تفسیر روایی سوره حَشر

سوره حَشر

ثواب قرائت

1 (حَشر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْحَشْرِ لَمْ یَبْقَ جَنَّهًْ وَ لَا نَارٌ وَ لَا عَرْشٌ وَ لَا کُرْسِیٌّ وَ لَا الْحُجُبُ وَ لَا السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ لَا الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ الْهَوَاءُ وَ الرِّیحُ وَ الطَّیْرُ وَ الشَّجَرُ وَ الْجِبَالُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ الْمَلَائِکَهًُْ إِلَّا صَلَّوْا عَلَیْهِ وَ اسْتَغْفَرُوا لَهُ وَ إِنْ مَاتَ فِی یَوْمِهِ أَوْ فِی لَیْلَتِهِ مَاتَ شَهِیداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی حشر را بخواند، بهشت و جهنّم، عرش و کرسی و حجاب‌ها و آسمان‌های هفت‌گانه و زمین‌های هفت‌گانه و هوا و باد و پرندگان و درختان و کوه‌ها، خورشید و ماه و ملائکه بر او درود می‌فرستند و برای او طلب استغفار می‌کنند و اگر در روز و یا شب بمیرد، شهید است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص78 وسایل الشیعه، ج6، ص257/ نورالثقلین/ البرهان

2 (حَشر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ الرَّحْمَنَ وَ الْحَشْرَ إِذَا أَمْسَی وَکَّلَ اللَّهُ تَعَالَی بِدَارِهِ مَلَکاً شَاهِراً سَیْفَهُ حَتَّی یُصْبِحَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس هنگامی‌که شام می‌کند [سوره‌ی حشر را] بخواند، خداوند فرشته‌ای را بر خانه‌اش می‌گمارد که تا صبح شمشیرش را کشیده [و آماده‌ی دفاع از او] است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص78 المصباح للکفعمی، ص447/ نورالثقلین

3 (حَشر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا وَ تَوَجَّهَ فِی حَاجَهًٍْ، قَضَاهَا اللَّهُ لَهُ مَا لَمْ تَکُنْ فِی مَعْصِیَهًٍْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن (سوره‌ی حشر) را بنویسد و بر گردن بیاویزد و حاجتی را طلب کند، خداوند آن را اجابت می‌کند، درصورتی‌که آن حاجت، معصیت نباشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص78 البرهان

4 (حَشر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَهَا لَیْلَهًَْ جُمُعَهًٍْ أَمِنَ مِنْ بَلَائِهَا إِلَی أَنْ یُصْبِحَ وَ مَنْ تَوَضَّأَ عِنْدَ طَلَبِ حَاجَهًٍْ ثُمَّ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَهًٍْ الْحَمْدَ وَ السُّورَهًَْ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ مِنَ الْأَرْبَعِ رَکَعَاتٍ وَ یَتَوَجَّهُ إِلَی حَاجَهًٍْ، یُسَهِّلِ اللَّهُ أَمْرَهَا. وَ مَنْ کَتَبَهَا بِمَاءٍ طَاهِرٍ وَ شَرِبَهَا رُزِقَ الذَّکَاءَ وَ قِلَّهًَْ النِّسْیَانِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را شب جمعه بخواند، تا صبح از بلای آن در امان است و هرکس برای برآورده‌شدن حاجتش وضو سازد و چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعتی سوره‌ی حمد و حشر را بخواند، بعد از تمام‌کردن چهار رکعت، حاجتش را بیان کند، خداوند، برآورده‌شدن آن حاجت را آسان می‌کند و هرکس آن را با آب پاک بنویسد و آن را بنوشد، به اذن خداوند تعالی ذکاوت و کمی فراموشی نصیب او می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص78 البرهان

آیه سَبَّحَ لِلهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [1]

 

آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، برای خدا تسبیح می‌گویند؛ و او توانا و حکیم است.

 

آیه هُوَ الَّذی أَخْرَجَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللهِ فَأَتاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَ قَذَفَ فی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنینَ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ [2]

 

او کسی است که کافران اهل کتاب را در نخستین برخورد [با مسلمانان] از خانه‌هایشان بیرون راند. گمان نمی‌کردید آنان بیرون روند، و خودشان نیز گمان می‌کردند که دژهای محکمشان آن‌ها را از عذاب الهی مانع می‌شود؛ امّا خداوند از آنجا که گمان نمی‌کردند به سراغشان آمد و در دل‌هایشان ترس و وحشت افکند، به‌گونه‌ای که خانه‌های خود را با دست خویش و با دست مؤمنان ویران می‌کردند؛ پس عبرت بگیریدای صاحبان بصیرت!

 

او کسی است که کافران اهل کتاب را در نخستین برخورد [با مسلمانان] از خانه‌هایشان بیرون راند. گمان نمی‌کردید آنان بیرون روند و خودشان نیز گمان می‌کردند که دژهای محکمشان آن‌ها را از عذاب الهی مانع می‌شود

1 -1 (حَشر/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا قَالَ سَبَبُ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ ثَلَاثَهًُْ أَبْطُنٍ مِنَ الْیَهُودِ بَنِی النَّضِیرَِ قُرَیْظَهًَْ وَ قَیْنُقَاعَ وَ کَانَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَهْدٌ وَ مُدَّهًٌْ فَنَقَضُوا عَهْدَهُمْ وَ کَانَ سَبَبُ ذَلِکَ فِی بَنِی النَّضِیرِ فِی نَقْضِ عَهْدِهِمْ أَنَّهُ أَتَاهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَسْتَسْلِفُهُمْ دِیَهًَْ رَجُلَیْنِ قَتَلَهُمَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ غِیلَهًًْ یَعْنِی یَسْتَقْرِضُ وَ کَانَ قَصَدَ کَعْبَ‌بْنَ‌الْأَشْرَفِ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَی کَعْبٍ قَالَ مَرْحَباً یَا أَبَا الْقَاسِمِ وَ أَهْلًا وَ قَامَ کَأَنَّهُ یَصْنَعُ لَهُ الطَّعَامَ وَ حَدَّثَ نَفْسَهُ أَنْ یَقْتُلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ یُتْبِعَ أَصْحَابَهُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَأَخْبَرَهُ بِذَلِکَ فَرَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ قَالَ لِمُحَمَّدِ‌بْنِ‌مَسْلَمَهًَْ الْأَنْصَارِیِّ اذْهَبْ إِلَی بَنِی النَّضِیرِ فَأَخْبِرْهُمْ أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ قَدْ أَخْبَرَنِی بِمَا هَمَمْتُمْ بِهِ مِنَ الْغَدْرِ فَإِمَّا أَنْ تَخْرُجُوا مِنْ بَلَدِنَا وَ إِمَّا أَنْ تَأْذَنُوا بِحَرْبٍ فَقَالُوا نَخْرُجُ مِنْ بِلَادِکَ فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ أَلَّا تَخْرُجُوا وَ تُقِیمُوا وَ تُنَابِذُوا مُحَمَّداً الْحَرْبَ فَإِنِّی أَنْصُرُکُمْ أَنَا وَ قَوْمِی وَ حُلَفَائِی فَإِنْ خَرَجْتُمْ خَرَجْتُ مَعَکُمْ وَ إِنْ قَاتَلْتُمْ قَاتَلْتُ مَعَکُمْ فَأَقَامُوا وَ أَصْلَحُوا حُصُونَهُمْ وَ تَهَیَّئُوا لِلْقِتَالِ وَ بَعَثُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّا لَا نَخْرُجُ فَاصْنَعْ مَا أَنْتَ صَانِعٌ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَبَّرَ وَ کَبَّرَ أَصْحَابُهُ وَ قَالَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَقَدَّمْ إِلَی بَنِی النَّضِیرِ فَأَخَذَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الرَّایَهًَْ وَ تَقَدَّمَ وَ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَحَاطَ بِحِصْنِهِمْ وَ غَدَرَ بِهِمْ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا ظَفِرَ بِمُقَدَّمِ بُیُوتِهِمْ حَصَّنُوا مَا یَلِیهِمْ وَ خَرَّبُوا مَا یَلِیهِ وَ کَانَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ مِمَّنْ کَانَ لَهُ بَیْتٌ حَسَنٌ خَرَّبَهُ وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمَرَ بِقَطْعِ نَخْلِهِمْ فَجَزِعُوا مِنْ ذَلِکَ وَ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکَ بِالْفَسَادِ إِنْ کَانَ لَکَ هَذَا فَخُذْهُ وَ إِنْ کَانَ لَنَا فَلَا تَقْطَعْهُ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ نَخْرُجُ مِنْ بِلَادِکَ فَأَعْطِنَا مَالَنَا فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ تَخْرُجُونَ
 وَ لَکُمْ مَا حَمَلَتِ الْإِبِلُ فَلَمْ یَقْبَلُوا ذَلِکَ فَبَقُوا أَیَّاماً ثُمَّ قَالُوا نَخْرُجُ وَ لَنَا مَا حَمَلَتِ الْإِبِلُ
 فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ تَخْرُجُونَ وَ لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ مِنْکُمْ شَیْئاً فَمَنْ وَجَدْنَا مَعَهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ قَتَلْنَاهُ فَخَرَجُوا عَلَی ذَلِکَ وَ وَقَعَ قَوْمٌ مِنْهُمْ إِلَی فَدَکٍ وَ وَادِی الْقُرَی وَ خَرَجَ قَوْمٌ مِنْهُمْ إِلَی الشَّامِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِمْ هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللهِ فَأَتاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا إِلَی قَوْلِهِ فَإِنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقابِ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الذِی أَخْرَجَ الذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْل الکِتَابِ مِن دِیَارِهِمْ لأَول الحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن یَخْرُجُوا سبب نزول این آیات این است که در مدینه سه گروه از یهود بودند: بنی‌نضیر، قریظه و قینقاع. میان آنان و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عهدی بود که آنان عهدشان را شکستند و سبب شکستن عهدشان، طایفه‌ی بنی‌نضیر بودند. روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به نزد آنان رفت تا برای دیه‌ی دو فردی که یکی از یاران پیامبر که آن دو را غافلگیرانه کشته بود، طلب قرض کند، پس نزد کعب‌بن‌اشرف رفت. هنگامی‌که بر کعب وارد شد، او گفت: «درود بر تو اباالقاسم، خوش آمدی»! برخاست، گویی می‌خواهد برای او غذایی بیاورد. درحالی‌که با خود اندیشه‌ی قتل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و قتل یارانش را داشت. جبرئیل بر او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) نازل شد و او را مطّلع کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدینه بازگشت و به محمّدبن‌سلمه انصاری فرمود: «نزد بنی‌نضیر برو و به آنان بگو که خداوند عزّوجلّ او را از نیرنگی که به آن همّت گمارده بودید مطّلع ساخت؛ پس یا از سرزمین ما خارج شوید و یا اعلان جنگ کنید». گفتند: «از سرزمینتان خارج می‌شویم». پس عبدالله‌بن‌ابی [فردی را] نزد آنان فرستاد که خارج نشوید، بمانید و به محمّد اعلان جنگ کنید، من و قوم و هم‌پیمانانم شما را یاری می‌کنیم. اگر خارج شوید، من هم با شما خواهم آمد و اگر بجنگید، من هم با آنان می‌جنگم. آنان ماندند و استحکامات و قلعه‌های خود را ساختند و آماده‌ی جنگ شدند. آنگاه به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیغام فرستادند: «ما از اینجا نمی‌رویم، پس هرچه می‌خواهی انجام ده». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برخاست، تکبیر گفت و یارانش تکبیر گفتند و به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «به‌سوی بنی‌نضیر برو»! امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرچم را گرفت و به پیش رفت. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جلو آمد و قلعه‌ی ایشان را محاصره کردند. عبدالله‌بن‌ابی به آنان نیرنگ زد و هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به خانه‌هایشان رسید، هرچه نزدشان بود را حفظ می‌کردند و هرچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن می‌رسید را خراب می‌کردند. مردی از آنان خانه‌ی خوبی داشت که آن را خراب کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمان داد درختان خرمایشان را قطع کنند. امّا آنان به جزع و فزع افتادند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند تو را به خرابی امر کرده است؟ اگر این درختان از آن توست، آن‌ها را بگیر و اگر از آن ماست، آن‌ها را قطع نکن». پس از آن گفتند: «ای محمّد! از سرزمین تو خارج می‌شویم، امّا آنچه از آن ماست را به ما ببخش». فرمود: «نه، از اینجا بروید و هرآنچه را شترها حمل می‌کنند با خود ببرید». قبول نکردند و چند روزی ماندند. سپس گفتند: «از اینجا می‌رویم و هرآنچه شترها حمل می‌کنند را با خود می‌بریم». فرمود: «نه، از اینجا بروید و هیچ کس چیزی را با خود نمی‌برد، و با هرکس چیزی یافتیم، او را می‌کشیم». سپس به همین شکل از آن سرزمین خارج شدند و برخی از آنان به فدک و وادی قری رفتند. و برخی از آنان به شام رفتند. خداوند درباره‌ی آنان این آیه را نازل کرد: هُو الذِی أَخْرَجَ الذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْل الکِتَابِ مِن دِیَارِهِمْ لأَول الحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن یَخْرُجُوا وظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللهِ فَأَتَاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لمْ یَحْتَسِبُوا… فَإِنَّ اللهَ شَدِیدُ العِقَابِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص80 بحارالأنوار، ج20، ص168/ القمی، ج2، ص358/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص358/ البرهان؛ «و لکم ما حملت الابل… و لنا ما حملت الابل» محذوف

1 -2 (حَشر/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ لَهُمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اخْرُجُوا. قَالُوا: إِلَی أَیْنَ؟ قَالَ: إِلَی أَرْضِ الْمَحْشَرِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) به یهود فرمود: «بیرون بروید». گفتند: «به کجا»؟ فرمود: «به‌سوی سرزمین محشر».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 نورالثقلین

امّا خداوند از آنجا که گمان نمی‌کردند به سراغشان آمد

2 -1 (حَشر/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَأَتاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا یَعْنِی أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ عَذَاباً وَ کَذَلِکَ إِتْیَانُهُ بُنْیَانَهُمْ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فَأَتَی اللَّهُ بُنْیانَهُمْ مِنَ الْقَواعِدِ فَإِتْیَانُهُ بُنْیَانَهُمْ مِنَ الْقَوَاعِدِ إِرْسَالُ الْعَذَابِ.

 

امام علی (علیه السلام) فَأَتاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا یعنی عذاب را به سوی آن‌ها فرستاد و این چنین به سمت بنیان و شالوده‌ی زندگی آن آمد و منظور از قول خداوند متعال: فَأَتَی اللهُ بُنْیانَهُمْ مِنَ الْقَواعِد این است که آمدن به سوی بنیان و شالوده‌ی زندگی از قواعد اصلی ارسال عذاب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 بحارالأنوار، ج3، ص310/ بحارالأنوار، ج90، ص10/ بحارالأنوار، ج90، ص138/ نورالثقلین

پس عبرت بگیریدای صاحبان بصیرت

3 -1 (حَشر/ 2)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّهُ مَا مِنْ سَنَهًٍْ أَقَلَّ مَطَراً مِنْ سَنَهًٍْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ إِذَا عَمِلَ قَوْمٌ بِالْمَعَاصِی صَرَفَ عَنْهُمْ مَا کَانَ قَدَّرَ لَهُمْ مِنَ الْمَطَرِ فِی تِلْکَ السَّنَهًِْ إِلَی غَیْرِهِمْ وَ إِلَی الْفَیَافِی وَ الْبِحَارِ وَ الْجِبَالِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَیُعَذِّبُ الْجُعَلَ فِی جُحْرِهَا فَیَحْبِسُ الْمَطَرَ عَنِ الْأَرْضِ الَّتِی هِیَ بِمَحَلِّهَا بِخَطَایَا مَنْ بِحَضْرَتِهَا وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهَا السَّبِیلَ فِی مَسْلَکٍ سِوَی مَحَلَّهًِْ أَهْلِ الْمَعَاصِی قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصار.

 

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم فرمود: «این‌طور نیست که سالی باران کمتر از سالی دیگر بیاید، خداوند خود باران‌ها را هرطور مصلحت بداند نازل می‌کند و به هرجا اراده کند، می‌فرستد هرگاه قومی مرتکب گناه شوند خداوند باران را از آن‌ها برمی‌گرداند اگرچه باران برای آن‌ها مقدّر شده باشد خدا آن باران را برای گروهی دیگر می‌فرستد، و در بیابان‌ها و دریاها و کوه‌ها فرومی‌ریزد. خداوند خزندگان را هم در سوراخ‌ها معذّب می‌کند، و باران را از سرزمین‌هایی که مردمان آنجا معصیت می‌کنند منع می‌گرداند و باران را در جاهای دیگر می‌ریزد». و بعد از آن امام (علیه السلام) فرمود: فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 بحارالأنوار، ج70، ص329/ بحارالأنوار، ج70، ص358/ المحاسن، ج1، ص116؛ «بحبس» بدل «فیحبس» و «بمحلتها» بدل «بمحلها»

3 -2 (حَشر/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - لَا یَصِحُّ الِاعْتِبَارُ إِلَّا لِأَهْلِ الصَّفَا وَ الْبَصِیرَهًِْ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصار.

 

امام صادق (علیه السلام) - اعتبار و پندگرفتن برای کسانی است که اهل بصیرت و صفای دل باشند خداوند هم فرموده است: فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 بحارالأنوار، ج68، ص326/ مصباح الشریعهًْ، ص201/ نورالثقلین

3 -3 (حَشر/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ أَکْثَرَ عِبَادَهًْ أَبِی‌ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ التَّفَکُّرُ وَ الِاعْتِبَارُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - بیشتر عبادت ابوذر (رحمة الله علیه) تفکّر [درباره‌ی خداوند] و عبرت گرفتن بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 وسایل الشیعه، ج15، ص197/ نورالثقلین

3 -4 (حَشر/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً لَهُمْ مَحَبَّهًٌْ وَ لَیْسَتْ لَهُمْ تِلْکَ الْعَزِیمَهًُْ یَقُولُونَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَالَ لَیْسَ أُولَئِکَ مِمَّنْ عَاتَبَ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصار.

 

امام کاظم (علیه السلام) - حسن‌بن‌جهم گوید: به امام کاظم (علیه السلام) گفتم: «در میان شیعه کسانی هستند که دوستدار امام هستند امّا عزم و اراده ندارند، همین‌قدر معتقد به این مذهب هستند». فرمود: «آن‌ها از کسانی نیستند که خداوند عتابشان می‌نماید فقط خداوند می‌فرماید: اعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصار.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص82 الکافی، ج1، ص11

3 -5 (حَشر/ 2)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) صَاحِبَ کَرْبَلَاءَ قُتِلَ مَظْلُوماً مَکْرُوباً عَطْشَاناً لَهْفَاناً فَآَی اللَّهُ عزّوجلّ عَلَی نَفْسِهِ أَنْ لَا یَأْتِیَهُ لَهْفَانٌ وَ لَا مَکْرُوبٌ وَ لَا مُذْنِبٌ وَ لَا مَغْمُومٌ وَ لَا عَطْشَانٌ وَ لَا مَنْ بِهِ عَاهَهًٌْ ثُمَّ دَعَا عِنْدَهُ وَ تَقَرَّبَ بِالْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) إِلَی اللَّهِ عزّوجلّ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ کُرْبَتَهُ وَ أَعْطَاهُ مَسْأَلَتَهُ وَ غَفَرَ ذَنْبَهُ وَ مَدَّ فِی عُمُرِهِ وَ بَسَطَ فِی رِزْقِهِ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - به راستی که حسین (علیه السلام)؛ این ساکن کربلاء بلادیده و تشنه‌لب و بادلی پرحسرت شهید شد و خداوند عزّوجلّ برخود سوگند یاد کرد که هیچ حسرت کشیده و هیچ غمدیده و هیچ گنهکار و هیچ اندوهگین و هیچ تشنه‌لب و هیچ معلولی به نزد مقبره‌ی وی نیاید و نزد او دعا نکند و به واسطه‌ی امام حسین (علیه السلام) به خداوند عزّوجلّ تقرّب نجوید مگر اینکه خداوند اندوه او را گشایشی حاصل کند و خواسته‌اش را به وی عطا کند و گناهش را بیامرزد و عمرش را دراز کند و روزی‌اش را افزون کند. اعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصار.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص84 بحارالأنوار، ج98، ص46

آیه وَ لَوْ لا أَنْ کَتَبَ اللهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابُ النَّارِ [3]

 

و اگر نه‌این بود که خداوند ترک وطن را بر آنان مقرّر داشته بود، آن‌ها را در همین دنیا مجازات می‌کرد؛ و برای آنان در آخرت نیز عذاب آتش است.

 

آیه ذلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ مَنْ یُشَاقِّ اللهَ فَإِنَّ اللهَ شَدیدُ الْعِقابِ [4]

 

این به خاطر آن است که آن‌ها با خدا و پیامبرش به مخالفت برخاستند؛ و هرکس با خدا مخالفت کند [بايد بداند كه] خدا دارای مجازات شدیدی است!

 

آیه ما قَطَعْتُمْ مِنْ لینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللهِ وَ لِیُخْزِیَ الْفاسِقینَ [5]

 

هر درخت نخل با ارزشی را قطع کردید یا آن را به‌حال خود واگذاشتید، همه به‌اذن خدا بود؛ و برای این بود که فاسقان را رسوا کند.

 

1 (حَشر/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - الْعَجْوَهًُْ أُمُّ التَّمْرِ وَ هِیَ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ عزّوجلّ مِنَ الْجَنَّهًِْ لآِدَمَ (علیه السلام) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها قَالَ یَعْنِی الْعَجْوَهًَْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوخدیجه از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند: هسته‌ی خرما، مادر خرماست. و آن همان هسته‌ای است که خداوند عزّوجلّ از بهشت برای آدم (علیه السلام) نازل کرد. درباره‌ی کلام خداوند تعالی: مَا قَطَعْتُم مِّن لینَةٍ أَو تَرَکْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلی أُصُولهَا فرمود: مقصود، هسته‌ی خرما است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص84 الکافی، ج6، ص347/ بحارالأنوار، ج63، ص130/ المحاسن، ج2، ص530/ نورالثقلین/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج25، ص140

2 (حَشر/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهَی عَنْ قَطْعِ الشَّجَرِ الْمُثْمِرِ أَوْ إِحْرَاقِهِ یَعْنِی فِی دَارِ الْحَرْبِ وَ غَیْرِهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنَ الصَّلَاحِ لِلْمُسْلِمِینَ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللهِ وَ لِیُخْزِیَ الْفاسِقِین.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از قطع‌کردن درختی که میوه می‌دهد یا سوزاندن آن نهی فرمود؛ یعنی در سرزمین جنگ و غیر آن؛ مگر آنکه آن کار به صلاح مسلمانان باشد. خدای عزّوجلّ فرمود: ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها فَبِإِذْنِ الله وَ لِیُخْزِیَ الْفاسِقِین.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص84 مستدرک الوسایل، ج11، ص127

3 (حَشر/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِیمَا عَابُوهُ مِنْ قَطْعِ النَّخْلِ ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللهِ وَ لِیُخْزِیَ الْفاسِقِینَ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند در مورد سرزنش پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی قطع درختان خرما این آیه را نازل کرد: مَا قَطَعْتُم مِّن لینَةٍ أَو تَرَکْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلی أُصُولهَا فَبِإِذْنِ اللهِ ولیُخْزِیَ الفَاسِقِینَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص84 بحارالأنوار، ج20، ص170/ القمی، ج2، ص360

4 (حَشر/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَاصَرَهُمْ حَتَّی بَلَغَ مِنْهُمْ کُلَّ مَبْلَغٍ، فَأَعْطَوْهُ مَا أَرَادَ مِنْهُمْ فَصَالَحَهُمْ عَلَی أَنْ یُحْقِنَ لَهُمْ دِمَائَهُمْ وَ أَنْ یُخْرِجَهُمْ مِنْ أَرْضِهِمْ وَ أَوْطَانِهِمْ وَ أَنْ یَسِیرَهُمْ إِلَی أَذْرِعَاتٍ بِالشَّامِ وَ جَعَلَ لِکُلِّ ثَلَاثَهٍ مِنْهُمْ بَعِیراً وَ سِقَاءً فَخَرَجُوا إِلَی أَذْرِعَاتٍ وَ أَرِیحَا إِلَّا أَهْلَ بَیْتَیْنِ مِنْهُمْ، آلَ أَبِی الْحَقِیقِ وَ آلَ حُیَیِّ‌بْنِ‌أَخْطَبَ فَإِنَّهُمْ لَحِقُوا بِخَیْبَرَ وَ لَحِقَتْ طَائِفَهًْ مِنْهُمْ بِالْحِیرَهًْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را محاصره کرده بود، تا اینکه کاملاً بر آن‌ها مسلّط شد؛ در نتیجه هرچه از آن‌ها خواست، به او دادند و با آن‌ها مصالحه فرمود؛ بنابر اینکه خونشان حفظ شود و آن‌ها را از زمینشان و وطنشان بیرون کند و آن‌ها را به‌سوی «اَذرعات» در شام حرکت دهد و برای هر سه نفر از آن‌ها یک شتر و مشک آبی قرار داد. آن‌ها خارج شدند و به‌سوی «اذرعات» و «اریحا» رفتند مگر اهل دو خانواده از آن‌ها خاندان اباالحقیق و خاندان حیی‌بن‌اخطب که آن‌ها به خیبر ملحق شدند و طایفه‌ای از آن‌ها به «حیره» ملحق شدند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص84 بحرالعرفان، ج15، ص346

5 (حَشر/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا قَالَ سَبَبُ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ ثَلَاثَهًُْ أَبْطُنٍ مِنَ الْیَهُودِ بَنِی النَّضِیرِ وَ قُرَیْظَهًَْ وَ قَیْنُقَاعَ وَ کَانَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَهْدٌ وَ مُدَّهًٌْ فَنَقَضُوا عَهْدَهُمْ وَ کَانَ سَبَبُ ذَلِکَ فِی بَنِی النَّضِیر… ثُمَّ قَالُوا نَخْرُجُ وَ لَنَا مَا حَمَلَتِ الْإِبِلُ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ تَخْرُجُونَ وَ لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ مِنْکُمْ شَیْئاً فَمَنْ وَجَدْنَا مَعَهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ قَتَلْنَاهُ فَخَرَجُوا عَلَی ذَلِکَ وَ وَقَعَ قَوْمٌ مِنْهُمْ إِلَی فَدَکٍ وَ وَادِی الْقُرَی وَ خَرَجَ قَوْمٌ مِنْهُمْ إِلَی الشَّامِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِمْ هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللهِ فَأَتاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا إِلَی قَوْلِهِ فَإِنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقابِ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِیمَا عَابُوهُ مِنْ قَطْعِ النَّخْلِ ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوها قائِمَهًًْ عَلی أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَ لِیُخْزِیَ الْفاسِقِینَ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الذِی أَخْرَجَ الذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْل الکِتَابِ مِن دِیَارِهِمْ لأَول الحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن یَخْرُجُوا سبب نزول این آیات این است که در مدینه سه گروه از یهود بودند: بنی‌نضیر، قریظه و قینقاع، و بین آن‌ها و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عهد و پیمانی بود. آن‌ها عهد و پیمان را نقض کرده و شکستند که سبب نقض آن بنی‌نضیر بود سپس گفتند: از اینجا می‌رویم و هرآنچه شترها حمل می‌کنند را با خود می‌بریم. فرمود: «نه، از اینجا بروید و هیچ‌کس چیزی را با خود نمی‌برد، و با هرکس چیزی یافتیم، او را می‌کشیم». سپس به‌همین شکل از آن سرزمین خارج شدند و برخی از آنان به فدک و وادی قری رفتند. و برخی از آنان به شام رفتند. خداوند درباره‌ی آنان این آیه را نازل کرد: هُو الذِی أَخْرَجَ الذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْل الکِتَابِ مِن دِیَارِهِمْ لأَول الحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن یَخْرُجُوا وظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللهِ فَأَتَاهُمُ اللهُ مِنْ حَیْثُ لمْ یَحْتَسِبُوا… فَإِنَّ اللهَ شَدِیدُ العِقَابِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص86 بحارالأنوار، ج20، ص168

آیه وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لکِنَّ اللهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلی مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ [6]

 

و آنچه را خدا از آنان [يهود ] به پیامبرش باز گردانده [و بخشيده] چیزی است که شما [براى به دست آوردن آن زحمتى نكشيديد]، نه اسبی بر آن تاختید و نه شتری؛ ولی خداوند پیامبران خود را بر هرکس بخواهد مسلط می‌سازد؛ و خدا بر هر چیز تواناست.

 

و آنچه را خدا از آنان [یهود] به پیامبرش باز گردانده [و بخشیده] چیزی است که شما [برای به دست آوردن آن زحمتی نکشیدید،] نه اسبی بر آن تاختید و نه شتری

1 -1 (حَشر/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَنْفَالِ فَقَالَ مَا کَانَ مِنَ الْأَرَضِینَ بَادَ أَهْلُهَا وَ فِی غَیْرِ ذَلِکَ الْأَنْفَالُ هُوَ لَنَا وَ قَالَ سُورَهًُْ الْأَنْفَالِ فِیهَا جَدْعُ الْأَنْفِ وَ قَالَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لکِنَّ اللهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلی مَنْ یَشاءُ وَ قَالَ الْفَیْءُ مَا کَانَ مِنْ أَمْوَالٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ دَمٍ أَوْ قَتْلٌ وَ الْأَنْفَالُ مِثْلُ ذَلِکَ هُوَ بِمَنْزِلَتِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌علی حلبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند متعال: و مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوجَفْتُمْ عَلیْهِ مِنْ خَیْل ولا رِکَابٍ ولکِنَّ اللهَ یُسَلطُ رُسُلهُ عَلی مَن یَشَاءُ پرسیدم. فرمود: فیء اموالی است که در پای آن خونی ریخته نشده و کسی کشته نشده است. و انفال نیز مثل آن و به‌منزله‌ی آن است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص86 تهذیب الأحکام، ج4، ص133/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص527/ البرهان؛ «سألته عن الانفال… جدع الأنف» محذوف

1 -2 (حَشر/ 6)

الباقر (علیه السلام) - الْفَیْءُ وَ الْأَنْفَالُ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ الدِّمَاءِ وَ قَوْمٍ صُولِحُوا وَ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ وَ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ أَوْ بُطُونِ أَوْدِیَهًٍْ فَهُوَ کُلُّهُ مِنَ الْفَیْءِ فَهَذَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) یَضَعُهُ حَیْثُ شَاءَ وَ هُوَ لِلْإِمَامِ (علیه السلام) بَعْدَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَوْلُهُ وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ قَالَ أَ لَا تَرَی هُوَ هَذَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - فیء و انفال زمین‌هایی است که برای آن خونی ریخته نشده است و قومی صلح کرده‌اند و با دستان خودشان، آن زمین‌ها را عطا کرده‌اند. زمین‌های بایر و آنچه در دل دشت است همگی فیء هستند و از آن خدا و رسولش می‌باشد. هرآنچه از آن خدا باشد، از آن رسولش هست و هرگونه بخواهد، از آن بهره می‌برد و آنچه از آن رسول (صلی الله علیه و آله) می‌باشد پس از ایشان، از آن امام (علیه السلام) است. و این همان کلام خداوند است که فرمود: و مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوجَفْتُمْ عَلیْهِ مِنْ خَیْل ولا رِکَابٍ امام علی (علیه السلام) فرمود: نمی‌بینی که آن، همین است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص86 تهذیب الأحکام، ج4، ص134/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص527/ البرهان

1 -3 (حَشر/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - رِسَالَهًَْ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی الْغَنَائِمِ… فَلَمَّا ظَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی بَنِی قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ وَ قَبَضَ أَمْوَالَهُمْ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِلْأَنْصَارِ إِنْ شِئْتُمْ أَخْرَجْتُمُ الْمُهَاجِرِینَ مِنْ دُورِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ قَسَمْتُ لهُمْ هَذِهِ الْأَمْوَالَ دُونَکُمْ وَ إِنْ شِئْتُمْ تَرَکْتُمْ أَمْوَالَکُمْ وَ دُورَکُمْ وَ قَسَمْتُ لَکُمْ مَعَهُمْ قَالَتِ الْأَنْصَارُ بَلِ اقْسِمْ لَهُمْ دُونَنَا وَ اتْرُکْهُمْ مَعَنَا فِی دُورِنَا وَ أَمْوَالِنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ یَعْنِی یَهُودَ قُرَیْظَةَ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ لِأَنَّهُمْ کَانُوا مَعَهُمْ بِالْمَدِینَهًِْ أَقْرَبَ مِنْ أَنْ یُوجَفَ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - نامه‌ی امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی غنیمت‌ها… و چون خدا بر دو طائفه‌ی بنی‌قریظه و بنی‌نضیر پیروز شد و اموالشان را به‌دست آورد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به انصار فرمود: «اگر می‌خواهید مهاجران را از خانه‌ها و اموال خود به‌در کنید، و من این اموال را به همان‌ها تقسیم کنم، و اگر می‌خواهید اموال و خانه‌ها که به آن‌ها دادید به خودشان وانهید و من این اموال را به همه‌ی شما و آن‌ها تقسیم کنم». انصار گفتند: «بلکه همه‌ی این اموال را به آن‌ها تقسیم کن، و خانه‌ها و اموال ما هم از آنِ آن‌ها باشد، و خدای تبارک‌وتعالی این آیه: وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لکِنَّ اللهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلی مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ را نازل فرمود که منظور یهود قریظه هستند چون قریظه با آن‌ها در خود مدینه بودند، و نزدیکتر از این بودند که نیازی به اسب‌سوار و شترسوار داشته باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص88 مستدرک الوسایل، ج7، ص308/ بحارالأنوار، ج93، ص206/ تحف العقول، ص342

1 -4 (حَشر/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - رِسَالَهًَْ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی الْغَنَائِم… وَ أَمَّا الْمَغَانِمُ فَإِنَّهُ لَمَّا کَانَ یَوْمُ بَدْرٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ قَتَلَ قَتِیلًا فَلَهُ کَذَا وَ کَذَا وَ مَنْ أَسَرَ أَسِیراً فَلَهُ مِنْ غَنَائِمِ الْقَوْمِ کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ وَعَدَنِی أَنْ یَفْتَحَ عَلَیَّ وَ أَنْعَمَنِی عَسْکَرَهُمْ فَلَمَّا هَزَمَ اللَّهُ الْمُشْرِکِینَ وَ جُمِعَتْ غَنَائِمُهُمْ قَامَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ أَمَرْتَنَا بِقِتَالِ الْمُشْرِکِینَ وَ حَثَثْتَنَا عَلَیْهِ وَ قُلْتَ مَنْ أَسَرَ أَسِیراً فَلَهُ کَذَا وَ کَذَا مِنْ غَنَائِمِ الْقَوْمِ وَ مَنْ قَتَلَ قَتِیلًا فَلَهُ کَذَا وَ کَذَا وَ إِنِّی قَتَلْتُ قَتِیلَیْنِ لِی بِذَلِکَ الْبَیِّنَهًُْ وَ أَسَرْتُ أَسِیراً فَأَعْطِنَا مَا أَوْجَبْتَ عَلَی نَفْسِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ جَلَسَ فَقَامَ سَعْدُ‌بْنُ‌عُبَادَهًَْ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا مَنَعَنَا أَنْ نُصِیبَ مِثْلَ مَا أَصَابُوا جُبْنٌ مِنَ الْعَدُوِّ وَ لَا زَهَادَهًٌْ فِی الْآخِرَهًِْ وَ الْمَغْنَمِ وَ لَکِنَّا تَخَوَّفْنَا إِنْ بَعُدَ مَکَانُنَا مِنْکَ فَیَمِیلُ إِلَیْکَ مِنْ جُنْدِ الْمُشْرِکِینَ أَوْ یُصِیبُوا مِنْکَ ضَیْعَهًًْ فَیَمِیلُوا إِلَیْکَ فَیُصِیبُوکَ بِمُصِیبَهًٍْ وَ إِنَّکَ إِنْ تُعْطِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ مَا طَلَبُوا یَرْجِعُ سَائِرُ الْمُسْلِمِینَ لَیْسَ لَهُمْ مِنَ الْغَنِیمَهًِْ شَیْءٌ ثُمَّ جَلَسَ فَقَامَ الْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ مِثْلَ مَقَالَتِهِ الْأُولَی ثُمَّ جَلَسَ یَقُولُ ذَلِکَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَصَدَّ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِوَجْهِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عزّوجلّ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ وَ الْأَنْفَالُ اسْمٌ جَامِعٌ لِمَا أَصَابُوا یَوْمَئِذٍ مِثْلَ قَوْلِهِ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ وَ مِثْلَ قَوْلِهِ أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ ثُمَّ قَالَ قُلِ الْأَنْفالُ لِلهِ وَ الرَّسُولِ فَاخْتَلَجَهَا اللَّهُ مِنْ أَیْدِیهِمْ فَجَعَلَهَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِه (صلی الله علیه و آله).

 

امام صادق (علیه السلام) - نامه امام صادق (علیه السلام) در مورد غنایم جنگی… امّا غنایم جنگی، بدین شرح می‌باشد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز [جنگ] بدر فرمود: «هرکس از [سپاه] دشمن کسی را بکشد؛ فلان مقدار [مال] برای اوست، و هرکس دشمنی را اسیر کند، فلان مقدار از غنایم به او رسد، زیرا خداوند به من وعده فرموده که پیروزم فرماید و تمام غنایم لشکر دشمن را به من ارزانی بدارد». پس آنگاه که خداوند مشرکین را شکست داد و تار و مار کرد و غنیمت‌هایشان گرد آمد، مردی از اهل مدینه به پاخاسته و گفت: «ای رسول خدا، شما ما را به نبرد با دشمنان مشرک فرمان دادید و بر آن تشویق نمودید، و نیز فرمودید: «هرکس دشمنی را بکشد یا به اسارت گیرد فلان و فلان مقدار از آن اوست، من دو تن از دشمنان را کشته‌ام و بر این ادّعا شاهد و گواه نیز دارم، و یک نفر هم اسیر کرده‌ام، پس‌ای رسول خدا آنچه تعهّد کرده‌ای به ما عطا فرما»! [این را گفت] و نشست. سپس سعدبن‌عباده برخاسته و گفت: «ای رسول خدا، مانع ما در رسیدن به آنچه دیگران رسیدند نه ترس از دشمن بود و نه بی‌رغبتی به پول؛ بلکه ترسیدیم مبادا از شما دور شویم و گروهی از مشرکان بر شما حمله کنند، یا شما را تنها و بی‌یاور بینند و یورش برده و به شما گزند و آسیبی رسانند، و با این وضع اگر شما تنها خواسته‌ی این جماعت را اجابت فرمایید، مسلمانان دیگر ناکام و بی‌بهره از غنایم به شهر بازمی‌گردند، [این را گفت] و نشست، سپس آن مرد مدنی برخاسته و همان سخن پیش خود را تکرار کرد و نشست. و خلاصه هرکدام از طرفین حرف خودشان را سه‌بار تکرار کردند. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) هیچ واکنش یا عکس‌العملی از خود نشان نداد و توجّهی به ایشان نکرد، تا اینکه خداوند عزیز و جلیل این آیه را نازل فرمود: از تو درباره‌ی انفال [غنایم، و هرگونه مال بدون مالک مشخص] سؤال می‌کنند. (انفال/1) و کلمه‌ی «انفال» در آن روز دربرگیرنده‌ی هر چیزی بود که در جنگ به دست مردم می‌افتاد، مانند این آیه‌ی: هرگونه غنیمتی به دست آورید. (انفال/42) سپس خداوند فرمود: بگو: انفال مخصوص خدا و پیامبر است. (انفال/1) در نتیجه [با نزول این آیه] غنیمت را از ایشان باز گرفته و آن را منحصراً به خدا و رسول اختصاص داده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص88 تحف العقول، ص339/ مستدرک الوسایل، ج7، ص305/ بحارالأنوار، ج93، ص206

1 -5 (حَشر/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَرَجَ فِی غَزَاهًٍْ فَلَمَّا انْصَرَفَ رَاجِعاً نَزَلَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَبَیْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَطْعَمُ وَ النَّاسُ مَعَهُ إِذْ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قُمْ فَارْکَبْ فَقَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَرَکِبَ وَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) مَعَهُ فَطُوِیَتْ لَهُ الْأَرْضُ کَطَیِّ الثَّوْبِ حَتَّی انْتَهَی إِلَی فَدَکَ فَلَمَّا سَمِعَ أَهْلُ فَدَکَ وَقْعَ الْخَیْلِ ظَنُّوا أَنَّ عَدُوَّهُمْ قَدْ جَاءَهُمْ فَغَلَّقُوا أَبْوَابَ الْمَدِینَهًِْ وَ دَفَعُوا الْمَفَاتِیحَ إِلَی عَجُوزٍ لَهُمْ فِی بَیْتٍ لَهُمْ خَارِجٍ مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ لَحِقُوا بِرُءُوسِ الْجِبَالِ فَأَتَی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) الْعَجُوزَ حَتَّی أَخَذَ الْمَفَاتِیحَ ثُمَّ فَتَحَ أَبْوَابَ الْمَدِینَهًِْ وَ دَارَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی بُیُوتِهَا وَ قِرَاهَا فَقَالَ جَبْرَئِیلُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) هَذَا مَا خَصَّکَ اللَّهُ بِهِ أَعْطَاکَهُ دُونَ النَّاسِ وَ هُوَ قَوْلُهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ لِذِی الْقُرْبی وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لکِنَّ اللهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلی مَنْ یَشاءُ وَ لَمْ یَعْرِفِ الْمُسْلِمُونَ وَ لَمْ یَطَئُوهَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَفَاءَهَا عَلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ طَوَّفَ بِهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فِی دُورِهَا وَ حِیطَانِهَا وَ غَلَّقَ الْبَابَ وَ دَفَعَ الْمَفَاتِیحَ إِلَیْهِ فَجَعَلَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غِلَافِ سَیْفِهِ وَ هُوَ مُعَلَّقٌ بِالرَّحْلِ ثُمَّ رَکِبَ وَ طُوِیَتْ لَهُ الْأَرْضُ کَطَیِّ الثَّوْبِ ثُمَّ أَتَاهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُمْ عَلَی مَجَالِسِهِمْ وَ لَمْ یَتَفَرَّقُوا وَ لَمْ یَبْرَحُوا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدِ انْتَهَیْتُ إِلَی فَدَکَ وَ إِنِّی قَدْ أَفَاءَهَا اللَّهُ عَلَیَّ فَغَمَزَ الْمُنَافِقُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ مَفَاتِیحُ فَدَکَ ثُمَّ أَخْرَجَهَا مِنْ غِلَافِ سَیْفِهِ ثُمَّ رَکِبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رَکِبَ مَعَهُ النَّاسُ فَلَمَّا دَخَلَ الْمَدِینَهًَْ دَخَلَ عَلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَالَ یَا بُنَیَّهًُْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَفَاءَ عَلَی أَبِیکِ بِفَدَکَ وَ اخْتَصَّهُ بِهَا فَهِیَ لَهُ خَاصَّهًًْ دُونَ الْمُسْلِمِینَ أَفْعَلُ بِهَا مَا أَشَاءُ وَ إِنَّهُ قَدْ کَانَ لِأُمِّکِ خَدِیجَهًَْ عَلَی أَبِیکِ مَهْرٌ وَ إِنَّ أَبَاکِ قَدْ جَعَلَهَا لَکِ بِذَلِکِ وَ أَنْحَلْتُکِهَا تَکُونُ لَکِ وَ لِوُلْدِکِ بَعْدَکِ قَالَ فَدَعَا بِأَدِیمٍ وَ دَعَا عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ اکْتُبْ لِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِفَدَکَ نِحْلَهًًْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَشَهِدَ عَلَی ذَلِکَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مَوْلًی لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أُمُّ أَیْمَنَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ أُمَّ أَیْمَنَ امْرَأَهًٌْ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ جَاءَ أَهْلُ فدَکَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَاطَعَهُمْ عَلَی أَرْبَعَهًٍْ وَ عِشْرِینَ أَلْفَ دِینَارٍ فِی کُلِّ سَنَهًٍْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان از جنگی برمی‌گشتند در منزلی فرود آمدند و غذا خوردند. جبرئیل فرود آمد و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! برخیز و سوار شو»! حضرت، سوار شد و جبرئیل با او بود. به‌وسیله‌ی طیّ الارض به فدک رسید. هنگامی‌که اهل فدک شنیدند سواری به‌طرف آن‌ها می‌آید، خیال کردند دشمن، آن‌ها را غافلگیر کرده لذا درهای شهر را بستند و کلیدها را به پیرزنی که در بیرون شهر زندگی می‌کرد، سپردند، و به بالای کوه‌ها پناه بردند. جبرئیل نزد پیر زن آمد و کلیدها را از وی گرفت و دروازه‌های شهر را باز کرد. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در خانه‌های آن‌ها گردانید. جبرئیل فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! اینجا را خداوند از آن تو قرار داده است؛ چون مسلمانان جنگ نکردند. و خدا آن را به تو بخشید. و جبرئیل پیامبر را در خانه‌ها و کوچه‌های آن‌ها گردانید و درها را بست و کلیدها را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) سپرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز آن را در غلاف شمشیرش قرار داد. سپس سوار شد و باز هم زمین زیر پای او پیچیده شد و به یارانش ملحق گردید. و هنوز آن‌ها برنخاسته بودند. حضرت فرمود: «به فدک رفتم و خداوند آن را به من بخشید». منافقین به حضرت، کنایه و طعنه زدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این هم کلیدهای آن». بعد سوار شدند و به مدینه برگشتند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نزد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رفت و فرمود: «دخترم! خدا فدک را به پدرت بخشیده و به او اختصاص داده است. و مسلمانان را در آن سهمی نیست. هرچه می‌خواهی درباره‌ی آن انجام بده. چون من به مادرت خدیجه، مهرش را مقروض بودم. فدک را عوض مهر مادرت به تو می‌دهم. از آن تو و فرزندانت باشد». بعد پوستی را خواست و خطاب به علی (علیه السلام) فرمود: «بنویس: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فدک را به دخترش فاطمه (سلام الله علیها) بخشید». علی (علیه السلام) غلام پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امّ‌ایمن شاهد این جریان بودند. و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مورد امّایمن فرمود: «امّایمن اهل بهشت است». اهل فدک آمدند و با حضرت بر بیست‌وچهار هزار دینار در سال، صلح کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص88 بحارالأنوار، ج17، ص378/ بحارالأنوار، ج29، ص114/ الخرایج والجرایح، ج1، ص112/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

1 -6 (حَشر/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ بِغَیْرِ قِتَالٍ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَهَا الْمُسْلِمُونَ عَنْوَهًْ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِأَقْرِبَائِهِ وَ مَا بَقِیَ غَنِیمَهًْ لِمَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا إِذَا کَانَ یَصِحُّ نَقْلُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَإِنْ لَمْ یُمْکِنْ نَقْلُهُ فَهُوَ لِبَیْتِ الْمَالِ. ثُمَّ قَالَ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ یَعْنِی لَمْ یُوجِفُوا عَلَی ذَلِکَ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ إِنَّمَا جَلَوْا عَنِ الرُّعْبِ وَ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ قِتَال.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر آبادی که خدا و رسولش بدون جنگ فتح کنند، آن برای خدا و رسولش می‌باشد و هر آبادی که مسلمانان آن را با زور و غلبه فتح کنند، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) و برای خویشاوندان اوست و آنچه به‌عنوان غنیمت برای کسی که جنگ کرده باقی بماند؛ اگر انتقال آن به سرزمین امن و امان [مسلمانان] ممکن بود [همین حکم را دارد] و اگر انتقال آن ممکن نبود، آن برای بیت‌المال است. سپس فرمود: فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ یعنی نه اسبی بر آن تاختید و نه شتری؛ بلکه از روی ترس، ترک وطن کردند و جنگی در کار نبود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص90 فقه القرآن، ج1، ص250

1 -7 (حَشر/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ فِی غَزْوَهًْ بَنِی النَّضِیرِ وَ زَادَ فِیهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) لِلْأَنْصَارِ: إِنْ شِئْتُمْ دَفَعْتُ إِلَیْکُمْ فَیْءَ الْمُهَاجِرِینَ مِنْهَا وَ إِنْ شِئْتُمْ قَسَمْتُهَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ وَ تَرَکْتُهُمْ مَعَکُمْ قَالُوا: قَدْ شِئْنَا أَنْ تَقْسِمَهَا فِیهِمْ، فَقَسَمَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَیْنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ دَفَعَهَا عَنِ الْأَنْصَارِ وَ لَمْ یُعْطِ مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَّا رَجُلَیْنِ سُهَیْلَ‌بْنَ‌حُنَیْفٍ وَ أبو {أَبَا} دُجَانَهًَْ فَإِنَّهُمَا ذَکَرَا حَاجَهًْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در غزوه‌ی بنی‌نضیر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به انصار فرمود: «اگر بخواهید، اموال را به مهاجرین می‌دهم و اگر بخواهید، میان شما و آنان تقسیم می‌کنم و آنان را در کنار شما باقی می‌گذارم». گفتند: «می‌خواهیم، اموال را میان آنان تقسیم کنی». پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را میان مهاجرین تقسیم کرد و به انصار چیزی نبخشید، فقط به دو نفر از آنان، سهل‌بن‌حنین و ابودجانهًْ عطا کرد، چراکه آن دو اظهار نیاز کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص92 القمی، ج2، ص360/ نورالثقلین/ البرهان

آیه ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَدیدُ الْعِقابِ [7]

 

آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به پیامبرش بازگرداند، از آنِ خدا و پیامبر و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا [اين اموال عظيم] در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد. آنچه را پیامبر برای شما آورده بگیرید [و اطاعت كنيد]، و از آنچه شما را نهی‌کرده خودداری نمایید؛ و از [مخالفت] خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است!

 

سبب نزول

1 (حَشر/ 7)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَ قَوْلُهُ مَا أَفَاءَ اللهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی. . . فِی أَمْوَالِ کُفَّارِ أَهْلِ الْقُرَی وَ هُمْ قُرَیْظَهًُْ وَ النَّضِیرُ وَ هُمَا بِالْمَدِینَهًْ وَ فَدَکُ وَ هِیَ مِنَ الْمَدِینَهًْ عَلَی ثَلَاثَهًْ أَمْیَالٍ وَ خَیْبَرُ وَ قُرَی عُرَیْنَهًَْ وَ یَنْبُعَ جَعَلَهَا اللَّهُ تَعَالَی لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) یَحْکُمُ فِیهَا مَا أَرَادَ وَ أَخْبَرَ أَنَّهَا کُلَّهَا لَهُ. فَقَالَ أُنَاسٌ مِنْهُمْ: فَهَلَّا قَسَّمْتَهَا؟ فَنَزَلَتِ الْآیَهًُْ.

 

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سخن خداوند ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری… درباره‌ی اموال کافرانی که اهل آبادی‌ها هستند، نازل شد و آن‌ها [قبیله‌ی] قریظه و نضیر هستند. و آن دو در مدینه و فدک هستند و فدک در سه مایلی مدینه است و خداوند، «خیبر»، آبادی‌های «عرینه» و «ینبع» را برای رسولش قرار داد که در مورد آن‌ها هرچه خواست انجام دهد و خبر داد که همه‌ی آن‌ها برای اوست. گروهی از مردم گفتند: «ای کاش آن‌ها را تقسیم می‌کرد». در نتیجه این آیه نازل شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص92 بحرالعرفان، ج15، ص349/ بحارالأنوار، ج19، ص161؛ «فهلا قسم‌ها فنزلت الایه» بدل «منهم و الایه الثانیه»

آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به پیامبرش بازگرداند، از آنِ خدا و پیامبر و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است

1 -1 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّ جَمِیعَ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَتْبَاعِهِمَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الصِّفَهًْ فَمَا کَانَ مِنَ الدُّنْیَا فِی أَیْدِی الْمُشْرِکِینَ وَ الْکُفَّارِ وَ الظَّلَمَهًْ وَ الْفُجَّارِ مِنْ أَهْلِ الْخِلَافِ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُوَلِّی عَنْ طَاعَتِهِمَا مِمَّا کَانَ فِی أَیْدِیهِمْ ظَلَمُوا فِیهِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الصِّفَاتِ وَ غَلَبُوهُمْ عَلَیْهِ مِمَّا أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِه فَهُوَ حَقُّهُمْ أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ رَدَّهُ إِلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا مَعْنَی الْفَیْءِ کُلُّ مَا صَارَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ رَجَعَ مِمَّا کَانَ قَدْ غُلِبَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ فَمَا رَجَعَ إِلَی مَکَانِهِ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ فَقَدْ فَاءَ مِثْلُ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ أَیْ رَجَعُوا ثُمَّ قَالَ وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ وَ قَالَ وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ أَیْ تَرْجِعَ فَإِنْ فاءَتْ أَیْ رَجَعَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ یَعْنِی بِقَوْلِهِ تَفِیءَ تَرْجِعَ فَذَلِکَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الْفَیْءَ کُلُّ رَاجِعٍ إِلَی مَکَانٍ قَدْ کَانَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ وَ یُقَالُ لِلشَّمْسِ إِذَا زَالَتْ قَدْ فَاءَتِ الشَّمْسُ حِینَ یَفِیءُ الْفَیْءُ عِنْدَ رُجُوعِ الشَّمْسِ إِلَی زَوَالِهَا وَ کَذَلِکَ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْکُفَّارِ فَإِنَّمَا هِیَ حُقُوقُ الْمُؤْمِنِینَ رَجَعَتْ إِلَیْهِمْ بَعْدَ ظُلْمِ الْکُفَّارِ إِیَّاهُمْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرآنچه بین آسمان و زمین است برای خدای عزّوجلّ و برای رسول او و برای پیروان آن دو است [همان پیروانی] که مؤمن و اهل این ویژگی‌ها هستند؛ پس آنچه از دنیا در دست مشرکان، کافران، ظالمان و فاجران باشد همان‌هایی که اهل مخالفت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند و از اطاعتشان روی برمی‌گردانند درمورد آن چیزهایی که در دستشان است به مؤمنینی که اهل این ویژگی‌ها هستند ظلم کرده‌اند و بر آن‌ها چیره شده‌اند و آنچه خداوند به پیامبرش بازگرداند، حقّ آن‌ها است که خداوند به آن‌ها ارزانی داشته و به آن‌ها برگردانده است. و «فیء» چیزی است که به مشرکان منتقل شود و سپس [همان] چیزهایی که به‌زور گرفته‌شده بود [به مؤمنان] برگردد؛ پس آنچه از سخن یا کار به محل خود رجوع کند، [به آن «فاء» می‌گویند؛ یعنی] برگشته است؛ مانند سخن خدای عزّ‌وجلّ: اگر [در این فرصت] بازگشت کنند، [چیزی بر آن‌ها نیست زیرا] خداوند، آمرزنده و مهربان است. (بقره/226) یعنی برگردند. سپس [خداوند در ادامه‌ی آیه] فرمود: و اگر تصمیم به جدایی گرفتند، [آن هم با شرایطش مانعی ندارد] خداوند شنوا
 و داناست. و [همچنین خداوند] فرمود: و اگر دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آن‌ها را آشتی دهید؛ و اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کند، باگروه متجاوز پیکار کنید؛ تا به فرمان خدا بازگردد. (حجرات/9) هر گاه بازگشت. [و زمینه‌ی صلح فراهم شد]، درمیان آن دو صلح عادلانه برقرار سازید؛ و عدالت پیشه‌کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می‌دارد. با سخنش «تَفِیءَ»، «بازگردد» را قصد نموده؛ درنتیجه دلیل دلالت کرد بر اینکه «فیء» هر چیزی است که به محلّی که در آن بوده برگردد. و به خورشید هنگامی‌که از میان آسمان رو به پایین رفت و مایل شد، گفته می‌شود: قد فاءت الشمس زمانی‌که نزد رجوع خورشید به زوالش، سایه برمی‌گردد. و همین‌طور چیزی که خداوند از کافران به مؤمنان برگردانده، آن حقوق مؤمنان است که بعد از ظلم کافران به آن‌ها به‌سویشان برگشته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص92 الکافی، ج5، ص16/ نورالثقلین

1 -2 (حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ بِغَیْرِ قِتَالٍ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَهَا الْمُسْلِمُونَ عَنْوَهًْ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِأَقْرِبَائِهِ وَ مَا بَقِیَ غَنِیمَهًْ لِمَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا إِذَا کَانَ یَصِحُّ نَقْلُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَإِنْ لَمْ یُمْکِنْ نَقْلُهُ فَهُوَ لِبَیْتِ الْمَالِ. ثُمَّ قَالَ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ یَعْنِی لَمْ یُوجِفُوا عَلَی ذَلِکَ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ إِنَّمَا جَلَوْا عَنِ الرُّعْبِ وَ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ قِتَالٌ. ثُمَّ بَیَّنَ الْمُسْتَحِقَّ لِذَلِکَ فَقَالَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری یَعْنِی قُرَی بَنِی النَّضِیرِ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی یَعْنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ظَاهِرُهُ یَقْتَضِی أَنَّهُ لِهَؤُلَاءِ سَوَاءً کَانُوا أَغْنِیَاءَ أَوْ فُقَرَاءَ ثُمَّ بَیَّنَ لِمَ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَالَ کَیْ لا یَکُونَ دُولَهًْ بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ فَالدُّولَهًُْ نَقْلُ النِّعْمَهًْ مِنْ قَوْمٍ إِلَی قَوْمٍ. ثُمَّ قَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ أَیْ مَا أَعْطَاکُمُ الرَّسُولُ مِنَ الْفَیْءِ فَخُذُوهُ وَ ارْضَوْا بِهِ فَإِنَّ مَالَ بَنِی النَّضِیرِ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّهُ فَیْءٌ لَا غَنِیمَهًْ وَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّمَا وَضَعَهُ فِی الْمُهَاجِرِینَ إِذَا کَانَ بِهِمْ حَاجَهًْ وَ لَمْ یُعْطِ الْأَنْصَارَ إِلَّا أَبَا دُجَانَهًَْ وَ سَهْلَ‌بْنَ‌حُنَیْفٍ لِفَقْرِهِمَا وَ إِنَّمَا وَضَعَهُ فِی الْمَذْکُورِینَ لِلْفَقْرِ لَا مِنْ حَیْثُ کَانَ لَهُمْ نَصِیبٌ وَ هُوَ لِمَنْ قَامَ مَقَامَهُ مِنَ الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر آبادی که خدا و رسولش بدون جنگ فتح کنند، آن برای خدا و رسولش می‌باشد و هر آبادی که مسلمانان آن را با زور و غلبه فتح کنند، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر (صلی الله علیه و آله)، و برای خویشاوندان او است و آنچه به‌عنوان غنیمت برای کسی که جنگ‌کرده باقی بماند اگر انتقال آن به سرزمین امن و امان [مسلمانان] ممکن بود [همین حکم را دارد] و اگر انتقال آن ممکن نبود، آن برای بیت المال است. سپس فرمود: «فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ؛ نه اسبی بر آن تاختید و نه شتری؛ بلکه از روی ترس، ترک وطن کردند و جنگی در کار نبود. سپس مستحّق برای آن را بیان کرد و فرمود: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری یعنی آبادی‌های «بنی نضیر». فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی یعنی از اهل بیت او و ظاهرش اقتضا می‌کند که توانگر بودند یا فقیر، آن [فیء] برای آن‌ها است. سپس بیان فرمود که چرا این کار را انجام داد؛ فرمود: کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ. «دولهًْ» انتقال نعمت از گروهی به گروه دیگری است. سپس فرمود: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ یعنی آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از «فیء» به شما عطا کرد، بگیرید و به آن راضی باشید؛ چون مال «بنی‌النضیر» برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) است؛ چون آن «فیء» است نه غنیمت. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را برای مهاجران قرار داد؛ چون محتاج بودند و به انصار جز ابادجانه و سهل‌بن‌حنیف به خاطر فقرشان چیزی نداد و آن را برای افراد مذکور به خاطر فقرشان داد نه از آن جهت که آن‌ها سهمی داشتند و آن [بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] برای امامانی است که جانشین او هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص94 فقه القرآن، ج1، ص250

1 -3 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - أَمْسَکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَمْوَالِ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ لَا رِکَابٌ سَبْعَ حَائِطٍ لِنَفْسِهِ لِأَنَّهُ لَمْ یُوجَفْ عَلَی فَدَکَ خَیْلٌ أَیْضاً وَ لَا رِکَابٌ وَ أَمَّا خَیْبَرُ فَإِنَّهَا کَانَتْ مَسِیرَهًَْ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ هِیَ أَمْوَالُ الْیَهُودِ وَ لَکِنَّهُ أُوجِفَ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ رِکَابٌ وَ کَانَتْ فِیهَا حَرْبٌ فَقَسَمَهَا عَلَی قِسْمَهًِْ بَدْرٍ فَقَالَ اللَّهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَهَذَا سَبِیلُ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا أُوجِفَ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ رِکَاب.

 

امام صادق (علیه السلام) - از اموال بنی‌قریظه، و بنی‌النضیر که بدون پیکار به‌دست آمده بود، هفت بستان را برای خود نگاه داشت زیرا بر اراضی فدک نیز اسب و شتری ندوانده بودند [و بدون جنگ گرفته شده بود]. امّا خیبر مسیرش سه روز با مدینه فاصله داشت، و از املاک یهود بود، ولی چون اسب و شتر بر آن ناحیه تاختند، و با نبرد بر آنجا مسلّط شدند پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را مانند غنایم بدر [به قانون خمس] تقسیم کرد، خداوند فرموده است: ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا این بود مصرف اموالی که خداوند به پیامبرش واگذار کرد که با تاختن اسب و شتر به‌دست آمده بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص94 بحارالأنوار، ج9، ص93/ تحف العقول، ص342/ مستدرک الوسایل، ج7، ص308

1 -4 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) بَعْدَ مَا ذَکَرَ الْخُمُسَ وَ أَنَّ نِصْفَهُ لِلْإِمَامِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِلْقَائِمِ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ بَعْدَ ذَلِکَ الْأَنْفَالَ الَّتِی کَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّمَا سَأَلُوا الْأَنْفَالَ لِیَأْخُذُوهَا لِأَنْفُسِهِمْ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ أَیِ الْزَمُوا طَاعَهًَْ اللَّهِ فِی أَنْ لَا تَطْلُبُوا مَا لَا تَسْتَحِقُّونَهُ فَمَا کَانَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِلْإِمَامِ وَ لَهُ نَصِیبٌ آخَرُ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْفَیْءُ یُقْسَمُ قِسْمَیْنِ فَمِنْهُ مَا هُوَ خَاصٌّ لِلْإِمَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ فِی سُورَهًِْ الْحَشْرِ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ هِیَ الْبِلَادُ الَّتِی لَا یُوجَفُ عَلَیْهَا بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ الضَّرْبُ الْآخَرُ مَا رَجَعَ إِلَیْهِمْ مِمَّا غُصِبُوا عَلَیْهِ فِی الْأَصْلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهًًْ فَکَانَتِ الْأَرْضُ بِأَسْرِهَا لآِدَمَ ثُمَّ هِیَ لِلْمُصْطَفَیْنَ الَّذِینَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ عَصَمَهُمْ فَکَانُوا هُمُ الْخُلَفَاءَ فِی الْأَرْضِ فَلَمَّا غَصَبَهُمُ الظَّلَمَهًُْ عَلَی الْحَقِّ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) لَهُمْ وَ حَصَلَ ذَلِکَ فِی أَیْدِی الْکُفَّارِ وَ صَارَ فِی أَیْدِیهِمْ عَلَی سَبِیلِ الْغَصْبِ حَتَّی بَعَثَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَرَجَعَ لَهُ وَ لِأَوْصِیَائِهِ فَمَا کَانُوا غُصِبُوا عَلَیْهِ أَخَذُوهُ مِنْهُمْ بِالسَّیْفِ فَصَارَ ذَلِکَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ بِهِ أَیْ مِمَّا أَرْجَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ.

 

امام علی (علیه السلام) - بعد از مطرح‌کردن خمس و اینکه نصفش برای امام است، فرمود: «امّا بعد! برای قیام‌کننده به امور مسلمانان، «انفال» است که: [قبلاً] برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود خدای عزّوجلّ فرمود: از تو درباره‌ی انفال (غنایم، و اموال بدون مالک) سؤال می‌کنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است. (انفال/1) و از «انفال» می‌پرسیدند تا آن را برای خودشان بگیرند که خداوند با آنچه بیانش گذشت به آن‌ها پاسخ داد و دلیل بر این مطلب، سخن خداوند متعال است: پس، از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید؛ و خصومت‌هایی را که در میان شماست، اصلاح کنید؛ و اگر ایمان دارید، از خدا و پیامبرش اطاعت کنید. (انفال/1) یعنی ملازم اطاعت خداوند باشید و چیزی را که مستحقّ آن نیستید طلب نکنید؛ پس آنچه برای خدا و برای رسولش بود، برای امام است و برای او بهره‌ی دیگری از «فیء» است و «فیء» به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ قسمتی از آن مخصوص امام است و آن سخن خدای عزّوجلّ است: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ، و آن سرزمین‌هایی است که نه اسبی بر آن تاخته شده است و نه شتری. و نوع دیگر چیزی است که به آن‌ها برگشته است از چیزهایی که در اصل از آن‌ها غصب شده است. خداوند متعال فرمود: من در روی زمین، جانشینی (نماینده‌ای) قرار خواهم داد. (بقره/30) پس همه‌ی زمین برای آدم (علیه السلام) بود. سپس آن برای برگزیدگانی است که خداوند آن‌ها را برگزیده و عصمت بخشیده است؛ آن‌ها جانشینان در روی زمین هستند و ظالمان حقّی را که خداوند و رسولش برای آن‌ها (امامان) قرار داد، از آن‌ها غصب کردند و آن در دست کافران قرار گرفت و به‌صورت غصب به دستشان منتقل شد تا اینکه خداوند رسولش محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد و [آن حق] به او و به اوصیایش برگشت و آنچه از آن‌ها غصب شده بود با شمشیر از غاصبان گرفتند و آن از چیزهایی شد که أَفَاءَ الله بِهِ یعنی از چیزهایی است که خداوند آن را به آن‌ها برگرداند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص96 وسایل الشیعهًْ، ج9، ص530

1 -5 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - الْأَنْفَالُ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ و لَارِکَابٍ أَوْ قَوْمٌ صَالَحُوا، أَوْ قَوْمٌ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ و کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهًْ و بُطُونُ الْأَوْدِیَهًْ، فَهُوَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) و هُوَ لِلْإِمَامِ مِنْ بَعْدِهِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاء.

 

امام صادق (علیه السلام) - انفال یعنی هر زمینی که اسبان و سواران آن را با جنگ فتح نکرده‌اند، یا [زمین] قومی که صلح کردند یا قومی که خودشان تسلیم شدند. همه‌ی زمین‌های بایر و درون دشت‌ها از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و از آن امام پس از اوست که هر جایی که بخواهد، آن را قرار می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص96 کافی، ج2، ص717/ نورالثقلین

1 -6 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِم‌عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْفَیْءُ وَ الْأَنْفَالُ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ الدِّمَاءِ وَ قَوْمٌ صُولِحُوا وَ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ وَ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ أَوْ بُطُونِ أَوْدِیَهًٍْ فَهُوَ کُلُّهُ مِنَ الْفَیْءِ فَهَذَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) یَضَعُهُ حَیْثُ شَاءَ وَ هُوَ لِلْإِمَامِ بَعْدَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ قَالَ أَ لَا تَرَی هُوَ هَذَا وَ أَمَّا قَوْلُهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَهَذَا بِمَنْزِلَهًِْ الْمَغْنَمِ کَانَ أَبِی‌یَقُولُ ذَلِکَ وَ لَیْسَ لَنَا فِیهِ غَیْرُ سَهْمَیْنِ سَهْمِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَهْمِ الْقُرْبَی ثُمَّ نَحْنُ شُرَکَاءُ النَّاسِ فِیمَا بَقِی.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «فیء و انفال زمین‌هایی هستند که برای آن خونی ریخته نشده است و قومی صلح کرده‌اند و با دستان خودشان آن زمین‌ها را عطا کرده‌اند. زمین‌های بایر و آنچه در دل دشت است همگی فیء هستند و از آن خدا و رسولش می‌باشد. هرآنچه از آن خدا باشد، از آن رسولش هست و هرگونه بخواهد از آن بهره می‌گیرد. و آنچه از آن رسول می‌باشد، پس از ایشان از آن امام (علیه السلام) است. و این همان کلام خداوند است که فرمود: و مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوجَفْتُمْ عَلیْهِ مِنْ خَیْل ولا رِکَابٍ فرمود: نمی‌بینی که آن، همین است. و کلام خداوند: مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْ أَهْل القُرَی به‌منزله‌ی غنیمت جنگی است. پدرم درباره‌ی آن می‌فرمود: «در این اموال، ما فقط دو بهره داریم، بهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بهره‌ی ذی‌القربی. و در باقی آن شریک مردم هستیم» ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص96 وسایل الشیعهًْ، ج9، ص527/ البرهان و تهذیب الأحکام، ج4، ص134؛ «عن ابی جعفر قال سمعته… قال ألاتری هو هذا» محذوف

1 -7 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - سَهْمُِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَهْمُِ ذِی الْقُرْبَی ثُمَّ نَحْنُ شُرَکَاءُ النَّاسِ فِیمَا بَقِی وَ قِیلَ اَنَّ مَالَ الفَیْءِ لِلْفُقَرَاء مِنْ قَرَابَهًِْ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَنُوهَاشِمٍ وَ بَنُواالمُطَلِب.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که می‌فرماید: «پدرم فرمود: سهم پیامبر (صلی الله علیه و آله) و سهم خویشاوندان او برای ماست و ما در آنچه باقیمانده است شریک مردم هستیم. و گفته‌شده است: مال «فیء» برای فقیران از خویشاوندان رسول (صلی الله علیه و آله) است و آن‌ها فرزندان «هاشم» و فرزندان «مطلب» هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص98 نورالثقلین

ولایت

1 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَمْرِوبْنِ‌أَبِی‌الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هَذِهِ الْآیَهًُْ نَزَلَتْ فِینَا خَاصَّهًًْ فَمَا کَانَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لَنَا وَ نَحْنُ ذُو الْقُرْبَی وَ نَحْنُ الْمَسَاکِینُ لَا تَذْهَبُ مَسْکَنَتُنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَبَداً وَ نَحْنُ أَبْنَاءُ السَّبِیلِ فَلَا یُعْرَفُ سَبِیلٌ إِلَّا بِنَا وَ الْأَمْرُ کُلُّهُ لَنَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - عمر بن‌أبی‌المقدام از پدرش نقل می‌کند که گفت: «از امام باقر (علیه السلام) در مورد کلام خداوند عزّوجلّ: مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْ أَهْل القُرَی فَللهِ وللرَّسُول ولذِی القُرْبَی والیَتَامَی والمَسَاکِینِ وابْنِ السَّبِیل پرسیدم». فرمود: «این آیه مخصوص ما نازل شده است. هرچه از آن خدا و رسول او باشد، از آن ما نیز هست. و ما ذوالقربی و مساکین هستیم، و مسکنت ما نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچ‌گاه از بین نمی‌رود. ما ابناء السبیل هستیم. چراکه راه خداوند شناخته نمی‌شود، مگر به‌واسطه‌ی ما؛ تمامی این امر از آن ماست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص98 بحارالأنوار، ج23، ص258/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص652/ البرهان؛ «تفاوت لفظی»

2 (حَشر/ 7)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ الْمِنْهَالِ‌بْنِ‌عَمْرٍو عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَال قُلْتُ لَهُ قَوْلُهُ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ قَالَ هُمْ أَقْرِبَاؤُنَا وَ مَسَاکِینُنَا وَ أَبْنَاءُ سَبِیلِنَا.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - منهال‌بن‌عمرو از امام سجّاد (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: «به امام (علیه السلام) گفتم که که مراد بذوی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ که در این آیه آمده چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آن‌ها خویشاوندان، مساکین و در راه مانده‌ها هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص98 وسایل الشیعهًْ، ج15، ص113/ نورالثقلین

3 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - فَمَا کَانَ لِلَّهِ تَعَالَی وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِلْإِمَامِ وَ لَهُ نَصِیبٌ آخَرُ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْفَیْءُ یُقْسَمُ قِسْمَیْنِ فَمِنْهُ مَا هُوَ خَاصٌّ لِلْإِمَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ فِی سُورَهًِْ الْحَشْرِ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ هِیَ الْبِلَادُ الَّتِی لَا یُوجِفُ عَلَیْهِ الْمُسْلِمُونَ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ الضَّرْبُ الْآخَرُ مَا رَجَعَ إِلَیْهِمْ مِمَّا غَصَبُوا عَلَیْهِ فِی الْأَصْل.

 

امام علی (علیه السلام) - آنچه [از انفال] برای خدا و برای رسولش بود، برای امام است و برای او بهره‌ی دیگری از «فیء» است. و «فیء» به دو قسمت تقسیم می‌شود: قسمتی از آن، مخصوص امام است و آن سخن خدای عزّوجلّ در سوره‌ی حشر است: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ، و آن سرزمین‌هایی است که مسلمانان نه اسبی بر آن تاخته‌اند و نه شتری. و نوع دیگر چیزی است که به آن‌ها برگشته است از چیزهایی که در اصل از آن‌ها غصب شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص98 بحارالأنوار، ج90، ص47

4 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - فَنَحْنُ وَ اللَّهِ عَنَی بِذِی الْقُرْبَی الَّذِی قَرَنَنَا اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ بِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ تَعَالَی فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فِینَا خَاصَّهًًْ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ فِی ظُلْمِ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ لِمَنْ ظَلَمَهُمْ رَحْمَهًًْ مِنْهُ لَنَا وَ غِنًی أَغْنَانَا اللَّهُ بِهِ وَ وَصَّی بِهِ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله).

 

امام علی (علیه السلام) - به خدا سوگند مقصود ذوی‌القربی ما هستیم که خداوند ما را با خود و رسولش قرین ساخته و فرموده: فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ تا اینکه دست گردان توانگران شما نگردد. کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَدیدُ الْعِقاب [از خدا بترسید] در ظلم کردن به آل‌محمّد (صلی الله علیه و آله). این مهری است که خدا به ما داده و ما را با آن بی‌نیاز ساخته است، و درباره‌ی آن به پیغمبرش سفارش کرده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص98 الکافی، ج8، ص63/ بحارالأنوار، ج34، ص175/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص512 و البرهان و الکافی، ج1، ص539؛ «بتفاوت» / نورالثقلین/ المقنعهًْ، ص277/ شرح نهج البلاغهًْ، ج12، ص212

5 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَنَا لَنَا الْأَنْفَالُ وَ لَنَا صَفْوُ الْمَال.

 

امام صادق (علیه السلام) -ای ابوالصبّاح! ما گروهی هستیم که خداوند اطاعت ما را واجب نموده و خمس متعلّق به ماست و مال پاکیزه از ماست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص100 الکافی، ج1، ص186/ نورالثقلین

6 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی فَمَا کَانَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لَنَا وَ شِیعَتُنَا حَلَّلْنَاهُ لَهُمْ وَ طَیَّبْنَاهُ لَهُمْ یَا أَبَا حَمْزَهًَْ وَ اللَّهِ لَا یُضْرَبُ عَلَی شَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ فَهُوَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا إِلَّا کَانَ حَرَاماً سُحْتاً عَلَی مَنْ نَالَ مِنْهُ شَیْئاً مَا خَلَانَا وَ شِیعَتَنَا وَ إِنَّا طَیَّبْنَاهُ لَکُمْ وَ جَعَلْنَاهُ لَکُمْ وَ اللَّهِ یَا أَبَاحَمْزَهًَْ لَقَدْ غَصَبُونَا وَ مَنَعُونَا حَقَّنَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه‌ثمالی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی؛ پس آنچه برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود برای ما و شیعیان ماست؛ آن را برای آن‌ها حلال کردیم و آن را برای آن‌ها پاک قرار دادیم. ای اباحمزه! به خدا سوگند در شرق زمین و غرب آن بر هیچ چیزی [دست] زده نمی‌شود جز اینکه بر کسی که چیزی از آن برداشته حرام است، به‌جز ما و شیعیان ما. و ما آن را برای شما پاک قرار دادیم و آن را برای شما قرار دادیم. به خدا سوگندای ابا حمزه! حقّ ما را از ما غصب کردند و از ما منع کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص100 مستدرک الوسایل، ج7، ص302/ بحارالأنوار، ج93، ص212/ فرات الکوفی، ص473؛ «یا اباحمزه و الله… الی آخر» محذوف

7 (حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ… قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِجَبْرَئِیلَ (علیه السلام) لِمَنْ هَذَا الْفَیْءُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قَوْلَهُ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَاسْتَدْعَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَأَعْطَاهَا فَدَکاً وَ سَلَّمَهَا إِلَیْهَا فَکَانَ وُکَلَاؤُهَا فِیهَا طُولَ حَیَاهًْ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ عِنْدِ نُزُولِهَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که سخن خدای تعالی: ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ… نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل فرمود: «این «فیء» برای چه کسی است»؟ بنابراین خداوند این سخنش را نازل فرمود: و حقِّ خویشاوندان را بپرداز. (اسراء/26) در نتیجه پیامبر (صلی الله علیه و آله)، فاطمه (سلام الله علیها) فرا خواند و فدک را به او عطا فرمود و آن را به او تسلیم کرد و در طول زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از زمان نزول آیه، نمایندگان فاطمه (سلام الله علیها) در فدک بودند [و برای او کار می‌کردند].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص100 فقه القرآن، ج1، ص247

8 (حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ نَبِیَّنَا (صلی الله علیه و آله) أَصَابَهُ یَوْماً الْجُوعُ فَوَضَعَ صَخْرَهًًْ عَلَی بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ أَلَا رُبَّ مُکْرِمٍ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ لَهَا مُهِینٌ أَلَا رُبَّ نَفْسٍ کَاسِیَهًٍْ نَاعِمَهًٍْ فِی الدُّنْیَا جَائِعَهًٌْ عَارِیَهًٌْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَلَا رُبَّ مُتَخَوِّضٍ مُتَنَعِّمٍ فِی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ ما لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ مِنْ خَلاق.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روایت شده است که: روزی گرسنگی بر ایشان (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) عارض شد، پاره سنگی برداشته بر شکم نهاد و فرمود: «یعنی چه بسا افرادی که نفس خود را احترام می‌کنند ولی در واقع به او اهانت کرده‌اند و چه بسا کسانی که به نفس اهانت می‌کنند ولی در واقع او را احترام نموده‌اند. چه بسا افرادی که در دنیا گرسنه و برهنه‌اند ولی در آخرت متنّعم و چه بسا افرادی که در دنیا متنّعم‌اند و در آخرت گرسنه و برهنه. چه بسا افرادی که در داده‌های خدا با رسولش، غرق هستند ولی در آخرت بر ایشان بهره‌ای نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص100 بحارالأنوار، ج321، ص67

إصطفاء

1 (حَشر/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ قَالَ: … قَالَتِ الْعُلَمَاءُ هَلْ فَسَّرَ اللَّهُ تَعَالَی الِاصْطِفَاءَ فِی الْکِتَابِ فَقَالَ الرِّضَا (علیه السلام) فَسَّرَ الِاصْطِفَاءَ فِی الظَّاهِرِ سِوَی الْبَاطِنِ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَوْضِعاً فَأَوَّلُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ… وَ أَمَّا الْخَامِسَهًُْ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی‌حَقَّهُ خُصُوصِیَهًْ خَصَّهُمُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ بِهَا وَ اصْطَفَاهُمْ عَلَی الْأُمَّهًْ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ ادْعُوا لِی فَاطِمَهًَْ فَدَعَوْهَا لَهُ فَقَالَ یَا فَاطِمَهًُْ قَالَتْ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِنَّ فَدَکَ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا {بِ} خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ هِیَ لِی خَاصَّهًْ دُونَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَدْ جَعَلْتُهَا لَکِ لِمَا أَمَرَنِیَ اللَّهُ بِهِ فَخُذِیهَا لَکِ وَ لِوُلْدِکِ فَهَذِهِ الْخَامِسَهًْ.

 

امام رضا (علیه السلام) - ریّان‌بن‌صلت گوید: … علماء گفتند: «به ما خبر بده! بدانیم که خدا اصطفاء را در خود قرآن تفسیر کرده است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «اصطفاء را در ظاهر غیر از باطن و حقیقت در دوازده جای قرآن بیان کرده است: … پنجمی گفتار خدای عزّوجلّ: و حقّ نزدیکان را بپرداز. (اسراء/26) خصوصیّتی است که خدا مخصوص آن‌ها قرار داده است و آن‌ها را از میان امّت برگزیده چون این آیه بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد. فرمود: «فاطمه (سلام الله علیها) را نزد من بخوانید». فاطمه (سلام الله علیها) را دعوت کردند، فرمود: «ای فاطمه (سلام الله علیها)، عرض کرد: «لبیک یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)». فرمود: «این فدک است که با نیروی قشون اسب‌سوار و شترسوار فتح نشده و مخصوص من است و به مسلمانان ربطی ندارد. به دستور خدا من آن را به تو دادم آن را برای خود و فرزندانت بگیر»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص100 تحف العقول، ص428/ نورالثقلین

و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است

2 -1 (حَشر/ 7)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - هُمْ یَتَامَی النَّاسِ عَامَّهًْ وَ کَذَلِکَ الْمَسَاکِینُ وَ أَبْنَاءُ السَّبِیلِ.

 

ائمه (علیهم السلام) - یتیمان همه‌ی مردم هستند و همین‌طور مستمندان و در راه ماندگان [همه‌ی مردم را شامل می‌شود].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص102 وسایل الشیعه، ج15، ص114/ نورالثقلین

تا [این اموال عظیم] در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد

3 -1 (حَشر/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ فِی بَابِ مَا کَتَبَهُ الرِّضَا (علیه السلام) لِلْمَأْمُونِ مِنْ مَحْضِ الْإِسْلَامِ وَ شَرَائِعِ الدِّینِ الْبَرَاءَهًُْ مِمَّنْ نَفَی الْأَخْیَارَ وَ شَرَّدَهُمْ وَ آوَی الطُّرَدَاءَ اللُّعَنَاءَ وَ جَعَلَ الْأَمْوَالَ دُولَهًْ بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ وَ اسْتَعْمَلَ السُّفَهَاءَ مِثْلَ مُعَاوِیَهًَْ وَ عَمْرِوبْنِ‌الْعَاصِ لَعِینَیْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْبَرَاءَهًُْ مِنْ أَشْیَاعِهِمْ وَ الَّذِینَ حَارَبُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَتَلُوا الْأَنْصَارَ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ أَهْلَ الْفَضْلِ وَ الصَّلَاحِ مِنَ السَّابِقِین.

 

امام رضا (علیه السلام) - [فضل‌بن‌شاذان گوید: «مأمون از حضرت رضا (علیه السلام) درخواست کرد خلاصه‌ای از اسلام واقعی را به اختصار برایش بنویسد»]. امام (علیه السلام) این مطالب را نوشت: … و همچنین لازم است بیزاری از کسانی که شخصیّت‌های برجسته‌ی مذهبی را تبعید کردند ولی مطرودها و ملعون‌ها را پناه دادند و بیت‌المال را وسیله‌ی زراندوزی قرار دادند و مردم سفیه و نادان را به کار گماشتند؛ مانند معاویه و عمروبن‌عاص که هر دو مورد لعنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بودند… و برائت و بیزاری لازم است از پیروان آن‌ها که به جنگ با امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداختند و انصار و مهاجر و متدیّنین و صالحین را کشتند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص102 عیون أخبارالرضا، ج2، ص126/ نورالثقلین

3 -2 (حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا بَلَغَ آلُ أَبِی‌الْعَاصِ ثلاثون {ثَلَاثِینَ} رَجُلًا صَیَّرُوا مَالَ اللَّهِ دُوَلًا وَ کِتَابَ اللَّهِ دَغَلًا وَ عِبَادَهُ خَوَلًا وَ الْفَاسِقِینَ حِزْباً وَ الصَّالِحِینَ حَرْبا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چون آل ابی‌عاص به سی رسید مال خدا را دولت خود دانند و دست به دست بگردانند، و کتاب خدا را وسیله‌ی مکر و خدعه خود قرار دهند، و فاسقان را حزب خود گردانند، و با نیکان و صلحاء بجنگند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص102 القمی، ج1، ص52/ نورالثقلین

آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهی‌کرده خودداری نمایید

4 -1 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ لَا یُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ وَ قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ فَلَا یُوصَفُ بِقَدْرِهِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِکَ وَ إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) لَا یُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ عَبْدٌ احْتَجَبَ اللَّهُ عزّوجلّ بِسَبْعٍ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ فِی الْأَرْضِ کَطَاعَتِهِ فِی السَّمَاءِ فَقَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ مَنْ أَطَاعَ هَذَا فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِی وَ فَوَّضَ إِلَیْهِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - زراره از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: از امام (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «به راستی خداوند عزّوجلّ وصف نشود و چگونه وصف شود با آنکه در قرآنش فرمود: خدا را آن‌گونه که باید بشناسند نشناختند. (حج/74) جز آنکه بزرگتر از آن است، و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هم وصف نشود و چگونه وصف شود بنده‌ای که خداوند عزّوجلّ در پس هفت آسمانش در پرده کرده و طاعتش را در زمین چون در آسمان واجب کرده و فرموده است: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا هرکه او را فرمان برد مرا فرمان برده و هر که او را نافرمانی کند مرا نافرمانی کرده و کار را به او وانهاد، و ما هم وصف نشویم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص102 بحارالأنوار، ج73، ص30/ نورالثقلین؛ «ان الله عزوجل… سمعته یقول» محذوف/ الکافی، ج2، ص182/ المؤمن، ص30

4 -2 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - لَا تَقُولُوا لِکُلِّ آیَهًٍْ هَذِهِ رَجُلٌ وَ هَذِهِ رَجُلٌ إِنَّ مِنَ الْقُرْآنِ حَلَالًا وَ مِنْهُ حَرَاماً وَ فِیهِ نَبَأُ مَنْ قَبْلَکُمْ وَ خَبَرُ مَنْ بَعْدَکُمْ وَ حُکْمُ مَا بَیْنَکُمْ فَهَکَذَا هُوَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُفَوَّضٌ فِیهِ إِنْ شَاءَ فَعَلَ الشَّیْءَ وَ إِنْ شَاءَ تَذَکَّرَ حَتَّی إِذَا فُرِضَتْ فَرَائِضُهُ وَ خُمِّسَتْ أَخْمَاسُهُ حَقٌّ عَلَی النَّاسِ أَنْ یَأْخُذُوا بِهِ لِأَنَّ اللَّهَ قَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - به هر آیه‌ای نگویید این مردی است و این مردی است [و از پیش خود هر آیه‌ای را به کسی نسبت ندهید]. بخشی از قرآن [مربوط به] حلال و بخشی [مربوط به] حرام است و در آن خبر کسانی که قبل از شما بودند است، و خبر کسانی که بعد از شما هستند و حکم آنچه در میان شماست و آن همین‌طور است. [قبل از نزول قرآن] در مورد آن (حلال و حرام) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اختیار داده شده بود؛ اگر می‌خواست آن چیز را انجام می‌داد و اگر می‌خواست متذکّر می‌شد تا اینکه واجباتش واجب شد و خمس‌هایش گرفته شد. بر مردم شایسته است که آن را بگیرند [و بر آن عمل کنند]؛ چون خداوند فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص102 بحارالأنوار، ج89، ص111/ العیاشی، ج1، ص18

4 -3 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَاکِیاً عَنْ رَبِّهِ یَأْمُرُهُ بِهَذِهِ الْخِصَالِ قَالَ صِلْ مَنْ قَطَعَکَ وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ أَعْطِ مَنْ حَرَمَکَ وَ أَحْسِنْ إِلَی مَنْ أَسَاءَ إِلَیْکَ وَ قَدْ أُمِرْنَا بِمُتَابَعَتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند متعال او را امر کرده است تا با کسانی که با او قطع رابطه کرده‌اند ارتباط برقرار کند، و یا از کسانی که به او ظلم کرده‌اند درگذرد، و یا آن‌هایی که او را محروم کرده‌اند مورد لطف قرار دهد، و یا به کسانی که به او بد کرده‌اند نیکی نماید، و خدا به ما امر کرده که از رسولش متابعت کنیم: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 بحارالأنوار، ج68، ص423/ مصباح الشریعهًْ، ص158

4 -4 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّهُ مَنْ عَرَفَ دِینَهُ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ یَزُولَ وَ مَنْ دَخَلَ فِی أَمْرٍ بِجَهْلٍ خَرَجَ مِنْهُ بِجَهْلٍ قُلْتُ وَ مَا هُوَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - محمدحلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «هرکس دین خود را از کتاب خداوند بگیرد از کوه‌های استوار پابرجاتر است و هرکه با نادانی در کاری وارد شود به نادانی خارج می‌شود». گفتم: «این مطلب در کدام آیه قرآن است». فرمود: «این آیه: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 بشارهًْ المصطفی، ص129/ بحارالأنوار، ج23، ص102

4 -5 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْداً فَأَدَّبَهُ حَتَّی إِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهًْ أَوْحَی إِلَیْهِ وَ فَوَّضَ إِلَیْهِ الْأَشْیَاءَ فَقَال ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام باقر (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی در امر خلقش، اختیار را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عطا کرد تا ببیند خلقش چگونه او را اطاعت می‌کنند. سپس این آیه را تلاوت کرد: و مَا آتَاکُمُ الرَّسُول فَخُذُوهُ ومَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 بصایرالدرجات، ص378/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج25، ص331

4 -6 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ أَدَّبَ رَسُولَهُ حَتَّی قَوَّمَهُ عَلَی مَا أَرَادَ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَقَالَ عَزَّ ذِکْرُهُ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَمَا فَوَّضَ اللَّهُ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ فَوَّضَهُ إِلَیْنَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند پیامبرش را تربیت نمود به‌حدّی که می‌خواست برسد؛ سپس به او واگذار نمود و فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا هرچه پیامبر برای شما آورد اطاعت کنید و از هرچه بازداشت خودداری کنید هرچه خداوند به پیامبرش واگذار کرده آن جناب در اختیار ما گذاشته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 الکافی، ج1، ص268/ بحارالأنوار، ج17، ص6/ بحارالأنوار، ج25، ص332/ بصایرالدرجات، ص383/ نورالثقلین/ البرهان

4 -7 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا انْتَهَی بِهِ إِلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَفَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ فَرَضَ الْفَرَائِضَ وَ لَمْ یَقْسِمْ لِلْجَدِّ شَیْئاً وَ إِنَّ رَسُولَ (صلی الله علیه و آله) أَطْعَمَهُ السُّدُسَ فَأَجَازَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ لَهُ ذَلِکَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای تبارک‌وتعالی پیغمبرش را تربیت نمود و چون به آنجا که خدا می‌خواست رسید، درباره‌ی او فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری! . (قلم/4) سپس امر دینش را به او واگذاشت و فرمود: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا خدای عزّوجلّ سهم‌های ارث را معیّن کرد و برای جدّ میّت چیزی قرار نداد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یک ششم مال میّت را اطعمه و بهره‌ی او ساخت. خدای عزّوجلّ این را برای او اجازه داد برای همین است که خدای عزّوجلّ فرماید: [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! . (ص/39)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 الکافی، ج1، ص267/ بحارالأنوار، ج101، ص342/ بصایرالدرجات، ص379/ نورالثقلین/ البرهان؛ «فوض» بدل «ففوض» / بحارالأنوار، ج17، ص5

4 -8 (حَشر/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - أَحْمَدُ‌بْنُ‌الْحَسَنِ الْمِیثَمِیُ أَنَّه‌سَأَلَ الرِّضَا (علیه السلام) یَوْماً وَ قَدِ اجْتَمَعَ عِنْدَهُ قَوْمٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَدْ کَانُوا یَتَنَازَعُونَ فِی الْحَدِیثَیْنِ الْمُخْتَلِفَیْنِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الشَّیْءِ الْوَاحِدِ فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ حَرَاماً وَ أَحَلَّ حَلَالًا وَ فَرَضَ فَرَائِضَ فَمَا جَاءَ فِی تَحْلِیلِ مَا حَرَّمَ اللَّهُ أَوْ فِی تَحْرِیمِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ أَوْ دَفْعِ فَرِیضَهًٍْ فِی کِتَابِ اللَّهِ رَسَمَهَا بَیْنَ قَائِمٍ بِلَا نَاسِخٍ نَسَخَ ذَلِکَ فَذَلِکَ مَا لَا یَسَعُ الْأَخْذُ بِهِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَکُنْ لِیُحَرِّمَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ وَ لَا لِیُحَلِّلَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ لَا لِیُغَیِّرَ فَرَائِضَ اللَّهِ وَ أَحْکَامَهُ کَانَ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ مُتَّبِعاً مُسَلِّماً مُؤَدِّیاً عَنِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ فَکَانَ (علیه السلام) مُتَّبِعاً لِلَّهِ مُؤَدِّیاً عَنِ اللَّهِ مَا أَمَرَهُ بِهِ مِنْ تَبْلِیغِ الرِّسَالَهًِْ قُلْتُ فَإِنَّهُ یَرِدُ عَنْکُمُ الْحَدِیثُ فِی الشَّیْءِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا لَیْسَ فِی الْکِتَابِ وَ هُوَ فِی السُّنَّهًِْ ثُمَّ یَرِدُ خِلَافُهُ فَقَالَ کَذَلِکَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ أَشْیَاءَ نَهْیَ حَرَامٍ فَوَافَقَ فِی ذَلِکَ نَهْیُهُ نَهْیَ اللَّهِ وَ أَمَرَ بِأَشْیَاءَ فَصَارَ ذَلِکَ الْأَمْرُ وَاجِباً لَازِماً کَعِدْلِ فَرَائِضِ اللَّهِ فَوَافَقَ فِی ذَلِکَ أَمْرُهُ أَمْرَ اللَّهِ فَمَا جَاءَ فِی النَّهْیِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهْیَ حَرَامٍ ثُمَّ جَاءَ خِلَافُهُ لَمْ یَسُغِ اسْتِعْمَالُ ذَلِکَ وَ کَذَلِکَ فِیمَا أَمَرَ بِهِ لِأَنَّا لَا نُرَخِّصُ فِیمَا لَمْ یُرَخِّصْ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا نَأْمُرُ بِخِلَافِ مَا أَمَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا لِعِلَّهًِْ خَوْفِ ضَرُورَهًٍْ فَأَمَّا أَنْ نَسْتَحِلَّ مَا حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوْ نُحَرِّمَ مَا اسْتَحَلَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَا یَکُونُ ذَلِکَ أَبَداً لِأَنَّا تَابِعُونَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُسَلِّمُونَ لَهُ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَابِعاً لِأَمْرِ رَبِّهِ مُسَلِّماً لَهُ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ إِنَّ اللَّهَ نَهَی عَنْ أَشْیَاءَ لَیْسَ نَهْیَ حَرَامٍ بَلْ إِعَافَهًٍْ وَ کَرَاهَهًٍْ وَ أَمَرَ بِأَشْیَاءَ لَیْسَ بِأَمْرِ فَرْضٍ وَ لَا وَاجِبٍ بَلْ أَمْرِ فَضْلٍ وَ رُجْحَانٍ فِی الدِّینِ ثُمَّ رَخَّصَ فِی ذَلِکَ لِلْمَعْلُولِ وَ غَیْرِ الْمَعْلُولِ فَمَا کَانَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهْیَ إِعَافَهًٍْ أَوْ أَمْرَ فَضْلٍ فَذَلِکَ الَّذِی یَسَعُ اسْتِعْمَالُ الرُّخْصَهًِْ فِیهِ إِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ عَنَّا الْخَبَرُ فِیهِ بِاتِّفَاقٍ یَرْوِیهِ مَنْ یَرْوِیهِ فِی النَّهْیِ وَ لَا یُنْکِرُهُ وَ کَانَ الْخَبَرَانِ صَحِیحَیْنِ مَعْرُوفَیْنِ بِاتِّفَاقِ النَّاقِلَهًِْ فِیهِمَا یَجِبُ الْأَخْذُ بِأَحَدِهِمَا أَوْ بِهِمَا جَمِیعاً أَوْ بِأَیِّهِمَا شِئْتَ وَ أَحْبَبْتَ مُوَسَّعٌ ذَلِکَ لَکَ مِنْ بَابِ التَّسْلِیمِ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الرَّدِّ إِلَیْهِ وَ إِلَیْنَا وَ کَانَ تَارِکُ ذَلِکَ مِنْ بَابِ الْعِنَادِ وَ الْإِنْکَارِ وَ تَرْکِ التَّسْلِیمِ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُشْرِکاً بِاللَّهِ الْعَظِیمِ فَمَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ مِنْ خَبَرَیْنِ مُخْتَلِفَیْنِ فَاعْرِضُوهُمَا عَلَی کِتَابِ اللَّهِ فَمَا کَانَ فِی کِتَابِ اللَّهِ مَوْجُوداً حَلَالًا أَوْ حَرَاماً فَاتَّبِعُوا مَا وَافَقَ الْکِتَابَ وَ مَا لَمْ یَکُنْ فِی الْکِتَابِ فَاعْرِضُوهُ عَلَی سُنَنِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ فِی السُّنَّهًِْ مَوْجُوداً مَنْهِیّاً عَنْهُ نَهْیَ حَرَامٍ وَ مَأْمُوراً بِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ إِلْزَامٍ فَاتَّبِعُوا مَا وَافَقَ نَهْیَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمْرَهُ وَ مَا کَانَ فِی السُّنَّهًِْ نَهْیَ إِعَافَهًٍْ أَوْ کَرَاهَهًٍْ ثُمَّ کَانَ الْخَبَرُ الْأَخِیرُ خِلَافَهُ فَذَلِکَ رُخْصَهًٌْ فِیمَا عَافَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَرِهَهُ وَ لَمْ یُحَرِّمْهُ فَذَلِکَ الَّذِی یَسَعُ الْأَخْذُ بِهِمَا جَمِیعاً وَ بِأَیِّهِمَا شِئْتَ وَسِعَکَ الِاخْتِیَارُ مِنْ بَابِ التَّسْلِیمِ وَ الِاتِّبَاعِ وَ الرَّدِّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا لَمْ تَجِدُوهُ فِی شَیْءٍ مِنْ هَذِهِ الْوُجُوهِ فَرُدُّوا إِلَیْنَا عِلْمَهُ فَنَحْنُ أَوْلَی بِذَلِکَ وَ لَا تَقُولُوا فِیهِ بِآرَائِکُمْ وَ عَلَیْکُمْ بِالْکَفِّ وَ التَّثَبُّتِ وَ الْوُقُوفِ وَ أَنْتُمْ طَالِبُونَ بَاحِثُونَ حَتَّی یَأْتِیَکُمُ الْبَیَانُ مِنْ عِنْدِنَا.

 

امام رضا (علیه السلام) - محمدبن‌عبدالله مسمعی گوید: احمدبن‌حسن میثمی به گفت: که روزی از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد در حالی که اصحاب امام رضا (علیه السلام) جمع شده بودند و بر دو حدیث مختلفی که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر یک چیز واحد آمده بود، منازعه می‌کردند. امام رضا (علیه السلام) فرمود: خدای عزّوجلّ حلال را حلال گردانیده است و حرام را حرام گردانیده است و واجب را واجب گردانیده است پس آنچه وارد شود در حلال‌کردن حرام خدا یا حرام‌کردن حلال خدا یا دفع‌کردن و برداشتن واجبی که در کتاب خدا است که شخصی آن‌ها را ثبت کرده باشد و آن شخص قائم به امر خدا و بیان‌کننده‌ی آن باشد و ناسخی برای آن حلال و حرام و واجب که این مرد تغییر داده است از جانب حق نیامده باشد پس این‌ها چیزهایی باشند که فراگرفتن آن‌ها در دین خدا جایز نباشد زیرا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حلال خدا را حرام نمی‌کند و حرام خدا را حلال نمی‌کند و واجبات و احکام خدا را تغییر نمی‌دهد و رسول خدا در تمام این‌ها تابع خداست و احکام و فرایض را از جانب خدا تسلیم خلق کند و هرچه گوید از جانب خدا فرماید و این است قول حق‌تعالی: من تنها از آنچه بر من وحی می‌شود پیروی می‌کنم. (احقاف/9) پس پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) تابع خداست و از جانب خدا ادا کند آنچه به آن مأمور شود. از تبایع رسالت عرض کردم چه بسا هست که حدیثی از شما وارد می‌شود که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت کرده‌اید در چیزهایی که در کتاب خدا نیست و لیکن در سنّت هست. پس از آن خلاف آن از شما وارد می‌شود. فرمود: بسا هست که امر به اشیایی کرده است پس امر آن واجب و لازم است و اطاعت آن حتمی است نظیر واجبات خدا و آن جناب در این امر، امر خدا را متابعت و موافقت نموده است پس آنچه نهی تحریمی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در چیزی وارد شود و بعد از آن خلاف آن نهی وارد شود عمل به آن جایز نیست و همچنین در امر آن جناب زیرا که ما اجازه نمی‌دهیم چیزی را که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اجازه نداده و به‌خلاف آنچه آن جناب امر کرده است امر نکنیم مگر ضرورتی عارض شود. مثل خوف! امّا اینکه آنچه رسول خدا حرام‌کرده است حلال کنیم یا آنچه رسول خدا حلال کرده است را حرام کنیم هرگز چنین امری صورت نپذیرد زیرا که ما تابع رسول خدا باشیم و امر او را مسلم داریم چنانچه رسول خدا تابع پروردگار بوده و امر او را تسلیم نموده و حق‌تعالی فرموده است: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا آنچه رسول خدا آورد؛ بگیرید و آنچه آن جناب از آن نهی کند. قبول کنید و چیزهایی که رسول خدا از آن نهی فرماید به نهی کراهتی نه نهی تحریمی یعنی مقصود آن جناب از نهی اظهار کراهت باشد و چیزهایی که به آن‌ها امر فرماید نه به طریق فرض و وجوب بلکه به‌طریق استحباب و رجحان در دین پس از آن مرخّص فرماید در این امر و نهی کسی را که مانع داشته باشد و کسی را که مانع نداشته باشد، پس آنچه از رسول خدا نهی یا امر استحبابی باشد، رخصت داده است آن جناب در فعل و ترک آن و چون از جانب ما بر شما دو خبر وارد شود یکی از آن دو خبر امر به چیزی باشد و دیگری نهی از آن و هر دو را یک‌نفر روایت کرده باشد و انکار هیچ‌یک ننموده باشد و این امر و نهی هر دو کراهتی باشند و انکار هیچ یک ننموده باشد این دو خبر هر دو صحیح و معروف باشند و ناقلین آن‌ها همه متّفق باشند در این صورت فراگرفتن یکی از این دو خبر یا هر دو را واجب است. یعنی اعتقاد به هر دو با هم داشته باشی یا هرکدام را که نخواهی پس موسّع است از برای تو از بابت تسلیم‌نمودن فرمایش رسول خدا و ردنمودن به پیغمبر و ما یعنی عمل‌نکردن به هیچ یک از این دو خبر چه مفروض آن است که امر و نهی کراهتی است نه تحریمی و امّا اگر کسی از بابت عناد و انکار ترک کند و رد نماید و تسلیم امر رسول خدا نکند شرک به خداوند عظیم آورده است و هر دو خبری که مختلف باشند یعنی هر دو خبری که از برای وجوب و تحریم باشند نه از برای کراهت پس آن دو خبر را عرضه کنید بر کتاب خدا و آنچه حلال یا حرام آن در کتاب خدا موجود است متابعت کنید آن خبری را که با کتاب خدا موافق شده است و اگر در کتاب خدا نباشد عرضه کنید بر اخبار و سنّت‌های رسول خدا پس آنچه در سنّت‌های رسول خدا نهی از آن موجود است به نهی تحریمی و یا امر به آن موجود است به امر الزامی پس متابعت کنید آنچه با نهی یا امر موافق است و آنچه در سنّت‌های رسول خدا نهی از آن موجود است به نهی کراهتی و خبر دیگر خلاف آن است پس این در کردن آنچه رسول خدا آن را مکروه گردانیده است رخصت است و حرام نکرده است و این است که برای تو فرا گرفتن هر دو را موسّع است یا فراگرفتن هرکدام را که بخواهی و تو مختاری در قبول‌کردن و تسلیم‌نمودن و ردکردن به رسول خدا و عمل‌نکردن و هر خبری از ما که در قرآن و در سنّت‌های پیغمبری نیابید پس علم آن را به ما رد کنید ما سزاوارتر هستیم به آن خود نگویید و بر شما لازم است که خود را باز دارید از یقین برای خود و جستجوکردن و در صدد اطلاع برآمدن و باید در آمدن بیان آن از ما طلب کنید و تفحّص کنید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص104 وسایل الشیعهًْ، ج27، ص113/ بحارالأنوار، ج2، ص233 و عیون أخبارالرضا (ج2، ص20؛ «اذا ورد علیکم عنا الخبر… الی آخر» محذوف/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

4 -9(حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - ابْنِ نُبَاتَهًَْ قَالَ سَأَلْتُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ (رحمة الله علیه) وَ قُلْتُ مَا تَقُولُ فِیهِ فَقَالَ مَا أَقُولُ فِی رَجُلٍ خُلِقَ مِنْ طینتا (طِینَتِنَا) وَ رُوحُهُ مَقْرُونَهًٌْ بِرُوحِنَا خَصَّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنَ الْعُلُومِ بِأَوَّلِهَا وَ آخِرِهَا وَ ظَاهِرِهَا وَ بَاطِنِهَا وَ سِرِّهَا وَ عَلَانِیَتِهَا وَ لَقَدْ حَضَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) بَیْنَ یَدَیْهِ فَدَخَلَ أَعْرَابِیٌّ فَنَحَّاهُ عَنْ مَکَانِهِ وَ جَلَسَ فِیهِ فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی دَرَّ الْعَرَقُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ احْمَرَّتَا عَیْنَاهُ ثُمَّ قَالَ یَا أَعْرَابِیُّ أَ تُنَحِّی رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی السَّمَاءِ وَ یُحِبُّهُ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) فِی الْأَرْضِ یَا أَعْرَابِیُّ أَ‌تُنَحِّی رَجُلًا مَا حَضَرَنِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) إِلَّا أَمَرَنِی عَنْ رَبِّی عزّوجلّ أَنْ أُقْرِأَهُ السَّلَامَ یَا أَعْرَابِیُّ إِنَّ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) مِنِّی مَنْ جَفَاهُ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ آذَاهُ فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ بَاعَدَهُ فَقَدْ بَاعَدَنِی وَ مَنْ قَرَّبَهُ فَقَدْ قَرَّبَنِی یَا أَعْرَابِیُّ لَا تَغْلَطَنَّ فِی سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أُطْلِعَهُ عَلَی عِلْمِ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْأَنْسَابِ وَ فَصْلِ الْخِطَابِ قَالَ فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا ظَنَنْتُ أَنْ یَبْلُغَ مِنْ فِعْلِ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) مَا ذَکَرْتَ أَ لَیْسَ کَانَ مَجُوسِیّاً ثُمَّ أَسْلَمَ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا أَعْرَابِیٌّ أُخَاطِبُکَ عَنْ رَبِّی وَ تُقَاوِلُنِی إِنَّ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) مَا کَانَ مَجُوسِیّاً وَ لَکِنَّهُ کَانَ مُظْهِراً لِلشِّرْکِ مُبْطِناً لِلْإِیمَانِ یَا أَعْرَابِیُّ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا یَا أَعْرَابِیُّ خُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرِینَ وَ لَا تَجْحَدْ فَتَکُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِینَ وَ سَلِّمْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَوْلَهُ تَکُنْ مِنَ الْآمِنِینَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌نباته گوید: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی سلمان فارسی (رحمة الله علیه) پرسیدم و عرض کردم: «درباره‌ی او چه می‌فرمایی»؟ فرمود: «چه بگویم درباره‌ی مردی که از طینت ما آفریده شده است و روحش با روح ما پیوند خورده است. خدای تبارک‌وتعالی از میان علوم، او را به اوّلش و آخرش و ظاهرش و باطنش و سرّ و آشکارش اختصاص داد. به محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدم در حالی سلمان (رحمة الله علیه) روبروی او نشسته بود. سپس بادیه‌نشینی وارد شد و او را از مکانش دور کرد و در آنجا نشست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خشمگین شد تا جایی که عرق از پیشانیش جاری شد و چشمانش سرخ شد سپس فرمود: «ای بادیه‌نشین! آیا مردی را کنار می‌زنی که خدای تبارک‌وتعالی او را در آسمان دوست می‌دارد و رسولش او را در زمین دوست می‌دارد! ای بادیه‌نشین! آیا مردی را از جای خود کنار می‌زنی که جبرئیل نزد من نیامد مگر اینکه از طرف پروردگارم عزّوجلّ به من دستور داد که به او سلام برسانم! ای بادیه نشین! سلمان (رحمة الله علیه) از من است؛ هرکس به او ستم کند به من ستم کرده است و هر کس او را اذیّت کند مرا اذیّت کرده است و هرکس او را دور گرداند مرا دور کرده و هرکس او را نزدیک کند مرا نزدیک گردانیده است. ای بادیه‌نشین! در مورد سلمان (رحمة الله علیه) اشتباه نکن؛ چون خدای تبارک‌وتعالی به من دستور داده که او را به علم مرگ‌ها، مصیبت‌ها، نسب‌ها و داوری عادلانه آگاه سازم». فرمود: سپس بادیه‌نشین گفت: «ای رسول خدا! گمان نمی‌کردم که جایگاه سلمان (رحمة الله علیه) به آنجا که بیان فرمودی برسد؛ آیا او مجوسی نبود و سپس مسلمان شد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای بادیه‌نشین! من از طرف پروردگارم با تو سخن می‌گویم و تو با من مجادله می‌کنی که [آیا] سلمان (رحمة الله علیه) مجوسی نبود؟ لکن او اظهار شرک کرد و ایمان را مخفی نمود. ای بادیه‌نشین! آیا از خدای عزّوجلّ نشنیده‌ای که می‌فرماید: به پروردگارت سوگند که آن‌ها ایمان نخواهند آورد، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند؛ و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند؛ و کاملاً تسلیم باشند. (نساء/65) آیا از خدای عزّوجلّ نشنیده‌ای که می‌فرماید: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا. ای بادیه‌نشین! آنچه را به تو داده‌ام بگیر؛ و از شکرگزاران باش. و انکار نکن که از عذاب‌شدگان خواهی بود. تسلیم سخن رسول خدا باش، از امنیّت یافتگان می‌شوی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص108 بحارالأنوار، ج22، ص346/ الاختصاص، ص221

4 -10 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - فَإِنَّ أَمْرَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِثْلُ الْقُرْآنِ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ وَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ وَ مُحْکَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ قَدْ کَانَ یَکُونُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْکَلَامُ لَهُ وَجْهَانِ کَلَامٌ عَامٌّ وَ کَلَامٌ خَاصٌّ مِثْلُ الْقُرْآنِ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فِی کِتَابِهِ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَیَشْتَبِهُ عَلَی مَنْ لَمْ یَعْرِفْ وَ لَمْ یَدْرِ مَا عَنَی اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) وَ لَیْسَ کُلُّ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَسْأَلُهُ عَنِ الشَّیْءِ فَیَفْهَمُ وَ کَانَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْأَلُهُ وَ لَا یَسْتَفْهِمُهُ حَتَّی إِنْ کَانُوا لَیُحِبُّونَ أَنْ یَجِیءَ الْأَعْرَابِیُّ وَ الطَّارِئُ فَیَسْأَلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی یَسْمَعُوا.

 

امام علی (علیه السلام) - امر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هم مانند قرآن ناسخ و منسوخ [و خاص و عام] و محکم و متشابه دارد، گاهی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به دو طریق سخن می‌فرمود: سخنی عام و سخنی خاص مثل قرآن. و خدای عزّوجلّ در کتابش فرموده است: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا کسی که مقصود خدا و رسولش را نفهمد و درک نکند، بر او مشتبه شود، اصحاب پیغمبر (صلی الله علیه و آله) که چیزی از او می‌پرسیدند همه متوجّه نمی‌شوند بعضی از آن‌ها از پیغمبر می‌پرسیدند ولی (به علّت شرم یا احترام یا بی‌قیدی) فهم‌جویی نمی‌کردند و دوست داشتند که بیابانی و رهگذری بیاید و از پیغمبر بپرسد تا آن‌ها بشنوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص110 نورالثقلین؛ «و لیس کل اصحاب… الی آخر» محذوف/ محذوف/ الکافی، ج1، ص64/ بحارالأنوار، ج36، ص273/ الخصال، ج1، ص257 و تحف العقول، ص193؛ «حتی ان کانو الیحبون… الی آخر» محذوف/ الغیبهًْ للنعمانی، ج80/ مستدرک الوسایل، ج17، ص342/ بحارالأنوار، ج2، ص228

4 -11 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: قَرَأْتُ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لَیْسَ لَکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ قَالَ بَلَی وَ اللَّهِ إِنَ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ شَیْئاً وَ شَیْئاً وَ شَیْئاً وَ لَیْسَ حَیْثُ ذَهَبْتَ وَ لَکِنِّی أُخْبِرُکَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا أَمَرَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُظْهِرَ وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَکَّرَ فِی عَدَاوَهًْ قَوْمِهِ لَهُ وَ مَعْرِفَتِهِ بِهِمْ وَ ذَلِکَ لِلَّذِی فَضَّلَهُ اللَّهُ بِهِ عَلَیْهِمْ فِی جَمِیعِ خِصَالِهِ کَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ بِمَنْ أَرْسَلَهُ وَ کَانَ أَنْصَرَ النَّاسِ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ أَقْتَلَهُمْ لِعَدُوِّهِمَا وَ أَشَدَّهُمْ بُغْضاً لِمَنْ خَالَفَهُمَا وَ فَضَّلَ عِلْمَهُ الَّذِی لَمْ یُسَاوِهِ أَحَدٌ وَ مَنَاقِبَهُ الَّتِی لَا تُحْصَی شَرَفاً فَلَمَّا فَکَّرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی عَدَاوَهًْ قَوْمِهِ لَهُ فِی هَذِهِ الْخِصَالِ وَ حَسَدِهِمْ لَهُ عَلَیْهَا ضَاقَ عَنْ ذَلِکَ فَأَخْبَرَ اللَّهُ أَنَّهُ لَیْسَ لَهُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ شَیْءٌ إِنَّمَا الْأَمْرُ فِیهِ إِلَی اللَّهِ أَنْ یُصَیِّرَ عَلِیّاً (علیه السلام) وَصِیَّهُ وَ وَلِیَّ الْأَمْرِ بَعْدَهُ فَهَذَا عَنَی اللَّهُ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ وَ قَدْ فَوَّضَ اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ جَعَلَ مَا أَحَلَّ فَهُوَ حَلَالٌ وَ مَا حَرَّمَ فَهُوَ حَرَامٌ قَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام باقر (علیه السلام) - از جابر جعفی نقل است که گوید: این آی لَیْسَ لَکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ را خدمت حضرت باقر (علیه السلام) خواندم فرمود: «آری به خدا قسم! برای او از امر مقداری و مقداری و مقداری است آن‌طورکه تو گمان کرده‌ای نیست ولی من برای تو توضیح دهم که خداوند بزرگ وقتی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد که خلافت و ولایت علی (علیه السلام) را اظهار نماید، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اندیشه‌ی دشمنی خویشاوندان خود نسبت به علی شد و سابقه‌ای که از آنان داشت و این به آن‌جهت بود که خداوند علی (علیه السلام) را بر تمام آن‌ها در تمام صفات آن برتری بخشیده بود، اوّلین کسی بود که ایمان به پیامبر و رسالت او آورد از تمام مردم بیشتر خدا و پیامبرش را نصرت می‌نمود و از همه بیشتر با دشمنان پیکار داشت و از همه بیشتر کینه با دشمنان خدا و پیامبر داشت و مقام علمی او که هیچ‌کس را یارای هم آوردی با او نبود و سایر مناقبی که از حدّ شمارش بیشتر است. وقتی پیامبر به فکر دشمنی آن‌ها با علی افتاد که بر او رشک می‌برند، دلتنگ شد خداوند به او اطّلاع داد که این امر مربوط به او نیست این بستگی به خدا دارد که علی وصی و ولیّ امر بعد از او باشد منظور از آیه این است چگونه ممکن است او اختیاری نداشته باشد با اینکه به او تفویض نموده که هرچه را حلال کند حلال است و هرچه را حرام کند حرام است به دلیل این آیه ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص110 بحارالأنوار، ج17، ص11/ العیاشی، ج1، ص197/ بحارالأنوار، ج25، ص337/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج17، ص10/ بصایرالدرجات، ص382؛ «بتفاوت»

4 -12 (حَشر/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سَالِمِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عُمَرَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ عَلِیٌ مِثْلُ حَدِّ السَّیْفِ وَ الصَّابِرُ مَنْ صَبَّرَهُ اللَّهُ یَعْنِی یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ لِمَحَبَّهًْ عَلِیٍّ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِیکُمْ مِثْلُ النَّجْمِ الزَّاهِرِ فِی السَّمَاءِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ مَا حَوْلَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنِّی إِنَّمَا قُلْتُ هَذَا لِأَتَقَدَّمَ عَلَیْکُمْ لِیَوْمِ الْوَعِیدِ مَعَاشِرَ النَّاسِ {إِنَّهُ} إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًْ حُشِرَ النَّاسُ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ حُشِرَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَسَطَ الْفَوْجِ وَ أَنَا فِی أَوَّلِهِ وَ وُلْدُ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِی آخِرِ الْفَوْجِ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَهَلْ رَأَیْتُمْ عَبْداً یَسْبِقُ مَوْلَاهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَرْضٌ عَلَیْکُمْ أَحْفَظَهُ اللَّهُ عَلَیْکُمْ وَ هُوَ قَوْلُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) هَبَطَ بِهِ إِلَیَّ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّهُ قَوْلُ اللَّهِ {تَعَالَی فِی کِتَابِهِ} ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سالم‌بن‌عبدالله بن‌عمر از پدرش نقل می‌کند که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرماید: «ای مردم! علی (علیه السلام) مثل لبه‌ی شمشیر است و صبرکننده کسی است که خداوند او را صبور گرداند؛ یعنی به خاطر محبّت علی (علیه السلام) وارد بهشت می‌شود. ای مردم! بدانید که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در میان شما مانند ستاره‌ی درخشان در آسمان است که وقتی طلوع می‌کند اطرافش را روشن می‌سازد. ای مردم! بدانید که من این مطلب را گفتم تا در روز «وعید» بر شما پیشی‌گیرم. ای مردم! وقتی روز قیامت واقع شود، مردم در یک‌جا جمع شوند و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در وسط گروه محشور شود و من در اوّل آن هستم و فرزندان علیّ‌بن‌ابی‌طالب در آخر گروه هستند. ای مردم! آیا بنده‌ای را دیده‌اید که بر مولای خود پیشی گیرد؟ ای مردم بدانید که ولایت علی (علیه السلام) بر شما واجب است. خداوند آن را بر شما نگه‌داشته است و آن سخن جبرئیل است که آن را از پروردگار جهانیان به‌سوی من فرود آورده است. ای مردم! بدانید که آن سخن خدای تعالی در کتابش است: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص110 فرات الکوفی، ص475/ بحارالأنوار، ج39، ص232؛ «سمعت رسول الله… لمحبهًْ لی» محذوف

4 -13 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بَعْدَ وَفَاهًْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَسْجِدِ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ بِصَوْتٍ عَالٍ «الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ» فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ: یَا أَبَا الْحَسَنِ لِمَ قُلْتَ مَا قُلْتَ قَالَ قَرَأْتُ شَیْئاً مِنَ الْقُرْآنِ، قَالَ لَقَدْ قُلْتَهُ لِأَمْرٍ، قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ «وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» أَ فَتَشْهَدُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ اسْتَخْلَفَ فُلَاناً قَالَ: مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوْصَی إِلَّا إِلَیْکَ، قَالَ: فَهَلَّا بَایَعْتَنِی قَالَ: اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَیْهِ فَکُنْتُ مِنْهُمْ، فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کَمَا اجْتَمَعَ أَهْلُ الْعِجْلِ عَلَی الْعِجْلِ هَاهُنَا فُتِنْتُمْ وَ مَثَلُکُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ فِی ظُلُماتٍ لا یُبْصِرُونَ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ.

 

امام علی (علیه السلام) - بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مسجد درحالی‌که مردم جمع‌شده بودند با صدای بلند فرمود: کسانی که کافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، [خداوند] اعمالشان را نابود می‌کند. (محمّد/1) ابن‌عبّاس به او گفت: «ای اباالحسن! به چه دلیل این سخن را گفتی»؟ فرمود: «بخشی از قرآن را خواندم». گفت: «آن را به خاطر مسأله‌ای گفتی». فرمود: «بله. خداوند در کتابش می‌فرماید: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، آیا بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شهادت می‌دهی که فلانی را جانشین خود قرار داد»؟ ابن‌عبّاس گفت: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشنیدم که جز به تو وصیّت کند». فرمود: «پس چرا با من بیعت نکردی»؟! گفت: «مردم دور او جمع شدند و من از آن‌ها بودم». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همان‌گونه که [در زمان موسی (علیه السلام)] اهل گوساله دور گوساله جمع شدند؛ [شما هم] اینجا مورد آزمایش قرار گرفتید و مَثَل شما است همانند کسی که آتشی افروخته [تا در بیابان تاریک، راه خود را پیدا کند]، ولی هنگامی‌که آتش اطراف او را روشن ساخت، خداوند [طوفانی می‌فرستد و] آن را خاموش می‌کند و در تاریکی‌های وحشتناکی که چشم کار نمی‌کند، آن‌ها را رها می‌سازد. آن‌ها کران، گنگ‌ها و کورانند لذا [از راه خطا] بازنمی‌گردند! (بقره/1817)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص112 القمی، ج2، ص301

4 -14 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ فَعَلِمَ مَا هُمْ صَائِرُونَ إِلَیْهِ وَ أَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ فَمَا أَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَیْءٍ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِیلَ إِلَی الْأَخْذِ بِهِ وَ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ فَقَدْ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِیلَ إِلَی تَرْکِهِ وَ لَا یَکُونُوا آخِذِینَ وَ لَا تَارِکِینَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّه.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ خلق را آفرید و دانست آنچه را که آن‌ها به‌سوی آن بازمی‌گردند و ایشان را امر فرمود و نهی نمود. پس آنچه را به آن امر فرموده: از هرچه باشد در حقیقت که راه به‌سوی گرفتن و عمل‌کردن به آن را برای ایشان قرار داده و آنچه ایشان را از آن نهی نموده راه به‌سوی ترک آن را برای ایشان قرار داده و عمل‌کنندگان به آن و ترک‌کنندگان نباشند مگر به اذن خدای عزّوجلّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص112 التوحید، ص349/ نورالثقلین

4 -15 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَوَّضَ إِلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ خَلْقِهِ لِیَنْظُرَ کَیْفَ طَاعَتُهُمْ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام باقر (علیه السلام) - خداوند امور مردم را به پیامبرش واگذاشت تا ببیند چگونه اطاعت می‌کنند بعد همان آیه را قرائت نمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص112 الکافی، ج1، ص266

4 -16 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ أَدَبَهُ فَلَمَّا أَکْمَلَ لَهُ الْأَدَبَ قَالَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ أَمْرَ الدِّینِ وَ الْأُمَّهًِْ لِیَسُوسَ عِبَادَهُ فَقَالَ عزّوجلّ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ مُسَدَّداً مُوَفَّقاً مُؤَیَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ لَا یَزِلُّ وَ لَا یُخْطِئُ فِی شَیْءٍ مِمَّا یَسُوسُ بِهِ الْخَلْقَ فَتَأَدَّبَ بِآدَابِ اللَّهِ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ فَرَضَ الصَّلَاهًَْ رَکْعَتَیْنِ رَکْعَتَیْنِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ فَأَضَافَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الرَّکْعَتَیْنِ رَکْعَتَیْنِ وَ إِلَی الْمَغْرِبِ رَکْعَهًًْ فَصَارَتْ عَدِیلَ الْفَرِیضَهًِْ لَا یَجُوزُ تَرْکُهُنَّ إِلَّا فِی سَفَرٍ وَ أَفْرَدَ الرَّکْعَهًَْ فِی الْمَغْرِبِ فَتَرَکَهَا قَائِمَهًًْ فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ فَأَجَازَ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُ
 ذَلِکَ کُلَّهُ فَصَارَتِ الْفَرِیضَهًُْ سَبْعَ عَشْرَهًَْ رَکْعَهًًْ ثُمَّ سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) النَّوَافِلَ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ رَکْعَهًًْ مِثْلَیِ الْفَرِیضَهًِْ فَأَجَازَ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُ ذَلِکَ وَ الْفَرِیضَهًُْ وَ النَّافِلَهًُْ إِحْدَی وَ خَمْسُونَ رَکْعَهًًْ مِنْهَا رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعَتَمَهًِْ جَالِساً تُعَدُّ بِرَکْعَهًٍْ مَکَانَ الْوَتْرِ وَ فَرَضَ اللَّهُ فِی السَّنَهًِْ صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَوْمَ شَعْبَانَ وَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ مِثْلَیِ الْفَرِیضَهًِْ فَأَجَازَ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُ ذَلِکَ وَ حَرَّمَ اللَّهُ عزّوجلّ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ عَافَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَشْیَاءَ وَ کَرِهَهَا وَ لَمْ یَنْهَ عَنْهَا نَهْیَ حَرَامٍ إِنَّمَا نَهَی عَنْهَا نَهْیَ إِعَافَهًٍْ وَ کَرَاهَهًٍْ ثُمَّ رَخَّصَ فِیهَا فَصَارَ الْأَخْذُ بِرُخَصِهِ وَاجِباً عَلَی الْعِبَادِ کَوُجُوبِ مَا یَأْخُذُونَ بِنَهْیِهِ وَ عَزَائِمِهِ وَ لَمْ یُرَخِّصْ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِیمَا نَهَاهُمْ عَنْهُ نَهْیَ حَرَامٍ وَ لَا فِیمَا أَمَرَ بِهِ أَمْرَ فَرْضٍ لَازِمٍ فَکَثِیرُ الْمُسْکِرِ مِنَ الْأَشْرِبَهًِْ نَهَاهُمْ عَنْهُ نَهْیَ حَرَامٍ لَمْ یُرَخِّصْ فِیهِ لِأَحَدٍ وَ لَمْ یُرَخِّصْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَحَدٍ تَقْصِیرَ الرَّکْعَتَیْنِ اللَّتَیْنِ ضَمَّهُمَا إِلَی مَا فَرَضَ اللَّهُ عزّوجلّ بَلْ أَلْزَمَهُمْ ذَلِکَ إِلْزَاماً وَاجِباً لَمْ یُرَخِّصْ لِأَحَدٍ فِی شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ إِلَّا لِلْمُسَافِرِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یُرَخِّصَ شَیْئاً مَا لَمْ یُرَخِّصْهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَوَافَقَ أَمْرُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ اللَّهِ عزّوجلّ وَ نَهْیُهُ نَهْیَ اللَّهِ عزّوجلّ وَ وَجَبَ عَلَی الْعِبَادِ التَّسْلِیمُ لَهُ کَالتَّسْلِیمِ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را به بهترین شکل تأدیب نمود و هنگامی‌که ادب او کامل شد، فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. (قلم/4) سپس در امر دین و امّت به او اختیار داد تا امور بندگانش را تدبیر کند. و خداوند عزّوجلّ فرمود: و مَا آتَاکُمُ الرَّسُول فَخُذُوهُ ومَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به‌واسطه‌ی روح‌القدس به راه راست هدایت شده و موفق و مؤیّد بود. او در تدبیر امور بندگان خدا نمی‌لغزد و خطا نمی‌کند، پس این چنین به آداب خداوند مؤدّب است. سپس خداوند عزّوجلّ دو رکعت، دو رکعت، نماز را واجب کرد که ده رکعت می‌شد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به هر دو رکعت، دو رکعت دیگر افزود و به نماز مغرب، یک رکعت افزود و آن امر واجب شد، که تنها در سفر می‌توان آن را شکست و نماز مغرب را نمی‌توان در سفر و غیر سفر شکست. خداوند عزّوجلّ تمامی آن‌ها را صحیح دانست و به این ترتیب نمازهای واجب هفده رکعت شده است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نوافل را سی‌وچهار رکعت یعنی دو برابر واجب قرار داد. و خداوند عزّوجلّ آن را صحیح دانست و نمازهای واجب و نافله، پنجاه‌ویک رکعت است. از آن جمله دو رکعت نماز شکسته است که بعد از عتمه (ثلث اوّل شب) خوانده می‌شود و به‌جای نماز «وتر» محسوب می‌شود. خداوند عزّوجلّ در هر سال، روزه‌ی ماه رمضان را واجب کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سنّت روزه‌ی ماه شعبان و سه روز از هر ماه را قرار داد که دو برابر واجب است و خداوند عزّوجلّ آن را صحیح دانست و اجازه فرمود: خداوند خود شراب را حرام کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر نوع نوشیدنی مست کننده را حرام کرد و خداوند آن را صحیح دانست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اموری را که بد می‌دانست مکروه قرار داد، نه این که آن‌ها را حرام کند. بنابراین، نهی وارد شده در این امور، نهی تحریم نیست، بلکه نهی کراهت است. سپس جوازی را در آن امور قرار داد که باید با اجازه انجام شود و اجازه‌گرفتن در این موارد بر بندگان واجب شد، همانطورکه پیروی از نهی و عزیمت بر آنان واجب است. امّا در اموری که آنان را حرام قرار داده بود، اجازه چنین امری را صادر نکرد. در واجبات نیز چنین بود. بسیاری از نوشیدنی‌های مست کننده را با نهی حرام، حرام قرار داد، بی‌آنکه اجازه‌ای در آن باشد و اجازه‌ی کم کردن دو رکعتی که خود به آنچه خداوند واجب کرده بود، افزود را صادر نکرد و فقط به مسافر این اجازه داده شد و احدی نمی‌تواند در آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) اجازه نداده است، اجازه‌ی شکستن و یا کم‌کردن را بدهد. پس دستور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با دستورات خداوند مطابقت دارد و نهی او نهی خداوند عزّوجلّ است و بر بندگان واجب است که همان‌طور که تسلیم خداوند تبارک‌وتعالی هستند، تسلیم امر او نیز باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص112 الکافی، ج1، ص266/ بحارالأنوار، ج17، ص4/ نورالثقلین/ البرهان

4 -17 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ أَدَّبَ نَبِیَّهُ عَلَی مَحَبَّتِهِ فَقَالَ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَقَالَ عزّوجلّ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ قَالَ عزّوجلّ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ أَطاعَ اللهَ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَوَّضَ إِلَی عَلِیٍّ وَ ائْتَمَنَهُ فَسَلَّمْتُمْ وَ جَحَدَ النَّاسُ فَوَ اللَّهِ لَنُحِبُّکُمْ أَنْ تَقُولُوا إِذَا قُلْنَا وَ أَنْ تَصْمُتُوا إِذَا صَمَتْنَا وَ نَحْنُ فِیمَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ اللَّهِ عزّوجلّ مَا جَعَلَ اللَّهُ لِأَحَدٍ خَیْراً فِی خِلَافِ أَمْرِنَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ پیغمبرش را به محبّت خود تربیت کرد و سپس فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. (قلم/4) و آنگاه به او واگذار کرد و فرمود: کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده. (نساء/80) سپس امام فرمود: پیغمبر خدا کار را به علی واگذار کرد و او را امین شمرد، شما (شیعیان) تسلیم شدید و آن مردم انکار کردند، به خدا ما شما را دوست داریم که هرگاه بگوییم بگویید، و هرگاه سکوت کنیم، سکوت کنید، و ما واسطه‌ی میان شما و خدای عزّوجلّ هستیم، خدا برای هیچ‌کس در مخالفت امر ما خیری قرار نداده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص114 الکافی، ج1، ص265/ المحاسن، ج1، ص162؛ «ما جعل الله… الی آخر» محذوف/ بحارالأنوار، ج23، ص295/ بصایرالدرجات، ص384/ فضایل الشیعهًْ، ص34/ الاختصاص، ص330/ مستدرک الوسایل، ج17، ص272/ البرهان/ نورالثقلین

4 -18 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ أَدَبَهُ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا عَلِمَ أَنَّهُ قَدْ قَبِلَ أَدَبَهُ قَالَ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَلَمَّا اسْتَحْکَمَ لَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَحَبَّ قَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام علی (علیه السلام) - خداوند سبحان پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را با این سخنش ادب آموخت: [به هر حال] با آن‌ها مدارا کن و عذرشان را بپذیر، و به نیکی‌ها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان [و با آنان ستیزه مکن]! . (اعراف/119) هنگامی‌که دانست که او ادب آموخته، به او فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. (قلم/4) و هنگامی‌که آنچه از رسولش دوست می‌داشت برای او ثابت و استوار شد، فرمود: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص114 مجموعهًْ ورام، ج2، ص27

4 -19 (حَشر/ 7)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهُ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ أَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ وَ فَوَّضَ إِلَیْهِ أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ کَانَ یَضْمَنُ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّهًَْ فَیُجِیزُ اللَّهُ ذَلِکَ لَهُ وَ ذَکَرَ الْفَرَائِضَ فَلَمْ یَذْکُرِ الْجَدَّ فَأَطْعَمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَهْماً فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَی أَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) غَیْرِهِ.

 

ائمّه (علیهم السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی پیامبرش را ادب کرد و نیکو ادب کرد و فرمود: [به هر حال] با آن‌ها مدارا کن و عذرشان را بپذیر، و به نیکی‌ها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان [و با آنان ستیزه مکن]! . (اعراف/119) و آنگاه که چنین شد، خداوند نازل کرد: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. (قلم/4) و او را در امر دینش اختیار داد و فرمود: و مَا آتَاکُمُ الرَّسُول فَخُذُوهُ ومَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا خداوند خمر را کاملاً حرام کرد و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) هر نوع مست کننده را حرام کرد، و خداوند آن را پذیرفت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از طرف خداوند بهشت را ضمانت می‌کرد و خداوند این امر را می‌پذیرفت. خداوند واجبات را ذکر کرد، امّا اجازه‌ی افزودن چیزی را بر آن نداد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بهره‌ای بر آن افزود و خداوند پذیرفت و چنین اختیاری به احدی از پیامبران غیر او عطا نشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص116 بحارالأنوار، ج17، ص7/ تهذیب الأحکام، ج9، ص397/ بصایرالدرجات، ص378/ وسایل الشیعهًْ، ج26، ص142؛ «بتفاوت» / البرهان/ نورالثقلین

4 -20 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی إِذَا أَقَامَهُ عَلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) زَکَّاهُ اللَّهُ فَقَالَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ فَلَمَّا زَکَّاهُ فَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ الصَّلَاهًَْ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَقَّتَ أَوْقَاتِهَا فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ.

 

امام باقر (علیه السلام) - به راستی خدا پیغمبرش را پرورش داد تا به آن جا که خواست رسید و به او فرمود: و به نیکی‌ها دعوت نما، و از جاهلان روی بگردان [و با آنان ستیزه مکن]! . (اعراف/119) و چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین کرد خدایش ستود و فرمود: و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. (قلم/4) و چون او را پاک و ستوده کرد دینش را به او وانهاد و فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا و خدا شراب انگور را حرام کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر مست‌کننده را حرام کرد خدا همه را امضاء کرد، و خدا فرمان نماز را فروآورد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اوقاتش را معیّن کرد و خدا امضاء کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص116 مستدرک الوسایل، ج17، ص173/ بصایرالدرجات، ص380/ بحارالأنوار، ج101، ص342/ بحارالأنوار، ج17، ص10

4 -21 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَدَّبَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا تَأَدَّبَ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَقَالَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ فَکَانَ فِیمَا فَرَضَ فِی الْقُرْآنِ فَرَائِضُ الصُّلْبِ وَ فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَرَائِضَ الْجَدِّ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ لَهُ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ تَحْرِیمَ الْخَمْرِ بِعَیْنِهَا فَحَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَحْرِیمَ الْمُسْکِرِ فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ فِی أَشْیَاءَ کَثِیرَهًْ فَمَا حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ بِمَنْزِلَهًْ مَا حَرَّمَ اللَّهُ.

 

امام باقر (علیه السلام) - خدای تبارک‌وتعالی به محمّد (صلی الله علیه و آله) ادب آموخت و هنگامی‌که ادب آموخت، به او واگذار کرد و فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا و فرمود: کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است. (نساء/80) در نتیجه در میان آنچه در قرآن واجب فرمود واجبات [ارث برای فرزندان از] صلب بود و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) واجبات [ارث] جدّ را واجب نمود و خداوند آن را به او اجازه داد و خداوند در قرآن حرام‌بودن خود شراب را نازل فرمود سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مست کننده را حرام کرد و خداوند آن را در چیزهای زیادی به او اجازه داد؛ پس، آنچه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حرام کرد، آن به‌منزله‌ی چیزی است که خداوند حرام نمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص116 بصایرالدرجات، ص382

4 -22 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) طَاهِراً ثُمَّ أَدَّبَهُ حَتَّی قَوَّمَهُ عَلَی مَا أَرَادَ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِ الْأَمْرَ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ وَ فَرَضَ اللَّهُ فَرَائِضَ الصُّلْبِ وَ أَعْطَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْجَدَّ فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ وَ أَشْیَاءَ ذَکَرَهَا مِنْ هَذَا الْبَاب.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند، محمّد (صلی الله علیه و آله) را پاک آفرید. سپس به او ادب آموخت تا اینکه او را چنانچه می‌خواست استوار ساخت. سپس امور را به او واگذار کرد و فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛ پس خداوند خود شراب را حرام کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مست‌کننده از هر نوشیدنی را حرام کرد و خداوند واجبات [ارث] فرزندان را واجب نمود و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [از ارث] به جدّ عطا فرمود و خداوند آن را برای او اجازه داد و چیزهایی را از این باب بیان فرمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص116 بحارالأنوار، ج17، ص11/ نورالثقلین/ البرهان

4 -23 (حَشر/ 7)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا (علیه السلام) مَا تَقُولُ فِی التَّفْوِیضِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی نَبِیِّهِ أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَأَمَّا الْخَلْقَ وَ الرِّزْقَ فَلا.

 

امام رضا (علیه السلام) - یاسر خادم گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «درباره‌ی تفویض (اختیار) چه می‌گویی؟ فرمود: خداوند عزّوجلّ اختیار دینش را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عطا کرد و فرمود:ِما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا اما در مورد خلقت و روزی چنین نیست».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص118 بحارالأنوار، ج17، ص7/ بحارالأنوار، ج25، ص328/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص202/ نورالثقلین/ البرهان

4 -24(حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ أَنَّهُ قَالَ قُلْتُ لِلصَّادِقِ (علیه السلام) إِنَّ رَجُلًا مِنْ وُلْدِ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سَبَإٍ یَقُولُ بِالتَّفْوِیضِ فَقَالَ وَ مَا التَّفْوِیضُ قُلْتُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیّاً (علیه السلام) فَفَوَّضَ إِلَیْهِمَا فَخَلَقَا وَ رَزَقَا وَ أَمَاتَا وَ أَحْیَیَا فَقَالَ (علیه السلام) کَذَبَ عَدُوُّ اللَّهِ إِذَا انْصَرَفْتَ إِلَیْهِ فَاتْلُ عَلَیْهِ هَذِهِ الْآیَهًَْ الَّتِی فِی سُورَهًِْ الرَّعْدِ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکاءَ خَلَقُوا کَخَلْقِهِ فَتَشابَهَ الْخَلْقُ عَلَیْهِمْ قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الرَّجُلِ فَأَخْبَرْتُهُ فَکَأَنِّی أَلْقَمْتُهُ حَجَراً أَوْ قَالَ فَکَأَنَّمَا خَرِسَ وَ قَدْ فَوَّضَ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ عزّوجلّ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ (صلی الله علیه و آله) فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ قَدْ فَوَّضَ ذَلِکَ إِلَی الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - زراره گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «یک‌نفر از اولاد عبداللَّه‌بن‌سبا قائل به تفویض است». فرمود: «تفویض چیست»؟ گفتم: «خداوند تبارک‌وتعالی محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) را آفرید. مسأله‌ی خلق و روزی و مرگ و زندگی را به آن‌ها واگذار نمود». فرمود: «به خدا دروغ می‌گوید دشمن خدا! وقتی او را دیدی این آیه را برایش بخوان که در سوره‌ی رعد است: آیا آن‌ها همتایانی برای خدا قرار دادند به خاطر اینکه آنان همانند خدا آفرینش داشتند، و این آفرینش‌ها بر آن‌ها مشتبه شده است؟ بگو: «خدا خالق همه چیز است و اوست یکتا و پیروز…» (رعد/16) من پیش او رفتم و این آیه را خواندم مثل اینکه دهانش با سنگ بسته شد (یا مثل اینکه سنگ شد). خداوند به پیامبر امر دین را واگذار نموده و فرموده است: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا او نیز این مقام را به ائمّه (علیهم السلام) تفویض نموده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص118 بحارالأنوار، ج25، ص343

ولایت

1 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - یَا ابْنَ عَبَّاسٍ وَ کَیْفَ تَنَامُ عَیْنَا قَلْبٍ مَشْغُولٍ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ مَلِکُ جَوَارِحِکَ قَلْبُکَ فَإِذَا أَدْهَاهُ أَمْرٌ طَارَ النَّوْمُ عَنْهُ هَا أَنَا ذَا کَمَا تَرَی مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ اعْتَرَانِی الْفِکْرُ وَ السَّهَرُ لِمَا تَقَدَّمَ مِنْ نَقْضِ عَهْدِ أَوَّلِ هَذِهِ الْأُمَّهًْ الْمُقَدَّرِ عَلَیْهَا نَقْضُ عَهْدِهَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمَرَ مَنْ أَمَرَ مِنْ أَصْحَابِهِ بِالسَّلَامِ عَلَیَّ فِی حَیَاتِهِ بِإِمْرَهًْ الْمُؤْمِنِینَ فَکُنْتُ أُؤَکِّدُ أَنْ أَکُونَ کَذَلِکَ بَعْدَ وَفَاتِهِ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّاسِ بَعْدَهُ وَ لَکِنْ أُمُورٌ اجْتَمَعَتْ عَلَی رَغْبَهًْ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا وَ أَمْرِهَا وَ نَهْیِهَا وَ صَرْفِ قُلُوبِ أَهْلِهَا عَنِّی وَ أَصْلُ ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهِیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً فَلَوْ لَمْ یَکُنْ ثَوَابٌ وَ لَا عِقَابٌ لَکَانَ بِتَبْلِیغِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَرْضٌ عَلَی النَّاسِ اتِّبَاعُهُ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام علی (علیه السلام) -ای پسرعبّاس! چگونه خواب می‌رود چشمان قلبی‌که مشغول است؟ ای پسرعبّاس! حکمران اعضا و جوارح تو قلب توست و هنگامی‌که امری هولناک آن را به خود مشغول سازد، خواب از آن می‌پرد. من همانم، همانگونه که می‌بینی. از اوّل شب دچار فکر و بیداری شب شده‌ام؛ به خاطر عهدشکنی اوّل این امّت که گذشت و عهدشکنی‌شان بر آن‌ها مقدّر شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در زمان حیاتش به اصحابش دستور داد که بر من به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کنند و من بعد از وفات او تأکید داشتم که این‌گونه باشم. پسرعبّاس! من بعد از او سزاوارترین مردم نسبت به مردم هستم امّا اموری دست به دست هم داد تا مردم به دنیا و امر و نهی آن تمایل داشته باشند و قلب‌های اهل دنیا از من منصرف شود و اساس آن، همان چیزی است که خدای عزّوجلّ در کتابش فرمود: یا اینکه نسبت به مردم [پیامبر و خاندانش]، و بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد می‌ورزند؟ ما به آل ابراهیم، [که یهود از خاندان او هستند نیز]، کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی در اختیار آن‌ها [پیامبران بنی‌اسرائیل] قرار دادیم. (نساء/54) پس اگر ثواب و عقابی نبود، به سبب تبلیغ رسول (صلی الله علیه و آله) تبعیّت از او بر مردم واجب بود. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص118 الیقین، ص321/ بحارالأنوار، ج29، ص549

2 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَرَفْتُمْ فِی مُنْکِرِینَ کَثِیرٍ وَ أَحْبَبْتُمْ فِی مُبْغِضِینَ کَثِیرٍ وَقَدْ یَکُونُ حُبّاً لِلَّهِ فِی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حُبّاً فِی الدُّنْیَا فَمَا کَانَ فِی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ وَ مَا کَانَ لِلدُّنْیَا فَلَیْسَ شَیْءٌ ثُمَّ نَفَضَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذِهِ الْمُرْجِئَهًَْ وَ هَذِهِ الْقَدَرِیَّهًَْ وَ هَذِهِ الْخَوَارِجَ لَیْسَ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا یَرَی أَنَّهُ عَلَی الْحَقِّ وَ إِنَّکُمْ إِنَّمَا أَجَبْتُمُونَا فِی اللَّهِ ثُمَّ تَلَا أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - بشیر دهان از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: شما حقّ ما را شناختید درحالی‌که گروه کثیری حقّ ما را نشناختند، شما ما را دوست می‌دارید درصورتی‌که گروهی بسیار ما را دشمن می‌دارند گاهی محبّت برای خدا و رسولش هست ولی گاهی برای دنیا می‌باشد؛ اگر محبّت برای خدا و رسول باشد پاداش آن بر خداوند است و اگر برای دنیا
باشد ارزشی ندارد مرجئه و قدریّه و خوارج هرکدام ادّعا می‌کنند که حق با ما می‌باشد ولی شما به خاطر خداوند و رضای او به ما متوجّه شدید و سخنان ما را باور کردید و بعد این آیات شریفه را تلاوت کردند که: اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالأمر [اوصیای پیامبر] را! . (نساء/59) کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده. (نساء/80) اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد. (آل عمران/31)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص118 مستدرک الوسایل، ج12، ص218/ العیاشی، ج1، ص167؛ «و من یطع الرسول… الی آخر» محذوف/ بحارالأنوار، ج27، ص94/ بحارالأنوار، ج65، ص90 و المحاسن، ج1، ص156؛ «و من یطع الرسول… الی آخر» محذوف و «عرفتم فی المنکرین کثیر… نفض یده» محذوف

3 (حَشر/ 7)

الباقر (علیه السلام) - سَارِعُوا فِی طَلَبِ الْعِلْمِ فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَحَدِیثٌ وَاحِدٌ فِی حَلَالٍ وَ حَرَامٍ تَأْخُذُهُ عَنْ صَادِقٍ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا حَمَلَتْ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِضَّهًٍْ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ یَقُولُ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ إِنْ کَانَ عَلِیٌّ لَیَأْمُرُ بِقِرَاءَهًِْ الْمُصْحَفِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - در کسب دانش بشتابید! سوگند به آنکه جانم به دست اوست هر آینه یک حدیث در مورد حلال و حرام که از شخص امین و راستگویی بگیری از دنیا و آنچه طلا و نقره در آن است بهتر است، و اینجاست که خدا می‌فرماید: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، و علی (علیه السلام) پیوسته به قرائت قرآن فرمان می‌داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص120 بحارالأنوار، ج2، ص146/ المحاسن، ج1، ص227/ نورالثقلین/ مستطرفات السرایر، ص645؛ «تنازعوا» بدل «سارعوا»

4 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بَعْدَ وَفَاهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَسْجِدِ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ بِصَوْتٍ عَالٍ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ فَقَالَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) لِمَ قُلْتَ مَا قُلْتَ قَالَ قَرَأْتُ شَیْئاً مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ لَقَدْ قُلْتَهُ لِأَمْرٍ قَالَ نَعَمْ، إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، فَتَشْهَدُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ اسْتَخْلَفَ أَبَا بَکْرٍ قَالَ مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوْصَی إِلَّا إِلَیْکَ. قَالَ فَهَلَّا بَایَعْتَنِی قَالَ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی أَبِی‌بَکْرٍ فَکُنْتُ مِنْهُمْ. فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کَمَا اجْتَمَعَ أَهْلُ الْعِجْلِ عَلَی الْعِجْلِ، هَاهُنَا فُتِنْتُمْ، وَ مَثَلُکُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ فِی ظُلُماتٍ لا یُبْصِرُونَ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ.

 

امام علی (علیه السلام) - بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مسجد درحالی‌که مردم جمع‌شده بودند با صدای بلند فرمود: کسانی که کافر شدند و [مردم را] از راه خدا بازداشتند، [خداوند] اعمالشان را نابود می‌کند! . (محمّد/1) ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) به او گفت: «ای اباالحسن (علیه السلام)! به چه دلیل این سخن را گفتی»؟ فرمود: «بخشی از قرآن را خواندم». گفت: «آن را به خاطر مسأله‌ای گفتی»؟ فرمود: «بله! خداوند در کتابش می‌فرماید: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، آیا بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شهادت می‌دهی که فلانی را جانشین خود قرار داد»؟ ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشنیدم که جز به تو وصیّت کند». فرمود: «پس چرا با من بیعت نکردی»؟! گفت: «مردم دور او جمع شدند و من از آن‌ها بودم». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همانگونه که [در زمان موسی (علیه السلام)] اهل گوساله دور گوساله جمع شدند؛ [شما هم] اینجا مورد آزمایش قرار گرفتید؛ مَثَل شما است همانند کسی که آتشی افروخته [تا در بیابان تاریک، راه خود را پیدا کند]، ولی هنگامی که آتش اطراف او را روشن ساخت، خداوند [طوفانی می‌فرستد و] آن را خاموش می‌کند و در تاریکی‌های وحشتناکی که چشم کار نمی‌کند، آن‌ها را رها می‌سازد. آن‌ها کران، گنگ‌ها و کورانند لذا [از راه خطا] بازنمی‌گردند! (بقره/17)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص120 بحارالأنوار، ج29، ص19/ بحارالأنوار، ج67، ص321؛ «بتفاوت»

و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]

5 -1 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌أَشْیَمَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فِی مَقْعَدٍ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَدْ بَانَتْ مِنْهُ بِثَلَاثٍ ثُمَّ جَاءَهُ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْمَسْأَلَهًِْ بِعَیْنِهَا فَقَالَ لَیْسَ بِطَلَاقٍ فَأَظْلَمَ عَلَیَّ الْبَیْتُ لِمَا رَأَیْتُ مِنْهُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا ابْنَ أَشْیَمَ إِنَّ اللَّهَ فَوَّضَ الْمُلْکَ إِلَی سُلَیْمَانَ فَقَالَ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ إِنَّ اللَّهَ فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَمَا کَانَ مُفَوَّضاً إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ فُوِّضَ إِلَیْنَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - موسی‌بن‌اشیم گوید: «نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که مردی نزد او آمد و درباره‌ی مردی از او پرسید که زنش را در یک مجلس، سه بار طلاق داده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «با سه طلاق از او جدا شده است». سپس فرد دیگری نزد او آمد و دقیقا درباره‌ی همان مسأله از او پرسید؛ پس [در جوابش] فرمود: «طلاق نیست»؛ در نتیجه به خاطر آنچه از او دیدم خانه بر من تاریک شد؛ پس به من توجّه کرد و فرمود: «ای فرزند أَشیَم! خداوند حکومت را به سلیمان واگذار کرد و فرمود: این عطای ماست؛ به هرکس می‌خواهی [و صلاح
می‌بینی] بی‌حساب ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن. (ص/39) و خداوند امر دینش را به محمّد (صلی الله علیه و آله) واگذار کرد و فرمود: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛ پس آنچه به محمّد (صلی الله علیه و آله) واگذار شده، [بعد از او] به ما واگذار شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص120 وسایل الشیعهًْ، ج22، ص70/ الکافی، ج1، ص265 و الاختصاص، ص330 و نورالثقلین؛ «علی بن ابراهیم… تقیه قال» بدل «کنت عند ابی عبدالله… رأیت منه» / البرهان

5 -2 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یُفَوَّضُ إِلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی سُلَیْمَانَ (علیه السلام) مُلْکَهُ فَقَالَ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ إِنَّ اللَّهَ فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) نَبِیِّهِ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَقَالَ رَجُلٌ إِنَّمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُفَوَّضاً إِلَیْهِ فِی الزَّرْعِ وَ الضَّرْعِ فَلَوَی جَعْفَرٌ (علیه السلام) عَنْهُ عُنُقَهُ مُغْضَباً فَقَالَ فِی کُلِّ شَیْءٍ وَ اللَّهِ فِی کُلِّ شَیْء.

 

امام صادق (علیه السلام) - اسماعیل‌بن‌عبدالعزیز گوید: امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: خداوند به سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) اشیایی را واگذاشت به او فرمود: [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) این عطای ماست! منّت‌گذار و به کسی تعلیم نما یا بدون حساب نگهدار و به پیامبر نیز واگذار کرده است و فرمود: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا هرچه به پیامبر (صلی الله علیه و آله) واگذار شده آن جناب در اختیار ما نهاده است. هرکه را خدا بخواهد هدایت نماید به او شرح صدر و سینه‌ای گشاده برای پذیرش اسلام می‌دهد و هرکه را بخواهد گمراه کند دلی تنک و سینه‌ای گرفته می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص122 بحارالأنوار، ج17، ص9/ بصایرالدرجات، ص380

5 -3 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ قَالَ أَعْطَی سُلَیْمَانَ مُلْکاً عَظِیماً ثُمَّ جَرَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَکَانَ لَهُ أَنْ یُعْطِیَ مَا شَاءَ مَنْ شَاءَ وَ یَمْنَعَ مَنْ شَاءَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَفْضَلَ مِمَّا أَعْطَی سُلَیْمَانَ لِقَوْلِهِ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - زیدشحّام گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی قول خداوند متعال: [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) پرسیدم». فرمود: «خدا به سلیمان (علیه السلام) سلطنت بزرگی داد [و این آیه درباره‌ی اوست] سپس این آیه درباره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جاری گشت، پس برای او رواست که هرچه خواهد، به هرکه خواهد ببخشد و از هرکه خواهد باز گیرد، و خدا به او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) بهتر از آنچه به سلیمان (علیه السلام) داد عطا فرمود، زیرا فرموده است: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا [پس اختیارات جناب سلیمان (علیه السلام) نسبت به مال دنیا و اختیارات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نسبت به امر و نهی بندگان در امور دینی است].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص122 الکافی، ج1، ص268

5 -4 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - مَا أَعْطَی اللَّهُ نَبِیّاً شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ أَعْطَاهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِسُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ (علیه السلام) فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند هرچه به پیامبران پیشین داده به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) نیز مانند آن را عنایت کرده و افزون برآن نیز داده است. به سلیمان (علیه السلام) فرموده است: [و به او گفتیم]: این عطای ماست، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) و به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) فرموده است: فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص122 بصایرالدرجات، ص382/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج16، ص309/ بحارالأنوار، ج17، ص11

5 -5 (حَشر/ 7)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: أَوْلَمَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) وَلِیمَهًْ عَلَی بَعْضِ وُلْدِهِ فَأَطْعَمَ أَهْلَ الْمَدِینَهًْ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ الْفَالُوذَجَاتِ فِی الْجِفَانِ فِی الْمَسَاجِدِ وَ الْأَزِقَّهًْ فَعَابَهُ بِذَلِکَ بَعْضُ أَهْلِ الْمَدِینَهًْ فَبَلَغَهُ (علیه السلام) ذَلِکَ فَقَالَ مَا آتَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِهِ شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ آتَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) مِثْلَهُ وَ زَادَهُ مَا لَمْ یُؤْتِهِمْ قَالَ لِسُلَیْمَانَ (علیه السلام) هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - علی‌بن‌حکم از بعضی از اصحاب ما روایت می‌کند: امام کاظم (علیه السلام) در ولیمه‌ی یکی از فرزندان خود سه روز اهل مدینه را غذا داد؛ در مساجد و بازارها، در دیگ‌های بزرگ حلوا می‌داد یکی از اهل مدینه بر این کار امام خرده گرفت. سخن او را امام (علیه السلام) شنید. فرمود: «خداوند هرچه به پیامبران پیشین داده به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) نیز مانند آن را عنایت کرده و اضافی نیز داده است. به سلیمان (علیه السلام) فرموده است: [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) و به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) فرموده است: فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص122 الکافی، ج6، ص281/ نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج24، ص307/ بحارالأنوار، ج48، ص110

5 -6 (حَشر/ 7)

الکاظم (علیه السلام) - وَ اللَّهِ أُوتِینَا مَا أُوتِیَ سُلَیْمَانُ (رحمة الله علیه) وَ مَا لَمْ یُؤْتَ سُلَیْمَانُ وَ مَا لَمْ یُؤْتَ أَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی قِصَّهًِْ سُلَیْمَانَ (رحمة الله علیه) هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ قَالَ فِی قِصَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - به خدا قسم آنچه به سلیمان (علیه السلام) داده شده به ما نیز داده شده و چیزهایی که به سلیمان (علیه السلام) هم نداده و نه به احدی از جهانیان خداوند در داستان سلیمان (علیه السلام) می‌فرماید: [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) و در داستان محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص124 بحارالأنوار، ج26، ص159/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج14، ص85/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص366/ علل الشرایع، ج1، ص71/ معانی الأخبار، ص353/ قصص الأنبیاءللراوندی، ج210

5 -7 (حَشر/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ قَالَ أَعْطَی سُلَیْمَانَ مُلْکاً عَظِیماً ثُمَّ جَرَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَکَانَ لَهُ أَنْ یُعْطِیَ مَا شَاءَ مَنْ شَاءَ وَ یَمْنَعَ مَنْ شَاءَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَفْضَلَ مِمَّا أَعْطَی سُلَیْمَانَ لِقَوْلِهِ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

امام صادق (علیه السلام) - زیدبن‌شحّام گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی قول خداوند متعال: هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ؛ [و به او گفتیم]: این عطای ما است، به هرکس می‌خواهی [و صلاح می‌بینی] ببخش، و از هرکس می‌خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست [تو امین هستی]! (ص/39) پرسیدم. فرمود: «خدا به سلیمان (علیه السلام) سلطنت بزرگی داد [و این آیه درباره‌ی اوست] سپس این آیه درباره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جاری گشت، پس برای او رواست که هرچه خواهد، به‌هرکه خواهد ببخشد و از هرکه خواهد باز گیرد، و خدا به او بهتر از آنچه به سلیمان (علیه السلام) داد عطا فرمود، زیرا فرموده است: ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص124 الکافی، ج1، ص268/ بحارالأنوار، ج17، ص7؛ «ماشاء» بدل «من شاء و یمنع» / البرهان

از [مخالفت] خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است

6 -1 (حَشر/ 7)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ اتَّقُوا اللهَ وَ ظُلْمَ آلِ مُحَمَّدٍ فَ إِنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقابِ لِمَنْ ظَلَمَهُم.

 

امام علی (علیه السلام) - از خدا و ظلم به آل محمد (صلی الله علیه و آله) بترسید چراکه خداوند نسبت به کسانی که به‌آن‌ها ظلم کردند، شدید العقاب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص124 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص653/ کتاب سلیم بن قیس، ص948/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص222

آیه لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرینَ الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ [8]

 

برای مهاجران نیازمندی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده‌شدند درحالی‌که فضل الهی و رضای او را می‌طلبند و خدا و پیامبرش را یاری می‌کنند؛ و آن‌ها راستگویانند.

 

1 (حَشر/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - رِسَالَهًُْ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی الْغَنَائِمِ وَ وُجُوبِ الْخُمُسِ لِأَهْلِهِ… أَمَّا مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ فَإِنْ کَانَ الْمُهَاجِرُونَ حِینَ قَدِمُوا الْمَدِینَهًَْ أَعْطَتْهُمُ الْأَنْصَارُ نِصْفَ دُورِهِمْ وَ نِصْفَ أَمْوَالِهِمْ وَ الْمُهَاجِرُونَ یَوْمَئِذٍ نَحْوُ مِائَهًِْ رَجُلٍ فَلَمَّا ظَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی بَنِی قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ وَ قَبَضَ أَمْوَالَهُمْ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِلْأَنْصَارِ إِنْ شِئْتُمْ أَخْرَجْتُمُ الْمُهَاجِرِینَ مِنْ دُورِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ قَسَمْتُ لَهُمْ هَذِهِ الْأَمْوَالَ دُونَکُمْ وَ إِنْ شِئْتُمْ تَرَکْتُمْ أَمْوَالَکُمْ وَ دُورَکُمْ وَ أَقْسَمْتُ لَکُمْ مَعَهُمْ قَالَتِ الْأَنْصَارُ بَلِ اقْسِمْ لَهُمْ دُونَنَا وَ اتْرُکْهُمْ مَعَنَا فِی دُورِنَا وَ أَمْوَالِنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ یَعْنِی یَهُودَ قُرَیْظَهًَْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ لِأَنَّهُمْ کَانُوا مَعَهُمْ بِالْمَدِینَهًِْ أَقْرَبَ مِنْ أَنْ یُوجَفَ عَلَیْهِمْ بِخَیْلٍ وَ لا الصحیح حذف لا کما فی المصدر رِکَابٍ ثُمَّ قَالَ لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرِینَ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ فَجَعَلَهَا اللَّهُ لِمَنْ هَاجَرَ مِنْ قُرَیْشٍ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ صَدَّقَ وَ أَخْرَجَ أَیْضاً عَنْهُمُ الْمُهَاجِرِینَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْعَرَبِ لِقَوْلِهِ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ لِأَنَّ قُرَیْشاً کَانَتْ تَأْخُذُ دِیَارَ مَنْ هَاجَرَ مِنْهَا وَ أَمْوَالَهُمْ وَ لَمْ تَکُنِ الْعَرَبُ تَفْعَلُ ذَلِکَ بِمَنْ هَاجَرَ مِنْهَا ثُمَّ أَثْنَی عَلَی الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ جَعَلَ لَهُمُ الْخُمُسَ وَ بَرَّأَهُمْ مِنَ النِّفَاقِ بِتَصْدِیقِهِ إِیَّاهُمْ حِینَ قَالَ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ لَا الْکَاذِبُونَ ثُمَّ أَثْنَی عَلَی الْأَنْصَارِ وَ ذَکَرَ مَا صَنَعُوا وَ حُبَّهُمْ لِلْمُهَاجِرِینَ وَ إِیثَارَهُمْ إِیَّاهُمْ وَ أَنَّهُمْ لَمْ یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَاجَهًًْ یَقُولُ حَزَازَهًًْ مِمَّا أُوتُوا یَعْنِی الْمُهَاجِرِینَ دُونَهُمْ فَأَحْسَنَ الثَّنَاءَ عَلَیْهِمْ فقال وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَهًًْ مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهًٌْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ قَدْ کَانَ رِجَالٌ اتَّبَعُوا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَدْ وَتَرَهُمُ الْمُسْلِمُونَ فِیمَا أَخَذُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَکَانَتْ قُلُوبُهُمْ قَدِ امْتَلَأَتْ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا حَسُنَ إِسْلَامُهُمُ اسْتَغْفَرُوا لِأَنْفُسِهِمْ مِمَّا کَانُوا عَلَیْهِ مِنَ الشِّرْکِ وَ سَأَلُوا اللَّهَ أَنْ یَذْهَبَ بِمَا فِی قُلُوبِهِمْ مِنَ الْغِلِّ لِمَنْ سَبَقَهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ وَ اسْتَغْفَرُوا لَهُمْ حَتَّی یُحَلِّلَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ وَ صَارُوا إِخْوَاناً لَهُمْ فَأَثْنَی اللَّهُ عَلَی الَّذِینَ قَالُوا ذَلِکَ خَاصَّهًًْ فَقَالَ وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَأَعْطَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمُهَاجِرِینَ عَامَّهًًْ مِنْ قُرَیْشٍ عَلَی قَدْرِ حَاجَتِهِمْ فِیمَا یَرَی لِأَنَّهَا لَمْ تُخَمَّسْ فَتُقْسَمَ بِالسَّوِیَّهًِْ وَ لَمْ یُعْطِ أَحَداً مِنْهُمْ شَیْئاً إِلَّا الْمُهَاجِرِینَ مِنْ قُرَیْشٍ غَیْرَ رَجُلَیْنِ مِنَ الْأَنْصَارِ یُقَالُ لِأَحَدِهِمَا سَهْلُ‌بْنُ‌حُنَیْفٍ وَ لِلْآخَرِ سِمَاکُ‌بْنُ‌خَرَشَهًَْ أَبُو دُجَانَهًَْ فَإِنَّهُ أَعْطَاهُمَا لِشِدَّهًِْ حَاجَهًٍْ کَانَتْ بِهِمَا مِنْ حَقِّهِ وَ أَمْسَکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَمْوَالِ بَنِی قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ لَا رِکَابٌ سَبْعَ حَائِطٍ لِنَفْسِهِ لِأَنَّهُ لَمْ یُوجَفْ عَلَی فَدَکَ خَیْلٌ أَیْضاً وَ لَا رِکَابٌ وَ أَمَّا خَیْبَرُ فَإِنَّهَا کَانَتْ مَسِیرَهًَْ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ هِیَ أَمْوَالُ الْیَهُودِ وَ لَکِنَّهُ أُوجِفَ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ رِکَابٌ وَ کَانَتْ فِیهَا حَرْبٌ فَقَسَمَهَا عَلَی قِسْمَهًِْ بَدْرٍ فَقَالَ اللَّهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَهَذَا سَبِیلُ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مِمَّا أُوجِفَ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ رِکَابٌ وَ قَدْ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) مَا زِلْنَا نَقْبِضُ سَهْمَنَا بِهَذِهِ الْآیَهًِْ الَّتِی أَوَّلُهَا تَعْلِیمٌ وَ آخِرُهَا تَحَرُّجٌ حَتَّی
 جَاءَ خُمُسُ السُّوسِ وَ جُنْدَیْسَابُورَ إِلَی عُمَرَ وَ أَنَا وَ الْمُسْلِمُونَ وَ الْعَبَّاسُ عِنْدَهُ فَقَالَ عُمَرُ لَنَا إِنَّهُ قَدْ تَتَابَعَتْ لَکُمْ مِنَ الْخُمُسِ أَمْوَالٌ فَقَبَضْتُمُوهَا حَتَّی لَا حَاجَهًَْ بِکُمُ الْیَوْمَ وَ بِالْمُسْلِمِینَ حَاجَهًٌْ وَ خَلَلٌ فَأَسْلِفُونَا حَقَّکُمْ مِنْ هَذَا الْمَالِ حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِقَضَائِهِ مِنْ أَوَّلِ شَیْءٍ یَأْتِی الْمُسْلِمِینَ فَکَفَفْتُ عَنْهُ لِأَنِّی لَمْ آمَنْ حِینَ جَعَلَهُ سَلَفاً لَوْ أَلْحَحْنَا عَلَیْهِ فِیهِ أَنْ یَقُولَ فِی خُمُسِنَا مِثْلَ قَوْلِهِ فِی أَعْظَمَ مِنْهُ عَنَی مِیرَاثَ نَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) حِینَ أَلْحَحْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ الْعَبَّاسُ لَا تَغْتَمِزْ فِی الَّذِی لَنَا یَا عُمَرُ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَثْبَتَهُ لَنَا بِأَثْبَتَ مِمَّا أَثْبَتَ بِهِ الْمَوَارِیثَ بَیْنَنَا فَقَالَ عُمَرُ وَ أَنْتُمْ أَحَقُّ مَنْ أَرْفَقَ الْمُسْلِمِینَ وَ شَفَّعَنِی فَقَبَضَهُ عُمَرُ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَتَاهُمْ مَا یَقْضِینَا حَتَّی لَحِقَ بِاللَّهِ ثُمَّ مَا قَدَرْنَا عَلَیْهِ بَعْدَهُ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَی رَسُولِهِ الصَّدَقَهًَْ فَعَوَّضَهُ مِنْهَا سَهْماً مِنَ الْخُمُسِ وَ حَرَّمَهَا عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ خَاصَّهًًْ دُونَ قَوْمِهِمْ وَ أَسْهَمَ لِصَغِیرِهِمْ وَ کَبِیرِهِمْ وَ ذَکَرِهِمْ وَ أُنْثَاهُمْ وَ فَقِیرِهِمْ وَ شَاهِدِهِمْ وَ غَائِبِهِمْ لِأَنَّهُمْ إِنَّمَا أُعْطُوا سَهْمَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَرَابَهًُْ نَبِیِّهِمُ الَّتِی لَا تَزُولُ عَنْهُمْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَهُ مِنَّا وَ جَعَلَنَا مِنْهُ فَلَمْ یُعْطِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَحَداً مِنَ الْخُمُسِ غَیْرَنَا وَ غَیْرَ حُلَفَائِنَا وَ مَوَالِینَا لِأَنَّهُمْ مِنَّا وَ أَعْطَی مِنْ سَهْمِهِ نَاساً لِحُرَمٍ کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَعُونَهًًْ فِی الَّذِی کَانَ بَیْنَهُمْ فَقَدْ أَعْلَمْتُکَ مَا أَوْضَحَ اللَّهُ مِنْ سَبِیلِ هَذِهِ الْأَنْفَالِ الْأَرْبَعَهًِْ وَ مَا وَعَدَ مِنْ أَمْرِه فِیهِمْ وَ نَوَّرَهُ بِشِفَاءٍ مِنَ الْبَیَانِ وَ ضِیَاءٍ مِنَ الْبُرْهَانِ جَاءَ بِهِ الْوَحْیُ الْمُنْزَلُ وَ عَمِلَ بِهِ النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ فَمَنْ حَرَّفَ کَلَامَ اللَّهِ أَوْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ وَ عَقَلَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَیْهِ وَ اللَّهُ حَجِیجُهُ فِیهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) امّا حکم غنائمی که بدون حمله‌ی اسب‌سواران و شترسواران به دست آید، قصّه‌اش از این قرار است: … هنگامی که مهاجران به مدینه آمدند، انصار نیمی از خانه‌ها و نیمی از اموال خود را در اختیار آن‌ها گذاشتند. مهاجران در آن هنگام حدود صدمرد بودند؛ سپس همین که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر بنی‌نضیر پیروز گشت و به اموال آنان دست یافت، به انصار فرمود: اگر می‌خواهید خانه‌ها و اموالتان را که به مهاجران واگذار نموده بودید پس بگیرید و من همه‌ی این اموال به دست آمده را بین آنان تقسیم کنم، و اگر می‌خواهید آن اموال و خانه‌هایتان را از آنان پس نگیرید و من این غنائم را بین شما و آنان تقسیم نمایم؟ انصار گفتند: «همه‌ی این اموال و غنیمت‌ها را میان مهاجران تقسیم فرمائید و آن خانه‌ها و اموالی که به آن‌ها تقدیم کرده‌ایم همچنان در اختیار آنان باقی بماند. پس خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود: وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُم، یعنی یهود بنی‌قریظه؛ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکاب، چون بنی‌قریظه در مدینه بودند و نزدیکتر از آن بودند که نیازی به حمله‌ی رزمندگان اسب‌سوار و شترسوار داشته باشند. سپس خداوند فرمود: لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرینَ
الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُون؛ پس خداوند این اموال را مخصوص افرادی از قریش ساخت که در مهاجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را همراهی کرده بودند و صداقت خود را در ایمان نشان داده بودند. مهاجران عرب را که از قریش نبودند از شمار اختصاص یافتگان به این اموال رانده شدند؛ زیرا فقط قریشیان بودند که خانه‌ها و اموال مسلمانانی را که از مکّه مهاجرت می‌کردن تصاحب می‌نمودند و سایر اعراب چنین برخوردی با مهاجران نداشتند. سپس مهاجرانی که خمس به آن‌ها داد را مورد ستایش قرار داد و با درست گفتار معرفی کردن آن‌ها، ایشان را از نفاق تبرئه نمود، آن جا که می‌فرمود: أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُون، نه دروغ گفتار. آنگاه انصار را مورد تمجید و ستایش قرار داد و نیک رفتاری و خوش برخوردی و محبّت آنان را نسبت به مهاجران یادآوری کرد و ایثاری را که نسبت به مهاجران نموده بودند و در دل خود هیچ تقاضایی در این باره نداشتند و از اموال و غنائمی که به آن‌ها (مهاجران) داده شده بود و چیزی نصیب انصار نگشته بود، هیچ ناراحتی و کینه‌ای به دل نگرفته بودند. خداوند به خوبی آن‌ها را ستوده و فرمود: وَ الَّذینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون؛ به طور قطع کسانی نیز بودند که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیروی نمودند ولی به‌خاطر اموالی که از آنان به غنیمت گرفته بودند؛ از امّت ایشان دلخون و انتقام‌جو بودند و دلشان از مسلمانان پر از خشم شده بود، چون بیشتر با اسلام آشنا گشتند و به خوبی مسلمان شدند، از اینکه در روزگاری که مشرک بودند چنین حالتی داشتند آمرزش خواستند و از خداوند متعال تمنّا نمودند که کینه دلهایشان را نسبت به آن مسلمانان که قبل از آن‌ها ایمان آورده بودند، بزداید و برای آن‌ها نیز طلب مغفرت کردند تا اینکه عقده‌های دلشان گشوده شد و با همان‌ها یکدل و برادر گشتند و از این‌که این افراد چنین گفتند، خدا آنان را مورد ستایش و تمجید ویژه‌ی خود قرار داد و فرمود: وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیم پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به همه مهاجران قریش به اندازه‌ی نیازشان که تشخیص می‌داد عطا فرمود؛ زیرا آن مال به عنوان خمس داده نشد تا برابر تقسیم گردد و از آن به هیچ کس جز مهاجران قریش چیزی پرداخت نشد مگر به دو تن از انصار که نام یکی سهل‌بن‌حنیف و نام دیگری سماک‌بن‌خرشه ابودجانه بود و پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای این دو از سهم خود به‌خاطر نیاز شدیدی که داشتند عطا فرمود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) از اموال تصاحب شده بنی‌قریظه و بنی‌نضیر که بدون رنج [و بدون حمله‌ی رزمندگان] اسب‌سوار و شترسوار به دستش آمده بود، هفت باغ را برای خویش نگه داشت، زیرا فدک نیز همین‌طور به دست آمده بود. امّا فاصله خیبر از مدینه، سه روز بود و از آن یهودیان بود که با حمله مسلمانان به دست آمده و برای تصرّف آن جنگ رخ داد. از این رو پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را مانند غنائم جنگ بدر تقسیم فرمود و خدای عزّوجلّ فرموده است: ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛ این بود راه و
روش مصرف آن چیزی که خداوند در سایه‌ی تلاش و حمله‌ی رزمندگان اسب‌سوار و شترسوار، عاید پیامبرش کرده بود. و علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرموده که ما به حکم همین آیه که آغارش تعلیم و پایانش هدیه است، سهم خود را دریافت می‌کردیم تا زمانی که خمس غنایم شوش و خبری شاپور به دست عمر رسید. من و سایر مسلمانان و عبّاس نزد او بودیم، عمر به او گفت: «به راستی تا کنون پیاپی برای شما خمس اموال رسیده و شما آن‌ها را دریافت نموده‌اید به طوری که امروز دیگر به آن نیازی ندارید، در حالی که مسلمانان دیگر نیازمندند، پس سهم خودتان را از این اموال به عنوان قرض سلف به ما بدهید تا نخستین چیزی که در آینده خدا برای مسلمانان برساند، آن را پرداخت کنیم من از پاسخ دادن به او خودداری کردم؛ زیرا از این ترسیدم که چون آن را به عنوان قرض سلفی تقاضا کرده، اگر درباره‌ی حقّ خمس خودمان به او پافشاری نمایم، اصل حقّ ما را در خمس انکار کند و همان را گوید که درباره‌ی حقّ بزرگتر از آن گفت که همان میراث خلافت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود که وقتی درباره‌ی آن پافشاری ورزیدیم به انکار آن پرداخت. ولی عبّاس به او گفت: «ای عمر! حقّ ما را ندیده مگیر؛ زیرا خداوند آن را ثابت‌تر از قانون ارث بین ما مقرّر داشته است». عمر گفت: «شما از هر کس دیگر سزاوارترید که به مسلمانان لطف و ارفاق نمایید. سپس مرا واسطه‌ی این کار ساخت و آن اموال را گرفت. آنگاه علی (علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند! دیگر مالی برای آن‌ها نرسید تا قرض‌ها را بپردازد و عمر از دنیا رفت و بعد از او هم دیگر ما نتوانستیم به حقّ خود دست یابیم». سپس علی (علیه السلام) فرمود: «به راستی خداوند، زکات را بر رسول خود حرام کرد و به جای آن سهمی از خمس برای او اختصاص داد و زکات را به خصوص بر خانواده‌ی او (اهل بیت او) حرام ساخت و نه بر قوم و تبار پیامبر (صلی الله علیه و آله)، و از خمس سهمی بر خردسال و سالخورده و مرد و زن و بینوا و حاضر و غایب آن‌ها اختصاص داد و این سهم را به این سبب به آن‌ها اختصاص داد که خویشاوندان پیامبر خدا هستند و این سهم برای ایشان همیشگی و زوال ناپذیر است. سپاس خداوندی را که پیامبر را از ما و ما را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) قرار داد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از خمس به هیچ کس جز ما و هم‌پیمانان و موالی ما چیزی نداد؛ زیرا آنان هم از ما به شمار می‌آیند و از سهم خود به مردمی داد که بین او با آنان حرمتی بود تا کمکی باشد برای مسائلی که بین آن‌ها وجود داشت. پس به طور قطع، من آنچه را خداوند درباره‌ی مصرف انفال چهارگانه توضیح داده و آنچه را با فرمان خود درباره‌ی آن‌ها وعده فرموده و با بیان شافی و برهان درخشان بیان نموده و وحی بر آن نازل شده و پیامبر مرسل به آن عمل کرده است، به تو آگاهی دادم. پس هرکه فرمایش خدا را تحریف نماید یا پس از آن‌که آن را شنید و فهمید تغییرش دهد، گناه آن بر گردن خود اوست و طرف او در آن کار خود خداست. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص124 دعایم الإسلام، ج1، ص10؛ «بتفاوت» / مستدرک الوسایل، ج7، ص308/ بحارالأنوار، ج93، ص206/ تحف العقول، ص342

آیه وَ الَّذینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [9]

 

و برای [نيازمندان از] کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به‌سویشان هجرت کنند دوست می‌دارند، و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و آن‌ها را بر خود مقدم می‌دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند؛ و کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده‌اند رستگارانند.

 

و برای [نیازمندان از] کسانی است که در این سرا سرزمین مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند

1 -1 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - فِی أُصُولِ الْکَافِی بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللهِ (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ: وَ الْإِیمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَ هُوَ دَارٌ وَ کَذَلِکَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَ الْکُفْرُ دَارٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - در اصول کافی با سندی که به امام صادق (علیه السلام) می‌رسد حدیثی طولانی است که در آن می‌فرماید: ایمان، [اجزایی دارد و] بعضی از آن از بعضی دیگر [و به هم پیوسته] است و آن [مانند] «خانه‌ای» است و همین‌طور اسلام [مانند] «خانه‌ای» و کفر [مانند] «خانه‌ای» است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص130 نورالثقلین

کسانی را که به سویشان هجرت کنند دوست می‌دارند

2 -1 (حَشر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُرَیْدِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ الْعِجْلِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ قَادِمٌ مِنْ خُرَاسَانَ مَاشِیاً فَأَخْرَجَ رِجْلَیْهِ وَ قَدْ تَغَلَّفَتَا وَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا جَاءَنِی مِنْ حَیْثُ جِئْتُ إِلَّا حُبُّکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ اللَّهِ لَوْ أَحَبَّنَا حَجَرٌ حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ… وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ.

 

امام باقر (علیه السلام) - یزیدبن‌معاویه عجلی گوید: نزد امام باقر (علیه السلام) بودم که مسافری از خراسان به محضرش وارد شد و پاهایش را که پوشیده شده بودند بیرون آورد و گفت: «به خدا سوگند از آنجایی که آمده‌ام مرا جز محبّت شما اهل بیت [به اینجا] نیاورده است». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند! اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند آن را با ما محشور می‌گرداند و آیا دین جز دوست داشتن است؟! خداوند می‌فرماید: بگو اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده و مهربان است. (آل‌عمران/31) و فرمود: یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ، و آیا دین جز دوست داشتن است»؟!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص130 مستدرک الوسایل، ج12، ص219/ بحارالأنوار، ج27، ص95/ العیاشی، ج1، ص167

2 -2 (حَشر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُرَیْدِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی فُسْطَاطٍ لَهُ بِمِنًی فَنَظَرَ إِلَی زِیَادٍ الْأَسْوَدِ مُنْقَلِعَ الرِّجْلِ فَرَثَی لَهُ فَقَالَ لَهُ مَا لِرِجْلَیْکَ هَکَذَا قَالَ جِئْتُ عَلَی بَکْرٍ لِی نِضْوٍ فَکُنْتُ أَمْشِی عَنْهُ عَامَّهًَْ الطَّرِیقِ فَرَثَی لَهُ وَ قَالَ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ زِیَادٌ إِنِّی أُلِمُّ بِالذُّنُوبِ حَتَّی إِذَا ظَنَنْتُ أَنِّی قَدْ هَلَکْتُ ذَکَرْتُ حُبَّکُمْ فَرَجَوْتُ النَّجَاهًَْ وَ تَجَلَّی عَنِّی فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ قَالَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللهُ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ إِنَّ رَجُلًا أَتَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ وَ قَالَ مَا تَبْغُونَ وَ مَا تُرِیدُونَ أَمَا إِنَّهَا لَوْ کَانَ فَزْعَهًٌْ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَی مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَی نَبِیِّنَا وَ فَزِعْتُمْ إِلَیْنَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - یزیدبن‌معاویه عجلی گوید: در خدمت امام باقر (علیه السلام) بودم و آن حضرت در چادرش تشریف داشت که در منی برپا بود. امام (علیه السلام) نگاهی به زیاد اَسَود کرد که پاهایش از بن بریده شده بود و حضرت (علیه السلام) برای او محزون شد و فرمود: «چرا پاهایت چنینند»؟ او عرض کرد: «من با شتر جوان و لاغری که داشتم به مکّه آمدم و بیشتر راه را برای رعایت حال آن، پیاده پیمودم». امام (علیه السلام) غمگین شد و در این هنگام زیاد گفت: «من غرق گناه شده‌ام تا جایی که می‌پنداشتم هلاک شده‌ام، به یاد دوستی شما افتادم و امید نجات یافتم و گره‌ی دلم گشوده گشت». امام باقر (علیه السلام) در پاسخ فرمود: «مگر دین جز دوستی است! خداوند سبحان می‌فرماید: ولی خداوند ایمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دل‌هایتان زینت بخشیده. (حجرات/7) بگو: «اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد. (آل عمران/31) مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)! نمازگزاران را دوست دارم ولی خود نماز نمی‌خوانم و روزه‌داران را دوست دارم ولی خود روزه نمی‌گیرم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تو با همان کسانی هستی که دوستشان داری و از آن توست هرچه به دست آوری». سپس امام (علیه السلام) ادامه داد: «چه می‌جویید و چه می‌خواهید؟ همانا که اگر یک هراس آسمانی در رسد هر گروهی به پناهگاه خود روی آورند و ما به پناهگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌گراییم و شما به پناهگاه ما».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص130 الکافی، ج8، ص79/ بحارالأنوار، ج65، ص63 و فرات الکوفی، ص428؛ «تفاوت لفظی»

2 -3 (حَشر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ أَ لَا تَرَی إِلَی قَوْلِهِ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ
 اللهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ أَ وَ لَا تَرَی قَوْلَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ الدِّینُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّینُ.

 

امام باقر (علیه السلام) - زیاد حذّا از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که در حدیثی امام (علیه السلام) فرمود: «از زیاد! وای برتو! آیا دین جز دوستی تواند بود؟! مگر ندیده‌ای که خدای تعالی فرمود: بگو: «اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد. (آل عمران/31) آیا ندیده‌ای فرمایش پروردگار را برای حضرت محمد، حبیبش [که فرمود]: ایمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دل‌هایتان زینت بخشیده. (حجرات/7) و خداوند فرمود: یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ. سپس فرمود: دین عبارت از حب و حبّ و دوستی همان دین است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص130 وسایل الشیعهًْ، ج16، ص171/ بحارالأنوار، ج66، ص238/ المحاسن، ج1، ص262/ مشکاهًْ الأنوار، ص120/ نورالثقلین

آن‌ها را بر خود مقدّم می‌دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند

3 -1 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ مِمَّا خَصَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ الْمُؤْمِنَ أَنْ یُعَرِّفَهُ بِرَّ إِخْوَانِهِ وَ إِنْ قَلَّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِالْکَثْرَهًِْ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهًٌْ ثُمَّ قَالَ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ عَرَّفَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِذَلِکَ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَفَّاهُ أَجْرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِغَیْرِ حِسَابٍ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ ارْوِ هَذَا الْحَدِیثَ لِإِخْوَانِکَ فَإِنَّهُ تَرْغِیبٌ فِی الْبِرِّ.

 

امام صادق (علیه السلام) - جمیل از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: از امام (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «از امتیازاتی که خدای عزّوجلّ به مؤمن داده این است که نیکی برادرانش را به او یاد داده و گرچه اندک باشد، نیکی لازم نیست که بسیار باشد، و این است که خدای عزّوجلّ در قرآنش می‌فرماید: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ. و به دنبالش فرموده: مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ سپس آن حضرت فرمود: «هرکه خدا آن را به وی آموخته دوستش دارد و هرکه را خدا دوست دارد به او مزدش را در روز قیامت بی‌حساب و اندازه بپردازد». و آنگاه فرمود: «ای جمیل! این حدیث را برای برادرانت روایت کن زیرا که آن برای برادرانت تشویق به نیکوکاریست».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص132 الکافی، ج2، ص206/ وسایل الشیعهًْ، ج16، ص377/ نورالثقلین/ مصادقهًْ الإخوان، ص66/ مستدرک الوسایل، ج12، ص422/ بحارالأنوار، ج71، ص299

3 -2 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَهًٌْ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ یَا جَمِیلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - جمیل از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: از امام (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «بهترین شما بخشنده‌ترین شما و بدترین شما خسیس‌ترین شماست. نیکی به برادران و تلاش برای برآورده‌کردن نیازهای ایشان از خلوص ایمان است. یقیناً خداوند کسی را که به برادرانش نیکی کند، دوست دارد و این کار برای شیطان ناخوشایند است و شخص را از آتش به دور می‌دارد و وارد بهشت می‌کند. ای جمیل! این امر را برای بهترین یارانت بازگو کن. گفتم: «فدایت شوم! بهترین یارانم چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آنان کسانی هستند که در سختی و آسانی به برادرانشان نیکی می‌کنند». سپس فرمود: «ای جمیل! کسی که مالی بسیار دارد، این امر برای او ساده است، امّا خداوند عزّوجلّ صاحب مال کم را به خاطر نیکی‌اش مدح می‌کند. [و] در کتابش فرموده است: یُؤْثِرُونَ عَلی أَنفُسِهِمْ ولو کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ومَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ المُفْلحُونَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص132 الکافی، ج4، ص41/ من لایحضره الفقیه، ج2، ص61/ مستدرک الوسایل، ج12، ص423/ بحارالأنوار، ج68، ص350/ بحارالأنوار، ج71، ص394/ أعلام الدین، ص134/ الأمالی للمفید، ص291/ الخصال، ج1، ص96/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص384/ مشکاهًْ الأنوار، ص82/ نورالثقلین/ البرهان

3 -3 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - جَمِیلِ‌بْنِ‌دَرَّاجٍ قَالَ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - جمیل گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! غرر اصحاب و یاران خوب من چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آنان کسانی هستند که به برادران در گرفتاری و آسایش نیکی کنند». سپس فرمود: «ای جمیل! این کار برای ثروتمندان آسان است و خداوند تهیدستانی را که اقدام به احسان و نیکی به برادران می‌نمایید مدح و ستایش فرموده که در قرآن فرمود: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص132 وسایل الشیعهًْ، ج9، ص429

3 -4 (حَشر/ 9)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - قَدْ فَرَضَ اللَّهُ التَّحَمُّلَ عَلَی الْأَبْرَارِ فِی کِتَابِ اللَّهِ قِیلَ وَ مَا التَّحَمُّلُ قَالَ إِذَا کَانَ وَجْهُکَ آثَرَ مِنْ وَجْهِهِ الْتَمَسْتَ لَهُ وَ قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ قَالَ لَا تَسْتَأْثِرْ عَلَیْهِ بِمَا هُوَ أَحْوَجُ إِلَیْهِ مِنْکَ.

 

امام علی (علیه السلام) - حسین‌بن‌سعید در کتاب مؤمن از امام علی (علیه السلام) نقل می‌کند که فرموده است: خداوند تحمّل را بر ابرار در کتاب خدا واجب کرده است. گفته شد: «تحمّل چیست»؟ فرمود: «وقتی که قصد و حاجت تو از قصد و حاجت او بیشتر باشد، برای او بخواهی». و در مورد سخن خدای عزّوجلّ: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ، فرمود: «چیزی را که او به آن از تو محتاج‌تر است ویژه‌ی خود قرار نده»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص134 مستدرک الوسایل، ج7، ص212

3 -5 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - زَیْدٌ الزَّرَّادُ فِی أَصْلِهِ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) نَخْشَی أَنْ لَا نَکُونَ مُؤْمِنِینَ قَالَ وَ لِمَ ذَاکَ فَقُلْتُ وَ ذَلِکَ أَنَّا لَا نَجِدُ فِینَا مَنْ یَکُونُ أَخُوهُ عِنْدَهُ آثَرَ مِنْ دِرْهَمِهِ وَ دِینَارِهِ وَ نَجِدُ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ آثَرَ عِنْدَنَا مِنْ أَخٍ قَدْ جَمَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ مُوَالَاهًُْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ کَلَّا إِنَّکُمْ مُؤْمِنُونَ وَ لَکِنْ لَا تُکْمِلُونَ إِیمَانَکُمْ حَتَّی یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَعِنْدَهَا یَجْمَعُ اللَّهُ أَحْلَامَکُمْ فَتَکُونُونَ مُؤْمِنِینَ کَامِلِینَ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ فِی الْأَرْضِ مُؤْمِنُونَ کَامِلُونَ إِذاً لَرَفَعَنَا اللَّهُ إِلَیْهِ وَ أَنْکَرْتُمُ الْأَرْضَ وَ أَنْکَرْتُمُ السَّمَاءَ بَلْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ فِی الْأَرْضِ فِی أَطْرَافِهَا مُؤْمِنِینَ مَا قَدْرُ الدُّنْیَا کُلِّهَا عِنْدَهُمْ یَعْدِلُ جَنَاحَ بَعُوضَهًٍْ إِلَی أَنْ قَالَ (علیه السلام) هُمُ الْبَرَرَهًُْ بِالْإِخْوَانِ فِی حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ الْمُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ فِی حَالِ الْعُسْرِ کَذَلِکَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ وَ یُؤْثِرُونَ الْآیَهًَْ إِلَی أَنْ قَالَ حِلْیَتُهُمْ طُولُ السُّکُوتِ بِکِتْمَانِ السِّرِّ وَ الصَّلَاهًُْ وَ الزَّکَاهًُْ وَ الْحَجُّ وَ الصَّوْمُ وَ الْمُوَاسَاهًُْ لِلْإِخْوَانِ فِی حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - زید گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «از اینکه مؤمن نباشیم می‌ترسیم»! امام (علیه السلام) فرمود: «برای چه»؟ گفتم: «برای اینکه در میان ما کسانی نیستند که درهم و دینار را فدای برادران خود کنند، ما مشاهده می‌کنیم که درهم و دینار نزد ما اهمیّت دارد تا برادری و اخوّت و دوستی امیرمؤمنان»! امام صادق (علیه السلام) فرمود: «نه هرگز! شما مؤمن هستید ولی ایمانتان کامل نیست و هنگامی که قائم ما خروج کند آنگاه خدا شما را صاحب یک آرمان می‌کند و همه مؤمن کامل خواهید شد. اگر در روی زمین مؤمنین کامل نباشند، در آن صورت خدا ما را به سوی خود بالا می‌برد؛ شما، هم زمین را منکر هستید، هم آسمان را. آری به آنکه جانم به دست اوست سوگند! در زمین و اطراف آن مؤمنانی وجود دارند، که با وجود آن‌ها همه‌ی دنیا ارزش بال پشه‌ای را ندارد. و اگر همه دنیا و هرچه در آن هست به‌صورت یک قطعه طلا در آید و آن را در گردن یکی از آن‌ها بیاویزند و بعد آن قطعه طلای سرخ از گردن او سقوط کند توجه نمی‌کند که چیزی از او ساقط شده زیرا دنیا در نظر آن‌ها خوار می‌باشد. آن‌ها مخفی زندگی می‌کنند و از این شهر به آن شهر منتقل می‌گردند، از زمینی به زمین دیگر می‌روند شکم‌های آن‌ها از کثرت روزه‌داشتن به پشت چسبیده و لب‌ها از زیادی ذکر و تسبیح پلاسیده، دیدگان آن‌ها از گریه زیاد ژولیده و چهره‌های آنان از بی‌خوابی رنگ پریده است. نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است. (فتح/29) مقصود از سیما در اینجا زردی چهره‌ی آن‌ها می‌باشد که از بیداری شب‌ها پیدا شده است. آن‌ها در هنگام وسعت و تنگدستی به برادران خود کمک و مساعدت می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص134 مستدرک الوسایل، ج7، ص213/ بحارالأنوار، ج64، ص350؛ «إلی ان قال (هم البررهًْ… الی آخر» محذوف

3 -6(حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) صَلَّی وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ فَبَقِیَ أَنْصَارِیٌّ وَ ثَقَفِیٌّ فَقَالَ لَهُمَا قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ لَکُمَا حَاجَهًًْ تُرِیدَانِ أَنْ تَسْأَلَانِی عَنْهَا فَإِنْ شِئْتُمَا أَخْبَرْتُکُمَا بِحَاجَتِکُمَا قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَانِی وَ إِنْ شِئْتُمَا فَاسْأَلَا فَقَالَا نُحِبُّ أَنْ تُخْبِرَنَا بِهَا قَبْلَ أَنْ نَسْأَلَکَ فَإِنَّ ذَلِکَ أَجْلَی لِلْعَمَی وَ أَثْبَتُ لِلْإِیمَانِ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا أَخَا الْأَنْصَارِ إِنَّکَ مِنْ قَوْمٍ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ أَنْتَ قَرَوِیٌّ وَ هَذَا بَدَوِیٌّ أَ فَتُؤْثِرُهُ بِالْمَسْأَلَهًِْ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَمَّا أَنْتَ یَا أَخَا ثَقِیفٍ فَإِنَّکَ جِئْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ وُضُوئِکَ وَ صَلَاتِکَ وَ مَا لَکَ عَلَی ذَلِکَ مِنَ الْأَجْرِ فَأَخْبَرَهُ بِذَلِکَ وَ أَمَّا أَنْتَ یَا أَخَا الْأَنْصَارِ فَجِئْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ حَجِّکَ وَ عُمْرَتِکَ وَ مَا لَکَ فِیهِمَا وَ أَخْبَرَهُ (صلی الله علیه و آله) بِفَضْلِهِمَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حدیثی امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خواند و مردم پراکنده شدند و یک انصاری و یک ثقفی ماندند. به آن دو نفر فرمود: «می‌دانم که شما حاجتی دارید و می‌خواهید درباره‌ی آن از من سؤال کنید. اگر خواستید حاجتتان را به شما خبر می‌دهم قبل از اینکه از من سؤال کنید و اگر خواستید، بپرسید». گفتند: «دوست داریم قبل از اینکه از تو سؤال کنیم آن را به ما خبر بدهی؛ چون آن برای نابینا آشکارتر است و ایمان را پایدارتر می‌کند». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای برادر انصار! تو از گروهی هستی که بر خود مقدّم می‌دارند و تو شهری هستی و این بادیه‌نشین است. آیا او را برای سؤال‌کردن مقدّم می‌داری»؟ گفت: «بله». فرمود: «امّا توای برادر [قبیله] ثقیف، آمده‌ای درباره‌ی وضو و نمازت و اجر و پاداشی که بر آن داری از من سؤال کنی. سپس آن را به او خبر داد و امّا توای برادر انصار! آمده‌ای درباره‌ی حجّ و عمره‌ات و آنچه در آن دو برای توست از من سؤال کنی»! و فضیلت آن دو را به او خبر داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص134 بحارالأنوار، ج18، ص138

3 -7 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الرَّجُلِ لَیْسَ عِنْدَهُ إِلَّا قُوتُ یَوْمِهِ أَ یَعْطِفُ مَنْ عِنْدَهُ قُوتُ یَوْمِهِ عَلَی مَنْ لَیْسَ عِنْدَهُ شَیْءٌ وَ یَعْطِفُ مَنْ عِنْدَهُ قُوتُ شَهْرٍ عَلَی مَنْ دُونَهُ وَ السَّنَهًُْ عَلَی نَحْوِ ذَلِکَ أَمْ ذَلِکَ کُلُّهُ الْکَفَافُ الَّذِی لَا یُلَامُ عَلَیْهِ فَقَالَ هُوَ أَمْرٌ إِنَّ أَفْضَلَکُمْ فِیهِ أَحْرَصُکُمْ عَلَی الرَّغْبَهًِْ وَ الْأَثَرَهًِْ عَلَی نَفْسِهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ الْأَمْرُ الْآخَرُ لَا یُلَامُ عَلَی الْکَفَافِ وَ الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَی وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - سماعه گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی مردی پرسیدم که جز توشه‌ی یک روز خود چیزی ندارد، گفتم: آیا کسی که روزی یک روز خود را دارد باید به آنکه چیزی ندارد احسان کند، و آنکه روزی یک ماهش را دارد باید به آن کس که چنین نیست احسان کند، و برای سال نیز به همین صورت، یا اینکه این مقدار همان اندازه‌ی کفاف است که نگاه داشته و بذل نکردن آن موجب سرزنشی نیست؟ . فرمود: «بهترین شما در این باره کسی است که به ایثار مایلتر و به برگزیدن دیگران برخود حریصتر باشد. خدای متعال می‌فرماید: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ. دیگران را بر خویشتن مقدم می‌دارند با اینک خود نیاز دارند» و درباره‌ی نگه‌داری قدر کفاف ملامتی نخواهد بود و همواره دست بالا (بخشنده) نیکوتر از زیرین استو بخشش را از آن کس شروع کن که نان‌خور توست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 الکافی، ج4، ص18/ نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص431/ البرهان/ مستدرک الوسایل، ج7، ص211

3 -8 (حَشر/ 9)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (علی‌ها السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیُّ الصَّدَقَهًِْ أَفْضَلُ قَالَ جُهْدُ الْمُقِلِّ أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ تَرَی هَاهُنَا فَضْلًا.

 

امام باقر (علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر از یکی از آن دو نقل می‌کند و می‌گوید: به امام (علیه السلام) گفتم: «کدام صدقه برتر است»؟ فرمود: «صدقه‌ی آن‌کس که دارایی اندکی دارد. آیا سخن خدای گرامی و بزرگ را نشنیده‌ای که [فرمود]: یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ آیا فضیلت و برتری اینان را در آیه دریافتی»؟!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 بحارالأنوار، ج93، ص178/ البرهان/ الکافی، ج4، ص18/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص431/ ثواب الأعمال، ص142/ من لایحضره الفقیه، ج2، ص70/ مستدرک الوسایل، ج7، ص214/ نورالثقلین

3 -9 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ شَبِعَ وَ أَخُوهُ جَائِعٌ وَ لَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنِ اکْتَسَی وَ أَخُوهُ عُرْیَانٌ ثُمَّ قَرَأَ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ قَالَ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَهًْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آنکه سیر بخورد و برادر مؤمن او گرسنه باشد به خدا ایمان ندارد، و نیز آن‌کس که خود بپوشد و برادر مؤمن او برهنه باشد به خدا ایمان ندارد، و حضرت این آیه را تلاوت فرمود: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ. هرکه یقین دارد به عوضی که خداوند سبحان در قرآن مجید فرموده است. البته نفس او به دادن سخاوت می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 مکارم الأخلاق، ص134

3 -10 (حَشر/ 9)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ السَّائِیِّ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَوْصِنِی فَقَالَ آمُرُکَ بِتَقْوَی اللَّهِ ثُمَّ سَکَتَ فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ قِلَّهًَْ ذَاتِ یَدِی وَ قُلْتُ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَرِیتُ حَتَّی بَلَغَ مِنْ عُرْیِی أَنَّ أَبَا فُلَانٍ نَزَعَ ثَوْبَیْنِ کَانَا عَلَیْهِ فَکَسَانِیهِمَا فَقَالَ صُمْ وَ تَصَدَّقْ فَقُلْتُ أَتَصَدَّقُ مِمَّا وَصَلَنِی بِهِ إِخْوَانِی وَ إِنْ کَانَ قَلِیلًا قَالَ تَصَدَّقْ بِمَا رَزَقَکَ اللَّهُ وَ لَوْ آثَرْتَ عَلَی نَفْسِکَ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - علی‌بن‌سوید از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: به امام (علیه السلام) عرض کردم «مرا موعظه و توصیه کن». فرمود: «تو را به ترس از خدا امر می‌کنم». سپس خاموش شد. از کمیِ دارایی‌ام شکایت کردم و گفتم: «به خدا سوگند! بی‌لباس بودم تا جایی که پسر فلانی دو لباس که بر تنش بود را در آورد و آن‌ها را بر من پوشاند». فرمود: «روزه بگیر و صدقه بده»! گفتم: «آنچه را برادرانم به من عطا کرده‌اند، صدقه دهم»؟ فرمود: «روزی را که خدا به تو عطا کرده را صدقه بده، اگرچه دیگران را بر خود ترجیح دهی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 وسایل الشیعه، ج9، ص431/ نورالثقلین/ البرهان

3 -11 (حَشر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جَنَّهًْ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا ثَلَاثَهًْ رَجُلٌ حَکَمَ عَلَی نَفْسِهِ بِالْحَقِّ وَ رَجُلٌ زَارَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللَّهِ وَ رَجُلٌ آثَرَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللَّهِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ بهشتی دارد که در آن جز سه نفر وارد نمی‌شوند: … مردی که جز به سخن خداوند حکم نکند و مردی که در حوائج برادر مؤمنش را بر خود مقدّم دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 الکافی، ج2، ص178

3 -12 (حَشر/ 9)

العسکری (علیه السلام) - شِیعَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام) هُمُ الَّذِینَ یُؤْثِرُونَ إِخْوَانَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَة.

 

امام عسکری (علیه السلام) - شیعه‌ی علی آن کسانی هستند که برادرانشان را بر خود مقدم می‌دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص136 بحارالأنوار، ج65، ص162

ولایت

1 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ قَالَ بَیْنَمَا عَلِیٌّ (علیه السلام) عِنْدَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) إِذْ قَالَتْ لَهُ یَا عَلِیُّ اذْهَبْ إِلَی أَبِی فَابْغِنَا مِنْهُ شَیْئاً فَقَالَ نَعَمْ فَأَتَی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَعْطَاهُ دِینَاراً وَ قَالَ لَهُ یَا عَلِیّ (علیه السلام) اذْهَبْ فَابْتَعْ بِهِ لِأَهْلِکَ طَعَاماً فَخَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ فَلَقِیَهُ الْمِقْدَادُ‌بْنُ‌الْأَسْوَدِ فَقَامَا مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَقُومَا وَ ذَکَرَ لَهُ حَاجَتَهُ فَأَعْطَاهُ الدِّینَارَ وَ انْطَلَقَ إِلَی الْمَسْجِدِ فَوَضَعَ رَأْسَهُ فَنَامَ فَانْتَظَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَمْ یَأْتِ ثُمَّ انْتَظَرَهُ فَلَمْ یَأْتِ فَخَرَجَ یَدُورُ فِی الْمَسْجِدِ فَإِذَا هُوَ بِعَلِیٍّ (علیه السلام) نَائِمٌ فِی الْمَسْجِدِ فَحَرَّکَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَعَدَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) مَا صَنَعْتَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِکَ فَلَقِیتُ الْمِقْدَادَ‌بْنَ‌الْأَسْوَدِ فَذَکَرَ لِی مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَذْکُرَ فَأَعْطَیْتُهُ الدِّینَارَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمَا إِنَّ جَبْرَئِیلَ قَدْ أَنْبَأَنِی بِذَلِکَ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ کِتَاباً وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ….

 

امام صادق (علیه السلام) - کلیب‌بن‌معاویه اسدی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که درباره‌ی کلام خداوند تعالی: ویُؤْثِرُونَ عَلی أَنفُسِهِمْ ولو کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ومَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ المُفْلحُونَ فرمود: «علی (علیه السلام) نزد فاطمه (سلام الله علیها) بود که فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! برو نزد پدرم و از او چیزی بخواه»! حضرت نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفت و پیامبر دیناری به او عطا کرد و به علی (علیه السلام) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! برو و برای خانواده‌ات غذایی بخر»! علی (علیه السلام) از نزد او رفت و مقدادبن‌اسود که رحمت خدا بر او باد را دید و مدّتی ایستادند و با یکدیگر صحبت کردند و او نیازش را برای امام بیان کرد. امام (علیه السلام) دینار را به او عطا کرد و به مسجد رفت و خوابید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مدّت زیادی منتظر ماند ولی او نیامد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مسجد رفت و ناگهان علی (علیه السلام) را دید که در مسجد خوابیده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را تکانی داد و حضرت برخاست. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «ای علی (علیه السلام)! چه کردی»؟ فرمود: «ای رسول خدا! از نزد شما که رفتم، مقدادبن‌اسود را دیدم، چیزی را برایم گفت که خدا خواسته بود و دینار را به او بخشیدم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جبرئیل، خبر آن را به من رساند و خداوند آیه‌ای را در مورد آن نازل کرد: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص138 بحارالأنوار، ج36، ص59/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص654؛ «تفاوت لفظی»

2 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أُوتِیَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِمَالٍ وَ حُلَلٍ وَ أَصْحَابُهُ حَوْلَهُ جُلُوسٌ فَقَسَمَهُ عَلَیْهِمْ حَتَّی لَمْ یَبْقَ مِنْهُ حُلَّهًْ وَ لَا دِینَارٌ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهُ جَاءَ رَجُلٌ مِنْ فُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ وَ کَانَ غَائِباً فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ أَیُّکُمْ یُعْطِی هَذَا نَصِیبَهُ وَ یُؤْثِرُهُ عَلَی نَفْسِهِ فَسَمِعَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالَ نَصِیبِی فَأَعْطَاهُ إِیَّاهُ فَأَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَعْطَاهُ الرَّجُلَ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَکَ سَبَّاقاً لِلْخَیْرِ سَخَّاءً بِنَفْسِکَ عَنِ الْمَالِ أَنْتَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَهًْ وَ الظَّلَمَهًُْ هُمُ الَّذِینَ یَحْسُدُونَکَ وَ یَبْغُونَ عَلَیْکَ وَ یَمْنَعُونَکَ حَقَّکَ بَعْدِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام باقر (علیه السلام) روایت است که فرمود: برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پول و لباس‌هایی را آوردند، درحالی‌که یارانش نزد او نشسته بودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را بین آنان تقسیم کرد، تا آنجا که لباس و دیناری باقی نماند. در آن هنگام مردی از فقرای مهاجرین از راه رسید. چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را دید، فرمود: «کدام یک از شما بهره‌اش را به این مرد می‌دهد و او را بر خود ترجیح می‌دهد»؟ علی (علیه السلام) فرمود: «بهره‌ی من از آن اوست». آن را به او عطا کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را از او گرفت و به مرد داد سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! خداوند تو را پیشتاز خیر داد که مالت را عطا می‌کنی و دیگران را بر خود ترجیح می‌دهی. تو سرور مؤمنان هستی و دارایی، پادشاه ظالمان است، ظالمان همان کسانی هستند که حسادت تو را در دل دارند و بر تو ظلم می‌کنند و حقّت را پس از من، از تو می‌گیرند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص138 تأویل الآیات الظاهره، ص654/ البرهان

3 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: أَطْعِمْنِی فَإِنِّی جَائِعٌ. فَبَعَثَ إِلَی أَهْلِهِ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمْ شَیْءٌ. فَقَالَ: مَنْ یُضِیفُهُ هَذِهِ اللَّیْلَهًَْ؟ فَأَضَافَهُ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ أَتَی بِهِ مَنْزِلَهُ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ إِلَّا قُوتُ صِبْیَهًْ لَهُ، فَأَتَوْا بِذَلِکَ إِلَیْهِ وَ أَطْفَأُوا السِّرَاجَ وَ قَامَتِ الْمَرْأَهًُْ إِلَی الصِّبْیَهًْ فَعَلَّلَتْهُمْ حَتَّی نَامُوا وَ جَعَلَا یَمْضَغَانِ أَلْسِنَتَهُمَا لِضَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَظَنَّ الضَّیْفُ أَنَّهُمَا یَأْکُلَانِ مَعَهُ حَتَّی شَبِعَ الضَّیْفُ وَ بَاتَا طَاوِیَیْنِ. فَلَمَّا أَصْبَحَا غَدَوَا إِلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَظَرَ إِلَیْهِمَا وَ تَبَسَّمَ وَ تَلَا عَلَیْهِمَا هَذِهِ الْآیَهًَْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [این آیه] درباره‌ی مردی نازل شد که به‌سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «به من غذایی بده که من گرسنه‌ام». [رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را] به‌سوی خانواده‌ی خود فرستاد ولی نزد آن‌ها چیزی نبود. فرمود: «چه کسی امشب او را مهمان می‌کند»؟ مردی از انصار او را مهمان کرد و او را به منزلش آورد و نزد او جز غذای دختر بچه‌ای نبود. آن غذا را برای او آوردند و چراغ را خاموش کردند و زن به‌سوی کودک رفت و آن‌ها را سرگرم کرد تا اینکه خوابیدند و به خاطر مهمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) زبانشان را می‌چرخاندند و مهمان گمان کرد که آن‌ها با او می‌خورند تا اینکه مهمان سیر شد و آن‌ها گرسنه خوابیدند و هنگامی‌که صبح کردند به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفتند؛ پس به آن‌ها نگاه کرد و تبسّم نمود و این آیه را تلاوت فرمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص138 نورالثقلین

4 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّهُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَشَکَا إِلَیْهِ الْجُوعَ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی أَزْوَاجِهِ فَقُلْنَ مَا عِنْدَنَا إِلَّا الْمَاءُ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) مَنْ لِهَذَا الرَّجُلِ اللَّیْلَهًَْ فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَتَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ سَأَلَهَا مَا عِنْدَکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَتْ مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَهًِْ لَکِنَّا نُؤْثِرُ ضَیْفَنَا بِهِ فَقَالَ (علیه السلام) یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) نَوِّمِی الصِّبْیَهًَْ وَ أَطْفِئِی الْمِصْبَاحَ وَ جَعَلَا یَمْضَغَانِ بِأَلْسِنَتِهِمَا فَلَمَّا فَرَغَا مِنَ الْأَکْلِ أَتَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بِسِرَاجٍ فَوَجَدَتِ الْجَفْنَهًَْ مَمْلُوَّهًًْ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ فَلَمَّا أَصْبَحَ صَلَّی مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا سَلَّمَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ صَلَاتِهِ نَظَرَ إِلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً وَ قَالَ یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لَقَدْ عَجِبَ الرَّبُّ مِنْ فِعْلِکُمُ الْبَارِحَهًَْ اقْرَأْ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهًٌْ أَیْ مَجَاعَهًٌْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مردی خدمت پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمد و به آن حضرت از گرسنگی شکایت نمود پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [برای تهیّه‌ی غذا جهت آن مرد] به خانه‌های زنان خود فرستاد و ایشان گفتند: «چیزی به جز آب نزد ما نیست»، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [به اصحاب] فرمود: «کدام‌یک از شما امشب این مرد را میهمان می‌کند [و او را از گرسنگی نجات می‌دهد] پس علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) من او را به مهمانی [به خانه‌ی خود] می‌برم، و نزد فاطمه (سلام الله علیها) آمد و فرمود: «ای دختر رسول خدا! غذا و خوراکی در خانه چه داری»؟ فاطمه (سلام الله علیها) عرض کرد: «غذایی جز به مقدار قوت و خوراک کودکان نداریم ولیکن ما میهمان خود را [بر کودکان] مقدّم می‌داریم». پس علی (علیه السلام) فرمود: «ای دختر محمّد! کودکان را بخوابان و چراغ را خاموش نما [تا میهمانمان از کم‌بودن غذا آگاه و ناراحت نشود] و چون علی (علیه السلام) صبح نمود همان صبحگاه خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و از داستان شب گذشته و پذیرایی میهمان به آن حضرت خبر داد، پس از جای خود حرکت نکرده و برنخاسته بود تا آنکه خدای عزّوجلْ آیه‌ی: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ را درباره‌ی ایشان بر پیغمبرش فروفرستاد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص140 مستدرک الوسایل، ج7، ص214/ بحارالأنوار، ج41، ص34/ الأمالی للطوسی، ص185/ البرهان/ نورالثقلین/ المناقب، ج2، ص73/ بحارالأنوار، ج41، ص28

5 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْلَهًًْ صَلَاهًَْ الْعِشَاءِ فَقَامَ رَجُلٌ مِنْ بَیْنِ الصَّفِّ فَقَالَ یَا مَعَاشِرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ أَنَا رَجُلٌ غَرِیبٌ فَقِیرٌ وَ أَسْأَلُکُمْ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَطْعِمُونِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … مَنِ الَّذِی یَکْفِی مَئُونَهًَْ هَذَا الرَّجُلِ فَیُبَوِّئَهُ اللَّهُ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی فَقَامَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَخَذَ بِیَدِ السَّائِلِ وَ أَتَی بِهِ إِلَی حُجْرَهًِْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَالَ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ انْظُرِی فِی أَمْرِ هَذَا الضَّیْفِ فَقَالَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) یَا ابْنَ الْعَمِّ لَمْ یَکُنْ فِی الْبَیْتِ إِلَّا قَلِیلٌ مِنَ الْبُرِّ صَنَعْتُ مِنْهُ طَعَاماً وَ الْأَطْفَالُ مُحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ أَنْتَ صَائِمٌ وَ الطَّعَامُ قَلِیلٌ لَا یُغْنِی غَیْرَ وَاحِدٍ فَقَالَ أَحْضِرِیهِ فَذَهَبَتْ وَ أَتَتْ بِالطَّعَامِ وَ وَضَعَتْهُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَرَآهُ قَلِیلا… فَمَدَّ یَدَهُ إِلَی السِّرَاجِ یُرِیدُ أَنْ یُصْلِحَهُ فَأَطْفَأَهُ وَ قَالَ لِسَیِّدَهًِْ النِّسَاءِ (سلام الله علیها) تَعَلَّلِی فِی إِیقَادِهِ حَتَّی یُحْسِنَ الضَّیْفُ أَکْلَهُ ثُمَّ ائْتِینِی بِهِ وَ کَانَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یُحَرِّکُ فَمَهُ الْمُبَارَکَ یُرِی الضَّیْفَ أَنَّهُ یَأْکُلُ وَ لَا یَأْکُلُ إِلَی أَنْ فَرَغَ الضَّیْفُ مِنْ أَکْلِهِ وَ شَبِعَ وَ أَتَتْ خَیْرُ النِّسَاءِ (سلام الله علیها) بِالسِّرَاجِ وَ وَضَعَتْهُ وَ کَانَ الطَّعَامُ بِحَالِه… فَلَمَّا أَصْبَحَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَتَی إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ کَیْفَ کُنْتَ مَعَ الضَّیْفِ فَقَالَ بِحَمْدِ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّه (صلی الله علیه و آله) بِخَیْرٍ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی تَعَجَّبَ مِمَّا فَعَلْتَ الْبَارِحَهًَْ مِنْ إِطْفَاءِ السِّرَاجِ وَ الِامْتِنَاعِ مِنَ الْأَکْلِ لِلضَّیْفِ فَقَالَ مَنْ أَخْبَرَکَ بِهَذَا فَقَالَ جَبْرَائِیلُ وَ أَتَی بِهَذِهِ الْآیَهًِْ فِی شَأْنِکَ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ….

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - شبی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز عشا را خواند سپس مردی از بین صف برخاست و گفت: «ای گروه مهاجران و انصار! من مردی غریب و فقیرم و در مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از شما درخواست می‌کنم که به من غذا بدهید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «… چه کسی غذای این مرد را به عهده می‌گیرد تا خداوند او را در بهشت برتر سکونت دهد». امیرمؤمنان (علیه السلام) برخاست و دست سائل را گرفت و او را به خانه‌ی فاطمه (سلام الله علیها) آورد و گفت: «ای دختر رسول خدا! در مورد این مهمان چاره‌ای بیندیش». فاطمه (سلام الله علیها) گفت: «ای پسر عمو! در خانه جز اندکی از گندم نبود که از آن غذایی درست کردم و بچّه‌ها به آن نیاز دارند و تو روزه هستی و غذا اندک است و به بیش از یک نفر نمی‌رسد». علی (علیه السلام) گفت: «آن را بیاور»! رفت و غذا را آورد و آن را [روبرویش] قرار داد. امیرمؤمنان (علیه السلام) به آن نگاه کرد و آن را اندک دید… دستش را به‌سوی چراغ دراز کرد به‌عنوان اینکه می‌خواهد آن را اصلاح کند و آن را خاموش کرد و به سرور زنان (سلام الله علیها) گفت: «روشن‌کردن آن را تأخیر بینداز تا مهمان خوب غذا بخورد و سپس آن را برایم بیاور». و امیرمؤمنان (علیه السلام) دهان مبارکش را حرکت می‌داد و به مهمان وانمود می‌کرد که او غذا می‌خورد درحالی‌که نمی‌خورد تا اینکه مهمان از خوردن فارغ شد و سیر شد و بهترین زنان چراغ را آورد و آن را [نزد آن‌ها] قرار داد و غذا به حال خود بود [و چیزی از آن کم نشده بود]… هنگامی‌که امیرمؤمنان (علیه السلام) صبح کرد، به مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای علی (علیه السلام)! با مهمان چگونه بودی»؟ گفت: «ای رسول خدا! الحمدلله خوب بود». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «خدای تعالی از آنچه دیشب انجام دادی و چراغ را خاموش کردی و به خاطر مهمان از خوردن خودداری کردی، تعجّب کرد». گفت: «چه کسی این را به تو خبر داد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «جبرائیل [به من خبر داد] و این آیه را در شأن تو آورد: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون. (حشر/9).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص140 مستدرک الوسایل، ج7، ص30

6 (حَشر/ 9)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - نَشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ أُنْزِلَتْ فِیهِ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ غَیْرِی قَالُوا لَا.

 

امام علی (علیه السلام) - [خطاب امام علی (علیه السلام) به حضّار]: «شما را به خدا قسم می‌دهم! آیا در میان شما کسی هست که آیه‌ی: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون؛ غیر از من درباره‌ی او نازل شده باشد». گفتند: «نه»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 بحارالأنوار، ج31، ص342/ الاحتجاج، ج1، ص143/ نورالثقلین

7 (حَشر/ 9)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ اشْتَرَی (علیه السلام) ثَوْباً فَأَعْجَبَهُ فَتَصَدَّقَ بِهِ وَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ مَنْ آثَرَ عَلَی نَفْسِهِ آثَرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ بِالْجَنَّهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - از ابوطفیل روایت شده است: علی (علیه السلام) جامه‌ای خرید و از آن خوشش آمد، همان دم آن را به کسی داد و فرمود: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: «هرکس ایثار کند و دیگری را بر خود مقدّم دارد [و چیزی را که خود دوست می‌دارد و برای خود می‌خواهد به دیگری بدهد]، خدا در روز قیامت او را در رفتن به بهشت مقدّم دارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 مستدرک الوسایل، ج7، ص250/ نورالثقلین

8 (حَشر/ 9)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَوْلُ اللَّهِ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیٍ وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیهم السلام).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - آیه‌ی: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ؛ درباره‌ی علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علی‌ها السلام) نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 شواهدالتنزیل، ج2، ص332

9 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِمْ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند آیه‌ی: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ را در مورد آن‌ها (علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علی‌ها السلام) ) نازل فرمود: .

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 بحارالأنوار، ج31، ص41

10 (حَشر/ 9)

العسکری (علیه السلام) - السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ… فِیکَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون.

 

امام عسکری (علیه السلام) - سلام بر توای امیرمؤمنان! و سید اوصیاء! … که این آیه در شأن تو نازل‌شده است: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 بحارالأنوار، ج97، ص364

11 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جَالِساً ذَاتَ یَوْمٍ وَ أَصْحَابُهُ جُلُوسٌ حَوْلَهُ فَجَاءَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ عَلَیْهِ سَمِلٌ ثَوْبٌ مُنْخَرِقٌ عَنْ بَعْضِ جَسَدِهِ فَجَلَسَ قَرِیباً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَظَرَ إِلَیْهِ سَاعَهًًْ ثُمَّ قَرَأَ وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) أَمَا إِنَّکَ رَأْسُ الَّذِینَ نَزَلَتْ فِیهِمْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ سَیِّدُهُمْ وَ إِمَامُهُمْ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیْنَ حُلَّتُکَ الَّتِی کَسَوْتُکَهَا یَا عَلِیُّ (علیه السلام) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ بَعْضَ أَصْحَابِکَ أَتَانِی یَشْکُو عراه (عُرْیَهُ) وَ عُرْیَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَرَحِمْتُهُ فَآثَرْتُهُ بِهَا عَلَی نَفْسِی وَ عَرَفْتُ أَنَّ اللَّهَ سَیَکْسُونِی خَیْراً مِنْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَدَقْتَ أَمَا إِنَّ جَبْرَئِیلَ قَدْ أَتَانِی یُحَدِّثُنِی أَنَّ اللَّهَ اتَّخَذَ لَکَ مَکَانَهَا فِی الْجَنَّهًِْ حُلَّهًًْ خَضْرَاءَ مِنِ إِسْتَبْرَقٍ وَ صِنْفَتُهَا مِنْ یَاقُوتٍ وَ زَبَرْجَدٍ فَنِعْمَ الْجَوَازُ جَوَازُ رَبِّکَ بِسَخَاوَهًِْ نَفْسِکَ وَ صَبْرِکَ عَلَی سَمْلَتِکَ هَذِهِ الْمُنْخَرِقَهًِْ فَأَبْشِرْ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) فَانْصَرَفَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَرِحاً مُسْتَبْشِراً بِمَا أَخْبَرَهُ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام باقر (علیه السلام) روایت است: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در میان یارانش نشسته بود، علی (علیه السلام) از راه رسید، درحالی‌که لباس کهنه‌ای که برخی قسمت‌هایش پاره بود، بر تن داشت. نزدیک رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشست و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مدّتی به او نگریست و فرمود: ویُؤْثِرُونَ عَلی أَنفُسِهِمْ ولو کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ومَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ المُفْلحُونَ سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «تو سرور و آقا و امام کسانی هستی که این آیه، درباره‌ی آنان نازل شده است». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «جامه‌ای که من به تو عطا کردم، کجاست»؟ فرمود: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، یکی از یارانت نزد من آمد و از بی‌لباسی خود و خانواده‌اش شکایت کرد، دلم به رحم آمد و او را بر خود ترجیح دادم و دانستم که خداوند بهتر از آن را بر من می‌پوشاند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «راست گفتی! جبرئیل نزد من آمد و به من گفت، خداوند در بهشت به‌جای آن یک جامه‌ی سبز از ستبرق که حاشیه‌ی آن از یاقوت و زبرجد است به تو عطا خواهد کرد. بهترین پاداش، پاداشی است که پروردگارت در مقابل سخاوت تو و ترجیح دیگران بر خویش و صبر تو بر پوشیدن این لباس کهنه به تو عطا می‌کند. بر تو بشارت بادای علی (علیه السلام)»! و علی (علیه السلام) شادمان از خبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از نزد او رفت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص142 بحارالأنوار، ج36، ص60/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص655/ البرهان

در ردّ بر صوفیّه

1 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَرَأَی عَلَیْهِ ثِیَابَ بِیضٍ کَأَنَّهَا غِرْقِئُ الْبَیْضِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا اللِّبَاسَ لَیْسَ مِنْ لِبَاسِکَ فَقَالَ لَهُ اسْمَعْ مِنِّی وَ دعِ مَا أَقُولُ لَکَ فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَکَ عَاجِلًا وَ آجِلًا إِنْ أَنْتَ مِتَّ عَلَی السُّنَّهًِْ وَ الْحَقِّ وَ لَمْ تَمُتْ عَلَی بِدْعَهًٍْ أُخْبِرُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ فِی زَمَانٍ مُقْفِرٍ جَدْبٍ فَأَمَّا إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهَا لَا فُجَّارُهَا وَ مُؤْمِنُوهَا لَا مُنَافِقُوهَا وَ مُسْلِمُوهَا لَا کُفَّارُهَا فَمَا أَنْکَرْتَ یَا ثَوْرِیُّ فَوَ اللَّهِ إِنَّنِی لَمَعَ مَا تَرَی مَا أَتَی عَلَیَّ مُذْ عَقَلْتُ صَبَاحٌ وَ لَا مَسَاءٌ وَ لِلَّهِ فِی مَالِی حَقٌّ أَمَرَنِی أَنْ أَضَعَهُ مَوْضِعاً إِلَّا وَضَعْتُهُ قَالَ فَأَتَاهُ قَوْمٌ مِمَّنْ یُظْهِرُونَ الزُّهْدَ وَ یَدْعُونَ النَّاسَ أَنْ یَکُونُوا مَعَهُمْ عَلَی مِثْلِ الَّذِی هُمْ عَلَیْهِ مِنَ التَّقَشُّفِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ صَاحِبَنَا حَصِرَ عَنْ کَلَامِکَ وَ لَمْ تَحْضُرْهُ حُجَجُهُ فَقَالَ لَهُمْ فَهَاتُوا حُجَجَکُمْ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ حُجَجَنَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُمْ فَأَدْلُوا بِهَا فَإِنَّهَا أَحَقُّ مَا اتُّبِعَ وَ عُمِلَ بِهِ فَقَالُوا یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُخْبِراً عَنْ قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهًٌْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ فَمَدَحَ فِعْلَهُمْ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً فَنَحْنُ نَکْتَفِی بِهَذَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْجُلَسَاءِ إِنَّا رَأَیْنَاکُمْ تَزْهَدُونَ فِی الْأَطْعِمَةِ الطَّیِّبَةِ وَ مَعَ ذَلِکَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْخُرُوجِ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَتَّی تَمَتَّعُوا أَنْتُمْ مِنْهَا فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) دَعُوا عَنْکُمْ مَا لَا تَنْتَفِعُونَ بِهِ أَخْبِرُونِی أَیُّهَا النَّفَرُ أَ لَکُمْ عِلْمٌ بِنَاسِخِ الْقُرْآنِ مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْکَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ الَّذِی فِی مِثْلِهِ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ وَ هَلَکَ مَنْ هَلَکَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فَقَالُوا لَهُ أَوْ بَعْضِهِ فَأَمَّا کُلُّهُ فَلَا فَقَالَ لَهُمْ فَمِنْ هُنَا أُتِیتُمْ وَ کَذَلِکَ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَمَّا مَا ذَکَرْتُمْ مِنْ إِخْبَارِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِیَّانَا فِی کِتَابِهِ عَنِ الْقَوْمِ الَّذِینَ أَخْبَرَ عَنْهُمْ بِحُسْنِ فَعَالِهِمْ فَقَدْ کَانَ مُبَاحاً جَائِزاً وَ لَمْ یَکُونُوا نُهُوا عَنْهُ وَ ثَوَابُهُمْ مِنْهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ أَمَرَ بِخِلَافِ مَا عَمِلُوا بِهِ فَصَارَ أَمْرُهُ نَاسِخاً لِفِعْلِهِمْ وَ کَانَ نَهَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَحْمَهًًْ مِنْهُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ نَظَراً لِکَیْلَا یُضِرُّوا بِأَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالَاتِهِمْ مِنْهُمُ الضَّعَفَهًُْ الصِّغَارُ وَ الْوِلْدَانُ وَ الشَّیْخُ الْفَانِی وَ الْعَجُوزُ الْکَبِیرَهًُْ الَّذِینَ لَا یَصْبِرُونَ عَلَی الْجُوعِ فَإِنْ تَصَدَّقْتُ بِرَغِیفِی وَ لَا رَغِیفَ لِی غَیْرُهُ ضَاعُوا وَ هَلَکُوا جُوعاً فَمِنْ ثَمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَمْسُ تَمَرَاتٍ أَوْ خَمْسُ قُرَصٍ أَوْ دَنَانِیرُ أَوْ دَرَاهِمُ یَمْلِکُهَا الْإِنْسَانُ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُمْضِیَهَا فَأَفْضَلُهَا مَا أَنْفَقَهُ الْإِنْسَانُ عَلَی وَالِدَیْهِ ثُمَّ الثَّانِیَهًُْ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ ثُمَّ الثَّالِثَهًُْ عَلَی قَرَابَتِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الرَّابِعَهًُْ عَلَی جِیرَانِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الْخَامِسَهًُْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ
 هُوَ أَخَسُّهَا أَجْراً وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِلْأَنْصَارِیِّ حِینَ أَعْتَقَ عِنْدَ مَوْتِهِ خَمْسَهًًْ أَوْ سِتَّهًًْ مِنَ الرَّقِیقِ وَ لَمْ یَکُنْ یَمْلِکُ غَیْرَهُمْ وَ لَهُ أَوْلَادٌ صِغَارٌ لَوْ أَعْلَمْتُمُونِی أَمْرَهُ مَا تَرَکْتُکُمْ تَدْفِنُوهُ مَعَ الْمُسْلِمِینَ یَتْرُکُ صِبْیَهًًْ صِغَاراً یَتَکَفَّفُونَ النَّاس.

 

امام صادق (علیه السلام) - مسعدهًْ‌بن صدقه گوید: سفیان‌ثوری خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید؛ دید لباسی سفید مثل پوست تخم مرغ پوشیده است. عرض کرد: «آقا این لباس را شما نباید بپوشید». فرمود: «آنچه را می‌گویم گوش کن و سخنانم را حفظ نما که برای تو در دنیا و آخرت بهتر است. تا به دین اسلام و سنّت پیامبر بمیری و بی‌دین از دنیا نروی. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در زمان فقر و تنگدستی زندگی می‌کرد ولی وقتی دنیا روی آورد و نعمت فراوان شد شایسته‌ترین مردم به استفاده از این نعمت‌ها پاکان مردم و نیکوکاران و مؤمنین هستند نه کافران و منافقان و تبهکاران. ثوری این لباسی که به نظر تو بد آمد من با همین لباس از وقتی به یاد دارم هیچ‌گاه صبح را به شام نرسانده‌ام که در مالم حقّی باشد و خداوند مرا دستور داده باشد در محلّ معیّنی صرف کنم مگر اینکه صرف کرده‌ام. بعد گروهی از همفکران سفیان‌ثوری که به ظاهر خود را زاهد نشان می‌دادند و مردم را دعوت می‌کردند که در پشمینه پوشی با آن‌ها هم آهنگ شوند آمده و گفتند: دوست ما نتوانست جواب شما را بدهد و از آوردن دلیل عاجز شد. فرمود: «شما دلیل‌های خود را بیاورید». گفتند: «دلیل ما از قرآن است». فرمود: «استدلال کنید! قرآن شایسته‌ترین برنامه‌ایست که باید عمل شود». گفتند: «خداوند از حال گروهی از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) حکایت می‌کند: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ خداوند این دسته را ستایش می‌کند به‌واسطه‌ی اینکه دیگران را بر خود مقدّم می‌دارند. و در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! . (انسان/8) گفتند: «ما به‌همین دو آیه اکتفا می‌کنیم». یکی از حاضرین گفت: «ما می‌بینیم شما نسبت به غذاهای لذیذ پارسایی می‌نمایید با این وضع به مردم دستور می‌دهید دست از اموال خود بردارند و شما از ثروت آن‌ها بهره‌مند شوید». امام (علیه السلام) فرمود: «سخنان بی‌فایده را رها کنید اکنون بگویید شما از ناسخ و منسوخ قرآن اطلاع دارید و محکم و متشابه را می‌شناسید که هرکس گمراه شد به‌واسطه‌ی واردنبودن به ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه بود». گفتند: «تمام آن‌ها را اطلاع نداریم ولی بعضی از ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه را می‌شناسیم». فرمود: «از همین‌جهت، گرفتار شده‌اید! احادیث پیامبر نیز همین‌طور است. امّا آیه‌ای که گفتید خداوند گروهی را می‌ستاید به‌واسطه‌ی کردار نیک آن‌ها! این عمل جایز و مباح بود و از این کار نهی نشده بودند خدا پاداش آن‌ها را خواهد داد ولی بعد دستوری داد بر خلاف عمل آن‌ها. دستور خداوند ناسخ عمل آن‌ها می‌شود و این نهی خدا به‌واسطه‌ی ترحّم بر مؤمنین و توجّه به آن‌ها بود که خود و خانواده‌شان را به مشقّت نیاندازند به‌واسطه‌ی کمک‌کردن به دیگران در میان این خانواده‌ها اطفال ناتوان و بچّه‌های کوچک و پیرمردان فرتوت و زنان کهنسالی هستند که طاقت گرسنگی ندارند اگر همان گرده‌ی نانی که دارم به دیگران بدهم با اینکه نان دیگری ندارم از گرسنگی از دست می‌روند. به‌همین جهت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده: «پنج دانه خرما یا پنج گرده‌ی نان یا پنج درهم که انسان دارد و می‌خواهد صرف کند بهتر از همه‌ی آن است که صرف در مخارج پدر و مادر خود کند بعداً در راه خود و خانواده در مرتبه‌ی سوّم آنچه به خویشاوندان فقیر بدهد در مرتبه‌ی چهارم همسایگان تنگدست در مرتبه‌ی پنجم آنچه در راه خدا مصرف کند که این ثوابش از همه کمتر است». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به آن مرد انصاری که در هنگام مرگ پنج یا شش برده‌ی خود را آزاد نمود و چیز دیگری نداشت با چند بچّه صغیر. فرمود: «اگر به من اطلاع می‌دادید نمی‌گذاشتم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید چند دختر بچّه کوچک را می‌گذارد که از مردم گدایی کنند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص144 الکافی، ج5، ص65/ بحارالأنوار، ج47، ص232/ بحارالأنوار، ج67، ص122

2 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) … ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ الْأَدْنَی فَالْأَدْنَی ثُمَّ هَذَا مَا نَطَقَ بِهِ الْکِتَابُ رَدّاً لِقَوْلِکُمْ وَ نَهْیاً عَنْهُ مَفْرُوضاً مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ قَالَ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً أَ فَلَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ غَیْرَ مَا أَرَاکُمْ تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَثَرَهًْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ سَمَّی مَنْ فَعَلَ مَا تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَیْهِ مُسْرِفاً وَ فِی غَیْرِ آیَهًْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ یَقُولُ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِیرِ وَ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ لَا یُعْطِی جَمِیعَ مَا عِنْدَهُ ثُمَّ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُ لِلْحَدِیثِ الَّذِی جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی وَالِدَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی غَرِیمٍ ذَهَبَ لَهُ بِمَالٍ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی امْرَأَتِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ تَخْلِیَهًَْ سَبِیلِهَا بِیَدِهِ وَ رَجُلٌ یَقْعُدُ فِی بَیْتِهِ وَ یَقُولُ رَبِّ ارْزُقْنِی وَ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ الرِّزْقَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ عَبْدِی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ السَّبِیلَ إِلَی الطَّلَبِ وَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ بِجَوَارِحَ صَحِیحَهًْ فَتَکُونَ قَدْ أَعْذَرْتَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی الطَّلَبِ لِاتِّبَاعِ أَمْرِی وَ لِکَیْلَا تَکُونَ کَلًّا عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ شِئْتُ رَزَقْتُکَ وَ إِنْ شِئْتُ قَتَّرْتُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ غَیْرُ مَعْذُورٍ عِنْدِی وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ مَالًا کَثِیراً فَأَنْفَقَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ یَدْعُو یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَ لَمْ أَرْزُقْکَ رِزْقاً وَاسِعاً فَهَلَّا اقْتَصَدْتَ فِیهِ کَمَا أَمَرْتُکَ وَ لِمَ تُسْرِفُ وَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَهًْ رَحِمٍ ثُمَّ عَلَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ یُنْفِقُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَتْ عِنْدَهُ أُوقِیَّهًْ مِنَ الذَّهَبِ فَکَرِهَ أَنْ یَبِیتَ عِنْدَهُ فَتَصَدَّقَ بِهَا فَأَصْبَحَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ شَیْءٌ وَ جَاءَهُ مَنْ یَسْأَلُهُ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ فَلَامَهُ السَّائِلُ وَ اغْتَمَّ هُوَ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ وَ کَانَ رَحِیماً رَقِیقاً فَأَدَّبَ اللَّهُ
 تَعَالَی نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) بِأَمْرِهِ فَقَالَ وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً یَقُولُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ یَسْأَلُونَکَ وَ لَا یَعْذِرُونَکَ فَإِذَا أَعْطَیْتَ جَمِیعَ مَا عِنْدَکَ مِنَ الْمَالِ کُنْتَ قَدْ حَسَرْتَ مِنَ الْمَالِ فَهَذِهِ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُصَدِّقُهَا الْکِتَابُ وَ الْکِتَابُ یُصَدِّقُهُ أَهْلُهُ مِنَ الْمُؤْمِنِین.

 

امام صادق (علیه السلام) - مسعدهًْ‌بن‌صدقه گوید: سفیان ثوری بر امام صادق (علیه السلام) وارد شد… آنگاه امام (علیه السلام) فرمود: «پدرم از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که فرموده است: «در انقاقات خود از عائله‌ی خود شروع کن؛ هر کس نزدیکتر است، مقدّم‌تر است». علاوه بر این‌ها در صریح قرآن مجید از روش و مسلک شما نهی می‌کند و مخالفت عملی با این مسلک به عنوان فریضه از طرف خداوند دستور داده شده، آنجا که می‌فرماید: وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً؛ و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت‌گیری بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند. آیا نمی‌بینید که خداوند متعال برخلاف نظر شما رأی داده که می‌گویید مردم را بر خود و عائله‌ی خود باید مقدم داشت؟ و خداوند آن کس را که دعوت شما را اجابت کرده و طبق پیشنهاد شما عمل نموده اسراف کننده در انفاق نامیده است. در آیات زیادی از قرآن جمله «لا یحب المسرفین به چشم می‌خورد. بنابراین خدای حکیم از اسراف تندروی در بذل و بخشش نهی می‌نماید، همان طوری که از بخل و خست و دنائت نهی می‌کند. قرآن حد وسطی برای این کار تعیین کرده، نه اینکه انسان هرچه دارد به دیگران بخشیده و خود تهیدست بماند. آنگاه دست به دعا بردارد که خدایا! به من روزی بده! خداوند این چنین دعایی را مستجاب نمی‌کند. زیرا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چند دسته از امّت دعایشان هرگز مستجاب نمی‌شود: کسی که بر ضرر پدر و مادر خود دعا کند و برای آن‌ها بدی بخواهد؛ کسی که مالش را به دیگری قرض داده و گواه و سندی از او نگرفته و طرف مال او را خورده، چون این شخص به دست خویش راه را بر خود بسته، با اینکه خداوند دستور داده هنگام قرض از طرف سند کتبی بگیرید؛ کسی‌که از خداوند دفع شرّ زن خویش را بخواهد، با اینکه چاره‌ی این کار در دست خود اوست و او می‌تواند اگر واقعاً ناراحت است او را رها کند؛ شخصی که در خانه‌ی خود نشسته و دست روی دست گذاشته و برای تأمین هزینه زندگی هیچ‌گونه فعالیّت ندارد و می‌گوید: «خدایا! روزی مرا برسان»! خداوند در جواب او می‌گوید: «بنده‌ی من! مگر نه این است که من راه حرکت و کوشش را برای تو بازکرده‌ام و اعضا و جوارح صحیح و سالم به تو داده‌ام و عذر تو را در انجام دستورهای خود قطع نموده و حجّت را تمام کرده‌ام که در راه فعالیّت گام برداری و باز دوش دیگران نباشی. البتّه اگر با مشیت کلی سازگار بود به تو روزی فراوان خواهم داد و اگر هم با مصالح نظما کلّی آفرینش منطبق نشده البته تو سعی خود را انجام داده و معذور هستی و کمتر از انتظار و توقّع تو به تو خواهد رسید»! کسی که در دعایش چیزی که موجب قطع رحم شود». خداوند طرز انفاق و کیفیّت و چگونگی بخشش را به پیغمبرش آموخته و قضیه از این قرار بود که مقداری طلا پیش پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و حضرت می‌خواست آن‌ها را به مصرف برساند و میل نداشت حتی یک شب آن پول در خانه‌اش بماند. از این رو در یک روز تمام آن طلاها را انفاق کرد و چیزی باقی نماند صبح روز بعد سائلی آمد و درخواست کرد
ولی پیامبر (صلی الله علیه و آله) چیزی نداشت که به او بدهد آن شخصِ سائل پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ملامت و سرزنش کرد، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) چون چیزی نداشت که به او بدهد غمگین و ناراحت شد. با اینکه خیلی رئوف و مهربان بود در اینجا بود که خداوند برای تعلیم پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه را نازل فرمود: وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً؛ نه دستت را به گردن ببند و انفاق نکن و نه آنقدر گشاده‌دستی نما که بعد مورد سرزنش واقع شده اندوهگین شوی». امام (علیه السلام) فرمود: «مردم از تو می‌خواهند و عذری نمی‌پذیرند وقتی همه را بخشیدی دستت خالی می‌شود. این‌ها احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که قرآن آن را تصدیق می‌کند و قرآن را مؤمنین؛ آن‌ها که اهل آن هستند تصدیق می‌نمایند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص146 نورالثقلین

3 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ (علیه السلام) مَا حَقُ الْمُؤْمِنِ عَلَی أَخِیهِ فَقَالَ لَا تَرُدَّهُ فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ أَنْ تُقَاسِمَهُ مَالَکَ شَطْرَیْنِ قَالَ فَعَظُمَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَلَمَّا رَأَی (علیه السلام) شِدَّتَهُ عَلَیَّ قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ الْمُؤْثِرِینَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ مَدَحَهُمْ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ فَإِذَا قَاسَمْتَهُ وَ وَاسَیْتَهُ وَ أَعْطَیْتَهُ النِّصْفَ مِنْ مَالِکَ لَمْ تُؤْثِرْهُ إِنَّمَا تُؤْثِرُهُ إِذَا أَعْطَیْتَهُ أَکْثَرَ مِمَّا تَأْخُذُهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌تغلب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «حقّ مؤمن بر برادرش چیست»؟ فرمود: «[درخواست] او را رد نکنی». عرض کردم: «بله». فرمود: «مالت را با او دو قسمت کنی». این سخن بر من سخت و دشوار شد و هنگامی‌که امام سختی آن را بر من دید فرمود: «آیا نمی‌دانی که خداوند کسانی را که بر خود مقدّم می‌دارند یاد کرده و آن‌ها را در این سخنش ستوده است: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ؛ عرض کردم: «بله». فرمود: «هنگامی‌که با او تقسیم کردی و به او کمک کردی و نصف مالت را به او دادی، او را مقدّم نداشته‌ای. زمانی او را مقدّم می‌داری که بیشتر از آنچه خود برمی‌داری به او عطا کنی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص148 أعلام الدین، ص126

4 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ قَالَ: … فَسَأَلْتُهُ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ حَقِ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ فَقَالَ یَا أَبَانُ دَعْهُ لَا تَرِدْهُ قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَلَمْ أَزَلْ أُرَدِّدُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَانُ تُقَاسِمُهُ شَطْرَ مَالِکَ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَرَأَی مَا دَخَلَنِی فَقَالَ یَا أَبَانُ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ ذَکَرَ الْمُؤْثِرِینَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَنْتَ قَاسَمْتَهُ فَلَمْ تُؤْثِرْهُ بَعْدُ إِنَّمَا أَنْتَ وَ هُوَ سَوَاءٌ إِنَّمَا تُؤْثِرُهُ إِذَا أَنْتَ أَعْطَیْتَهُ مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌تغلب از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند و می‌گوید: از او پرسیدم: «از حق مؤمن بر مؤمن مرا خبر ده»! فرمود: «ای ابان آن را رها کن و دنبال مکن». گفتم: «چرا فدایت شوم»؟ فرمود: «ای ابان آن را دنبال مکن». گفتم: «چرا فدایت شوم» (یعنی دنبال می‌کنم) و پیوسته از آن حضرت پاسخ خواستم تا فرمود: «ای ابان نیمی از آنچه داری به او بده». سپس به من نگاه کرد و دید چه هراسی مرا گرفته، و فرمود: «ای ابان نمی‌دانی که خدای عزّوجلّ ایثارگران بر خود را یاد کرده»؟ گفتم: «چرا فدایت شوم». فرمود: «چون نیمی از مالت را به او بدهی به او ایثار نکردی هنوز و همانا با او برابر شدی و جز این نیست که به او ایثار کنی اگر نیم دیگر را هم به او واگذاری».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص148 نورالثقلین/ البرهان

کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده‌اند رستگارانند

4 -1 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌أَبِی‌قُرَّهًَْ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَطُوفُ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ إِلَی الصَّبَاحِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا سَمِعْتُکَ تَدْعُو بِغَیْرِ هَذَا الدُّعَاءِ قَالَ وَ أَیُّ شَیْءٍ أَشَدُّ مِنْ شُحِّ النَّفْسِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - فضل گوید: امام صادق (علیه السلام) را در طواف دیدم و او از آغاز شب تا صبح می‌گفت: «بار خدایا مرا از بخل نگهدار»! عرض کردم: «فدایتان شوم! شما فقط همین دعا را می‌خوانی»؟ فرمود: «مگر چیزی سخت‌تر از بخلِ نفس هست خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص148 بحارالأنوار، ج70، ص301/ نورالثقلین/ مستدرک الوسایل، ج5، ص30

4 -2 (حَشر/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌أَبِی‌قُرَّهًَْ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) تَدْرِی مَا الشَّحِیحُ قُلْتُ هُوَ الْبَخِیلُ قَالَ الشُّحُ أَشَدُّ مِنَ الْبُخْلِ إِنَّ الْبَخِیلَ یَبْخَلُ بِمَا فِی یَدِهِ وَ الشَّحِیحُ یَشُحُّ عَلَی مَا فِی أَیْدِی
 النَّاسِ وَ عَلَی مَا فِی یَدَیْهِ حَتَّی لَا یَرَی مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ شَیْئاً إِلَّا تَمَنَّی أَنْ یَکُونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَ الْحَرَامِ وَ لَا یَقْنَعُ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌ابی‌قرهّ سمندی گوید: امام صادق (علیه السلام) [از من] پرسید: «آیا می‌دانی شحیح (تنگ نظر) کیست»؟ عرض کردم: «شخص بخیل»، فرمود: «تنگ نظری «شحیح» بیشتر از بخیل می‌باشد، زیرا «بخیل» شخصی را گویند که از بخشیدن آنچه خودش دارد، خودداری می‌کند و «شحیح» کسی است که حرص و لئامت دارد، هم نسبت به دارایی خودش و هم نسبت به آنچه مردم دارند، و علاوه بر آن چنان اسیر حرص و آز می‌باشد که هر چیزی را در اختیار مردم ببیند دلش می‌خواهد جزء اموال او باشد، چه از راه حلال و چه از راه حرام به‌دست آورد و به آنچه خدا نصیبش نموده سیر و قانع نمی‌گردد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص148 الکافی، ج4، ص45/ نورالثقلین

4 -3 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا مَحَقَ الْإِسْلَامَ مَحْقَ الشُّحِ شَیْءٌ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِهَذَا الشُّحِّ دَبِیباً کَدَبِیبِ النَّمْلِ وَ شُعَباً کَشُعَبِ الشِّرَکِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کسی که بخل دارد مثل این است که ایمان ندارد، بخل مانند مورچه آهسته حرکت می‌کند و مانند شرک شعبه‌های متعدّدی دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 الکافی، ج4، ص45/ نورالثقلین

4 -4 (حَشر/ 9)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) سَمِعَ رَجُلًا یَقُولُ الشَّحِیحُ أَعْذَرُ مِنَ الظَّالِمِ فَقَالَ کَذَبْتَ إِنَّ الظَّالِمَ یَتُوبُ وَ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ یَرُدُّ الظُّلَامَهًَْ عَلَی أَهْلِهَا وَ الشَّحِیحُ إِذَا شَحَّ مَنَعَ الزَّکَاهًَْ وَ الصَّدَقَهًَْ وَ صِلَهًَْ الرَّحِمِ وَ إِقْرَاءَ الضَّیْفِ وَ النَّفَقَهًَْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أَبْوَابَ الْبِرِّ وَ حَرَامٌ عَلَی الْجَنَّهًْ أَنْ یَدْخُلَهَا شَحِیحٌ.

 

امام علی (علیه السلام) - علی (علیه السلام) شنید که مردی می‌گوید: عذر بخیل پذیرفته‌تر از «عذر ستمگر است». فرمود: «دروغ می‌گویی! ستمگر توبه می‌کند و از خدا آمرزش می‌طلبد، و آنچه به ستم گرفته است به صاحبان آن پس می‌دهد؛ ولی بخیل به دلیل بخل خود، از پرداختن زکات و صدقه، و از صله‌ی رحم، و از پذیرفتن مهمان، و انفاق در راه خدا و اقسام نیکوکاری‌ها سر باز می‌زند. و بر بهشت حرام است که بخیلی به آن در آید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 قرب الأسناد، ص72/ نورالثقلین

4 -5 (حَشر/ 9)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِی عَبْدٍ حَاجَهًْ ابْتَلَاهُ بِالْبُخْلِ.

 

امام علی (علیه السلام) - چون خداوند به بنده‌ای توجّهی نداشته باشد، او را به بخل مبتلا می‌سازد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 الکافی، ج4، ص44/ بحرالعرفان، ج15، ص361/ نورالثقلین

4 -6 (حَشر/ 9)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَعَوَّذُ مِنَ الْبُخْلِ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فِی کُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ وَ نَحْنُ نَتَعَوَّذُ بِاللَّهِ مِنَ الْبُخْلِ اللَّهُ یَقُولُ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ سَأُخْبِرُکَ عَنْ عَاقِبَهًِْ الْبُخْلِ إِنَّ قَوْمَ لُوطٍ کَانُوا أَهْلَ قَرْیَهًٍْ أَشِحَّاءَ عَلَی الطَّعَامِ فَأَعْقَبَهُمُ الْبُخْلُ دَاءً لَا دَوَاءَ لَهُ فِی فُرُوجِهِمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبصیر گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از بخل به خدا پناه می‌برد»؟ حضرت فرمود: «بلی‌ای ابامحمّد! در هر صبح و شام و ما نیز از آن به خدا پناه می‌بریم. خداوند در قرآن می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. و به‌زودی تو را از عاقبت بخل با خبر خواهم نمود، قوم لوط اهل قریه‌ای بودند که بر طعام بخل و حرص می‌ورزیدند و این خوی ایشان را به بیماری در فروجشان مبتلا نمود که دوایی نداشت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 مستدرک الوسایل، ج7، ص30/ العیاشی، ج2، ص244/ نورالثقلین

4 -7 (حَشر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ عَاقِبَهًْ الْبُخْلِ فَقَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَعَوَّذُ مِنَ الْبُخْلِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «از عاقبت بخل به من خبر بده». فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از بخل به خدای تعالی پناه می‌برد و خدای تعالی می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 قصص الأنبیاءللراوندی، ص118/ المؤمن، ص44؛ «بتفاوت»

آیه وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیمٌ [10]

 

[همچنين] کسانی که بعد از آن‌ها (بعد از مهاجران و انصار) آمدند و می‌گویند: «پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی‌گرفتند بیامرز، و در دل‌هایمان حسد و کینه‌ای نسبت به مؤمنان قرار مده. پروردگارا، تو رئوف و مهربانی».

 

1 (حَشر/ 10)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَرَضَ اللَّهُ الِاسْتِغْفَارَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) فِی الْقُرْآنِ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ هُوَ سَابِقُ الْأُمَّهًِْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند در قرآن، استغفارکردن به علی (علیه السلام) را به هر مسلمانی واجب کرده است و آن مضمون سخن خداوند است: یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ و علی سابق بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص150 بحارالأنوار، ج35، ص334/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص656/ البرهان/ شرح نهج البلاغهًْ، ج13، ص224؛ «فکل من اسلم… الی آخر» بدل «و هو سابق الامهًْ «

2 (حَشر/ 10)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ تَعَالَی رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ قَالَ هُمْ ثَلَاثَهًُْ نَفَرٍ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ حَبِیبٌ النَّجَّارُ صَاحِبُ مَدِینَهًِْ الْأَنْطَاکِیَّهًِْ وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنعنا از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت می‌کند که گفت: رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ منظور از آن‌ها سه نفر هستند: مؤمن آل‌فرعون، حبیب نجّار ساکن شهر انطاکیه و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص152 بحارالأنوار، ج38، ص225/ فرات الکوفی، ص476

3 (حَشر/ 10)

الحسن (علیه السلام) - قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ کَانَ أَبِی سَابِقَ السَّابِقِینَ إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَقْرَبَ الْأَقْرَبِینَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهًًْ فَأَبِی کَانَ أَوَّلَهُمْ إِسْلَاماً وَ أَقْدَمَهُمْ هِجْرَهًًْ وَ أَوَّلَهُمْ نَفَقَهًًْ وَ قَالَ وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَالنَّاسُ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ جَمِیعِ الْأُمَمِ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ بِسَبْقِهِمْ إِیَّاهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لَمْ یَسْبِقْهُ إِلَی الْإِیمَانِ أَحَدٌ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ لِجَمِیعِ السَّابِقِینَ وَ هُوَ سَابِقُهُمْ.

 

امام حسن (علیه السلام) - خداوند در قرآن می‌فرماید: و [سومین گروه] پیشگامانند، آن‌ها مقربانند. (واقعه/1110) پدرم از کسانی بود که قبل از همه مسلمان شد و از همگان به او نزدیک‌تر بود خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرماید: کسانی که قبل از پیروزی انفاق کردن و جنگیدند [با کسانی که پس از پیروزی انفاق کردند] یکسان نیستند آن‌ها بلند مقام‌تر از کسانی هستند که بعد از فتح انفاق نمودند. (حدید/10) پدرم نخستین مسلمان و مهاجر بود و قبل از همه انفاق کرد. در جای دیگر می‌فرماید: وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ مردم مسلمان بعد از علی (علیه السلام) همه او را دعا می‌کنند و برایش استغفار می‌نمایند زیرا او قبل از همه مسلمان شده و به رسول (صلی الله علیه و آله) آورده است و مهاجرت کرده، و هیچ‌کس قبل از او به رسول خدا ایمان نیاورد و نماز نگزارد، و با آن جناب همراهی نداشت. [و باز] خداوند متعال فرموده است: پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار، و کسانی که به نیکی از آن‌ها پیروی کردند. (توبه/100) در این آیه‌ی شریفه از سابقان نخستین که مسلمان شدند و مهاجرت کردند سخن به میان آمده و فضیلت آن‌ها بیان‌شده و موقعیت آن‌ها در اسلام یاد شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص152 بحارالأنوار، ج69، ص153/ البرهان؛ «تفاوت لفظی»

4 (حَشر/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَنَّ سَائِلًا سَأَلَه… قَالَ السَّائِلُ قُلْتُ وَ إِنَ الْإِیمَانَ دَرَجَاتٌ وَ مَنَازِلُ یَتَفَاضَلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ السَّائِلُ قُلْتُ صِفْ لِی کَیْفَ ذَلِکَ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ کَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ قَبِلَهُمْ عَلَی دَرَجَاتِهِمْ فِی السَّبْقِ إِلَیْهِ ثُمَّ جَعَلَ کُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَهًْ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا فَبِذَلِکَ فَضَلَ أَوَّلُ هَذِهِ الْأُمَّهًْ آخِرَهَا وَ بِذَلِکَ کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَفْضَلَ الْمُؤْمِنِینَ لِأَنَّهُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ مِنْهُمْ فَلَوْ لَمْ یَکُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَی الْإِیمَانِ فَضْلٌ عَلَی مَنْ تَأَخَّرَ لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّهًْ أَوَّلَهَا، نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمَهُمْ کَثِیرٌ مِنْهُمْ لِأَنَّا قَدْ نَجِدُ کَثِیراً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْآخِرِینَ مَنْ هُوَ أَکْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِینَ أَکْثَرُ مِنْهُمْ صَلَاهًْ وَ أَکْثَرُ مِنْهُمْ صَوْماً وَ حَجّاً وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ تَکُنْ سَوَابِقُ یَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً لَکَانَ الْآخِرُونَ بِکَثْرَهًْ الْعَمَلِ یُقَدَّمُونَ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ لَکِنْ أَبَی اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ أَنْ یُدْرِکَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ أَوَّلَهَا أَوْ یُقَدَّمَ فِیهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ یُؤَخَّرَ فِیهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ إِلَیْهِ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَی الْإِیمَانِ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ‌السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ قَالَ وَ السَّابِقُونَ
 السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِینَ
 اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ قَالَ لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرِینَ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ وَ قَالَ وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ الَّذِینَ جاؤُا مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَبَدَأَ بِالْمُهَاجِرِینَ الْأَوَّلِینَ عَلَی دَرَجَهًْ سَبْقِهِمْ ثُمَّ ثَنَّی بِالْأَنْصَارِ ثُمَّ ثَلَّثَ بِالتَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ فَوَضَعَ کُلَّ قَوْمٍ عَنْ دَرَجَاتِهِمْ وَ مَنَازِلِهِمْ عِنْدَهُ وَ ذَکَرَ اسْتِغْفَارَ الْمُؤْمِنِینَ لِمَنْ تَقَدَّمَهُمْ مِنْ إِخْوَانِهِمْ لِیَدُلَّ عَلَی فَضْلِ مَنَازِلِهِمْ ثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس.

 

امام صادق (علیه السلام) - سؤال کننده گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «برای ایمان درجات و مراتبی است که مؤمنین نسبت به آن‌ها نزد خدا بر یکدیگر برتری دارند»؟ فرمود: «آری»! عرض کردم: «خدا رحمتت کند، برایم توضیح ده تا بفهمم». فرمود: «خدا میان مؤمنین مسابقه قرار داد، چنان‌که میان اسبان، در روز اسب‌دوانی مسابقه گذارند. و آن‌ها را به حسب درجات سبقت فضیلت بخشید. و هریک از مؤمنین را طبق درجه سبقتش قرار داد و حقّ او را از آن درجه نکاست و هیچ دنبالی از جلو افتاده [نزد خدا] پیشی نگیرد و نه هیچ کم‌فضیلتی بر صاحب فضیلت، از این جهت پیشینیان و پسینیان این امّت بر یکدیگر برتری یافتند و اگر پیش رو در ایمان را بر عقب افتاده فضیلتی نبود، آخر این امّت [از نظر مقام و فضیلت] به اوّلش می‌چسبید [و در یک رتبه قرار می‌گرفتند، درصورتی‌که اصحاب پیغمبر و مسلمین صدر اوّل، اسلام را پایه‌گذاری کردند و آخرین از کوشش آن‌ها بهره‌مند شدند] آری می‌چسبید و بلکه از آن‌ها پیش می‌افتادند درصورتی‌که پیش رو در ایمان را بر عقب‌افتاده آن فضیلتی نبود. لیکن خدا به‌سبب درجات ایمان پیشروان در ایمان را مقدّم داشته و به‌سبب عقب‌افتادن از ایمان کوتاهی‌کنندگان را مؤخر داشته (یعنی از لحاظ رتبه و فضیلت) زیرا بعضی از مؤمنین متأخر را می‌بینیم که نماز و روزه و حج و زکات و جهاد و انفاقشان از پیشینیان بیشتر است و اگر سوابق فضیلتی که مؤمنین به‌سبب آن بر یکدیگر ترجیح پیدا می‌کنند نمی‌بود، می‌بایست متأخّرین به‌واسطه‌ی عمل بسیار خود، بر پیشینیان مقدّم باشند، ولی خدای عزّوجلّ هرگز نخواسته شخصی که در پایین‌ترین درجات ایمان قرار دارد به‌درجه‌ی جلوتر برسد و آنکه را خدا مؤخّر داشته مقدّم شود یا آنکه را مقدّم داشته مؤخّر گردد [زیرا اوّلاً؛ فضیلت و درجه نزد خدا به زیادی عمل نیست و ثانیاً؛ پیشینیان در ایمان بر متأخّرین سبقت دارند و ایمان آن‌ها سبب ایمان متأخرین گشته علاوه بر صعوبت و مشقّت بسیاری که در ایمان‌آوردن آن‌ها بود، به‌واسطه‌ی تقیّه و قلّت عدد و آزار مشرکین]. عرض کردم: «پیشی‌گرفتن به‌سوی ایمانی که خدا مؤمنین را در این گفتار خویش دعوت فرموده است… فرمود: وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیم در اینجا به مهاجران نخستین به خاطر پیشی‌گرفتن در مهاجرت شروع به سخن کرده و بعد از انصار و سپس از تابعان نام برده است، و بعد هرکدام را به‌اندازه‌ی مقام خودش تعریف می‌کند. خداوند متعال پیامبران خود را هم بر یکدیگر فضیلت داده، در قرآن می‌فرماید: ما پیامبران را از هم دیگر متمایز کردیم، و بعضی را بر بعضی فضیلت دادیم. خداوند فرمود: بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن‌ها، خدا با او سخن می‌گفت و بعضی را درجاتی برتر داد و به عیسی‌بن‌مریم، نشانه‌های روشن دادیم و او را با «روح القدس» تأیید نمودیم [ولی فضیلت و مقام آن پیامبران، مانع اختلاف امّت‌ها نشد]. (بقره/253)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص152 دعایم الإسلام، ج1، ص10

آیه أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ نافَقُوا یَقُولُونَ لِإِخْوانِهِمُ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَ لا نُطیعُ فیکُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْ وَ اللهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ [11]

 

آیا منافقان را ندیدی که پیوسته به برادران کافرشان از اهل کتاب می‌گفتند: «اگر شما را [از وطن] بیرون کنند، ما هم با شما بیرون خواهیم رفت و هرگز از هیچ‌کس درباره‌ی شما اطاعت نخواهیم کرد؛ و اگر با شما پیکار شود، یاریتان خواهیم نمود»؟! خداوند شهادت می‌دهد که آن‌ها دروغ می‌گویند.

 

1 (حَشر/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ وَ أَصْحَابِهِ أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ نافَقُوا یَقُولُونَ لِإِخْوانِهِمُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَ لا نُطِیعُ فِیکُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ إِلَی قَوْلِهِ ثُمَّ لا یُنْصَرُون.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - [خداوند این آیه را] درباره‌ی عبدالله‌بن‌اُبیّ و یارانش، بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ نافَقُوا یَقُولُونَ لِإِخْوانِهِمُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَ لا نُطِیعُ فِیکُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْ وَ اللهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ… ثُمَّ لا یُنْصَرُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص154 بحارالأنوار، ج20، ص168/ القمی، ج2، ص360؛ «و لانطیع فیکم احدا… لکاذبون» محذوف

آیه لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ [12]

 

اگر آن‌ها را بیرون کنند با آنان بیرون نمی‌روند، و اگر با آن‌ها پیکار شود یاریشان نخواهند کرد، و اگر یاریشان کنند پشت [به ميدان] کرده فرار می‌کنند؛ سپس کسی آنان را یاری نمی‌کند.

 

1 (حَشر/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - لَمَّا بُویِعَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ عَلَی أَنَّهُ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ جَاءَ أَبُوهُ عَبْدُ اللَّهِ إِلَی الصَّادِقِ (علیه السلام) وَ قَدْ کَانَ یَنْهَاهُ وَ زَعَمَ أَنَّهُ یَحْسُدُهُ فَضَرَبَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَدَهُ عَلَی کَتِفِ عَبْدِ اللَّهِ وَ قَالَ إِیهاً وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَیْکَ وَ لَا إِلَی ابْنِکَ وَ إِنَّمَا هِیَ لِهَذَا یَعْنِی السَّفَّاحَ ثُمَّ لِهَذَا یَعْنِی الْمَنْصُورَ یَقْتُلُهُ عَلَی أَحْجَارِ الزَّیْتِ ثُمَّ یَقْتُلُ أَخَاهُ بِالطُّفُوفِ وَ قَوَائِمُ فَرَسِهِ فِی الْمَاءِ فَتَبِعَهُ الْمَنْصُورُ فَقَالَ مَا قُلْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ مَا سَمِعْتَهُ وَ إِنَّهُ لَکَائِنٌ قَالَ فَحَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ الْمَنْصُورَ أَنَّهُ قَالَ انْصَرَفْتُ مِنْ وَقْتِی فَهَیَّأْتُ أَمْرِی فَکَانَ کَمَا قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا أَکْبَرَ الْمَنْصُورُ أَمْرَ ابْنَیْ عَبْدِ اللَّهِ اسْتَطْلَعَ حَالَهُمَا مِنْهُ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) مَا یَئُولُ إِلَیْهِ حَالُهُمَا أَتْلُو عَلَیْکَ آیَهًًْ فِیهَا مُنْتَهَی عِلْمِی وَ تَلَا لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ فَخَرَّ الْمَنْصُورُ سَاجِداً وَ قَالَ حَسْبُکَ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی با محمّدبن‌عبداللَّه‌بن‌حسن به‌عنوان مهدی بیعت شد پدرش عبداللَّه پیش امام صادق (علیه السلام) آمد امام او را از این کار بازمی‌داشت ولی عبداللَّه خیال می‌کرد ایشان از روی حسد این حرف را می‌زند. امام دست بر روی شانه‌ی عبداللَّه گذاشت و فرمود: «عجله نکن! خلافت به تو و پسرت نمی‌رسد نصیب این شخص می‌شود». اشاره به سفّاح نمود بعد از او به منصور خواهد رسید او پسرت را در احجارالزّیت می‌کشد بعد برادرش را در طفوف خواهد کشت درحالی‌که پاهای اسبش درون آب باشد. منصور از پی امام رفت گفت: «چه فرمودید»؟ امام جواب داد آنچه شنیدی بالأخره واقع می‌شود. منصور گفت: «پس از شنیدن این حرف کارهایم را کردم و خود را آماده‌ی خلافت نمودم همان‌طوری که فرموده بود شد. وقتی کار دو فرزند عبداللَّه‌بن‌حسن بالا گرفت و پیشرفت کردند منصور از امام صادق (علیه السلام) تقاضا کرد بفرمایید: «عاقبت کار آن‌ها به کجا می‌رسد». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «درباره‌ی عاقبت آن دو همین آیه را برایت می‌خوانم؛ لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ منصور به سجده افتاده گفت: «بس است دیگر توضیحی نمی‌خواهم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص154 بحارالأنوار، ج47، ص131/ المناقب، ج4، ص228؛ «بتفاوت»

2 (حَشر/ 12)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ أَ‌لَا تُعْذِرُنِی مِنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌حَسَنٍ وَ وُلْدِهِ یَبُثُّونَ الدُّعَاهًَْ وَ یُرِیدُونَ الْفِتْنَهًَْ قَالَ قَدْ عَرَفْتَ الْأَمْرَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَإِنْ أَقْنَعَتْکَ مِنِّی آیَهًٌْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی تَلَوْتُهَا عَلَیْکَ قَالَ هَاتِ قَالَ لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ وَ قَالَ کَفَانِی وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - منصور دوانقی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «ای اباعبدالله، مرا در مورد عبدالله‌بن‌حسن و فرزندش که پیوسته علیه ما تبلیغ می‌کنند و فتنه و آشوب برپا می‌کنند، معذور نمی‌داری». فرمود: «تو اطلاع داری بین ما چگونه است؟ اگر قانع می‌شوی در جواب تو یک آیه از قرآن برایت بخوانم؟ گفت: بفرمایید: این آیه را تلاوت نمود: لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص156 بحارالأنوار، ج75، ص207/ کشف الغمهًْ، ج2، ص206

آیه لَأَنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فی صُدُورِهِمْ مِنَ اللهِ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ [13]

 

وحشت از شما در دل‌های آن‌ها بیش از ترس از خداست؛ این به خاطر آن است که آن‌ها گروهی نادانند.

 

آیه لا یُقاتِلُونَکُمْ جَمیعاً إِلاَّ فی قُریً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمیعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّی ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ [14]

 

آن‌ها همگی جز در دژهای محکم یا ازپشت دیوارها با شما نمی‌جنگند. پیکارشان در میان خودشان شدید است، [امّا در برابر شما ضعيف]! گمان می‌کنی آن‌ها متّحدند، درحالی‌که دل‌هایشان پراکنده است؛ این به خاطر آن است که آن‌ها گروهی هستند که تعقّل نمی‌کنند.

 

1 (حَشر/ 14)

الکاظم (علیه السلام) - یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِهِ… یَا هِشَامُ ثُمَّ ذَمَّ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ فَقَالَ وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْک لا یُقاتِلُونَکُمْ جَمِیعاً إِلَّا فِی قُریً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّی ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: امام کاظم (علیه السلام) به من فرمود: ای هشام! بعد از این آنان را که عقل ندارند، مذمّت فرموده و فرموده است: مثل [تو در دعوت] کافران مانند کسی است که [گوسفندان و حیوانات را برای نجات از چنگال خطر] صدا می‌زند ولی آن‌ها چیزی جز سروصدا نمی‌شنوند. [این کافران] در واقع کرولال و نابینا هستند از این رو چیزی نمی‌فهمند. (بقره/171) گروهی از آنان، به سوی تو گوش فرا می‌دهند [امّا گویی هیچ نمی‌شنوند و کرند]! آیا تو می‌توانی سخن خود را به گوش کران برسانی، هرچند نفهمند؟! (یونس/42) و فرمود: لا یُقاتِلُونَکُمْ جَمیعاً إِلاَّ فی قُریً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمیعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّی ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص156 کافی، ج 1، ص 13/ تحف العقول، ص 383

آیه کَمَثَلِ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَریباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ [15]

 

[مثل اين گروه از يهود] مثل کسانی است که کمی پیش از آنان بودند، کیفر کار خود را چشیدند و برای آن‌ها عذابی دردناک است!

 

1 (حَشر/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ قَالَ کَمَثَلِ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ یَعْنِی بَنِی قَیْنُقَاعَ قَرِیباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَمَثَل الذِینَ مِن قَبْلهِمْ منظور بنوقینقاع است. قَرِیبًا ذَاقُوا وبَال أَمْرِهِمْ ولهُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ؛ [در واقعه‌ی بدر] سزای کار [بد] خود را چشیدند و آنان را عذاب دردناکی خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص156 بحارالأنوار، ج20، ص168/ القمی، ج2، ص360

2 (حَشر/ 15)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ان الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَریباً هُمْ بَنُو قَیْنُقَاعَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِیباً آن‌ها [قبیله‌ی] «بنی‌قینقاع» هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص158 بحرالعرفان، ج15، ص360

آیه کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَری‌ءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمینَ [16]

 

آن‌ها مثل شیطانند که به انسان گفت: «کافر شو [تا مشكلات تو را حل كنم]». امّا هنگامی‌که کافر شد گفت: «من از تو بیزارم، من از خداوندی که پروردگار جهانیان است بیم دارم».

 

1 (حَشر/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ عَابِدٌ اسْمُهُ بَرْصِیصَا عَبَدَ اللَّهَ زَمَاناً مِنَ الدَّهْرِ حَتَّی کَانَ یُؤْتَی بِالْمَجَانِینِ یُدَاوِیهِمْ وَ یَعُودُهُمْ فَیَبْرَءُونَ عَلَی یَدِهِ وَ أَنَّهُ أُتِیَ بِامْرَأَهًْ فِی شَرَفٍ قَدْ جَنَتْ وَ کَانَ لَهَا إِخْوَهًْ فَأَتَوْهُ بِهَا وَ کَانَتْ عِنْدَهُ فَلَمْ یَزَلِ الشَّیْطَانُ یُزَیِّنُ لَهُ حَتَّی وَقَعَ عَلَیْهَا فَحَمَلَتْ. فَلَمَّا اسْتَبَانَ حَمْلُهَا قَتَلَهَا وَ دَفَنَهَا. فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ ذَهَبَ الشَّیْطَانُ حَتَّی لَقِیَ أَحَدَ إِخْوَتِهَا فَأَخْبَرَهُ بِالَّذِی فَعَلَ الرَّاهِبُ وَ أَنَّهُ دَفَنَهَا فِی مَکَانِ کَذَا ثُمَّ أَتَی بِبَقِیَّهًْ إِخْوَتِهَا رَجُلًا رَجُلًا فَذَکَرَ لَهُ. فَجَعَلَ الرَّجُلُ یَلْقَی أَخَاهُ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ لَقَدْ أَتَانِی آتٍ ذَکَرَ لِی شَیْئاً یَکْبُرُ عَلَیَّ ذِکْرُهُ فَذَکَرَهُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضِ حَتَّی بَلَغَ مَلِکَهُمْ. فَسَارَ الْمَلِکُ وَ النَّاسُ فَاسْتَزْلَوُهُ فَأَقَرَّ لَهُمْ بِالَّذِی فَعَلَ فَأَمَرَ بِهِ فَصُلِبَ. فَلَمَّا رُفِعَ عَلَی خَشَبَهًْ تَمَثَّلَ لَهُ الشَّیْطَانُ فَقَالَ أَنَا الَّذِی أَلْقَیْتُکَ فِی هَذَا فَهَلْ أَنْتَ مُطِیعِی فِیمَا أَقُولُ لَکَ أُخَلِّصْکَ مِمَّا أَنْتَ فِیهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ اسْجُدْ لِی سَجْدَهًْ وَاحِدَهًْ فَقَالَ کَیْفَ أَسْجُدُ لَکَ وَ أَنَا عَلَی هَذِهِ الْحَالَهًْ قَالَ أَکْتَفِی مِنْکَ بِالْإِیمَاءِ فَأَوْمَی لَهُ بِالسُّجُودِ فَکَفَرَ بِاللَّهِ وَ قَتَلَ الْمَرْأَهًَْ. فَأَشَارَ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی قِصَّتِهِ فِی قَوْلِهِ کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِین.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ در میان بنی‌اسرائیل مرد عابدی بود به نام برصیصا که سال‌ها به عبادت پروردگار مشغول بود تا آنجا که دیوانه‌ها و مریض‌ها را به نزد او می‌آوردند که او آن‌ها را مداوا می‌کرد و به دست او بهبود می‌یافتند. روزی زن دیوانه‌ای را به نزد او آوردند که دارای چند برادر بود و از عابد شفای او را خواستار شدند، با رفتن برادران، شیطان به نزد عابد آمد و آنقدر او را وسوسه کرد که عابد با زن دیوانه در آمیخت و او از عابد حامله شد، وقتی حمل او آشکار شد، شیطان به نزد عابد آمد و به او گفت: «اگر برادرانش متوجّه شوند، تو را خواهند کشت، پس این زن را بکش و دفن کن و اگر برادرانش آمدند، بگو از نزد من فرار کرده است». عابد در اثر القائات شیطان آن دختر را کشت و پنهانی دفن کرد، از طرف دیگر شیطان به نزد برادران دختر رفت و آن‌ها را از عمل راهب باخبر ساخت و محل دفن او را به آن‌ها نشان داد و آن‌ها شکایت راهب را به نزد پادشاه آن سرزمین بردند و آن امر بر پادشاه و همه‌ی مردم بسیار دشوار آمد و پادشاه حکم به اعدام آن راهب نمود، همه به نزد راهب رفتند و با پیداشدن جنازه‌ی دختر، راهب مجبور به اقرار شد، وقتی آن راهب را بر چوبه‌ی دار بالا بردند، شیطان به نزد او آمد و گفت: «من همان کسی هستم که تو را به این اعمال وادار کردم، اکنون اگر از من اطاعت کنی، من تو را از این مهلکه نجات خواهم داد». راهب گفت: «اکنون چه باید بکنم»، شیطان گفت: «مرا سجده کن». راهب گفت: «چگونه تو را سجده کنم، درحالی‌که مرا به دار آویخته‌اند»؟ شیطان گفت: «با ایماء و اشاره مرا سجده کن». راهب با اشاره او را سجده کرد و به خداوند کافر شد. فرمود: من از تو بیزارم و خداوند این مثال را برای قوم بنی‌نضیر زد آنگاه که شیفته‌ی منافقان شده بودند پس از آن‌ها دوری جستند و مسلمان شدند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص158 النورالمبین للجزایری، ص460

2 (حَشر/ 16)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ضَرَبَ فِی عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ وَ بَنِی‌النَّضِیرِ مَثَلًا فَقَالَ کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس برای قبیله‌ی عبدالله‌بن‌اُبی و بنی‌نضیر این مثال را زد. کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَریءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمینَ

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص158 بحارالأنوار، ج20، ص168/ بحارالأنوار، ج20، ص168 و القمی، ج2، ص360 و نورالثقلین؛ «بتفاوت»

3 (حَشر/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ظَهَرَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَشْیَاعِه… وَ کَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی أَصْحَابِه… وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِی الْفُرَاتِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَهْبِطُ الْجَبَّارُعَزَّوَجَلَّ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَهًُْ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمَامَهُ بِیَدِهِ حَرْبَهًٌْ مِنْ نُورٍ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ إِبْلِیسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَی نَاکِصاً عَلَی عَقِبَیْهِ فَیَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ أَیْنَ تُرِیدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ فَیَقُولُ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ فَیَلْحَقُهُ النَّبِیُّ فَیَطْعُنُهُ طَعْنَهًًْ بَیْنَ کَتِفَیْهِ فَیَکُونُ هَلَاکُهُ وَ هَلَاکُ جَمِیعِ أَشْیَاعِه.

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی که «روز وقت معیّن» فرا برسد، ابلیس که لعنت خدا بر او باد؛ با همه‌ی پیروانش ظاهر می‌شود… و امیرمؤمنان (علیه السلام) با یارانش حمله می‌کند… و گویا من به آن‌ها نگاه می‌کنم درحالی‌که بعضی از پاهایشان در فرات قرار گرفته است و در این هنگام خداوند جبّار عزّوجلّ و فرشتگان، در سایه‌هایی از ابرها فرود می‌آیند و همه چیز انجام شده. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جلوی آن است و در دستش ابزار جنگی از نور است و هنگامی‌که ابلیس به او نگاه می‌کند، عقب‌نشینی می‌کند و به عقب بر می‌گردد. یارانش به او می‌گویند: «کجا می‌خواهی [برگردی] درحالی‌که پیروز شده‌ای»؟ می‌گوید: من چیزی می‌بینم که شما نمی‌بینید، من از خدا می‌ترسم. (انفال/48) سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او می‌رسد و ضربه‌ای بر شانه‌ی او می‌زند؛ در نتیجه او و همه‌ی یارانش هلاک می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص158 بحارالأنوار، ج53، ص42

4 (حَشر/ 16)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ الْمُنْتَحِلِینَ لِمَحَبَّتِنَا وَ إِیَّاکُمْ وَ الذُّنُوبَ الَّتِی قَلَّ مَا أَصَرَّ عَلَیْهَا صَاحِبُهَا إِلَّا أَدَّاهُ إِلَی الْخِذْلَانِ الْمُؤَدِّی إِلَی الْخُرُوجِ عَنْ وَلَایَهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمَا (علیهم السلام) وَ الدُّخُولِ فِی مُوَالَاهًِْ أَعْدَائِنَا فَإِنَّ مَنْ أَصَرَّ عَلَی ذَلِکَ فَأَدَّاهُ خِذْلَانُهُ إِلَی الشَّقَاءِ الْأَشْقَی مِنْ مُفَارَقَهًِْ وَلَایَهًِْ سَیِّدِ أُولِی النُّهَی فَهُوَ مِنْ أَخْسَرِ الْخَاسِرِینَ قَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ مَا الذُّنُوبُ الْمُؤَدِّیَهًُْ إِلَی الْخِذْلَانِ الْعَظِیمِ قَالَ ظُلْمُکُمْ لِإِخْوَانِکُمُ الَّذِینَ هُمْ فِی تَفْضِیلِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ إِمَامَهًِْ مَنِ انْتَجَبَهُ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ مُوَافِقُونَ وَ مُعَاوَنَتُکُمُ النَّاصِبِینَ عَلَیْهِمْ وَ لَا تَغْتَرُّوا بِحِلْمِ اللَّهِ عَنْکُمْ وَ طُولِ إِمْهَالِهِ لَکُمْ فَتَکُونُوا کَمَنْ قَالَ اللَّهُ کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ.

 

امام علی (علیه السلام) -ای بندگان خدا از خدا بترسید و از گناهان پرهیز کنید که اصرار گنهکار او را به خذلان کشد که به خروج از ولایت محمّد و آلش کشاند و ورود در دوستی دشمنانشان و اصرار برآن [باعث خذلان است] و خذلانش او را به بدبختی بدتر کشاند که جدایی از ولایت بزرگترین آن است او از زیانکارتر زیانکاران است. گفتند: «ای پسر رسول خدا! گناهانی که به خذلان بزرگ کشند کدامند»؟ فرمود: «ظلم به برادرانتان که در تفضیل علی (علیه السلام) و امامتش و امامت فرزندان برگزیده‌اش هم پیمان شما هستند و یاری شماها بر دشمنانشان و از اینکه فریب بخورید خدا در برابر شما بردبار است و به شما مهلت دراز می‌دهد تا مانند کسانی باشید که خدای تعالی می‌فرماید: کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص160 مستدرک الوسایل، ج12، ص101/ الإمام العسکری، ص618/ بحارالأنوار، ج72، ص317

آیه فَکانَ عاقِبَتَهُما أَنَّهُما فِی النَّارِ خالِدَیْنِ فی‌ها وَ ذلِکَ جَزاءُ الظَّالِمینَ [17]

 

سرانجام کار آن دو این شد که در آتش دوزخ خواهند بود، جاودانه در آن می‌مانند؛ و این است کیفر ستمکاران!

 

آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ [18]

 

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه‌کنید؛ و هرکس باید بنگرد تا برای فردایش چه چیز از پیش فرستاده؛ و تقوای الهی داشته باشید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

 

1 (حَشر/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِی مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی بِنَا أَنْزَلَ اللَّهُ الرِّزْقَ وَ بَقِیَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ قَوْلِی هَذَا وَ لَمْ یُوَافِقْهُ إِلَّا أَنَّ جَبْرَئِیلَ خَبَّرَنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی بِذَلِکَ وَ یَقُولُ مَنْ عَادَی عَلِیّاً وَ لَمْ یَتَوَلَّهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَتِی وَ غَضَبِی فَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللهَ أَنْ تُخَالِفُوهُ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها إِنَّ اللهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُون.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای گروه مردم! علی را برتر بدانید که او پس از من از هر مرد و زنی برتر است. خداوند روزی را به‌واسطه‌ی ما نازل کرده و مخلوقات به‌واسطه‌ی ما باقی هستند. ملعون و مورد خشم است کسی که این سخن مرا نپذیرد و با آن موافقت نکند. بدانید که جبرئیل از جانب خداوند این خبر را به من داده و فرموده است: هرکه با علی (علیه السلام) دشمنی کند و دست از ولایت او بردارد، خشم و لعنت من بر او خواهد بود. باید هرکس ببیند برای فردای خود چه پیش فرستاده است. از مخالفت خدا پرهیز کنید، مبادا گامی پس از استواریش بلغزد، که خدا از آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص160 بحارالأنوار، ج37، ص208

2 (حَشر/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أُعْلِمَ کُلَ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی الَّذِی… فَهُوَ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِی مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی بِنَا نَزَلَ الرِّزْقُ وَ بَقِیَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ مَغْضُوبٌ عَلَیْهِ قَوْلِی عَنْ جَبْرَئِیلَ وَ قَوْلُ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا الله.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [خداوند به من دستور داده است] به هر سفید و سیاهی اعلام کنم که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برادر، وصیّ، جانشین و امام بعد از من است… او تا زمانی که رزق نازل شود و خلق باقی بماند، بعد از من برترین مردم است. هرکس با او مخالفت کند ملعون است. سخن من ازجبرائیل [و سخن او] از خداوند است: وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص160 العددالقویه، ص171

3 (حَشر/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - تَصَدَّقُوا وَ لَوْ بِصَاعٍ مِنْ تَمْرٍ وَ لَوْ بِبَعْضِ صَاعٍ وَ لَوْ بِقَبْضَهًْ وَ لَوْ بِبَعْضِ قَبْضَهًْ وَ لَوْ بِتَمْرَهًْ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهًْ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَبِکَلِمَهًْ لَیِّنَهًْ فَإِنَّ أَحَدَکُمْ لَاقٍ اللَّهَ فَقَائِلٌ لَهُ أَ لَمْ أَفْعَلْ بِکَ أَ لَمْ أَجْعَلْکَ سَمِیعاً بَصِیراً أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ مَالًا وَ وَلَداً فَیَقُولُ بَلَی فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَانْظُرْ مَا قَدَّمْتَ لِنَفْسِکَ قَالَ فَیَنْظُرُ قُدَّامَهُ وَ خَلْفَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ فَلَا یَجِدُ شَیْئاً یَقِی بِهِ وَجْهَهُ مِنَ النَّارِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «صدقه بدهید هرچند با یک صاع از خرما و هرچند با بخشی از صاع و هرچند با یک مشت و هرچند با بخشی از یک مشت و هرچند با یک دانه‌ی خرما و هرچند با نیمی از خرما! و هرکس پیدا نکرد با سخن نیکویی [صدقه بدهد]؛ چون وقتی یکی از شما با خداوند ملاقات کند، به او گفته می‌شود: «آیا با تو چنین نکردم؟ آیا با تو چنان نکردم؟ آیا تو را شنوا و بینا قرار ندادم؟ آیا برای تو مال و فرزند قرار ندادم»؟ می‌گوید: «بله». خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: «بنگر چه چیزی برای خودت از پیش فرستاده‌ای»؟ فرمود: «به روبرو، به پشت سر، به سمت راست و به سمت چپش نگاه می‌کند و چیزی که با آن صورتش را از آتش نگه دارد پیدا نمی‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص162 الکافی، ج4، ص44/ نورالثقلین

آیه وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ [19]

 

و همچون کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا نیز آن‌ها را به «خود فراموشی» گرفتار کرد؛ آن‌ها گناهکارانند.

 

1 (حَشر/ 19)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا عَلِیَّ‌بْنَ‌مُوسَی (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ نَسُوا اللهَ فَنَسِیَهُمْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یَنْسَی وَ لَا یَسْهُو وَ إِنَّمَا یَنْسَی وَ یَسْهُو الْمَخْلُوقُ الْمُحْدَثُ أَ لَا تَسْمَعُهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا وَ إِنَّمَا یُجَازِی مَنْ نَسِیَهُ وَ نَسِیَ لِقَاءَ یَوْمِهِ بِأَنْ یُنْسِیَهُمْ أَنْفُسَهُمْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ وَ قَالَ تَعَالَی فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا أَیْ نَتْرُکُهُمْ کَمَا تَرَکُوا الِاسْتِعْدَادَ لِلِقَاءِ یَوْمِهِمْ هَذَا.

 

امام رضا (علیه السلام) - قاسم‌بن‌مسلم از برادرش نقل می‌کند که می‌گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی قول خدای عزّوجلّ: نَسُوا الله فَنَسِیَهُمْ سؤال کردم». فرمود: «خدای تبارک‌وتعالی فراموشی ندارد و سهو نمی‌کند آفریده‌ای که حادث‌شده فراموش نمی‌کند آیا از آن جناب عزّوجلّ نمی‌شنوی که می‌فرماید: وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا یعنی پروردگار تو فراموش‌کار نبود و نیست و نخواهد بود و مراد این است که بر حال تو آگاه است و هرگاه مصلحت تو تقاضا کند ما را به‌سوی تو می‌فرستد. پس فرونیامدن ما فرقه‌ی فرشتگان بر تو به‌جهت‌عدم امر و مشیّت اوست نه به‌جهت نسیان او! و جز این نیست که کسی را که او را فراموش کرده و دیدن روز خود را فراموش نموده سزا می‌دهد و نفس‌های ایشان را از یاد ایشان می‌برد؛ چنان‌که خدای عزّوجلّ فرموده است: وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ و خداوند می‌فرماید: امروز ما آن‌ها را فراموش می‌کنیم، همان گونه که لقای چنین روزی را فراموش کردند. (اعراف/51)». یعنی پس امروز ایشان را فراموش می‌کنیم چنان که آن‌ها دیدن این روز خود را فراموش کردند حضرت فرمود: یعنی آن‌ها را ترک می‌کنیم چنان‌که آن‌ها استعداد و آماده‌شدن را به‌خاطر دیدن این روز خویش ترک کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص162 بحارالأنوار، ج4، ص63/ البرهان/ التوحید، ص159/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص125/ معانی الأخبار، ص14/ نورالثقلین

2(حَشر/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ سَلِّمُوا الْأَمْرَ لِأَهْلِهِ تُفْلِحُوا وَ اصْبِرُوا فَ إِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرِینَ وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ الْآیَهًَْ.

 

امام صادق (علیه السلام) -ای بندگان خدا! هرچه می‌توانید تقوای خدا را پیشه کنید و خداوند را اطاعت کنید و حکومت را به اهلش بسپارید تا رستگار شوید و صبر پیشه کنید؛ چون خداوند با صابرین است؛ ولا تَکُونُوا کَالذِینَ نَسُوا اللهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص162 بشارهًْ المصطفی، ص96/ بحارالأنوار، ج 66، ص399/ البرهان؛ «الله» محذوف

3 (حَشر/ 19)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - یَا کُمَیْلُ لَا تَکُونَنَّ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ نَسَبَهُمْ إِلَی الْفِسْقِ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ.

 

امام علی (علیه السلام) -ای کمیل! از آنان مباش که خدای بزرگ در حقّ ایشان گفت: نَسُوا اللهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص162 بحارالأنوار، ج74، ص274/ بشارهًْ المصطفی، ص28/ تحف العقول، ص174

4 (حَشر/ 19)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُرِیدُ بِهِ بَنِی قُرَیْظَهًَْ وَ بَنِی النَّضِیرِ وَ بَنِی قَیْنُقَاعَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از این [آیه، قبیله‌های] بنی‌قریظه، بنی‌النضیر و بنی‌قینقاع هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص162 بحرالعرفان، ج15، ص363

آیه لا یَسْتَوی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ [20]

 

هرگز دوزخیان و بهشتیان یکسان نیستند؛ بهشتیان رستگار و پیروزند.

 

1 (حَشر/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَصْحَابُ الْجَنَّةِ مَنْ أَطَاعَنِی وَ سَلَّمَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) بَعْدِی وَ أَقَرَّ بِوَلَایَتِهِ فَقِیلَ وَ أَصْحَابُ النَّارِ قَالَ مَنْ سَخِطَ الْوَلَایَهًَْ وَ نَقَضَ الْعَهْدَ وَ قَاتَلَهُ بَعْدِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه: لا یَسْتَوی أَصْحابُ النَّارِ وأَصْحَابُ الجَنَّةِ أَصْحَابُ الجَنَّةِ هُمُ الفَائِزُونَ تلاوت کرد و فرمود: «اصحاب بهشت کسانی هستند که مرا اطاعت کردند و پس از من علیّّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را پذیرفتند و ولایتش را قبول کردند. اصحاب جهنّم کسانی هستند که از ولایت او به خشم آمدند و عهد را شکستند و پس از من با او جنگیدند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص164 بحارالأنوار، ج27، ص203/ بحارالأنوار، ج38، ص110/ الأمالی للطوسی، ص363/ بشارهًْ المصطفی، ص119/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص280/ البرهان/ بحارالأنوار، ج8، ص358/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص657

2(حَشر/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَصْحَابُ الْجَنَّةِ مَنْ أَطَاعَنِی وَ سَلَّمَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) الْوَلَایَهًَْ بَعْدِی وَ أَصْحَابُ النَّارِ مَنْ نَقَضَ الْبَیْعَهًَْ وَ الْعَهْدَ وَ قَاتَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) بَعْدِی أَلَا إِنَّ عَلِیّاً بَضْعَهًٌْ مِنِّی فَمَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِی ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً (علیه السلام) فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ أُمَّتِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سعیدخدری گوید: بهشتیان، کسانی هستند که از من اطاعت کنند و ولایت را بعد از من به علی (علیه السلام) تسلیم کنند و دوزخیان کسانی هستند که بیعت و عهد و پیمان را نقض کنند و بعد از من با علی (علیه السلام) بجنگند. علی (علیه السلام) پاره‌ی تن من است هرکس با او بجنگد با من جنگیده است. سپس علی (علیه السلام) را فرا خواند و گفت: «ای علی (علیه السلام)! جنگ تو جنگ من است و صلح تو صلح من است و تو نشانه‌ی [هدایت] بین من و بین امّت من هستی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص164 بحارالأنوار، ج32، ص322/ فرات الکوفی، ص477؛ «و أصحاب النار… علیا بعدی» محذوف

3 (حَشر/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مَجْرُوحِ‌بْنِ‌زَیْدٍ الذُّهْلِی: … فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ قَالَ مَنْ أَطَاعَنِی وَ سَلَّمَ لِهَذَا مِنْ بَعْدِی قَالَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِکَفِّ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ إِلَی جَنْبِهِ فَرَفَعَهَا وَ قَالَ أَلَا إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ فَمَنْ حَادَّهُ فَقَدْ حَادَّنِی وَ مَنْ حَادَّنِی فَقَدْ أَسْخَطَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیّ (علیه السلام) حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ بَیْنِی وَ بَیْنَ أُمَّتِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ذهلی روایت است که می‌گوید: «به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفتیم:» اصحاب بهشت چه کسانی هستند؟ فرمود: «هرکس از من اطاعت کند و پس از من تسلیم این فرد باشد» و دست علی (علیه السلام) که سلام و درود خدا بر او باد را گرفت و او در آن لحظه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و آن را بالا برد و فرمود: «بدانید که علی (علیه السلام) از من است و من از او هستم، هرکس با او دشمنی کند، با من دشمنی کرده است و هرکس با من دشمنی کند، خداوند عزّوجلّ را ناخشنود کرده است». پس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! جنگ با تو، جنگ با من است، و صلح با تو، صلح با من است. و تو علم میان من و امّت من هستی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص164 بحارالأنوار، ج24، ص261/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص657/ بحارالأنوار، ج38، ص118/ الأمالی للطوسی، ص485/ البرهان

4 (حَشر/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: کُنَّا عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): قَدْ أَتَاکُمْ أَخِی، ثُمَ الْتَفَتَ إِلَی الْکَعْبَهًْ فَضَرَبَهَا بِیَدِهِ، ثُمَّ قَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، إِنَّ هَذَا وَ شِیعَتَهُ لَهُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّهُ أَوَّلُکُمْ إِیمَاناً مَعِی، وَ أَوْفَاکُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ، وَ أَقْوَمُکُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ، وَ أَعْدَلُکُمْ فِی الرَّعِیَّهًْ، وَ أَقْسَمُکُمْ بِالسَّوِیَّهًْ، وَ أَعْظَمُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّهًْ، قَالَ: فَنَزَلَتْ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از جابربن‌عبدالله روایت شده است که گوید: «ما نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودیم. علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) وارد شد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برادر من نزد شما آمده است». سپس به کعبه نگاه کرد و دستش را به روی کعبه گذاشت و فرمود: «به جان کسی که جانم به دست اوست! این شخص و شیعه‌ی او همان رستگاران روز قیامت هستند». سپس فرمود: «او اوّلین شما از نظر ایمان و وفادارترین شما در عهد با خداوند، و پایدارترین شما در امر خداوند، و عادل‌ترین شما در مورد مردم و منصف‌ترین شما در تقسیم درست است و پاداش او نزد خداوند از همه‌ی شما بیشتر است». و این آیه نازل شد. [امّا] کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات [خدا] یند! . (بینه/7)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص164 الأمالی للطوسی، ص251/ البرهان

5 (حَشر/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فِی حَدِیثٍ: یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) لَا تَبْکِی، فَإِنِّی إِذَا دُعِیتُ غَداً إِلَی رَبِ الْعَالَمِینَ فَیَکُونُ عَلِیٌّ (علیه السلام) مَعِی وَ إِذَا بُعِثْتُ غَداً بُعِثَ عَلِیٌّ (علیه السلام) مَعِی. یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) لَا تَبْکِی فَإِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «ای فاطمه (سلام الله علیها)! گریه نکن. زیرا فردا که به‌سوی پروردگار فراخوانده شوم، علی (علیه السلام) نیز با من است. و هنگامی‌که برانگیخته شوم، علی (علیه السلام) نیز با من است. ای فاطمه (سلام الله علیها)! گریه نکن، زیرا علی (علیه السلام) و شیعه‌ی او همان رستگاران هستند که وارد بهشت می‌شوند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص164 البرهان

آیه لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ [21]

 

اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، می‌دیدی که در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شکافد! این‌ها مثال‌هایی است که برای مردم می‌زنیم، شاید [در آن] بیندیشند.

 

ثواب قرائت

1 (حَشر/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ لَوْ أَنْزَلْنَا هذَا الْقُرْآنَ… فَمَاتَ مِنْ لَیْلَتِهِ مَاتَ شَهِیداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ… را بخواند و در همان شب از دنیا برود، شهید از دنیا رفته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص166 بحرالعرفان، ج15، ص365

اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، می‌دیدی که در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شکافد! این‌ها مثال‌هایی است که برای مردم می‌زنیم، شاید [در آن] بیندیشند

1 -1 (حَشر/ 21)

العسکری (علیه السلام) - قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنَّ مِنْها یَعْنِی مِنَ الْحِجَارَهًِْ لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ إِذَا أَقْسَمَ عَلَیْهَا بِاسْمِ اللَّهِ وَ بِأَسْمَاءِ أَوْلِیَائِهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمْ (علیهم السلام) وَ لَیْسَ فِی قُلُوبِکُمْ شَیْءٌ مِنْ هَذِهِ الْخَیْرَاتِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ بَلْ عَالِمٌ بِهِ یُجَازِیکُمْ عَنْهُ بِمَا هُوَ بِهِ عَادِلٌ عَلَیْکُمْ وَ لَیْسَ بِظَالِمٍ لَکُمْ یُشَدِّدُ حِسَابَکُمْ وَ یُؤْلِمُ عِقَابَکُمْ وَ هَذَا الَّذِی وَصَفَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ قُلُوبَهُمْ هَاهُنَا نَحْوُ مَا قَالَ فِی سُورَهًِْ النِّسَاءِ أَمْ لَهُمْ نَصِیبٌ مِنَ الْمُلْکِ فَإِذاً لا یُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِیراً وَ مَا وَصَفَ بِهِ الْأَحْجَارَ هَاهُنَا نَحْوُ مَا وَصَفَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ وَ هَذَا التَّقْرِیعُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی لِلْیَهُودِ وَ النَّاصِبِ وَ الْیَهُودُ جَمَعُوا الْأَمْرَیْنِ وَ اقْتَرَفُوا الْخَطِیئَتَیْنِ فَغَلَّظَ عَلَی الْیَهُودِ مَا وَبَّخَهُمْ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام عسکری (علیه السلام) - خداوند متعال می‌فرماید: و پاره‌ای از خوف خدا [از فراز کوه] به زیر می‌افتد [اما دل‌های شما، نه از خوف خدا می‌تپد، و نه سرچشمه علم و دانش و عواطف انسانی است]! . (بقره/74) بعضی از این سنگ‌ها از خشیّت خدا فرود می‌آید وقتی آن‌ها را قسم به خدا و به اسماء اولیاء خدا محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین و اولاد پاکش (علیهم السلام) بدهند ولی در دل‌های شما چنین اثری وجود ندارد؛ خداوند از اعمال شما غافل نیست. (بقره/74) خداوند کاملا مطّلع از وضع شماست طبق استحقاق به شما جزا و کیفر می‌دهد او هرگز ظلم به شما نخواهد نمود حسابی سخت می‌گیرد و عقابی سخت می‌نماید آنچه در این آیه خداوند درباره‌ی دل‌های آن‌ها می‌گوید شبیه مطلبی است که می‌فرماید: آیا آن‌ها [یهود] سهمی در حکومت دارند [که بخواهند چنین داوری کنند]؟ درحالی‌که اگر چنین بود، [همه چیز را در انحصار خود می‌گرفتند]، و کمترین حق را به مردم نمی‌دادند. (نساء/53) اگر قدرت در دست آن‌ها بود به مردم به‌اندازه‌ی ذرهّّای هم نمی‌دادند و توضیحی که در مورد سنگ‌ها داده شبیه توصیفی است که در این آیه می‌فرماید: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ الله این سرزنش در ارتباط با یهودیان و ناصبی‌ها است یهودیان جامع هر دو کار و فاعل هر دو خطا بودند به همین جهت بر آن‌ها سخت گرفته شد به‌صورتی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ایشان را مورد سرزنش قرار داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص166 بحارالأنوار، ج9، ص314/ بحارالأنوار، ج67، ص164/ الإمام العسکری، ص285

تعویذ

1 (حَشر/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رُقْیَهًِْ الْعَقْرَبِ وَ الْحَیَّهًِْ وَ النُّشْرَهًِْ وَ رُقْیَهًِْ الْمَجْنُونِ وَ الْمَسْحُورِ الَّذِی یُعَذَّبُ قَالَ یَا ابْنَ‌سِنَانٍ لَا بَأْسَ بِالرُّقْیَهًِْ وَ الْعُوذَهًِْ وَ النَّشْرِ إِذَا کَانَتْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ لَمْ یَشْفِهِ الْقُرْآنُ فَلَا شَفَاهُ اللَّهُ وَ هَلْ شَیْءٌ أَبْلَغُ فِی هَذِهِ الْأَشْیَاءِ مِنَ الْقُرْآنِ أَ لَیْسَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ أَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللهِ سَلُونَا نُعَلِّمْکُمْ وَ نُوقِفْکُمْ عَلَی قَوَارِعِ الْقُرْآنِ لِکُلِّ دَاءٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند و می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) «از رُقْیه‌ی عقرب و مار، افسون و درمان غیرطبیعی رُقْیه‌ی دیوانه و جادوشده‌ای که عذاب می‌کشد، سؤال کردم». فرمود: «ای ابن‌سنان اشکالی بر رقیه و عوذه و نُشْره نیست اگر از قرآن باشد. و هرکس را قرآن شفا ندهد چه چیزی او را شفا می‌دهد؟! و آیا چیزی در این موارد، رساتر از قرآن وجود دارد»؟ آیا خدای تعالی نمی‌فرماید: و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می‌کنیم. (اسراء/82) آیا خدای تعالی نمی‌فرماید: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ الله. از ما بپرسید به شما یاد می‌دهیم، و شما را به قوارع قرآن برای هر مرضی واقف سازیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص166 بحارالأنوار، ج89، ص203/ بحارالأنوار، ج92، ص4/ طب الأیمهًْ (ص48

2(حَشر/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ إِدْرِیسَ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْکَرِیمِ الْحَدَّادِ قَالَ قَرَأْتُ عَلَی خَلَفٍ فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذِهِ الْآیَهًَْ لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ قَالَ ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنِّی قَرَأْتُ عَلَی سُلَیْمٍ فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذِهِ الْآیَهًَْ قَالَ ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنِّی قَرَأْتُ عَلَی حَمْزَهًَْ فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذِهِ الْآیَهًَْ قَالَ ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنِّی قَرَأْتُ عَلَی عَلْقَمَهًَْ وَ الْأَسْوَدِ فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذِهِ الْآیَهًَْ
 قَالَا ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنَّا قَرَأْنَا عَلَی عَبْدِ اللَّهِ فَلَمَّا بَلَغْنَا هَذِهِ الْآیَهًَْ قَالَ ضَعَا أَیْدِیَکُمَا عَلَی رَءُوسِکُمَا فَإِنِّی قَرَأْتُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذِهِ الْآیَهًَْ قَالَ لِی ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنَّ جَبْرَئِیلَ لَمَّا نَزَلَ بِهَا إِلَیَّ قَالَ لِی ضَعْ یَدَکَ عَلَی رَأْسِکَ فَإِنَّهَا شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ وَ السَّامُ الْمَوْتُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ادریس‌بن‌عبدالکریم حدّاد [نقل‌شده است] که گفت: پشت سر [یکی از قرّاء] [قرآن] خواندم و هنگامی‌که به این آیه رسیدم: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ، گفت: «دستت را بر سرت بگذار» چون بر سُلَیم خواندم و هنگامی‌که به این آیه رسیدم، گفت: «دستت را بر سرت بگذار» چون من بر «حمزه (رحمة الله علیه) خواندم و هنگامی‌که به این آیه رسیدم، گفت: «دستت را بر سرت بگذار» چون من بر علقمه و اسود خواندم و هنگامی‌که به این آیه رسیدم، گفتند: «دستت را بر سرت بگذار» چون ما بر «عبدالله» خواندیم و هنگامی‌که به این آیه رسیدیم، گفت: «دستتان را بر سرتان بگذارید» چون من بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواندم و هنگامی‌که به این آیه رسیدم، به من فرمود: «دستت را بر سرت بگذار، چون هنگامی‌که جبرئیل (علیه السلام) آن را به‌سوی من نازل کرد، به من گفت: «دستت را بر سرت بگذار؛ چون آن مایه‌ی بهبودی از هر دردی است مگر «سام» و «سام» مرگ است»».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص166 بحارالأنوار، ج89، ص308

3 (حَشر/ 21)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (علیه السلام) أَنَّ رَجُلًا شَکَا إِلَیْهِ صَمَماً. فَقَالَ: امْسَحْ یَدَکَ عَلَیْهَا وَ اقْرَأْ عَلَیْهَا لَوْ أَنْزَلْنَا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ إِلَی آخِرِ السُّورَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - مردی از بسته‌شدن شنوایی به امام (علیه السلام) شکایت کرد؛ پس فرمود: «دستت را بر آن بکش و بر آن بخوان: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 بحرالعرفان، ج15، ص365

4 (حَشر/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ لِکُلِّ وَرَمٍ فِی الْجَسَدِ یَخَافُ الرَّجُلُ أَنْ یَئُولَ إِلَی شَیْءٍ فَإِذَا قَرَأْتَهَا فَاقْرَأْهَا وَ أَنْتَ طَاهِرٌ وَ إِذَا أَعْدَدْتَ وُضُوءَکَ لِصَلَاهًْ الْفَرِیضَهًْ فَعَوِّذْ بِهَا وَرَمَکَ قَبْلَ الصَّلَاهًْ وَ دُبُرَهَا وَ هِیَ لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللهِ إِلَی آخِرِ السُّورَهًْ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ عَلَی مَا حُدَّ لَکَ سَکَنَ الْوَرَمُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - این آیه برای هر ورمی در جسم است که فرد می‌ترسد به چیزی رجوع کند. هنگامی‌که آن را خواندی، آن را بخوان درحالی‌که تو پاک هستی و وضو را برای نماز واجب اعاده کرده‌ای و قبل از نماز و بعد از آن این آیه را برای سلامتی ورمت بخوان و آن [آیه این است]: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ… وقتی تو این کار را بر اساس آنچه برای تو معیّن شده انجام دادی، ورم آرام می‌گیرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 طب الأیمه، ص110

5 (حَشر/ 21)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: اقْرَأْ عَلَی کُلِ وَرَمٍ آخِرَ سُورَهًْ الْحَشْرِ لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ إِلَی آخِرِهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - بر هر ورمی آخر سوره‌ی حشر را بخوان: لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 بحرالعرفان، ج15، ص365

آیه هُوَ اللهُ الَّذی لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ [22]

 

او خداوند یگانه‌ای است که معبودی جز او نیست، دانای آشکار و نهان است، و اوست بخشنده و مهربان.

 

ثواب قرائت

1 (حَشر/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ خَوَاتِیمَ الْحَشْرِ مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ فَقُبِضَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَوِ اللَّیْلَهًْ، أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّهًَْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس در شب یا روز آیه‌های پایان سوره‌ی حشر را بخواند و در آن روز یا شب از دنیا برود، خداوند بهشت را بر او واجب می‌گرداند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 بحرالعرفان، ج15، ص365

2 (حَشر/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ آخِرَ سُورَهًْ الْحَشْر غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّر.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آخر سوره‌ی حشر را بخواند خداوند همه‌ی گناهان پیشین و پسین [او را تا این شب] بیامرزد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 بحرالعرفان، ج15، ص365

3 (حَشر/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَالَ حِینَ یُصْبِحُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ثُمَّ قَرَأَ ثَلَاثَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِ سُورَهًْ الْحَشْرِ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ حَتَّی یُمْسِیَ وَ إِنْ مَاتَ ذَلِکَ الْیَوْمَ مَاتَ شَهِیداً وَ مَنْ قَالَهَا حِینَ یُمْسِی کَانَ بِتِلْکَ الْمَنْزِلَهًْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس هنگامی‌که صبح می‌کند، سه بار بخواند: «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و سه آیه از آخر سوره‌ی حشر را بخواند، خداوند بر او هفتاد هزار فرشته بگمارد که بر او درود می‌فرستند تا شب کند و چنانچه در آن روز بمیرد، شهید مرده است و هرکس هنگام شب بخواند، در همان جایگاه خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص168 بحارالأنوار، ج89، ص309

او خدایی است که معبودی جز او نیست، دانای آشکار و نهان است، و او رحمان و رحیم است

1 -1 (حَشر/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ فِی سِتَّهًْ آیَاتٍ فِی آخِرِ سُورَهًْ الْحَشْرِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اسم اعظم خداوند در شش آیه‌ی آخر سوره‌ی حشر می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص170 بحرالعرفان، ج15، ص367

1 -2 (حَشر/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - {عَنْ أَبِی هُرَیْرَهًَْ قَالَ:} سَأَلْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ؟ فَقَالَ: عَلَیْکَ بِآخِرِ سُورَهًْ الْحَشْرِ وَ أَکْثِرْ قِرَاءَتَهَا، فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ فَعَادَ عَلَیَّ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوهریره گوید: از حبیبم رسول خدا درباره‌ی اسم اعظم خداوند پرسیدم. فرمود: «بر توست خواندن آیه‌ی آخر سوره‌ی حشر پس بسیار آن را بخوان، چند مرتبه همین سؤال را تکرار کردم، همان جواب را داد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص170 بحرالعرفان، ج15، ص365

او دانای پنهان و آشکار است

2 -1 (حَشر/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - الْغَیْبُ مَا لَمْ یَکُنْ وَ الشَّهَادَةُ مَا قَدْ کَان.

 

امام صادق (علیه السلام) - منظور از کلام خداوند عزّوجلّ: عَالمُ الغَیْبِ والشَّهَادَةِ عالم غیب، یعنی آنچه نبوده است و شهادت یعنی آنچه بوده است، می‌باشد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص170 معانی الأخبار، ص146

آیه هُوَ اللهُ الَّذی لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ [23]

 

او خداوند یگانه‌ای است که معبودی جز او نیست، حاکم و مالک اوست، از هر عیب منزّه است، به کسی ستم نمی‌کند، امنیّت بخش است، مراقب همه چیز است، شکست ناپذیری که [با اراده‌ی نافذ خود] هر امری را اصلاح می‌کند، و دارای کبریا و عظمت است؛ خداوند منزّه است از آنچه همتای او قرار می‌دهند!

 

او خداوند یگانه‌ای است که معبودی جز او نیست، حاکم و مالک اوست، از هر عیب منزّه است، به کسی ستم نمی‌کند، امنیّت بخش است، مراقب همه چیز است، شکست ناپذیری که [با اراده‌ی نافذ خود] هر امری را اصلاح می‌کند، و دارای کبریا و عظمت است

1 -1 (حَشر/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی فَأَوْحَی إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَی وَ کَلَّمَنِی وَ کَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی أَنْ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ الْأَوَّلُ وَ عَلِیٌّ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَقَالَ یَا رَبِّ أَ لَیْسَ ذَلِکَ أَنْتَ قَالَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَنَا اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی یُسَبِّحُ لِی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ أَنَا الْعَزِیزُ الْحَکِیم.

 

امام صادق (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارم شبانه مرا [به آسمان] برد و از پشت حجاب به من وحی کرد آنچه وحی کرد و با من سخن گفت و از جمله چیزهایی که با من گفت این بود که فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام)، اوّل است و علی (علیه السلام)، آخر و ظاهر و باطن است و او به هرچیز داناست». عرض کرد: «پروردگارا! آیا آن، تو نیستی»؟ فرمود: خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! منم خداوند یگانه؛ معبودی جز من نیست الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمّا یُشْرِکُونَ منم خداوند یگانه؛ معبودی جز من نیست. منم هستی بخش، آفریننده‌ای ابداع‌گر، و صورتگر [بی‌نظیر]؛ از آن من است بهترین نام‌ها؛ کسانی که در آسمان‌ها و زمین‌ها هستند تسبیح مرا می‌گویند؛ و من عزیز و حکیم هستم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص170 بحارالأنوار، ج18، ص377/ بحارالأنوار، ج40، ص38/ بحارالأنوار، ج53، ص68؛ «تفاوت لفظی»

1 -2 (حَشر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ الْیَهُودُ مُوسَی (علیه السلام) خَیْرٌ مِنْکَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ لِمَ ذَلِکَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ کَلَّمَهُ بِأَرْبَعَهًِْ آلَافِ کَلِمَهًٍْ وَ لَمْ یُکَلِّمْکَ بِشَیْءٍ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أُعْطِیتُ أَنَا أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا وَ مَا ذَاکَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ وَ حُمِلْتُ عَلَی جَنَاحِ جَبْرَئِیلَ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ فَجَاوَزْتُ سِدْرَهًَْ الْمُنْتَهَی عِنْدَها جَنَّهًُْ الْمَأْوی حَتَّی تَعَلَّقْتُ بِسَاقِ الْعَرْشِ فَنُودِیتُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ فَرَأَیْتُهُ بِقَلْبِی وَ مَا رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: یهودیان گفتند: «موسی (علیه السلام) بهتر از توست». فرمود: «به چه دلیل»؟ گفتند: «زیرا خداوند عزیز با چهار هزار کلمه با او صحبت کرد ولی با تو یک کلمه هم صحبت نکرده است». فرمود: «به من بهتر از او داده‌اند»، پرسیدند: «چه چیز»؟ فرمود: پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجدالحرام به مسجد الاقصی که گرداگردش را پربرکت ساخته‌ایم برد. (اسراء/1) من بر بال جبرئیل نشستم تا رسیدم به آسمان هفتم و از سدرۀالمنتهی گذشتم که آنجا جنّهًْ الماوی است تا بالأخره به ساق عرش چسبیدم از ساق عرش صدایی برآمد: إِنِّی أَنَا الله لا إِلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ با دل او را دیدم نه با چشم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص170 نورالثقلین و البرهان؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج9، ص289

1 -3 (حَشر/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فِی اللَّیْلِ وَ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فِی النَّهَارِ یُمَجِّدُ فِیهِنَّ نَفْسَهُ فَأَوَّلُ سَاعَاتِ النَّهَارِ حِینَ تَکُونُ الشَّمْسُ هَذَا الْجَانِبَ یَعْنِی مِنَ الْمَشْرِقِ مِقْدَارَهَا مِنَ الْعَصْرِ یَعْنِی مِنَ الْمَغْرِبِ إِلَی صَلَاهًِْ الْأُولَی وَ أَوَّلُ سَاعَاتِ اللَّیْلِ مِنَ الثُّلُثِ الْبَاقِی مِنَ اللَّیْلِ إِلَی أَنْ یَنْفَجِرَ الصُّبْحُ یَقُولُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ مَالِکُ یَوْمِ الدِّینِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَمْ أَزَلْ وَ لَا أَزَالُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِنِّی أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ بَدْءُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیَّ یَعُودُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهًِْ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مِنْ عِنْدِهِ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُهُ فَمَنْ نَازَعَهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ‌ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یَدْعُو بِهِنَّ مُقْبِلًا قَلْبُهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا قَضَی لَهُ حَاجَتَهُ وَ لَوْ کَانَ شَقِیّاً رَجَوْتُ أَنْ یُحَوَّلَ سَعِیداً.

 

امام صادق (علیه السلام) - همانا برای خدای عزّوجلّ در شب سه ساعت است و در روز سه ساعت که خود را در آن ساعات تمجید کند، پس نخستین ساعت‌ها از روز آن ساعت است که خورشید در جانب مشرق باشد و به‌اندازه‌ای که در عصر به غروب مانده است [به وقت نماز ظهر مانده باشد] و تا هنگام نماز اوّلی (یعنی نماز ظهر) ادامه یابد، و نخستین ساعت‌های شب ثلث آخر شب است تا زدن سپیده [که در این ساعات خداوند خود را تمجید کند و] فرماید: إِنِّی أَنَا الله الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنِّی أَنَا الله الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنِّی أَنَا الله الْغَفُورُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا الله الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا الله مَالِکُ یَوْمِ الدِّینِ إِنِّی أَنَا الله لَمْ أَزَلْ وَ لَا أَزَالُ إِنِّی أَنَا الله خَالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِنِّی أَنَا الله خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ إِنِّی أَنَا الله بَدْءُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیَّ یَعُودُ إِنِّی أَنَا الله الْوَاحِدُ الصَّمَدُ إِنِّی أَنَا الله عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ إِنِّی أَنَا الله الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ إِنِّی أَنَا الله الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی إِنِّی أَنَا الله الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ حضرت صادق (علیه السلام) از بیان خودش فرمود: وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُه یعنی کبریاء و بزرگی برازنده حضرت اوست. و هرکس درباره‌ی آن با او ستیزه کند خداوند او را به رو در آتش اندازد»، سپس فرمود: «هیچ بنده‌ی مؤمنی نیست که این اسامی را بخواند و دلش متوجّه خدای عزّوجلّ باشد جز اینکه حاجتش برآورده شود، و اگر شقی [و با شقاوت] باشد امید دارم که سعادتمند شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص172 بحارالأنوار، ج90، ص221/ نورالثقلین

1 -4 (حَشر/ 23)

الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَی عَبْدِهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ یُسَمَّی بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَتَاهَتْ هُنَالِکَ عُقُولُهُمْ وَ اسْتَخَفَّتْ حُلُومُهُمْ فَضَرَبُوا لَهُ الْأَمْثَالَ وَ جَعَلُوا لَهُ أَنْدَاداً وَ شَبَّهُوهُ بِالْأَمْثَالِ وَ مَثَّلُوهُ أَشْبَاهاً وَ جَعَلُوهُ یَزُولُ وَ یَحُولُ فَتَاهُوا فِی بَحْرٍ عَمِیقٍ لَا یَدْرُونَ مَا غَوْرُهُ وَ لَا یُدْرِکُونَ کَمِّیَّهًَْ بُعْدِهِ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - خداوند تعالی بر بنده‌اش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل کرد که: لا إِلهَ إِلاَّ اللَّه؛َّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوم یعنی خدایی جز خدای حیّ قیوم نیست و او این نام­ها را دارد: رحمن، رحیم، عزیز، جبّار، علی، عظیم. پس عقول مردم سرگردان و حیران شد و سبک‌مغز شدند، برای او (خدا) مثال‌هایی زدند و برای او شبیه‌هایی را آوردند و او را به مثال‌ها شبیه کردند و او را همچون شبیه‌ها مجسّم کردند و او را به‌گونه‌ای قرار دادند که تغییر می­کند و از بین می‌رود. پس در دریایی عمیق فرو رفتند که ژرفای آن را درک نمی‌کنند و غایت بعد و عمق آن را نمی‌دانند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص172 بحارالأنوار، ج3، ص296/ البرهان؛ «بتفاوت»

ملک

1 (حَشر/ 23)

الباقر (علیه السلام) - لَمْ یَزَلْ حَیّاً بِلَا حَیَاهًْ وَ مَلِکاً قَادِراً قَبْلَ أَنْ یُنْشِئَ شَیْئاً وَ مَلِکاً جَبَّاراً بَعْدَ إِنْشَائِهِ لِلْکَوْن.

 

امام باقر (علیه السلام) - همیشه زنده بود بدون زندگی‌ای که زائد بر ذات مقدّس باشد و پادشاه صاحب قدرتی بوده پیش از آنکه چیزی را ایجاد کند. و پادشاه بزرگوار عظیم الشّأنی بوده بعد از آنکه بودن را ایجاد فرموده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص172 الکافی، ج1، ص89/ نورالثقلین

قدُّوس

1 (حَشر/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْقُدُّوسُ هُوَ الْبَرِیْءُ مِنْ شَوَائِبِ الْآفَاتِ الْمُوجِبَاتِ لِلْجَهْل.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قدوس یعنی مبرّی از ناخالصی‌ها و آفاتی که موجب جهل می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص172 القمی، ج2، ص360/ نورالثقلین

سلام

1 (حَشر/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا سَلَّمَ أَحَدُکُمْ فَلْیَجْهَرْ بِسَلَامِهِ لَا یَقُولُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ وَ لَعَلَّهُ یَکُونُ قَدْ سَلَّمَ وَ لَمْ یُسْمِعْهُمْ فَإِذَا رَدَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَجْهَرْ بِرَدِّهِ وَ لَا یَقُولُ الْمُسَلِّمُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَقُولُ لَا تَغْضَبُوا وَ لَا تُغْضِبُوا أَفْشُوا السَّلَامَ وَ أَطِیبُوا الْکَلَامَ وَ صَلُّوا بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّهًَْ بِسَلَامٍ ثُمَّ تَلَا (علیه السلام) عَلَیْهِمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - قدّاح از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند: هنگامی‌که یکی از شما سلام می‌کند، باید آشکارا سلام کند، و نگوید: سلام کردم، امّا پاسخم را ندادند. شاید سلام کرده است، امّا کسی نشنیده است. و نیز هرکس پاسخ سلام را می‌دهد، باید بلند و آشکارا پاسخ دهد و سلام کننده نگوید: سلام کردم، امّا پاسخم را ندادند. علی (علیه السلام) فرمود: «عصبانی نشوید و دیگران را عصبانی نکنید، به یکدیگر سلام کنید و سخن نیکو بگویید. شب هنگام که مردم در خوابند، نماز بخوانید تا به سلامت وارد بهشت شوید». و این کلام خداوند عزّوجلّ را بر آنان تلاوت کرد: السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَیْمِنُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص174 الکافی، ج2، ص645/ مشکاهًْ الأنوار، ص197/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج12، ص59 و مستدرک الوسایل، ج8، ص361 و نورالثقلین؛ «اذا سلم احدکم… یردوا علی ثم» محذوف

2 (حَشر/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - السَّلَامُ مَعْنَاهُ تَحِیَّهًٌْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْکِی عَنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ فَقَالَ دَعْواهُمْ فِی‌ها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِی‌ها سَلامٌ وَ الْوَجْهُ الثَّانِی مَعْنَاهُ أَمَانٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ أَنَّهُ أَمَانٌ قَوْلُهُ هُوَ اللهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ فَمَعْنَی الْمُؤْمِنِ أَنَّهُ یُؤْمِنُ أَوْلِیَاءَهُ مِنْ عَذَابِهِ وَ سُئِلَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ عِلَّهًِْ قَوْلِ الْإِمَامِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَقَالَ یُتَرْجِمُ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَیَقُولُ فِی تَرْجَمَتِهِ أَمَانٌ لَکُمْ مِنْ عَذَابِکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ أَقَلُّ مَا یُجْزِی مِنَ السَّلَامِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا زَادَ عَلَی ذَلِکَ فَفِیهِ الْفَضْلُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - السَّلامُ معنایش درود و تحیِّت است و آن همان معنای سخن خدای عزّوجلّ است که درحال که از اهل بهشت حکایت می‌کند و می‌فرماید: گفتار [و دعای] آن‌ها در بهشت این است که: «خداوندا منزّهی تو»! و تهیّت آن‌ها در آنجا سلام است. (یونس/10) و دوّم آن «امان و پناه» است و آن سخن خداوند است، نگهبانان به آن‌ها گوید: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید. (زمر/73) و دلیل بر اینکه معنای آن «امان» است این آیه است: هُوَ اللهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ؛ که «مؤمن» دوستدارانش را از عذابش ایمنی می‌بخشد. و از امیرمؤمنان (علیه السلام) از علّت اینکه امام جماعت السَّلَامُ عَلَیْکُمْ می‌گوید، سؤال شد، فرمود: «از وی با این عبارت، سخن خدا را با زبان دیگر بیان می‌کند و در واقع می‌گوید: از عذاب شدنتان در روز قیامت در امان بمانید. امان از عذابتان است و کمترین مقداری که از سلام کفایت می‌کند، گفتن: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ» است و بیشتر از ان بهتر است و فضیلت دارد. زیرا خداوند فرموده: و هرکس به میل خود بیشتر نیکی کند، پس آن برای او بهتر است. (بقره/184) و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص174 بحارالأنوار، ج82، ص309/ مستدرک الوسایل، ج5، ص25؛ «و سیل امیرالمؤمنین… فهو خیرله» محذوف

مؤمن

1 (حَشر/ 23)

الباقر (علیه السلام) - یَا خَیْثَمَهًُْ أَبْلِغْ مَوَالِیَنَا مِنَّا السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُمْ لَنْ یَنَالُوا مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ لَنْ یَنَالُوا وَلَایَتَنَا إِلَّا بِالْوَرَعِ یَا خَیْثَمَهًُْ لَیْسَ یَنْتَفِعُ مَنْ لَیْسَ مَعَهُ وَلَایَتُنَا وَ لَا مَعْرِفَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ اللَّهِ إِنَّ الدَّابَّهًَْ لَتَخْرُجُ فَتُکَلِّمُ النَّاسَ مُؤْمِنٌ وَ کَافِرٌ وَ إِنَّهَا تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ فَلَیْسَ یَمُرُّ بِهَا أَحَدٌ مِنَ الْخَلْقِ إِلَّا قَالَ مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ وَ إِنَّمَا کَفَرُوا بِوَلَایَتِنَا لَا یُوقِنُونَ یَا خَیْثَمَهًُْ کَانُوا بِآیَاتِنَا لَا یُقِرُّونَ یَا خَیْثَمَهًُْ اللَّهُ الْإِیمَانُ وَ هُوَ قَوْلُهُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ وَ نَحْنُ أَهْلُهُ وَ فِینَا مَسْکَنُهُ یَعْنِی الْإِیمَانَ وَ مِنَّا یَشَّعَّبُ وَ مِنَّا عُرِفَ الْإِیمَانُ وَ نَحْنُ الْإِسْلَامُ وَ مِنَّا عُرِفَ شَرَائِعُ الْإِسْلَامِ وَ بِنَا تَشَّعَّبُ یَا خَیْثَمَهًُْ مَنْ عَرَفَ الْإِیمَانَ وَ اتَّصَلَ
 بِهِ لَمْ یُنَجِّسْهُ الذُّنُوبُ کَمَا أَنَّ الْمِصْبَاحَ یُضِیءُ وَ یُنْفِذُ النُّورَ وَ لَیْسَ یَنْقُصُ مِنْ ضَوْئِهِ شَیْءٌ کَذَلِکَ مَنْ عَرَفَنَا وَ أَقَرَّ بِوَلَایَتِنَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ.

 

امام باقر (علیه السلام) - خیثمه جعفی گوید: خدمت حضرت باقر (علیه السلام) رسیدم فرمود: «ای خیثمه به دوستان ما از طرف ما سلام برسانید و به آن‌ها اعلام کنید جز با عمل نیک در نزد خدا مقامی پیدا نمی‌کنند، هرگز به ولایت ما نمی‌رسند جز با پارسایی! ای خیثمه هرکس ولایت و معرفت ما را نداشته باشد، اعمالش به او سودی نمی‌رساند و از عبادات خود نتیجه‌ای نخواهد گرفت. به خداوند سوگند آن دابّه (یعنی جنبنده، همان دابّه‌الارض است که در آیه 82 سوره نمل از خداوند یاد فرموده و در آخرالزّمان از زمین خارج می‌شود و با مردم حرف می‌زند) خارج می‌گردد و مؤمن و کافر با او سخن می‌گویند، کسی بر او نمی‌گذرد مگر اینکه می‌گوید: مؤمن است و یا کافر! ای خیثمه! تنها کسانی که به ولایت ما کافر شدند و یقین و اعتقادی پیدا نکردند به نشانه‌های ما اقرار نمی‌کنند. ای خیثمه خداوند ایمان است که در قرآن مجید خود را الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ نامید؛ ما اهل ایمان هستیم و ایمان در خانه‌ی ما جای گرفته است، و از ما شعبه می‌گیرد، و به‌وسیله‌ی ما ایمان شناخته شده است، احکام اسلام و قوانین آن از خاندان ما بیرون گردیده و از ما به هر سو پراکنده گردیده است. ای خیثمه هرکس ایمان را شناخت و به آن معرفت پیدا کرد و خود را به آن پیوند داد، هیچ گناهی او را آلوده نمی‌کند همان‌گونه که چراغ فضا را روشن می‌کند و نور خود را به اطراف می‌رساند، بدون اینکه از نور چراغ کاسته شود، و همین‌گونه است هرکس به ولایت ما اقرار کند خداوند او را می‌آمرزد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص174 بحارالأنوار، ج65، ص58/ فرات الکوفی، ص310

2 (حَشر/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْمُؤْمِنُ الَّذِی أُمِنَ خَلْقُهُ مِنْ ظُلْمِهِ لَهُمْ، إِذْ قَالَ: لَا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْمُؤْمِنُ کسی است که خلقش از ظلم او، در امان هستند؛ چون فرمود: [حتّی] به‌اندازه‌ی سنگینی ذرّه‌ای ستم نمی‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 بحرالعرفان، ج15، ص366

3 (حَشر/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - سُمِّیَ الْبَارِئُ عَزَّوَجَلَّ مُؤْمِناً لِأَنَّهُ یُؤْمِنُ مِنْ عَذَابِهِ مَنْ أَطَاعَهُ وَ سُمِّیَ الْعَبْدُ مُؤْمِناً لِأَنَّهُ یُؤْمِنُ عَلَی اللَّهِ فَیُجِیزُ اللَّهُ أَمَانَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند باری تعالی مؤمن نامیده شده؛ چراکه او کسی را که فرمانبردارش باشد و او را اطاعت کند از عذاب خویش ایمنی می‌دهد و بنده‌ی خدا مؤمن نامیده شده چراکه او بر خدا ایمن باشد و خدا امان او را اجازه می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 بحارالأنوار، ج4، ص196

4 (حَشر/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْمُؤْمِنُ قَالَ: یُؤْمِنُ أَوْلِیَاءَهُ مِنَ الْعَذَابِ.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از الْمُؤْمِنُ، یعنی دوستانش را از عذاب ایمنی می‌بخشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 القمی، ج2، ص360/ نورالثقلین

مهیمن

1 (حَشر/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْمُهَیْمِنُ أَیِ الشَّاهِد.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - المُهَیْمِنُ یعنی گواه است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 القمی، ج2، ص360/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

متکبّر

1 (حَشر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی أَزَلِیَّتِهِ مُتَعَظِّماً بِالْإِلَهِیَّهًْ مُتَکَبِّراً بِکِبْرِیَائِهِ وَ جَبَرُوتِه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در ازلیّتش به الهیّت و خدایی بزرگی را بر خود بسته و به کبریاء و جبروتش تکبّر و بزرگواری می‌نمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 التوحید، ص44/ نورالثقلین

شایسته‌ی عظمت است خداوند منزّه است از آنچه شریک برای او قرار می‌دهند

2 -1 (حَشر/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ أَنَفَهًُْ اللَّهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: از امام صادق (علیه السلام) «درباره‌ی سبحان الله پرسیدم». ایشان فرمود: «منزّه‌کردن (پاک دانستن ساحت) خداست».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 بحارالأنوار، ج90، ص176/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2 (حَشر/ 23)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌الْأَصَمِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ عُمَرَ‌بْنَ‌الْخَطَّابِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا تَفْسِیرُ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ فِی هَذَا الْحَائِطِ رَجُلًا کَانَ إِذَا سُئِلَ أَنْبَأَ وَ إِذَا سَکَتَّ ابْتَدَأَ فَدَخَلَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا تَفْسِیرُ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ هُوَ تَعْظِیمُ جَلَالِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَنْزِیهُهُ عَمَّا قَالَ فِیهِ کُلُّ مُشْرِکٍ فَإِذَا قَالَهَا الْعَبْدُ صَلَّی عَلَیْهِ کُلُّ مَلَکٍ.

 

امام علی (علیه السلام) - یزیدبن‌عصم گوید: مردی از عمربن‌خطاب سؤال کرد و گفت: «که‌ای امیرالمؤمنین تفسیر و بیان سبحان اللَّه چیست»؟ عمر گفت: «در این باغ مردیست که چون سؤال می‌کرد خبر داده می‌شد و چون سکوت می‌کرد به او گفته می‌شد. و مراد این است که در عهد پیغمبر چنان بود که علم به او می‌رسید؛ اگر از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) چیزی می‌پرسید او را جواب می‌داد و اگر خاموش بود و سؤالی نمی‌نمود؛ پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خود آغاز می‌کرد و به او تعلیم می‌داد و بنابراین شاید که او تفسیر این را بهتر بداند پس آن مرد داخل باغ شد و دید که آن مرد علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است سائل عرض کرد: «که‌ای اباالحسن (علیه السلام) تفسیر سبحان اللَّه چیست»؟ فرمود: «آن تعظیم جلال خدای عزّوجلّ و تنزیه و دورکردن آن جناب از آنچه هر مشرکی در شأن او گفته است و چون بنده‌ی آن را بگوید هر فرشته بر او صلوات فرستد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص176 التوحید، ص312/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

آیه هُوَ اللهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [24]

 

او خداوندی است هستی بخش، آفریننده‌ای ابداع‌گر، و صورت‌گر [بى‌نظير]؛ از آن اوست بهترین نام‌ها؛ آنچه در آسمان‌ها و زمین است تسبیح او می‌گویند؛ و او توانا و حکیم است.

 

او خداوندی است

1 (حَشر/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ وَ اشْتِقَاقِهَا اللَّهُ مِمَّا هُوَ مُشْتَقٌّ قَالَ فَقَالَ لِی یَا هِشَامُ اللَّهُ مُشْتَقٌ مِنْ إِلَهٍ وَ الْإِلَهُ یَقْتَضِی مَأْلُوهاً وَ الِاسْمُ غَیْرُ الْمُسَمَّی فَمَنْ عَبَدَ الِاسْمَ دُونَ الْمَعْنَی فَقَدْ کَفَرَ وَ لَمْ یَعْبُدْ شَیْئاً وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ وَ الْمَعْنَی فَقَدْ کَفَرَ وَ عَبَدَ اثْنَیْنِ وَ مَنْ عَبَدَ الْمَعْنَی دُونَ الِاسْمِ فَذَاکَ التَّوْحِیدُ أَ فَهِمْتَ یَا هِشَامُ قَالَ فَقُلْتُ زِدْنِی قَالَ إِنَّ لِلَّهِ تِسْعَهًْ وَ تِسْعِینَ اسْماً فَلَوْ کَانَ الِاسْمُ هُوَ الْمُسَمَّی لَکَانَ کُلُّ اسْمٍ مِنْهَا إِلَهاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ مَعْنًی یُدَلُّ عَلَیْهِ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ وَ کُلُّهَا غَیْرُهُ یَا هِشَامُ الْخُبْزُ اسْمٌ لِلْمَأْکُولِ وَ الْمَاءُ اسْمٌ لِلْمَشْرُوبِ وَ الثَّوْبُ اسْمٌ لِلْمَلْبُوسِ وَ النَّارُ اسْمٌ لِلْمُحْرِقِ أَ فَهِمْتَ یَا هِشَامُ فَهْماً تَدْفَعُ بِهِ وَ تُنَاضِلُ بِهِ أَعْدَاءَنَا وَ الْمُتَّخِذِینَ مَعَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ غَیْرَهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَقَالَ نَفَعَکَ اللَّهُ بِهِ وَ ثَبَّتَکَ یَا هِشَامُ قَالَ هِشَامٌ فَوَ اللَّهِ مَا قَهَرَنِی أَحَدٌ فِی التَّوْحِیدِ حَتَّی قُمْتُ مَقَامِی هَذَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: «از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی اسامی خداوند و مشتقّات آن پرسیدم و اینکه الله از چه گرفته شده است». فرمود: «ای هشام! الله از اله گرفته شده است و اله، مألوه [معبود] را ایجاب می­کند و اسم با مسمّی فرق دارد. پس هرکس اسم را بدون در نظرگرفتن معنا بپرستد، کفر ورزیده و کسی را بندگی نکرده است و هرکس اسم و معنی را بپرستد، کفر ورزیده و دو چیز را بندگی کرده است و هرکس معنا را بدون اسم بپرستد، آن توحید است. دانستی‌ای هشام؟! گفتم: «بیش از این بگو»! فرمود: «خداوند نود و نه اسم دارد. اگر اسم، همان مسمّی بود، هریک از آن اسامی، یک اله بود، امّا الله معنایی است که تمامی اسامی بر آن دلالت می‌کند و همه آن اسامی، غیر از الله است. ای هشام! نان، نام چیزی خوردنی است. آب، نام چیزی نوشیدنی است. لباس، نام چیزی است که پوشیده می‌شود و آتش نام چیزی که می‌سوزاند. ای هشام! به گونه‌ای متوجّه شدی که بتوانی با دشمنان ما که همراه با خداوند عزّوجلّ معبود دیگری می­گیرند، بحث کنی و آنان را شکست دهی»؟ گفتم: «بلی». فرمود: «ای هشام! خداوند تو را سود رساند و پایدارت قرار دهد». هشام گفت: «به خدا سوگند، از زمانی‌که از آن مجلس برخاستم، احدی نتوانست مرا در مسئله توحید شکست دهد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص178 الکافی، ج1، ص87/ البرهان

خالق، آفریننده‌ای بی‌سابقه

2 -1 (حَشر/ 24)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَولُهُ هُوَ اللهُ الْخالِقُ الْبارِئُ البارئ هُوَ الَّذِی یَخْلُقُ الشَّیْءَ لَا مِنْ شَیْء.

 

علیّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو اللهُ الخَالقُ البَارِئُ یعنی او کسی است که هر چیزی را ازعدم خلق می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص178 التوحید، ص191/ القمی، ج2، ص360

2 -2 (حَشر/ 24)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) هَلْ کَانَ اللَّهُ عَارِفاً بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ یُرِیهَا وَ یَسْمَعُهَا قَالَ مَا کَانَ مُحْتَاجاً إِلَی ذَلِکَ لِأَنَّهُ لَمْ یَکُنْ یَسْأَلُهَا وَ لَا یَطْلُبُ مِنْهَا هُوَ نَفْسُهُ وَ نَفْسُهُ هُوَ قُدْرَتُهُ نَافِذَهًْ فَلَیْسَ یَحْتَاجُ إِلَی أَنْ یُسَمِّیَ نَفْسَهُ وَ لَکِنَّهُ اخْتَارَ لِنَفْسِهِ أَسْمَاءً لِغَیْرِهِ یَدْعُوهُ بِهَا لِأَنَّهُ إِذَا لَمْ یُدْعَ بِاسْمِهِ لَمْ یُعْرَف.

 

امام رضا (علیه السلام) - محمّدبن سنان گوید: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم که آیا خداوند پیش از آنکه مخلوق را آفرید عارف به نفس خود بوده است». فرمود: «بلی». عرض کردم: «خود را می‌دید و می‌شنید»؟ فرمود: «محتاج به این نبود چراکه خود خداوند غیر از او نبود که از خود سؤال کند و یا طلب کند بله خدا نفس خود است و نفس او خود اوست. قدرت او نفوذ دارد و مخلوق را به قدرت خلق می‌فرماید. پس احتیاج ندارد به اینکه به اسمی نامیده شود و اسمی را برای خود مشخّص نماید و لیکن حقتعالی اسمهایی برای خود برگزید که غیر او آن اسما را بخواند زیرا که اگر به اسمی خوانده نشود شناخته نخواهد شد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص178 بحرالعرفان، ج15، ص367

2 -3 (حَشر/ 24)

الرّضا (علیه السلام) - الْخَالِقُ لَابِمَعْنی حَرَکَهًْ وَ خَالِقٌ إِذْ لَامَخْلُوق.

 

امام رضا (علیه السلام) - اوست آفریننده بدون آنکه در آفرینش برای او حرکتی باشد مخلوق که برای ایجاد کردن و شکل‌دادن به چیزی محتاج به انواع حرکات و به کاربردن آلات و اسباب است]، خالق و آفریدگار بود هنگامی‌که مخلوق و آفریده‌شده‌ای وجود نداشت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص178 نورالثقلین

2 -4 (حَشر/ 24)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ الْخَالِقُ لَابِمَعْنی حَرَکَهًْ وَ نَصَبٍٍ.

 

امام علی (علیه السلام) - او آفریدگار است، نه به‌معنای آفرینش با حرکت و زحمت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص178 نهج البلاغه، ص212/ نورالثقلین

2 -5 (حَشر/ 24)

الجواد (علیه السلام) - وَ إِنْ کُنْتَ تَقُولُ هَذِهِ الصِّفَاتُ وَ الْأَسْمَاءُ لَمْ تَزَلْ فَإِنَّ لَمْ تَزَلْ مُحْتَمِلٌ مَعْنَیَیْنِ فَإِنْ قُلْتَ لَمْ تَزَلْ عِنْدَهُ فِی عِلْمِهِ وَ هُوَ مُسْتَحِقُّهَا فَنَعَمْ وَ إِنْ کُنْتَ تَقُولُ لَمْ یَزَلْ تَصْوِیرُهَا وَ هِجَاؤُهَا وَ تَقْطِیعُ حُرُوفِهَا فَمَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ مَعَهُ شَیْءٌ غَیْرُهُ بَلْ کَانَ اللَّهُ وَ لَا خَلْقَ ثُمَّ خَلَقَهَا وَسِیلَهًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ یَتَضَرَّعُونَ بِهَا إِلَیْهِ وَ یَعْبُدُونَهُ وَ هِیَ ذِکْرُهُ وَ کَانَ اللَّهُ وَ لَا ذِکْرَ.

 

امام جواد (علیه السلام) - ابوهاشم‌جعفری گوید: نزد امام جواد (علیه السلام) بودم؛ مردی از ایشان پرسید: «مرا از حق تعالی و اسماء و صفاتی چند در آیات کریمه قرآن ذکر شده خبر دهید؛ که آیا همان اسماء و صفات مراد حق تعالی هستند»؟ امام (علیه السلام) پاسخ فرمود: اگر تو می‌گویی این اسماء و صفات او همیشه بودند این هم دو معنی دارد: اگر مقصودت این است که همیشه در علم او بودند و همیشه سزاوار آن‌ها بوده، باید گفت: «آری»، و اگر می‌خواهی بگویی همیشه مفهوم و تلفظ و تقطیع حروف آن‌ها وجود داشته، باید گفت: «معاذ الله که با خدا چیز دیگری بوده است، بلکه خدا بود و خلقی نبود و سپس آن‌ها را خلق کرد و اسماء و صفات خود را وسیله‌ی میان خود و خلق خود ساخت تا به‌وسیله‌ی آن‌ها به درگاه وی زاری کنند و او را بپرستند و این‌ها ذکر او باشند، خدا بود و ذکری نبود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص180 الکافی، ج1، ص116

برای او نام‌های نیک است

3 -1 (حَشر/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تِسْعَهًْ وَ تِسْعِینَ اسْماً مِائَهًْ إِلَّا وَاحِداً مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّهًَْ وَ هِیَ اللَّهُ الْإِلَهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الْأَوَّلُ الْآخِرُ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ الْقَدِیرُ الْقَاهِرُ الْعَلِیُّ الْأَعْلَی الْبَاقِی الْبَدِیعُ الْبَارِئُ الْأَکْرَمُ الظَّاهِرُ الْبَاطِنُ الْحَیُّ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ الْحَلِیمُ الْحَفِیظُ الْحَقُّ الْحَسِیبُ الْحَمِیدُالْحَفِیُّ الرَّبُّ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ الذَّارِئُ الرَّزَّاقُ الرَّقِیبُ الرَّءُوفُ الرَّائِی. السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ السَّیِّدُ السُّبُّوحُ الشَّهِیدُ الصَّادِقُ الصَّانِعُ الطَّاهِرُ الْعَدْلُ الْعَفُوُّ الْغَفُورُ الْغَنِیُّ الْغِیَاثُ الْفَاطِرُ الْفَرْدُ الْفَتَّاحُ الْفَالِقُ الْقَدِیمُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ الْقَوِیُّ الْقَرِیبُ الْقَیُّومُ الْقَابِضُ الْبَاسِطُ قَاضِی الْحَاجَاتِ الْمَجِیدُ الْمَوْلَی الْمَنَّانُ الْمُحِیطُ الْمُبِینُ الْمُقِیتُ الْمُصَوِّرُ الْکَرِیمُ الْکَبِیرُ الْکَافِی کَاشِفُ الضُّرِّ الْوَتْرُ النُّورُ الْوَهَّابُ النَّاصِرُ الْوَاسِعُ الْوَدُودُ الْهَادِی الْوَفِیُّ الْوَکِیلُ الْوَارِثُ الْبَرُّ الْبَاعِثُ التَّوَّابُ الْجَلِیلُ الْجَوَادُ الْخَبِیرُ الْخَالِقُ خَیْرُ النَّاصِرِینَ الدَّیَّانُ الشَّکُورُ الْعَظِیمُ اللَّطِیفُ الشَّافِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند تبارک‌وتعالی نودونه نام دارد. هرکس آن‌ها را شمارش کند، وارد بهشت می‌شود. آن نام‌ها چنین است: الله، اله، واحد، احد، صمد، اول، آخر، سمیع، بصیر، قدیر، قاهر، علی، اعلی، باقی، بدیع، باریء، اکرم، ظاهر، باطن، حیّ، حکیم، علیم، حلیم، حفیظ، حق، حسیب، حمید، حفّی، رب، رحمن، رحیم، ذاریء، رازق، رقیب، رؤوف، بارّ، سلام، مؤمن، مهیمن، عزیز، جبّار، متکبّر، سید، سبوح، شهید، صادق، صانع، طاهر، عدل، عفو، غفور، غنی، غیاث، فاطر، فرد، فتّاح، فالق، قدیم، ملک، قدّوس، قوی، قریب، قیّوم، قابض، باسط، قاضی حاجات، مجید، مولی، منّان، محیط، مبین، مقیت، مصور، کریم، کبیر، کافی، کاشف الضر، وتر، نور، وهاب، ناصر، واسع، ودود، هادی، وفی، وکیل، وارث، برّ، باعث، تواب، جلیل، جواد، خبیر، خالق، خیر الناصرین، دیّان، شکور، عظیم، لطیف، شافی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص180 التوحید، ص194/ نورالثقلین/ البرهان

3 -2 (حَشر/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ تِسْعَهًْ وَ تِسْعُونَ اسْماً مَنْ دَعَا اللَّهَ بِهَا اسْتَجَابَ لَهُ وَ مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّهًَْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند تبارک‌وتعالی نودونه نام دارد. هرکس او را به این نام­ها بخواند، دعای او را استجابت می‌کند و هرکس آن‌ها را بر شمرد، وارد بهشت می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص180 التوحید، ص195/ نورالثقلین/ البرهان؛ «دعاها» بدل «دعاالله بها»

3 -3 (حَشر/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ تِسْعَهًْ وَ تِسْعِینَ اسْماً فَلَوْ کَانَ الِاسْمُ هُوَ الْمُسَمَّی لَکَانَ کُلُّ اسْمٍ مِنْهَا إِلَهاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ مَعْنًی یُدَلُّ عَلَیْهِ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ وَ کُلُّهَا غَیْرُه.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ را نودونه اسم است پس اگر اسم همان مسمّی باشد هر آینه هر اسمی از آن‌ها خدایی خواهد بود؛ ولیکن خدای عزّوجلّ معیّنی است که به‌واسطه‌ی این اسم‌ها بر او دلالت می‌شود و همه‌ی این اسم‌ها غیر او هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص180 الکافی، ج1، ص87

3 -4 (حَشر/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - إِنََّ آهِ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ قَالَ آهِ فَقَدِ اسْتَغَاثَ بِاللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - آه نامی است از نام‌های خدای عزّوجلّ؛ پس کسی که آه بگوید به خدای تبارک‌وتعالی استغاثه نموده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص180 التوحید، ص219

3 -5 (حَشر/ 24)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - إِنِّی لَأَعْرَفُ بِطُرُقِ السَّمَاوَاتِ مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَکْنُونُ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا أَجَابَ.

 

امام علی (علیه السلام) من به راه‌های آسمان‌ها از راه‌های زمین آشناترم. ما اسم ذخیره شده و مخفی [خداوند] هستیم؛ ما بهترین نام‌ها هستیم که وقتی از خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی آن درخواست شود، اجابت کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص182 بحارالأنوار، ج27، ص38

3 -6 (حَشر/ 24)

الباقر (علیه السلام) - نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الْکَلِمَاتُ الَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَیْه.

 

امام باقر (علیه السلام) - ما آن اسمای حسنی هستیم که خداوند عملی را از بندگان قبول نخواهد کرد مگر با معرفت ما، به خدا قسم! ما همان کلماتی هستیم که آدم (علیه السلام) از خدا فراگرفت و بعد توبه‌اش پذیرفته شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص182 بحارالأنوار، ج25، ص5

3 -7 (حَشر/ 24)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - أَنَا أَسْمَاءُ اللَّهِ الْحُسْنَی وَ أَمْثَالُهُ الْعُلْیَا، وَ آیَاتُهُ الْکُبْرَی.

 

امام علی (علیه السلام) - منم نام‌های نیکوی خداوند، نام‌های بالای او و نشانه‌های بزرگ او.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص182 مختصرالبصایر، ص132

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

3 + 1 = ?