط از آن دشوار و ناراحت‌کننده باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الکافی، ج2، ص336/ نورالثقلین

1 -4

(نازعات/ 40)

السجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ زَیْنِ‌الْعَابِدِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ یَنْبُشُ الْقُبُورَ فَاعْتَلَّ جَارٌ لَهُ فَخَافَ الْمَوْتَ فَبَعَثَ إِلَی النَّبَّاشِ فَقَالَ لَهُ کَیْفَ کَانَ جِوَارِی لَکَ قَالَ أَحْسَنَ جِوَارٍ قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَهًًْ قَالَ قُضِیَتْ حَاجَتُکَ قَالَ فَأَخْرَجَ إِلَیْهِ کَفَنَیْنِ فَقَالَ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْکَ وَ إِذَا دُفِنْتُ فَلَا تَنْبُشْنِی فَامْتَنَعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَبَی أَنْ یَأْخُذَهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَهُ فَلَمْ یَزَلْ بِهِ حَتَّی أَخَذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْهِ وَ مَاتَ الرَّجُلُ فَلَمَّا دُفِنَ قَالَ النَّبَّاشُ هَذَا قَدْ دُفِنَ فَمَا عِلْمُهُ بِأَنِّی تَرَکْتُ کَفَنَهُ أَوْ أَخَذْتُهُ لَآخُذَنَّهُ فَأَتَی قَبْرَهُ فَنَبَشَهُ فَسَمِعَ صَائِحاً یَقُولُ وَ یَصِیحُ بِهِ لَا تَفْعَلْ فَفَزِعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ فَتَرَکَهُ وَ تَرَکَ مَا کَانَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لِوُلْدِهِ أَیُّ أَبٍ کُنْتُ لَکُمْ قَالُوا نِعْمَ الْأَبُ کُنْتَ لَنَا قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکُمْ حَاجَهًًْ قَالُوا قُلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّا سَنَصِیرُ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ وَ أُحِبُّ إِذَا أَنَا مِتُّ أَنْ تَأْخُذُونِی فَتُحْرِقُونِّی بِالنَّارِ فَإِذَا صِرْتُ رَمَاداً فَادْفِنُونِی ثُمَّ تَعَمَّدُوا بِی رِیحاً عَاصِفاً فَذُرُّوا نِصْفِی فِی الْبَرِّ وَ نِصْفِی فِی الْبَحْرِ قَالُوا نَفْعَلُ فَلَمَّا مَاتَ فَعَلَ بِهِ وُلْدُهُ مَا أَوْصَاهُمْ بِهِ فَلَمَّا ذَرُّوهُ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْبَرِّ اجْمَعْ مَا فِیکَ وَ قَالَ لِلْبَحْرِ اجْمَعْ مَا فِیکَ فَإِذَا الرَّجُلُ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَا حَمَلَکَ عَلَی مَا أَوْصَیْتَ بِهِ وُلْدَکَ أَنْ یَفْعَلُوهُ بِکَ قَالَ حَمَلَنِی عَلَی ذَلِکَ وَ عِزَّتِکَ خَوْفُکَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَإِنِّی سَأُرْضِی خُصُومَکَ وَ قَدْ آمَنْتُ خَوْفَکَ وَ غَفَرْتُ لَکَ.

امام سجّاد (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی از امام سجّاد (علیه السلام) نقل کرده است: در بنی اسرائیل مردی بود کفن دزد. همسایه‌ای داشت که روزی بیمار شد و مرگ خود را نزدیک دید. مرد، همسایه نبّاش و کفن دزدش را خواست و به او گفت: «من چگونه همسایه‌ای بودم»؟ نبّاش گفت: «بهترین همسایه». گفت: «تقاضایی دارم». نبّاش گفت: «خواسته‌ات حتماً تأمین است». مرد همسایه دو عدد کفن در مقابل نبّاش گذاشت و گفت: «دوست دارم بهترین اینها را برداری و هنگامی که من مردم، قبر مرا نبش نکنی و کفن مرا ندزدی». نبّاش به ملاحظه‌ی آشنایی و همسایگی، از برداشتن کفن خودداری کرد. ولی وقتی همسایه اصرار کرد، بالأخره کفن بهتر را برداشت. اتفاقاً در یکی از همان شب‌ها آن شخص فوت کرد. پس از این که به خاک سپرده شد، نباش فکر کرد و با خود گفت: «این شخص که مرده و به خاک سپرده شد. الآن چه می‌داند که من کفن او را برداشته‌ام یا رها کرده‌ام». پس طبق عادت همیشگی خود شبانه بر سر قبر آمد. امّا همین که قبر را شکاف، ناگهان صدایی شنید که به او گفت: «چنین نکن»! نبّاش سخت وحشت زده شد و به کلی این عمل ننگین را کنار گذاشت. بعداً در مقام وصیّت برآمد و به فرزندانش گفت: «من چگونه پدری بودم برای شما»؟ گفتند: «پدر خوبی بودی». گفت: «من تقاضایی از شما دارم». گفتند: «هر چه می‌خواهی بگو که حتماً انجام خواهیم داد، ان شاء الله»! گفت: «من دوست دارم وقتی مردم، بدن مرا با آتش بسوزانید و چون خاکستر شدم، خاکستر بدنم را به باد دهید و نصفش را در دریا و نصف دیگرش را در بیابان پراکنده سازید». پس از مردن نبّاش، یکی از فرزندانش طبق وصیّت او عمل کرد و چون خاکسترش را پراکنده ساخت، خداوند متعال به دریا و بیابان فرمان داد که ذرّات بدن مرد را جمع نماید. ناگهان مرد نبّاش زنده شد و ایستاد. خداوند متعال به او خطاب کرد و فرمود: «به چه جهت چنین وصیّتی کردی»؟ عرض کرد: «قسم به عزّت و عظمت تو! که جز خوف و ترس از عذاب، هیچ عاملی در میان نبود». خدای مهربان فرمود: «من هم به پاداش این عمل، تمام دشمنانت را از تو راضی خواهم کرد و خوف و وحشتت را به امن و امان تبدیل کرده و ترا مشمول بخشش و مغفرت خود ساختم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص364

الأمالی للصدوق، ص327

1 -5

(نازعات/ 40)

ابنِ‌عبّاسٍ (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) خَافَ فَانْتَهَی عَنِ الْمَعْصِیَهًِْ وَ نَهَی عَنِ الْهَوَی نَفْسَه.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که ترس داشت و از معصیت و گناه امتناع کرد و نفس خود را از هوی‌وهوس بازداشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

1 -6

(نازعات/ 40)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ یَقُولُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) خَافَ مَقَامَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ وَ حِسَابَهُ وَ قَضَاءَهُ بَیْنَ الْعِبَادِ فَانْتَهَی عَنِ الْمَعْصِیَهًِْ، وَ نَهَی نَفْسَهُ عَنِ الْهَوَی یَعْنِی عَنِ الْمَحَارِمِ الَّتِی یَشْتَهِیهَا النَّفْس.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ؛ او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که از ایستادن در برابر پروردگار و حساب و داوری او میان بندگان می‌ترسید و لذا از گناهان پرهیز می‌کرد و نفس خود را از هوی‌وهوس یعنی از گناهانی که نفس انسان به آن‌ها میل می‌کند، باز می‌داشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

شواهدالتنزیل، ج2، ص422

و نفس را از هوا باز دارد

2 -1

(نازعات/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ کِبْرِیَائِی وَ نُورِی وَ عَظَمَتِی وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَاهُ عَلَی أَمْرِی إِلَّا شَتَّتُّ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ لَبَّسْتُ عَلَیْهِ دُنْیَاهُ وَ شَغَلْتُ قَلْبَهُ بِهَا وَ لَمْ أُعْطِهِ مِنْهَا إِلَّا مَا قَدَّرْتُ لَهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ نُورِی وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ أَمْرِی عَلَی هَوَاهُ إِلَّا اسْتَحْفَظْتُهُ مَلَائِکَتِی وَ کَفَّلْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ رِزْقَهُ وَ کُنْتُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَهًِْ کُلِّ تَاجِرٍ وَ أَتَتْهُ الدُّنْیَا وَ هِیَ رَاغِمَهًٌْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند متعال چنین اعلام فرموده: «که قسم به عزّت و جلال و کبریاء و نور و علوّ و ارتفاع مکان خودم! هیچ بنده‌ای هوی و خواست خودش را بر اراده و خواسته من مقدّم ندارد مگر اینکه من به کیفر این عمل کارهای او را پریشان سازم و زندگی دنیای او را بر او دشوار نمایم و قلبش را به دنیا مشغول دارم. و از اموال دنیا به‌جز آن مقداری که مقدّر نموده‌ام به او نخواهم داد و به عزّت و جلال و عظمت و نور و علوّ و ارتفاع مکان خود سوگند! هر بنده‌ای که خواست مرا بر خواسته‌ی خود مقدّم دارد، من ملائکه‌ی خود را حافظ و نگهبان او نموده و آسمان و زمین را کفیل روزی او قرار می‌دهم و من خود دنبال معامله و تجارت تجّار به سود او می‌پردازم و دنیا در نهایت ذلّت و تسلیم به او رو می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

إرشادالقلوب، ج1، ص179/ نورالثقلین

2 -2

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ احْذَرُوا أَهْوَاءَکُمْ کَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَکُمْ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَعْدَی لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «از هواها و تمایلات خود برحذر باشید! همان‌طورکه از دشمنان خویش حذر می‌کنید. دشمنی هیچ‌چیز برای مردم به پایه‌ی پیروی از هوای نفس و گفتارهای انسان نمی‌رسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

الکافی، ج2، ص335/ نورالثقلین

2 -3

(نازعات/ 40)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): إِنَّمَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَیْنِ: اتِّبَاعَ الْهَوی وَ طُولَ الْأَمَلِ؛ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوی، فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ؛ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ، فَیُنْسِی الْآخِرَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) فرمود: ترسناک‌ترین چیزی که از ابتلای شما به آن می‌ترسم دو چیز است؛ اوّل پیروی از هوای نفس، دوّم آرزوی بی‌شمار. امّا پیروی از هوای نفس، شخص را از راه حقّ باز می‌دارد و آرزوی بی‌حساب آخرت را از یاد می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

الکافی، ج4، ص35/ نورالثقلین

2 -4

(نازعات/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً أَیَّ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی قَالَ لَهُ یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ قَال قُصَّهَا عَلَیَّ لِأَعْرِفَهَا قَالَ… الثَّالِثَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ النَّاسَ فِی لَهْوِهِمْ وَ طَرَبِهِمْ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی فَاجْتَهَدْتُ فِی صَرْفِ الْهَوَی عَنْ نَفْسِی حَتَّی اسْتَقْرَرْتُ عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ أَحْسَنْتَ وَ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که روزی به بعضی از شاگردانش فرمود: «چه چیز از من آموختی»؟ عرض کرد: «آقا من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بشناسم». عرض کرد: «… سوّم مردم را سرگرم لهو و لعب دیدم و شنیدم گفته‌ی خدای تعالی را که می‌فرماید: وَ امّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی پس کوشش کردم که هوس را از خود دور کنم تا اینکه بر طاعت خدا ثابت باشم». فرمود: «احسنت، واللّه»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص366

إرشادالقلوب، ج1، ص187/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص303؛ بتفاوت یسیر

2 -5

(نازعات/ 40)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً قَالَ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لَا تَدَعِ النَّفْسَ وَ هَوَاهَا فَإِنَّ هَوَاهَا فِی رَدَاهَا وَ تَرْکُ النَّفْسِ وَ مَا تَهْوَی أَذَاهَا وَ کَفُّ النَّفْسِ عَمَّا تَهْوَی دَوَاهَا.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: ابوالحسن (علیه السلام) به من فرمود: «بترس از بالارفتن سهل و آسان، درصورتی‌که پایین‌آمدن و سقوط از آن دشوار و ناراحت‌کننده باشد». و امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: هیچ‌گاه نفس خود را با هوی و خواسته‌ی آن دمساز مکن، چون هواهای نفسانی، همان نفس را به پستی سقوط و هلاکت می‌افکند و رهاکردن نفس را با لذّت‌ها و خواسته‌ها (که هر چه می‌خواهد انجام دهد) موجب اذیّت و رنج نفس خواهد شد و بازداشتن نفس از آنچه می‌طلبد، درمان مرض و بیماری نفس است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

الکافی، ج2، ص336/ نورالثقلین

2 -6

(نازعات/ 40)

الباقر (علیه السلام) - الْجَنَّهًُْ مَحْفُوفَهًٌْ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا، دَخَلَ الْجَنَّهًَْ؛ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَهًٌْ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ، فَمَنْ أَعْطی نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا، دَخَلَ النَّارَ.

امام باقر (علیه السلام) - بهشت محصور به دشواری‌ها و صبر است. پس کسی که شدائد و دشواری‌های دنیا را تحمّل نماید، داخل بهشت خواهد شد، و دوزخ هم محصور و احاطه شده با لذّت‌ها و خوشی‌ها. بنابراین هرکس که از لذائذ و شهوات نفسانی بهره‌مند گردد، داخل آتش خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

الکافی، ج2، ص89/ نورالثقلین

آیه فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی [41]

به یقین بهشت جایگاه اوست.

1

(نازعات/ 41)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی خَاصّاً لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَنْ کَانَ عَلَی مِنْهَاجِهِ هَکَذَا عَامّاً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِنَّ الْجَنّة هِیَ الْمَأْوَی؛ این آیه به علی (علیه السلام) و هر آن کس که بر طریقت علی (علیه السلام) است، اختصاص دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج40، ص320/ المناقب، ج2، ص94/ البرهان

آیه یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها [42]

و از تو درباره‌ی قیامت می‌پرسند که در چه زمانی واقع می‌شود؟

1

(نازعات/ 42)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْساها قَالَ مَتَی تَقُوم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از أَیَّانَ مُرْسَاهَا؛ این است که می¬پرسند: «چه زمانی فرا می‌رسد»؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

القمی، ج2، ص403/ البرهان/ نورالثقلین

2

(نازعات/ 42)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْسَاهَا أَیْ مَتَی وُقُوعُهَا وَ کَوْنُهَا؟ وَ قِیلَ: مُنْتَهَاهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَیَّانَ مُرْساها؛ یعنی وقت وقوع و تحقّق آن چه زمانی است؟ گفته شده: منتهای زمان آن چه وقتی است؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج7، ص54

3

(نازعات/ 42)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (علیه السلام) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّی‌ها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْآیَهًَْ وَ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تعالی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها وَ قَالَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ قَالَ: وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَ السَّاعَةَ قَرِیبٌ

یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گوید: از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریّت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند». عرض کردم: «برای چه؟ مولای من»! فرمود: «زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: درباره‌ی قیامت از تو می‌پرسند که چه وقت فرا می‌رسد. بگو: «علم آن نزد پروردگار من است. تنها اوست که چون زمانش فرا رسد آشکارش می‌سازد. فرارسیدن آن بر آسمانیان و زمینیان پوشیده است، جز به ناگهان بر شما نیاید». چنان از تو می‌پرسند که گویی تو از آن آگاهی. بگو: «علم آن نزد خداست ولی بیشتر مردم نمی‌دانند»، (اعراف/187). و نیز این همان ساعتی است که خدا فرموده است: یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها و هم فرموده است: علم آن وقت فقط در نزد خدا است، (لقمان/34). و در آیه‌ی دیگر فرمود: آیا تنها منتظر آنند که به ناگاه قیامت فرا رسد؟ هرآینه نشان‌های قیامت آشکار شده است و چون فرا رسد پند گرفتنشان را چه فایده؟ (محمّد/18). و نیز فرمود: قیامت نزدیک شد و ماه دو پاره گردید. (قمر/1)، و هم فرمود: خدا است که این کتاب بر حق و ترازو را نازل کرده است و تو چه می‌دانی؟ شاید قیامت نزدیک باشد. آنان که باورش ندارند آن را به شتاب می‌طلبند و آنان که ایمان آورده‌اند از آن بیمناکند و می‌دانند که حق است. آگاه باش! کسانی که درباره‌ی قیامت جدال می‌کنند سخت در گمراهی هستند. (شوری/18-17).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص368

بحارالأنوار، ج53، ص1

آیه فیمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها [43]

تو را با یادآوری زمان آن چه کار؟!

آیه إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها [44]

نهایت آن به‌سوی پروردگار تو است. [و هيچ‌كس جز خدا از زمانش آگاه نيست].

1

(نازعات/ 44)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ اللَّهُ: إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها أَیْ عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پس خداوند عزّوجلّ فرمود: إِلَی رَبِّکَ مُنتَهَاهَا؛ منظور علم به آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص370

القمی، ج2، ص404/ البرهان/ نورالثقلین

آیه إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ یَخْشاها [45]

تو فقط بیم دهنده‌ی کسانی هستی که از آن می‌ترسند [و آمادگي پذيرش دارند].

آیه کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلاَّ عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها [46]

در آن روز که قیامت را می‌بینند احساس می‌کنند که گویا توقّفشان [در دنيا و برزخ] جز شامگاهی یا صبحگاهی بیشتر نبوده است.

1

(نازعات/ 46)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قوله کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحَاهاً قَالَ بَعْضُ یَوْم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَهَا لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحَاهَا؛ روز قیامت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص370

القمی، ج2، ص403/ نورالثقلین

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

2 + 3 = ?