تفسیر روایی سوره واقعه

سوره واقعه
1 (واقعه/ مقدمه) 
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَسْرَعَ إِلَیْکَ الشَّیْبُ قَالَ شَیَّبَتْنِی هُودُ وَ الْوَاقِعَهًُْ وَ الْمُرْسَلَاتُ وَ عَمَّ یَتَساءَلُونَ. 
 
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبکر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! زود پیر شدی»!؟ فرمود: «سوره‎ی هود، واقعه و المُرْسَلات و عَمَّ یَتَساءَلُون مرا پیر کردند». 
 
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 الخصال، ج1، ص199/ نورالثقلین
 

سوره واقعه

1 (واقعه/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَسْرَعَ إِلَیْکَ الشَّیْبُ قَالَ شَیَّبَتْنِی هُودُ وَ الْوَاقِعَهًُْ وَ الْمُرْسَلَاتُ وَ عَمَّ یَتَساءَلُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبکر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! زود پیر شدی»!؟ فرمود: «سوره‎ی هود، واقعه و المُرْسَلات و عَمَّ یَتَساءَلُون مرا پیر کردند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 الخصال، ج1، ص199/ نورالثقلین

ثواب قرائت

1 (واقعه/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْوَاقِعَهًِْ کُلَ لَیْلَهًٍْ لَمْ تُصِبْهُ فَاقَهًٌْ أَبَداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس هر شب سوره‌ی واقعه را بخواند هرگز دچار تنگی در روزی نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 مستدرک الوسایل، ج4، ص204/ نورالثقلین

2 (واقعه/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ فِی کُلِّ لَیْلَهًِْ جُمُعَهًٍْ سُورَهًَْ الْوَاقِعَهًِْ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ النَّاسُ أَجْمَعِینَ وَ لَمْ یَرَ فِی الدُّنْیَا بُؤْساً أَبَداً وَ لَا فَقْراً وَ لَا فَاقَهًًْ وَ لَا آفَهًًْ مِنْ آفَاتِ الدُّنْیَا وَ کَانَ مِنْ رُفَقَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هَذِهِ السُّورَهًُْ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ لَمْ یَشْرَکْهُ فِیهَا أَحَدٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس در شب‌های جمعه سوره‌ی واقعه را بخواند، خداوند او را دوست می‌دارد و محبوب همه‌ی مردم می‌گرداند و در دنیا با هیچ سختی و فقر و نیازی روبه‌رو نخواهد شد و به هیچ مصیبتی از مصیبت‌های دنیا دچار نمی‌گردد و از دوستان علی (علیه السلام) به شمار می‌آید. این سوره مخصوص امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌باشد و هیچ‌کس در این سوره با او مشارکت ندارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 وسایل الشیعه، ج6، ص112/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ الْوَاقِعَهًَْ کُلَ لَیْلَهًٍْ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی واقعه را قبل از خواب بخواند، خداوند عزّوجلّ را ملاقات خواهد کرد و چهره‌اش مانند ماه شب چهارده درخشان خواهد شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 ثواب الأعمال، ص117/ نورالثقلین/ البرهان

4 (واقعه/ مقدمه)

السّجّاد (علیه السلام) - لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاهًُْ أُغْمِیَ عَلَیْهِ ثُمَّ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَرَأَ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ وَ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّهًِْ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ ثُمَّ قُبِضَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - هنگامی‌که وفات علیّ‌بن‎الحسین (علیه السلام) فرا رسید، بیهوش شد و سپس دیده باز کرد و سوره: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ و إِنَّا فَتَحْنا را قرائت کرد و فرمود: آن‌ها می‌گویند: «حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده‌ی خویش درباره‌ی ما وفا کرد و زمین (بهشت) را میراث ما قرار داد که هرجا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم چه نیکوست پاداش عمل کنندگان»! (زمر/74) و همان ساعت قبض روح شد و چیز دیگری نفرمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص446 الکافی، ج1، ص468/ بحرالعرفان، ج15، ص259/ نورالثقلین

5 (واقعه/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ دَخَلَ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ یَعُودُهُ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ فَقَالَ لَهُ مَا تَشْتَکِی قَالَ ذُنُوبِی قَالَ مَا تَشْتَهِی قَالَ رَحْمَهًَْ رَبِّی قَالَ أَ فَلَا نَدْعُو الطَّبِیبَ قَالَ الطَّبِیبُ أَمْرَضَنِی قَالَ أَ فَلَا نَأْمُرُ بِعَطَائِکَ قَالَ مَنَعْتَنِیهِ وَ أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَیْهِ وَ تُعْطِینِیهِ وَ أَنَا مُسْتَغْنٍ عَنْهُ قَالَ یَکُونُ لِبَنَاتِکَ قَالَ لَا حَاجَهًَْ لَهُنَّ فِیهِ فَقَدْ أَمَرْتُهُنَّ أَنْ یَقْرَأْنَ سُورَهًَْ الْوَاقِعَهًِْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ‌الْوَاقِعَهًِْ کُلَّ لَیْلَهًٍْ لَمْ تُصِبْهُ فَاقَهًٌْ أَبَداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در بیماریی که عبدالله‌بن‌مسعود در آن بیماری از دنیا رفت، عثمان‌بن‌عفّان برای عیادت از عبدالله‌بن‌مسعود نزد او آمد و به او گفت: «آیا دستور ندهیم تا [از بیت المال] به تو عطا کنند»؟ گفت: «زمانی‌که به آن محتاج بودم آن را بر من منع کردی و الآن که نیازی به آن ندارم آن را به من عطا می‌کنی»! گفت: «برای دخترانت می‌باشد». گفت: «آن‌ها نیازی به آن ندارند؛ به آن‌ها امر کرده‌ام که سوره‌ی واقعه بخوانند؛ چون من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: «هرکس سوره‌ی واقعه را هر شب بخواند، هرگز نیازمند و تنگ دست نشود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 مستدرک الوسایل، ج4، ص204

6 (واقعه/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ فِیهَا مِنَ الْمَنَافِعِ مَا لَا یُحْصَی فَمِنْ ذَلِکَ إِذَا قُرِئَتْ عَلَی الْمَیِّتِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِذَا قُرِئَتْ عَلَی مَنْ قَرُبَ أَجَلُهُ عِنْدَ مَوْتِهِ، سَهَّلَ اللَّهُ عَلَیْهِ خُرُوجَ رُوحِهِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - در این سوره سودهای بی‌اندازه وجود دارد. یکی از آن‌ها این است که اگر بر مرده‌ای خوانده شود، مورد بخشش خداوند قرار می‌گیرد و دیگر اینکه اگر بر کسی که در شُرُف مرگ است خوانده شود، خداوند خروج روح از بدنش را آسان می‌گرداند و با اذن و اجازه‌ی خداوند متعال به‌راحتی می‌میرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 البرهان

7 (واقعه/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنِ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ إِلَی صِفَتِهَا فَلْیَقْرَأِ الْوَاقِعَهًَْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس مشتاق بهشت و توصیف آن می‌باشد، باید سوره‌ی واقعه را بخواند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 ثواب الأعمال، ص117/ نورالثقلین/ البرهان

8 (واقعه/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْوَاقِعَهًِْ کُتِبَ لَیْسَ مِنَ الْغَافِلِینَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، جزء بی‌خبران و غافلان نخواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 مستدرک الوسایل، ج4، ص351/ نورالثقلین/ البرهان

9 (واقعه/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا فِی مَنْزِلِهِ کَثُرَ الْخَیْرُ عَلَیْهِ وَ مَنْ أَدْمَنَ قِرَائَتَهَا زَالَ عَنْهُ الْفَقْرُ وَ فِیهَا قَبُولٌ وَ زِیَادَهًٌْ وَ حِفْظٌ وَ تَوْفِیقٌ وَ سَعَهًٌُْ فِی الْمَالِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اگر این سوره نوشته شده و در منزل قرار داده شود، در آن منزل خیر و برکت زیاد خواهد شد و هرکس به خواندن آن عادت کند، فقر و نداری از او دور می‌شود. پذیرش و نگهداری و موفّقیت و گشایش مالی، از برکت‌های مداومت بر قرائت این سوره به شمار می‌آید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 البرهان

10 (واقعه/ مقدمه)

الرّضا (علیه السلام) - خُذْ لِکُلِّ ثُؤْلُولٍ سَبْعَ شَعِیرَاتٍ وَ اقْرَأْ عَلَی کُلِّ شَعِیرَهًٍْ مِنْ أَوَّلِ سُورَهًِْ الْوَاقِعَهًِْ إِلَی قَوْلِهِ هَباءً مُنْبَثًّا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ خافِضَةٌ رافِعَةٌ إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا ثُمَ وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً فَیَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً لا تَری فِی‌ها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً سَبْعاً ثُمَّ خُذْ شَعِیرَهًًْ شَعِیرَهًًْ وَ امْسَحْ بِهَا عَلَی الثُّؤْلُولَ ثُمَّ صُرَّهَا فِی خِرْقَهًٍْ وَ ارْبَطْ عَلَی الْخِرْقَهًِْ حَجَراً وَ أَلْقِهَا فِی کَنِیفٍ قِیلَ وَ یَنْبَغِی أَنْ تُعَالَجَ فِی مُحَاقِ الشَّهْرِ.

 

امام رضا (علیه السلام) - از برای هر ثؤلول هفت دانه جو بردار و در هر جوی هفت مرتبه بخوان از اوّل إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ* لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ*خافِضَةٌ رافِعَةٌ* إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجّاً* وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسّاً. فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثّاً و وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً فَیَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً لا تَری فِی‌ها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً (طه/107105) پس از آن هر دانه‌ی جو را برمی‌داری و هر ثؤلولی می‎مالی و آن دانه‌های جو را بر خرقه‌ی نو می‌پیچی و سنگی بدان خرقه می‌بندی و در جایی پنهان می‌کنی، راوی گوید: من چنین کردم و در روز هفتم به آن ثؤلول‌ها نظر کردم چیزی از آن باقی نبود و سزاوار است که این عمل را در اواخر ماه به‌جا آرند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 المصباح للکفعمی، ص158/ الدعوات، ص199؛ «بالتفاوت لفظی»

11 (واقعه/ مقدمه)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَقْرَأُ مَنْ بِهِ الثَّالُولُ فَلْیَقْرَأْ عَلَیْهَا هَذِهِ الْآیَاتِ سَبْعاً فِی نُقْصَانِ الشَّهْرِ وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ. وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا.

 

امام علی (علیه السلام) - کسی که زگیل دارد، باید این آیات را هفت مرتبه در نیمه‌ی دوّم ماه بر آن بخواند: وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ (ابراهیم/26). و بُسَّتِ الْجِبالُ بَسّاً فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثّاً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص448 نورالثقلین

آیه إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ [1]

 

هنگامی‌که واقعه‌ی عظیم [قيامت] واقع شود.

 

1 (واقعه/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ قَالَ الْقِیَامَهًُْ هِیَ حَقٌّ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذَا وقَعَتِ الواقِعَةُ لیْسَ لوقْعَتِهَا کَاذِبَةٌ، حقیقت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحارالأنوار، ج7، ص119/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ أَیْ إِذَا قَامَتِ الْقِیَامَهًُْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذَا وقَعَتِ الواقِعَةُ یعنی هنگامی‌که قیامت برپا شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحرالعرفان، ج15، ص260

3 (واقعه/ 1)

السّجّاد (علیه السلام) - مَنْ لَمْ یَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَی الدُّنْیَا حَسَرَاتٍ وَ اللَّهِ مَا الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًُْ إِلَّا کَکَفَّتَیِ الْمِیزَانِ فَأَیُّهُمَا رَجَحَ ذَهَبَ بِالْآخَرِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عَزَّوَجَلَّ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ یَعْنِی الْقِیَامَهًْ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - هرکس با آرامش خداوندی آرامش نیابد، نفس او با حسرت‌خوردن به دنیا قطع می‌شود. به خدا قسم! که دنیا و آخرت مانند دو کفّه‌ی ترازو می‌باشند، هرکدام از آن‌ها که برتر باشد، دیگری می‌رود. سپس این آیه را تلاوت فرمود: إِذَا وقَعَتِ الواقِعَةُ یعنی قیامت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحارالأنوار، ج70، ص92/ الخصال، ج1، ص64/ البرهان/ نورالثقلین

آیه لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ [2]

 

هیچ‌کس نمی‌تواند آن را انکار کند.

 

آیه خافضَةٌ رافِعَةٌ [3]

 

[اين واقعه] گروهی را پایین می‌آورد و گروهی را بالا می‌برد.

 

1 (واقعه/ 3)

السّجّاد (علیه السلام) - خَفَضَتْ وَ اللَّهِ بِأَعْدَاءِ اللَّهِ إِلَی النَّارِ رافِعَةٌ رَفَعَتْ وَ اللَّهِ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ إِلَی الْجَنَّهًْ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - به خدا قسم! که دشمنان خداوند در آتش جهنّم فرو می‌روند و رَّافِعَةٌ یعنی اینکه به خدا قسم! دوستان خداوند در بهشت مکان بالایی پیدا می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحارالأنوار، ج70، ص92/ نورالثقلین/ الخصال، ج1، ص64/ البرهان

2 (واقعه/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - خافِضَةٌ قَالَ لِأَعْدَاءِ اللَّهِ رافِعَةٌ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کلمه‌ی خَافِضَةٌ درباره‌ی دشمنان خدا است. رَّافِعَةٌ درباره‌ی دوستان خداست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 القمی، ج2، ص346/ بحارالأنوار، ج7، ص119/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خَافِضَةٌ رَافِعَةٌ أَیْ تَخْفِضُ نَاساً وَ تَرْفَعُ نَاساً آخَرِینَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خافِضَةٌ رافِعَةٌ یعنی مردمی را پایین می‌آورد و مردمی دیگر را بالا می‌برد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحرالعرفان، ج15، ص260

آیه إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا [4]

 

در آن هنگام که زمین به‌شدّت به لرزه در می‌آید.

 

1 (واقعه/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا قَالَ یُدَقُّ بَعْضُهَا عَلَی بَعْض.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذَا رُجَّتِ الأَرْضُ رَجًّا، یعنی بعضی از قسمت‌های آن، قسمت‌های دیگر را می‌کوبد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحارالأنوار، ج7، ص119/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 4)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا وَ قِیلَ: زُلْزِلَتْ زِلْزالاً شَدِیداً.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجّاً [در تفسیر این آیه] گفته شده است: [درآن‌هنگام که زمین] به‌شدّت به لرزه درآید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحرالعرفان، ج15، ص260

آیه وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا [5]

 

و کوه‌ها درهم کوبیده می‌شود.

 

1 (واقعه/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا قَالَ قُلِعَتِ الْجِبَالُ قَلْعاً.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و بُسَّتِ الجِبَال بَسًّا یعنی اینکه کوه‌ها از جای کنده شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص450 بحارالأنوار، ج7، ص119/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا [6]

 

و به‌صورت غبار پراکنده درمی‌آید.

 

1 (واقعه/ 6)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… هَباءً مُنْبَثًّا قَالَ (علیه السلام) شُعَاعُ الشَّمْسِ یَخْرُجُ مِنْ کَوَّهًِْ الْبَیْت.

 

امام علی (علیه السلام) - مردی پرسید و گفت: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! از سخن خدای تعالی: فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا مرا آگاه کن. فرمود: «غبار پراکنده در نور خورشید است که از پنجره‌ی خانه خارج می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 الجعفریات، ص178

2 (واقعه/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا قَالَ الْهَبَاءُ الَّذِی یَدْخُلُ فِی الْکُوَّهًِْ مِنْ شُعَاعِ الشَّمْس.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَکَانَتْ هَبَاء مُّنبَثًّا، هباء؛ آن چیزی است که در شکاف و ستونی از نور خورشید دیده می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 بحارالأنوار، ج7، ص120/ البرهان/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص346

آیه وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً [7]

 

و شما [در آن زمان] سه گروه خواهید بود.

 

1 (واقعه/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ تَعَالَی وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً قَالَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و کُنتُمْ أَزْواجًا ثَلاثَةً یعنی در روز قیامت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 بحارالأنوار، ج7، ص209/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ ثَلَاثَهًَْ أَصْنَافٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون.

 

امام صادق (علیه السلام) -ای جابر! همانا خدای عزّوجلّ مخلوق را سه دسته آفرید، چنانچه فرماید: وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً، فَأَصْحابُ الْمیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ المَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ المَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقَرَّبُون

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 الکافی، ج1، ص271/ بحارالأنوار، ج25، ص52/ بصایرالدرجات، ص445/ فرات الکوفی، ص465/ نورالثقلین

3 (واقعه/ 7)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ‌یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَ نَاساً زَعَمُوا أَنَ الْعَبْدَ لَا یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَأْکُلُ الرِّبَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْفِکُ الدَّمَ الْحَرَامَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَقَدْ ثَقُلَ عَلَیَّ هَذَا وَ حَرِجَ مِنْهُ صَدْرِی حِینَ أَزْعُمُ أَنَّ هَذَا الْعَبْدَ یُصَلِّی صَلَاتِی وَ یَدْعُو دُعَائِی وَ یُنَاکِحُنِی وَ أُنَاکِحُهُ وَ یُوَارِثُنِی وَ أُوَارِثُهُ وَ قَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِیمَانِ مِنْ أَجْلِ ذَنْبٍ یَسِیرٍ أَصَابَهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) صَدَقْتَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ کِتَابُ اللَّهِ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ النَّاسَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی الْکِتَابِ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَهًِْ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَهًِْ وَ السَّابِقُونَ فَأَمَّا مَا ذَکَرَ مِنْ أَمْرِ السَّابِقِینَ فَإِنَّهُمْ أَنْبِیَاءُ مُرْسَلُونَ وَ غَیْرُ مُرْسَلِینَ جَعَلَ اللَّهُ فِیهِمْ خَمْسَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْقُوَّهًِْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًِْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ بُعِثُوا أَنْبِیَاءَ مُرْسَلِینَ وَ غَیْرَ مُرْسَلِین.

 

امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: مردی خدمت علی (علیه السلام) آمد و گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! گروهی خیال می‌کنند که مؤمن زنا نمی‌کند، دزدی نمی‌کند، شراب نمی‌نوشد، ربا نمی‌خورد، خون حرام بر زمین جاری نمی‌کند. یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! این سخن بر من بسیار سنگین است و دلم همواره در اضطراب می‌باشد؛ من مشاهده می‌کنم این بنده مانند من نماز می‌گذارد و مثل من دعا می‌خواند، با من مناکحه می‌کند و از من ارث می‌برد و من هم از وی ارث می‌برم و اینک به خاطر یک گناه از ایمان خارج می‌گردد»!؟ علی (علیه السلام) فرمود: «تو راست می‌گویی! من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم فرمود: خداوند در کتاب خود به این موضوع اشاره کرده و مردم را بر سه طبقه و مرتبه نهاده است، در آنجا که می‌فرماید؛ فَأَصْحابُ المَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ المَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ المَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ امّا آن‌ها که سابقون هستند آن‌ها پیامبران مرسل و غیرمرسل می‌باشند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 الکافی، ج2، ص181/ نورالثقلین

آیه فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ [8]

 

[نخست] سعادتمندان و خجستگان [هستند]؛ چه سعادتمندان و خجستگانی!

 

1 (واقعه/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ ثَلَاثَهًَْ أَصْنَافٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَة وَ جَعَلَ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَصْحَابِ الْمَیْمَنَهًِْ رُوحَ الْإِیمَانِ فَبِهِ خَافُوا اللَّهَ وَ جَعَلَ فِیهِمْ رُوحَ الْقُوَّهًِْ فَبِهِ قَدَرُوا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ جَعَلَ
 فِیهِمْ رُوحَ الشَّهْوَهًِْ فَبِهِ اشْتَهَوْا طَاعَهًَْ اللَّهِ وَ جَعَلَ فِیهِمْ رُوحَ الْمَدْرَجِ الَّذِی بِهِ یَذْهَبُ النَّاسُ وَ یَجِیئُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) -ای جابر! همانا خدای عزّوجلّ مخلوق را سه دسته آفرید، چنانچه فرماید: وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ المَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ المَیْمَنَة، تعبیر به دست راستی‌ها از این جهت است که روز قیامت نامه‌ی اعمالشان به دست راستشان داده شود و یا به‌جهت این است که اهل میمنت و برکتند، برخلاف دست چپی‌ها.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص452 الکافی، ج1، ص271/ بحارالأنوار، ج25، ص52/ بصایرالدرجات، ص445/ نورالثقلین

2 (واقعه/ 8)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ أَصْحَابِ التَّبِعَاتِ یُوقَفُونَ لِلْحِسَاب.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَصْحَابُ المَیْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ المَیْمَنَةِ، آن‌ها مؤمن هستند که پیرو و تابع بوده‌اند و برای حسابرسی نگه داشته می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص454 بحارالأنوار، ج7، ص209/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَلَقَ اللَّهُ الْخَلْقَ وَ هُوَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ فِی الْکِتَابِ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتُ مِنْ أَصْحَابِ الْمَیْمَنَهًِْ فَهُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً بِأَعْیَانِهِمْ فَجَعَلَ فِیهِمْ أَرْبَعَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْقُوَّهًِْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًِْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ وَ لَا یَزَالُ الْعَبْدُ یُسْتَکْمَلُ بِهَذِهِ الْأَرْوَاحِ حَتَّی تَأْتِیَ حَالَاتٌ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فَأَصْحابُ الْمیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ المَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ المَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون. امّا اصحاب میمنه همان مؤمنین واقعی هستند که در آن‌ها چهار روح قرار داده: روح ایمان، روح قوّت، روح شهوت و روح بدن و پیوسته این ارواح در ا بنده رو به کمال می‌گذارد تا حالاتی در او پیدا شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص454 نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج25، ص64/ بحارالأنوار، ج66، ص179/ بصایرالدرجات، ص449

4 (واقعه/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهِمَا قِسْماً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ أَصْحابُ الْیَمِینِ وَ أَصْحابُ الشِّمالِ فَأَنَا مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ أَنَا خَیْرُ أَصْحَابِ الْیَمِینِ ثُمَّ جَعَلَ الْقِسْمَیْنِ أَثْلَاثاً فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهَا أَثْلَاثاً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدا خلق را دو قسمت آفرید و مرا در بهترین قسم نهاد و این گفتار خدای عزّوجلّ است: أَصْحابُ الْیَمِینِ و أَصْحابُ الشِّمالِ، من از اصحاب یمین هستم و این دو قسم را سه قسم فرمود و مرا در بهترین آن‌ها نهاد و این گفتار خدای عزّوجلّ است: فَأَصْحابُ المَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ المَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ المَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص454 القمی، ج2، ص346/ إعلام الوری، ص8/ بحارالأنوار، ج16، ص315/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص587/ البرهان

آیه وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَة [9]

 

و [گروه ديگر] شقاوتمندان و شومانند، چه شقاوتمندان و شومانی!

 

1 (واقعه/ 9)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ بَیَّنَ ذَلِکَ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ قَالَ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَصْحَابِ الْمَشْأَمَهًِْ فَمِنْهُمْ أَهْلُ الْکِتَابِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ عَرَفُوا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ الْوَصِیَّ مِنْ بَعْدِهِ وَ کَتَمُوا مَا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ بَغْیاً وَ حَسَداً فَسَلَبَهُمْ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ جَعَلَ لَهُمْ ثَلَاثَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُوَّهًِْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًِْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ ثُمَّ أَضَافَهُمْ إِلَی الْأَنْعَام.

 

امام باقر (علیه السلام) - امّا یاران طرف چپ آن‌ها اهل کتاب هستند، خداوند درباره‌ی آن‌ها فرمود: کسانی که کتاب آسمانی به آنان داده‌ایم، او [پیامبر] را همچون فرزندان خود می‌شناسند [ولی] جمعی از آنان، حق را آگاهانه کتمان می‌کنند! این [فرمان تغییر قبله] حکمِ حقی از طرف پروردگار توست، بنابراین، هرگز از تردیدکنندگان در آن مباش! . (بقره/147146) آن‌ها رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را شناختند و به وصیّ او معرفت پیدا کردند، ولی از روی حسد و ستم حق را منکر شدند و خداوند هم روح ایمان را از آن‌ها سلب کرد و سه روح را که عبارت باشند از روح قوّت و شهوت و بدن در آن‌ها باقی گذاشت. بعد از این آن جماعت را به‌عنوان چهارپا معرفی کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص454 بحارالأنوار، ج66، ص191

آیه وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ [10]

 

و [سوّمين گروه] پیشگامان پیشگامند.

 

آیه أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ [11]

 

آن‌ها مقرّبانند!

 

1 (واقعه/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ قَدْ سُبِقُوا إِلَی الْجَنَّهًِْ بِلَا حِسَابٍ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المُقَرَّبُونَ آن‌هایی هستند که بدون هیچ حسابرسی وارد بهشت می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 بحارالأنوار، ج7، ص209/ القمی، ج2، ص346؛ «اولیک المقربون» محذوف

2 (واقعه/ 11)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - السَّابِقُونَ إِلَی الْهِجْرَهًْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - السَّابِقُونَ پیشی‌گیرندگان در هجرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 نورالثقلین؛ «بالتفاوت لفظی»

3 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - السَّابِقُونَ إِلَی الصَّلَوَاتِ الْخَمْس.

 

امام علی (علیه السلام) - السَّابِقُونَ پیشی‌گیرندگان در به‌جا آوردن نمازهای پنجگانه.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 بحرالعرفان، ج15، ص261

4 (واقعه/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَلَقَ اللَّهُ النَّاسَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی الْکِتَابِ أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ فَأَمَّا مَا ذَکَرَهُ مِنْ أَمْرِ السَّابِقِینَ فَإِنَّهُمْ أَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) مُرْسَلُونَ وَ غَیْرُ مُرْسَلِینَ جَعَلَ اللَّهُ فِیهِمْ خَمْسَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْقُوَّهًِْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًِْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ بُعِثُوا أَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) مُرْسَلِینَ وَ غَیْرَ مُرْسَلِینَ وَ بِهَا عَلِمُوا الْأَشْیَاءَ وَ بِرُوحِ الْإِیمَانِ عَبَدُوا اللَّهَ وَ لَمْ یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِرُوحِ الْقُوَّهًِْ جَاهَدُوا عَدُوَّهُمْ وَ عَالَجُوا مَعَاشَهُمْ وَ بِرُوحِ الشَّهْوَهًِْ أَصَابُوا لَذِیذَ الطَّعَامِ وَ نَکَحُوا الْحَلَالَ مِنْ شَبَابِ النِّسَاءِ وَ بِرُوحِ الْبَدَنِ دَبُّوا وَ دَرَجُوا فَهَؤُلَاءِ مَغْفُورٌ لَهُمْ مَصْفُوحٌ عَنْ ذُنُوبِهِم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای عزّوجلّ مردم را سه طبقه آفرید و در سه درجه جایگزینشان فرمود و این همان قول خدای عزّوجلّ است: أَصْحابُ المَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ المَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ. امّا آنچه درباره‌ی سابقون فرموده، آن‌ها پیغمبرانی هستند مرسل و غیرمرسل که خدا در آن‌ها پنج روح قرار داده: روح القدس، روح الایمان، روح القوّهًْ، روح الشّهوهًْ و روح البدن. که به‌وسیله‌ی روح القدس بعثت آن‌ها به پیغمبری مرسل و غیرمرسل انجام شد و نیز به‌وسیله‌ی آن همه‌چیز را دانستند و با روح ایمان خدا را عبادت کردند و چیزی را شریک او نساختند و با روح قوّت با دشمن خود جنگیدند و به امر معاش خود پرداختند و با روح شهوت از طعام لذیذ و نزدیکی حلال با زنان جوان برخوردار گشتند و با روح بدن جنبیدند و راه رفتند، این دسته آمرزیده‌اند و از گناهانشان (ترک اولای آن‌ها) چشم پوشی شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 بحارالأنوار، ج66، ص179/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج25، ص64

5 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فَالسَّابِقُونَ هُمْ رُسُلُ اللَّهِ (علیهم السلام) وَ خَاصَّهًُْ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ جَعَلَ فِیهِمْ خَمْسَهًَْ أَرْوَاحٍ أَیَّدَهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ فَبِهِ عَرَفُوا الْأَشْیَاءَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحِ الْإِیمَانِ فَبِهِ خَافُوا اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحِ الْقُوَّهًِْ فَبِهِ قَدَرُوا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحِ الشَّهْوَهًِْ فَبِهِ اشْتَهَوْا طَاعَهًَْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَرِهُوا مَعْصِیَتَهُ وَ جَعَلَ فِیهِمْ رُوحَ الْمَدْرَجِ الَّذِی بِهِ یَذْهَبُ النَّاسُ وَ یَجِیئُون.

 

امام صادق (علیه السلام) - وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المُقَرَّبُونَ. پیشی‌گرفتگان همان رسولان خدا و مخصوصین درگاه او از میان مخلوق می‌باشند. که خدا در ایشان پنج روح قرار داده است: ایشان را به روح القدس مؤیّد ساخت تا به‌وسیله‌ی آن همه‌چیز را بدانند و بشناسند. 2 ایشان را با روح ایمان مؤیّد ساخت و با آن از خدای عزّوجلّ بترسند. 3 آن‌ها را به روح قوّه مؤیّد ساخت و با آن بر اطاعت خدا توانایی یافتند. 4 آن‌ها را به روح شهوت (میل و اشتها) مؤیّد ساخت و با آن اطاعت خدا را خواستند و از نافرمانیش کراهت یافتند. 5 در ایشان روح حرکت نهاد که همه‌ی مردم با آن رفت‌وآمد کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 الکافی، ج1، ص1/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج25، ص52/ فرات الکوفی، ص465

6 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْهُ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ کَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَی دَرَجَاتِهِمْ فِی السَّبْقِ إِلَیْهِ فَجَعَلَ کُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَهًِْ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِکَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ أَوَاخِرُهَا وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ لِلسَّابِقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَضْلٌ عَلَی الْمَسْبُوقِ إِذاً لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَی الْإِیمَانِ الْفَضْلُ عَلَی مَنْ أَبْطَأَ عَنْهُ وَ لَکِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِیمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ
 السَّابِقِینَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِیمَانِ أَخَّرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْآخِرِینَ مَنْ هُوَ أَکْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَکْثَرُهُمْ صَلَاهًًْ وَ صَوْماً وَ حَجّاً وَ زَکَاهًًْ وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ سَوَابِقُ یَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عِنْدَ اللَّهِ لَکَانَ الْآخِرُونَ بِکَثْرَهًِْ الْعَمَلِ مُقَدَّمِینَ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ لَکِنْ أَبَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُدْرِکَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ أَوَّلَهَا وَ یُقَدَّمَ فِیهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ یُؤَخَّرَ فِیهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّسابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ وَ قَالَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری نقل کرد که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا ایمان درجات و مراتبی دارد که مؤمنان نزد خدا نسبت به آن‌ها بر یکدیگر برتری می‌یابند»؟ ایشان فرمود: «بله». گفتم: «خدا شما را مورد رحمت خویش قرار دهد آن را برایم توضیح بده تا بدانم». فرمود: «خدا میان مؤمنان مسابقه قرار داد چنانکه میان اسبان در روز اسب دوانی مسابقه می‌گذارند. آن‌ها را بر حسب درجات سبقت بخشید و هریک از مؤمنان را بر طبق درجه‌ی سبقتش در جایگاهی قرار داد و حقّ او را از آن درجه نکاست. نه هیچ فرد عقب افتاده­ای از جلو افتاده و نه هیچ کم فضیلتی بر صاحب فضیلت [نزد خدا] پیشی نمی‌گیرد. از این جهت پیشینیان این امت بر پسینیان برتری یافتند. و اگر پیش رو در ایمان بر عقب افتاده فضیلتی نداشت آخر این امّت [از نظر مقام و فضیلت] به اوّل آن می‌رسید. اگر پیش­رو در ایمان را بر عقب افتاده آن، فضیلت و برتری نبود عقب افتاده‌ها به پیش روان می‌رسیدند حتّی از آن‌ها سبقت می‌گرفتند. لیکن خدا به سبب درجات ایمان، پیشروان را مقدّم داشته و کوتاهی‌کنندگان را به خاطر تأخیر داشتن و عقب افتادن در ایمان، مؤخر داشته است. زیرا بعضی از مؤمنانِ متأخر را می‌بینیم که اعمالشان چون نماز و روزه و حجّ و زکات و جهاد و انفاق از پیشینیان بیشتر است. و اگر سوابق فضیلتی که مؤمنان به سبب آن بر یکدیگر برتری پیدا می‌کنند نبود می‌بایست متأخّرین به‌واسطه‌ی عمل بسیار خود بر پیشینیان مقدّم باشند. ولی خدای عزّوجلّ هرگز نخواسته شخصی که در پایین‌ترین درجات ایمان قرار دارد به درجه‌ی جلوتر برسد و آن کس را که خداوند مؤخّر داشته مقدّم شود و یا آن کس که خدا او را مقدّم داشته مؤخّر گردد». عرض کردم: «آنچه که خداوند مؤمنان را به خاطر سبقت در ایمانشان به آن دعوت کرده به من خبر بده». پس فرمود: «سخن خداوند عزوجل: پیشی‌گیرید به‌سوی آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و پیغمبران وی ایمان آورده‌اند آماده شده. (حدید/21) و فرموده: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقَرَّبُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص456 الکافی، ج2، ص40/ بحارالأنوار، ج22، ص308؛ «سوابق یفضل بها… اولیک المقربون» محذوف

7 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الْإِیمَانُ وَ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ وَ زِیَادَتُهُ وَ نُقْصَانُهُ فَالْإِیمَانُ بِاللَّهِ تَعَالَی هُوَ أَعْلَی الْأَعْمَالِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّاً فَقِیلَ لَهُ الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِیمَانُ تَصْدِیقٌ بِالْجَنَانِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ هُوَ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ مِنْهُ التَّامُّ وَ مِنْهُ الْکَامِلُ تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الزَّائِدُ الْبَیِّنُ زِیَادَتُهُ فَلَوْ کَانَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ وَاحِداً لَا زِیَادَهًَْ فِیهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فَضْلٌ عَلَی أَحَدٍ وَ لَتَسَاوَی النَّاسُ فَبِتَمَامِ الْإِیمَانِ وَ کَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِیهَا وَ بِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ الْآخَرُونَ النَّارَ وَ کَذَلِکَ السَّبْقُ إِلَی الْإِیمَانِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون.

 

امام علی (علیه السلام) - ایمان و کفر و شرک و کم و زیادی آن‌ها از این قرار است، ایمان به خداوند بالاترین اعمال می‌باشد و در مرتبه‌ی عالی قرار دارد و گرامی‌تر از آن مقامی نیست و بهره‌اش از همه افزون‌تر است. گفته شد: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! ایمان گفتار و کردار است و یا تنها گفتار می‌باشد». فرمود: «ایمان گواهی به قلب و اعتراف در زبان و عمل به اعضاء و جوارح می‌باشد، ایمان همه‌اش عمل است، ایمان گاهی کامل و گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است، به‌طوری‌که این نقصان و زیادت به وضوح دیده می‌شود. اگر همه در ایمان با هم مساوی بودند کسی را بر کسی فضیلت و برتری نبود، با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می‌گردند و به درجات آن نائل می‌شوند. اگر کسانی ایمان آن‌ها ناقص باشد و یا ایمان خود را از دست بدهند وارد دوزخ می‌شوند، کسانی که در ایمان سابقه دارند بر دیگران برتری پیدا می‌کنند، خداوند در قرآنش فرموده: وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المُقَرَّبُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص458 بحارالأنوار، ج66، ص78/ بحارالأنوار، ج90، ص53

رسول خدا

1 (واقعه/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَأَنَا مِنَ السَّابِقِینَ وَ أَنَا خَیْرُ السَّابِقِین.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پس من از سابقان هستم و در میان آن‌ها از همه بهتر هستم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص458 بحارالأنوار، ج16، ص120/إعلام الوری، ص8/ الأمالی للصدوق، ص630/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص587/ القمی، ج2، ص346

2 (واقعه/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا أَنْ مَرِضَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْمَرْضَهًَْ الَّتِی قَبَضَهُ اللَّهُ فِیهَا دَخَلْتُ فَجَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ دَخَلَتْ عَلَیْهِ فاطمهًْ الزَّهْرَاءُ (سلام الله علیها) قَالَ أَ وَ لَا أَزِیدُکِ مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ قَالَتْ بَلَی قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی وَ زَوْجَکِ فِی أَخْیَرِهِما قِسْماً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ثُمَّ جَعَلَ الِاثْنَیْنِ ثَلَاثاً فَجَعَلَنِی وَ زَوْجَکِ فِی أَخْیَرِهَا ثُلُثاً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سلمان (رحمة الله علیه) گوید: وقتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیمار شد بیماریی که در آن خداوند او را قبض روح کرد وارد شدم و روبرویش نشستم و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد. [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] فرمود: «آیا بر [دانستنی‌های] تو نیفزایم، [دانستنی‌هایی] که همه‌ی خوبی‌ها در آن است»؟ فاطمه (سلام الله علیها) عرض کرد: «بله». فرمود: «خدای تعالی خلق را دو قسمت آفرید و من و همسر تو را در بهترین قسمت قرار داد و آن سخن خدای عزّوجلّ است: فَأَصْحابُ الْمیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمیْمَنَة. سپس دو قسمت را سه قسمت قرار داد و من و همسر تو را در بهترین آن سه قرار داد و آن سخن خداوند است: وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص458 بحارالأنوار، ج22، ص496/ فرات الکوفی، ص464؛ «فی جنات النعیم» محذوف

3 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - نَطَقَ اللَّهُ بِهَذَا یَوْمَ ذَرَأَ الْخَلْقَ فِی الْمِیثَاقِ وَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَقُلْتُ فَسِّرْ لِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ خَلَقَهُمْ مِنْ طِینٍ وَ رَفَعَ لَهُمْ نَاراً فَقَالَ ادْخُلُوهَا فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ دَخَلَهَا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ تِسْعَهًٌْ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) إِمَامٌ بَعْدَ إِمَامٍ ثُمَّ أَتْبَعَهُمْ بِشِیعَتِهِمْ فَهُمْ وَ اللَّهِ السَّابِقُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - [داودبن‌کثیر رقی گوید: مرا از وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم خبر ده. امام صادق (علیه السلام) فرمود:] خدای تعالی این گفتار را در روزی که مخلوقات را به صورت ذرّ خلق کرد بیان فرمود، دو هزار سال پیش از آنکه [در این عالم] آن‌ها را خلق فرماید. عرض کردم: «آیه را برایم تفسیر فرما». فرمود: «زمانی‌که خدای عزّوجلّ اراده فرمود مخلوقات را بیافریند آنان را از گل آفرید و برای آن‌ها آتشی افروخت و دستور داد که داخل آتش شوید، پس اوّلین کسی‌که داخل آن شد محمّد (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) و نه‌نفر از امامان (علیهم السلام) یکی پس از دیگری وارد شدند، سپس شیعیان ایشان از آن‌ها پیروی‌کردند، پس به خدا سوگند! آن‌ها پیشی‌گیرندگان هستند!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 بحارالأنوار، ج36، ص401/ نورالثقلین/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص620/ الغیبهًْ للنعمانی، ص90

ولایت

1 (واقعه/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ قَالَ: حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) بِتَفْسِیرِهَا قَالَ: ذَاکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ شِیعَتُهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) نقل شده است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیات: و السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المقرّبونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «جبرئیل به من گفت: آن‌ها علی (علیه السلام) و شیعیان او هستند. آن‌ها کسانی هستند که برای رفتن به بهشت سبقت می‌گیرند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 شواهدالتنزیل، ج2، ص295/ بحارالأنوار، ج35، ص335/ الأمالی للطوسی، ص72/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ إِدْرِیسَ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَهًِْ ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ قَالَ عَنَی بِهَا لَمْ نَکُ مِنْ أَتْبَاعِ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهِمْ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ أَ مَا تَرَی النَّاسَ یُسَمُّونَ الَّذِی یَلِی السَّابِقَ فِی الْحَلْبَهًِْ مُصَلِّی فَذَلِکَ الَّذِی عَنَی حَیْثُ قَالَ لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ لَمْ نَکُ مِنْ أَتْبَاعِ السَّابِقِینَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ادریس‌بن‌عبدالله گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! می‌گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم». (مدثر/4342) پرسیدم. فرمود: «منظور این است که ما از پیروان ائمّه (علیهم السلام) که در این آیه اشاره می‌فرماید: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ، نبودیم. مگر نه این است که هرکس زودتر خود را به محلّ اجتماع برای اسب‌دوانی نرساند مردم مصلّی به او نمی‌گویند پس منظور از لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ یعنی از پیروان پیامبران (علیهم السلام) نبودیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 الکافی، ج1، ص419/ بحارالأنوار، ج24، ص7/ المناقب، ص4، ص330/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج24، ص300

3 (واقعه/ 11)

الباقر (علیه السلام) - أَنْتُمْ شِیعَهًُْ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ أَنْصَارُ اللَّهِ وَ أَنْتُمُ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ وَ السَّابِقُونَ الْآخِرُونَ وَ السَّابِقُونَ فِی الدُّنْیَا وَ السَّابِقُونَ فِی الْآخِرَهًِْ إِلَی الْجَنَّهًِْ قَدْ ضَمِنَّا لَکُمُ الْجَنَّهًَْ بِضَمَانِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ضَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام باقر (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: «پدرم به گروهی از شیعیان فرمود: «شما پیروان خدا و یاوران خدا هستید و شما پیشگامان از امّت‌های آخرین به‌سوی ما هستید که در دنیا پیشگامان به‌سوی ولایت ما و در آخرت پیشگامان به‌سوی بهشت هستید. به ضمانت خدا و ضمانت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بهشت را برای شما ضمانت کردیم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 الکافی، ج8، ص213/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عن الحسن‌بْنِ‌علیعنْ أَبِیهِ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ قَالَ إِنِّی أَسْبَقُ السَّابِقِینَ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ وَ أَقْرَبُ الْمُقَرَّبِینَ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام علی (علیه السلام) - حسن‌بن‎علی (علیه السلام) از پدر بزرگوارش درباره‌ی آیه: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ نقل می‌کند که فرمود: «من جلوتر از تمام سبقت‌گیرندگان به‌سوی خدا و پیامبرم و من مقرّب‌ترین مقرّبان خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 بحارالأنوار، ج24، ص8/ کتاب سلیم بن قیس، ص936

5 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَأَنْشُدُکُمُ اللَّهَ أَ تَعْلَمُونَ حَیْثُ نَزَلَتْ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ… وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ سُئِلَ عَنْهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَنْزَلَهَا اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ فِی الْأَنْبِیَاءِ وَ أَوْصِیَائِهِمْ فَأَنَا أَفْضَلُ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَصِیِّی أَفْضَلُ الْأَوْصِیَاءِ قَالُوا اللَّهُمَّ نَعَمْ.

 

امام علی (علیه السلام) - شما را به خدا قسم می‌دهم! مگر نه این است وقتی آیه: وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ المُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ (توبه/100) … و آیه: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ نازل شد، و دراین‌باره از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال شد. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند این آیات را در مورد انبیاء (علیهم السلام) و جانشینان ایشان نازل کرده‎ است. من افضل انبیاء (علیهم السلام) و رسولان خدایم. و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) جانشین من افضل اولیاء است»؟ گفتند: «آری، به خدا قسم»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص460 کتاب سلیم بن قیس، ص643/ بحارالأنوار، ج31، ص410/ الاحتجاج، ج1، ص147/ التحصین لابن طاوس، ص25، ص632/ کمال الدین، ج1، ص275/ نورالثقلین

6 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنْشُدُکُمُ اللَّهَ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِهِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْزَلَهَا اللَّهُ فِی الْأَنْبِیَاءِ وَ أَوْصِیَائِهِمْ وَ أَنَا أَفْضَلُ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ {وَ أَخِی} وَ وَصِیِّی عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) أَفْضَلُ الْأَوْصِیَاءِ فَقَامَ نَحْوٌ مِنْ سَبْعِینَ بَدْرِیّاً جُلُّهُمْ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ بَقِیَّتُهُمْ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ مِنْهُمْ أَبُو الْهَیْثَمِ‌بْنُ‌التَّیِّهَانِ وَ خَالِدُ‌بْنُ‌زَیْدٍ وَ أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیُّ وَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ عَمَّارُ‌بْنُ‌یَاسِرٍ {وَ غَیْرُهُ} فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّا قَدْ سَمِعْنَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ ذَلِک.

 

امام علی (علیه السلام) - شما را به خدا قسم می‌دهم! دراین‌باره که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیده شد درباره‌ی قول خداوند؛ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ آن حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند این آیه را درباره‌ی انبیاء (علیهم السلام) و اوصیای آن نازل کرده است و من افضل انبیاء خدا (علیهم السلام) و برادرم و وصیّم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) افضل اوصیاء است»؟ در اینجا حدود هفتاد نفر از اهل بدر که اکثرشان از انصار و بقیّه از مهاجرین بودند به‌پا خاستند که از جمله‌ی آنان ابوالهیثم‎بن‌تیهان و ابوایّوب خالدبن‌زید انصاری و از مهاجرین عمّار یاسر و غیر او بودند. اینان گفتند: ما شهادت می‌دهیم از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنیدیم که این مطلب را می‌فرمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 کتاب سلیم بن قیس، ص757/ بحارالأنوار، ج33، ص147

7 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ الَّذِی یَعْلَمُ سَرَائِرَکُمْ وَ یَعْلَمُ صِدْقَکُمْ إِنْ صَدَقْتُمْ وَ یَعْلَمُ کَذِبَکُمْ إِنْ کَذَبْتُم قَالَ فَهَلْ أَحَدٌ ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِمَا ذَکَرَنِی إِذْ قَالَ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ غَیْرِی قَالَ فَهَلْ سَبَقَنِی مِنْکُمْ أَحَدٌ إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ قَالُوا لا.

 

امام علی (علیه السلام) - شما را به خدا سوگند! یا اینکه فرمود شما را به خدایی که راز نهانی شما را می‌داند و راست و دروغ شما را می‌داند سوگند می‌دهم وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ آیا در میان جمعیت شما کسی هست که پیش از من ایمان به خدا و رسولش آورده باشد و پیش از من به هر دو قبله نماز خوانده باشد»؟ عرض کردند: «نه»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 بحارالأنوار، ج31، ص377/ إرشادالقلوب، ج2، ص260/ الأمالی للطوسی، ص549

8 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - أَشْرَفُ شَرَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ یَأْتِیهِمْ مِنْ عالی تَسَنَّمَ عَلَیْهِمْ فِی مَنَازِلِهِمْ وَ هِیَ عَیْنٌ یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ بَحْتاً وَ الْمُقَرَّبُونَ آلُ محمد (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ خَدِیجَهًُْ وَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ ذُرِّیَّاتُهُمْ تَلْحَقُ بِهِمْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - عالی‌ترین آشامیدنی اهل بهشت است که از قسمت بالای قصرهای بهشتیان بر آن‌ها فرو می‌ریزد و آن چشمه‌ای است که مقرّبین از خالص آن می‌آشامند؛ و السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقَرَّبُونَ مقرّبین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و خدیجه (سلام الله علیها) و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و بازماندگان آن‌ها هستند که ملحق به ایشان می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 بحارالأنوار، ج24، ص6/ القمی، ج2، ص411

9 (واقعه/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَ فَضَائِلَ عَلِیٍ (علیه السلام) وَ مَا خَصَّهُ اللَّهُ بِهِ فِی الْقُرْآنِ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ أَذْکُرَهَا فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ فَمَنْ أَنْبَأَکُمْ بِهَا فَصَدِّقُوهُ بِهَا مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أُولِی الْأَمْرِ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ إِلَی بَیْعَتِهِ وَ التَّسْلِیمِ عَلَیْهِ بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای مردم! امتیازاتی که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نزد پروردگار دارد و خدا در قرآن نازل فرموده بیش از آن است که من بتوانم در یک سخنرانی بشمارم و بیان کنم، هرکس بعد از این از آن فضایل برای شما بیان‌کرد، او را تصدیق کنید، ای مرد! هرکس خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و ائمّه‌ی بعد از او را اطاعت کند رستگار است و همین اشخاص به فوز بهشت و نعمت خدایی نائل می‌شوند. أُولئِکَ الْمقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 الیقین، ص360

10 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ لَا یَقُولُهَا بَعْدِی إِلَّا کَذَّابٌ مُفْتَرٍ صَلَّیْتُ قَبْلَ النَّاسِ سَبْعَ سِنِینَ.

 

امام علی (علیه السلام) - من بنده‌ی خدا و برادر رسول خدایم و من صدّیق اکبرم، هرکه بعد از من چنین ادّعایی کند، کذّاب است من هفت سال قبل از سایر مردم نماز خواندم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 العمدهًْ، ص221

11 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - السُّبَّاقُ خَمْسَهًٌْ فَأَنَا سَابِقُ الْعَرَبِ وَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) سَابِقُ فَارِسَ وَ صُهَیْبٌ سَابِقُ الرُّومِ وَ بِلَالٌ سَابِقُ الْحَبَشِ وَ خَبَّابٌ سَابِقُ النَّبْطِ.

 

امام علی (علیه السلام) - پیشگامان ملّت‌ها بر مسلمان‌شدن پنج تن هستند. من پیشگام عرب و سلمان (رحمة الله علیه) پیشگام ایرانیان و صهیب پیشگام رومیان و بلال پیشگام حبشیان و خباب پیشگام نبطی‌ها است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص462 الخصال، ج1، ص312/ نورالثقلین

12 (واقعه/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ علی (علیه السلام) قَالَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ نَزَلَتْ فِیَّ.

 

امام علی (علیه السلام) - السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ در شأن من نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 بحارالأنوار، ج35، ص335/ نورالثقلین/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج2، ص65/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص85/ شواهدالتنزیل، ج2، ص295/ شواهدالتنزیل، ج2، ص296

13 (واقعه/ 11)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَبَقَ یُوشَعُ‌بْنُ‌نُونٍ إِلَی مُوسَی وَ سَبَقَ صَاحِبُ یس إِلَی عِیسَی وَ سَبَقَ عَلِیٌّ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یوشع‌بن نون به‌سوی موسی (علیه السلام) و صاحب یاسین به‌سوی عیسی (علیه السلام) و علی (علیه السلام) به‌سوی محمّد (صلی الله علیه و آله) سبقت نموده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 العمدهًْ، ص64/ کشف الغمهًْ، ج1، ص323/ کشف الیقین، ص394/ کشف الیقین، ص166/ الطرایف، ج1، ص20/ کشف الغمهًْ، ج1، ص88/ بحارالأنوار، ج38، ص239

14 (واقعه/ 11)

الحسن (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ قَالَ: أَبِی أَسْبَقُ السَّابِقِینَ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَقْرَبُ الْأَقْرَبِینَ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام حسن (علیه السلام) - از امام حسن (علیه السلام) نقل شده است که درباره‌ی آیه: و السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المقرّبونَ، فرمود: «پدر من در رسیدن به خداوند عزّوجلّ و در رسیدن به رسول او، اسبق السابقین و نزدیک‌ترین مقرّبان است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص620/ نورالثقلین

15 (واقعه/ 11)

الحسن (علیه السلام) - فَصَدَّقَ أَبِی رسول الله (صلی الله علیه و آله) سَابِقاً وَ وَقَاهُ بِنَفْسِهِ ثُمَّ لَمْ یَزَلْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی کُلِّ مَوْطِنٍ یُقَدِّمُهُ وَ لِکُلِّ شَدِیدٍ یُرْسِلُهُ ثِقَهًًْ مِنْهُ بِهِ وَ طُمَأْنِینَهًًْ إِلَیْهِ لِعِلْمِهِ بِنَصِیحَهًِْ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَّهُ أَقْرَبُ الْمُقَرَّبِینَ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فَکَانَ أَبِی سَابِقَ السَّابِقِینَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَقْرَبَ الْأَقْرَبِین.

 

امام حسن (علیه السلام) - پدرم تصدیق رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از همه جلوتر نمود و با جان خویش از او حمایت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در هر موقعیّتی او را مقدّم می‌داشت و برای هر پیشامدی انتخابش می‌کرد. به‌واسطه‎ی اعتماد و اطمینانی که به او داشت، می‌دانست او خیرخواه خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و او از همه مقرّبین نزدیک‌تر به خدا و پیامبر اوست. خداوند در قرآن کریم فرموده است: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ، پدرم از همه سبقت‌گیرنده‌تر به‌سوی خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و از همه نزدیک‌تر بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 بحارالأنوار، ج10، ص138/ نورالثقلین؛ «الله و رسوله… و قد قال» محذوف/ الأمالی للطوسی، ص563

16 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ قَالَ نَحْنُ السَّابِقُونَ وَ نَحْنُ الْآخِرُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ، ماییم السَّابِقُونَ و ما هستیم آخَرُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 بحارالأنوار، ج24، ص4/ المناقب، ج4، ص283/ نورالثقلین؛ «قوله تعالی و السابقون السابقون… مقربون» محذوف

17 (واقعه/ 11)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَابِقُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أمیرالمؤمنین (علیه السلام).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، پیشی‌گیرنده‌ی این امّت علیّ‎بن‎ابی‌طالب (علیه السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 بحارالأنوار، ج38، ص225/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج38، ص228/ فرات الکوفی، ص463

18 (واقعه/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ الْعَارِفُ لِلْإِمَامَهًِْ حِینَ یَظْهَرُ الْإِمَامُ.

 

امام رضا (علیه السلام) - السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ این‌ها کسانی هستند که عارف به مقام امامت هستند موقعی که آشکار می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 بحارالأنوار، ج48، ص274/ رجال الکشی، ص614

19 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ فَقَالَ… فَأَخْبِرْنِی عَنْ خُرُوجِ الْإِمَامَهًِْ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ (علیه السلام) إِلَی وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا الْحُجَّهًُْ فِیهِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی خَمْسَهًِْ نَفَرٍ شَهِدَتْ لَهُمْ بِالتَّطْهِیرِ مِنَ الشِّرْکِ وَ مِنْ عِبَادَهًِْ الْأَصْنَامِ وَ عِبَادَهًِْ کُلِّ شَیْءٍ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَصْلُهَا دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ یَقُولُ وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ وَ الْخَمْسَهًُْ الَّذِینَ نَزَلَتْ فِیهِمْ آیَهًُْ التَّطْهِیرِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهًُْ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیهم السلام) وَ هُمُ الَّذِینَ عَنَتْهُمْ دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَکَانَ سَیِّدُهُمْ فِیهَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) امْرَأَهًًْ شَرِکَتْهُمْ فِی التَّطْهِیرِ وَ لَیْسَ لَهَا فِی الْإِمَامَهًِْ شَیْءٌ وَ هِیَ أُمُّ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) فَلَمَّا قَبَضَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (سلام الله علیها) کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) أَوْلَی النَّاسِ بِالْإِمَامَهًِْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا وَ لِقَوْلِهِ (صلی الله علیه و آله) الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) إِمَامَا حَقٍّ قَامَا أَوْ قَعَدَا وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا فَکَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ مِنَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لِأَنَّهُ السَّابِقُ فَلَمَّا قُبِضَ کَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ مِنَ الْحُسَیْنِ بِحُجَّهًِْ السَّبْقِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ فَکَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَسْبَقَ مِنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ فَلَمَّا حَضَرَتِ الْحَسَنَ (علیه السلام) الْوَفَاهًُْ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَجْعَلَهَا فِی وُلْدِهِ وَ أَخُوهُ نَظِیرُهُ فِی التَّطْهِیرِ وَ لَهُ بِذَلِکَ وَ بِالسَّبْقِ فَضِیلَهًٌْ عَلَی وُلْدِ الْحَسَن (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - سؤال‌کننده‌ای از او پرسید… مرا از خارج‌شدن امامت از فرزندان امام حسن (علیه السلام) و قرارگرفتن آن در فرزندان امام حسین (علیه السلام) آگاه کن که آن چگونه است و دلیل آن چیست»؟ فرمود: «سخن خدای تبارک‌وتعالی: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/33) کاملاً شما را پاک سازد، این آیه در مورد پنج نفر نازل شد و به پاکی آن‌ها از شرک، پرستش بت‌ها و پرستش هرچیزی غیر از خدا شهادت داد. اصل آن دعای ابراهیم (علیه السلام) است آنجا که می‌گوید: «و من و فرزندانم را از پرستش بت‌ها دور نگاه دار». و پنج نفری که آیه‎ی تطهیر در مورد آن‌ها نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) هستند و آن‌ها مقصود دعای ابراهیم (علیه السلام) هستند. سرور آن‌ها در آن [آیه] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و فاطمه (سلام الله علیها) زنی بود که در طهارت شریک آن‌ها شد و برای او در امامت چیزی نیست ولی او مادر امامان (علیهم السلام) است. هنگامی‌که خداوند پیامبرش را قبض روح کرد، علیّّّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سزاوارترین مردم به امامت بود؛ به خاطر سخن خدای عزّوجلّ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ و به خاطر سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مورد حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام)؛ آن دو سرور جوانان اهل بهشتند و پدرشان از آن دو بهتر است و به خاطر سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله)، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) قیام کنند یا بنشینند امامان بر حقّند و پدرشان از آن دو بهتر است، بنابراین، علی (علیه السلام) از حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) به امامت سزاوارتر بود؛ چون او پیشگام [در ایمان و عمل خیر] است و هنگامی‌که از دنیا رفت، حسن (علیه السلام) از حسین (علیه السلام) به دلیل پیشگام‌بودن به امامت سزاوارتر بود و آن سخن خداوند است: وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ؛ حسن (علیه السلام) از حسین (علیه السلام) پیشگام‌تر و به امامت سزاورتر بود و هنگامی‌که وفات حسن (علیه السلام) فرا رسید، جایز نبود آن را در فرزندان خود قرار دهد درحالی‌که برادرش در پاکی همانند اوست و او به خاطر آن [پاکی] و به خاطر پیشگامی بر فرزندان حسن (علیه السلام) برتری دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص464 دعایم الإسلام، ج1، ص35؛ «بالتفاوت لفظی» / دعایم الإسلام، ج1، ص37

زراره و ابوبصیر و محمدبن‌مسلم و برید

1 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ زُرَارَهًُْ وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ وَ بُرَیْدٌ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوعبیده حذّاء گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: زراره و ابوبصیر و محمّدبن‌مسلم و برید از کسانی هستند که خداوند متعال فرموده است: وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ المُقَرَّبُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص466 وسایل الشیعهًْ، ج27، ص144/ رجال الکشی، ص136/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص290

2 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - أَحَبُّ النَّاسِ إِلَیَّ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً أَرْبَعَهًٌْ: بُرَیْدُ‌بْنُ‌مُعَاوِیَهًَْ بِالْبَاءِ الْمُفْرَدَهًِْ الْمَضْمُومَهًِْ وَ الرَّاءِ الْمُهْمَلَهًِْ الْمَفْتُوحَهًِْ الْبَجَلِیُّ وَ زُرَارَهًُْ وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ وَ أَبُو بَصِیرٍ. قَالَ (علیه السلام) فِی الْأَرْبَعَهًِْ الْمَذْکُورِینَ: إِنَّهُمْ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - محبوب‌ترین مردم نزد من چه زنده باشند چه مرده چهار نفر هستند: بریدبن‎معاویه، برید بجلّی، زراره، محمّدبن‌مسلم و ابوبصیر… امام (علیه السلام) در مورد چهار نفر مذکور فرمود: «آن‌ها از کسانی هستند که خدای تعالی [درباره‎ی آن‌ها] فرمود: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص466 رجال ابن داود، ص157

3 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - إِنِّی لَأُحَدِّثُ الرَّجُلَ بِالْحَدِیثِ وَ أَنْهَاهُ عَنِ الْجِدَالِ وَ الْمِرَاءِ فِی دِینِ اللَّهِ وَ أَنْهَاهُ عَنِ الْقِیَاسِ، فَیَخْرُجُ مِنْ عِنْدِی فَیَتَأَوَّلُ حَدِیثِی عَلَی غَیْرِ تَأْوِیلِهِ، إِنِّی أَمَرْتُ قَوْماً أَنْ یَتَکَلَّمُوا وَ نَهَیْتُ قَوْماً فَکُلٌّ تَأَوَّلَ لِنَفْسِهِ یُرِیدُ الْمَعْصِیَهًَْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ، فَلَوْ سَمِعُوا وَ أَطَاعُوا لَأَوْدَعْتُهُمْ مَا أَوْدَعَ أَبِی أَصْحَابَهُ، إِنَّ أَصْحَابَ أَبِی کَانُوا زَیْناً أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً أَعْنِی زُرَارَهًَْ وَ مُحَمَدِ بْنَ مُسْلِمٍ وَ مِنْهُمْ لَیْثٌ الْمُرَادِیُّ وَ بُرَیْدٌ الْعِجْلِیُّ، هَؤُلَاءِ الْقَوَّامُونَ بِالْقِسْطِ هَؤُلَاءِ الْقَوَّامُونَ بِالْقِسْطِ وَ هَؤُلَاءِ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - من به مردی حدیث می‌گویم و او را از جدال و ستیز در دین خدا نهی می‎کنم و از قیاس نهی می‌کنم؛ سپس از نزد من بیرون می‌رود و سخن مرا برخلاف حقیقتش تفسیر می‌کند، من به گروهی دستور داده‌ام که سخن بگویند و گروهی را نهی کرده‌ام ولی هرکدام به دلخواه خود [سخن مرا] توجیه می‌کند تا خدا و پیامبرش را معصیت کند و اگر می‌شنیدند و اطاعت می‌کردند، چیزی به آن‌ها می‌گفتم که پدرم به اصحابش گفت، اصحاب پدرم در حال حیات و ممات مایه‌ی زینت بودند؛ مقصودم زراره و محمّدبن‌مسلم است و از جمله‌ی آن‌ها است؛ لیث مرادی و برید عجلی، این‌ها قیام‌کنندگان به عدالتند، این‌ها قیام‌کنندگان به عدالتند و این‌ها هستند: السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمقرّبونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص466 رجال الکشی، ص170

4 (واقعه/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - مَا أَحْیَا ذِکْرَنَا وَ أَحَادِیثَ أَبِی إِلَّا زُرَارَهًُْ وَ أَبُو بَصِیرٍ لَیْثٌ الْمُرَادِیُّ وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ وَ بُرَیْدُ‌بْنُ‌مُعَاوِیَهًَْ الْبَجَلِیُّ وَ لَوْ لَا هَؤُلَاءِ مَا کَانَ أَحَدٌ یَسْتَنْبِطُ هَذَا هَؤُلَاءِ حُفَّاظُ الدِّینِ وَ أُمَنَاءُ أَبِی عَلَی حَلَالِ اللَّهِ وَ حَرَامِهِ وَ هُمُ السَّابِقُونَ إِلَیْنَا فِی الدُّنْیَا وَ السَّابِقُونَ إِلَیْنَا فِی الْآخِرَهًِْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هیچ‌کس نام ما و احادیث پدرم را زنده نکرده است مگر زراره و ابوبصیر و محمّدبن‌مسلم و بریدبن‌معاویه و اگر این‌ها نبودند هیچ‌کس این را استنباط نمی‌کرد. اینان حافظان دین و امنای پدرم بر حلال و حرام خدایند و کسانی هستند که در دنیا به‌سوی ما پیشی می‌گیرند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 روضه الواعظین، ج2، ص290/ نورالثقلین

آیه فی جَنَّاتِ النَّعیمِ [12]

 

در باغ‌های پرنعمت بهشت [جاى دارند].

 

آیه ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلینَ [13]

 

گروه زیادی [از آن‌ها] از امّت‌های نخستین‌اند.

 

1 (واقعه/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ ثُلَّهًٌْ مِنَ الْأَوَّلِینَ ابْنُ آدم (علیه السلام) الَّذِی قَتَلَهُ أَخُوهُ وَ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ حَبِیبٌ النَّجَّارُ صَاحِبُ یس وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - ثُلةٌ مِّنَ الاوّلین و قَلیل مِّنَ الآخِرِینَ؛ ثُلةٌ مِّنَ الاوّلین، فرزند آدم (علیه السلام) است که برادرش او را کشت و مؤمن آل فرعون و حبیب نجّار دوست و صاحب یس می‌باشند. و قَلیل مِّنَ الآخِرِینَ؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 بحارالأنوار، ج35، ص333/ البرهان

2 (واقعه/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ قَالَ: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ حِزْقِیلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِب (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - ثُلَّةٌ مِنَ الْاوّلین وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرینَ؛ ثُلَّةٌ مِنَ الْاوّلین؛ حزقیل مؤمن آل فرعون است. و قَلیل مِّنَ الآخِرِینَ؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 بحرالعرفان، ج15، ص262

3 (واقعه/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلیُّ ابنُ ابراهیمَ (علیه السلام) فی قَوْلِهِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ هُمْ أتْباعُ الْأنْبیَاءِ (علیهم السلام).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُلةٌ مِنَ الاوّلین، آن‌ها پیروان پیامبران (علیهم السلام) می‌باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 القمی، ج2، ص348/ البرهان

آیه وَ قَلیلٌ مِنَ الْآخِرینَ [14]

 

و اندکی از امّت‌های آخرین.

 

1 (واقعه/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ عَلِیُ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

 

امام صادق (وَ قَلیلٌ مِنَ الْآخِرینَ، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج35، ص333/ بحارالأنوار، ج38، ص230/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص621

2(واقعه/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ هُمْ أتْباعٌ النَّبیِّ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و قَلیلٌ مِنَ الآخِرِینَ، آن‌ها پیروان محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 البرهان/ القمی، ج2، ص348

3 (واقعه/ 14)

الکاظم (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ کَانَ عَلَی عَرْشِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْآخِرِینَ فَأَمَّا الْأَوَّلُونَ فَنُوحٌ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ أَمَّا الْأَرْبَعَهًُْ الْآخَرُونَ فَمُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیهم السلام).

 

امام کاظم (علیه السلام) - چون روز قیامت شود بر عرش خدای عزّوجلّ چهار کس از اوّلین و چهار کس از آخرین باشند. اوّلین؛ نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (علیهم السلام) و آخرین؛ محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) سپس بساطی پهن کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 الأمالی للصدوق، ص120

آیه عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ [15]

 

[مقرّبان] بر تخت‌هایی که در صفوف مختلف در کنار هم چیده شده قرار دارند.

 

1 (واقعه/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ أیْ مَنْصُوبَهًٍْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ یعنی نصب شده.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص468 بحرالعرفان، ج15، ص262/ البرهان/ القمی، ج2، ص348

2 (واقعه/ 15)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ أَسِرَّتَهَا مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ یَعْنِی أَوْسَاطَ السُّرُرِ مِنْ قُضْبَانِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مَضْرُوبَهًًْ عَلَیْهَا الْحِجَالُ وَ الْحِجَالُ مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ أَخَفَّ مِنَ الرِّیشِ وَ أَلْیَنَ مِنَ الْحَرِیر.

 

امام باقر (علیه السلام) - تخت‌های آن از مروارید و یاقوت می‌باشد و این کلام خداوند است که می‌فرماید: عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ یعنی وسط آن تخت‌ها از شاخه‌هایی از مروارید و یاقوت درست شده است که حجله‌ها بر روی آن‌ها برپا می‌شود و جنس آن حجله‌ها از مروارید و یاقوت می‌باشد. سبک‌تر از پر و نرم‌تر از ابریشم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 بحارالأنوار، ج8، ص218/ الاختصاص، ص357/ البرهان

آیه مُتَّکِئِینَ عَلَیْها مُتَقابِلِینَ [16]

 

درحالی‌که بر آن‌ها تکیه زده و روبه‌روی یکدیگرند.

 

آیه یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ [17]

 

نوجوانانی جاودان [در شكوه و طراوت] پیوسته بر گرد آنان می‌گردند.

 

1 (واقعه/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ أی مَسْرُورُون.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَطُوفُ عَلیْهِمْ ولدَانٌ مُّخَلدُونَ یعنی درحالی‌که شاد و خوشحال هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 القمی، ج2، ص348/ البرهان

2 (واقعه/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ أَیْ مَسْتُورُون.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ یعنی [نوجوانانی] پوشیده.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 بحارالأنوار، ج8، ص134/ فرات الکوفی، ص466؛ «ای مستورون» محذوف

3 (واقعه/ 17)

السّجّاد (علیه السلام) - قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِمُحِبِّینَا أَهْلَ الْبَیْتِ سَتَجِدُونَ مِنْ قُرَیْشٍ أَثَرَهًًْ فَاصْبِرُوا حَتَّی تَلْقَوْنِی عَلَی الْحَوْضِ شَرَابُهُ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَبْیَضُ مِنَ اللَّبَنِ وَ أَبْرَدُ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَلْیَنُ مِنَ الزُّبْدِ وَ أَنْتُمُ الَّذِینَ وَصَفَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به دوستداران ما اهل بیت (علیهم السلام) فرمود: «به‌زودی از قریش منیّت [و اختصاص‌دادن خلافت] به خود می‌یابید پس صبر کنید تا کنار حوض [کوثر] با من دیدار کنید؛ نوشیدنی آن از عسل شیرین‌تر، از شیر سفیدتر از یخ خنک‎تر و از کره نرم‎تر است و شما کسانی هستید که خداوند در کتابش توصیف فرمود: یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 بحارالأنوار، ج8، ص26/ فرات الکوفی، ص466

4 (واقعه/ 17)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْوِلْدَانُ أَوْلَادُ أَهْلِ الدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ لَهُمْ حَسَنَاتٌ فَیُثَابُونَ عَلَیْهَا وَ لَا سَیِّئَاتٌ فَیُعَاقَبُونَ عَلَیْهَا فَأُنْزِلُوا هَذِهِ الْمَنْزِلَهًَْ.

 

امام علی (علیه السلام) - آن‌ها اولاد اهل دنیا هستند که نه دارای اعمال نیکی هستند که به خاطر آن‌ها ثواب داده شوند و نه کارهای زشت انجام داده‌اند که مجازات شوند. به همین خاطر است که این مقام و منزلت به آن‌ها داده شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 بحارالأنوار، ج5، ص291/ نورالثقلین/ البرهان

5 (واقعه/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن النبی (صلی الله علیه و آله) أنَّهُ سُئِلَ عَنْ أَطْفَالِ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ هُمْ خَدَمُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی فرزندان مشرکان سؤال شد. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آن‌ها خدمتکاران اهل بهشت هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 بحارالأنوار، ج8، ص108/ نورالثقلین/ البرهان

آیه بِأَکْوابٍ وَ أَباریقَ وَ کَأْسٍ مِنْ مَعین [18]

 

با قدح‌هاو کوزه‌ها و جام‌هایی لبریز از شراب طهور.

 

1 (واقعه/ 18)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - حَوْضُنَا مُتْرَعٌ فِیهِ مَثْعَبَانِ یَنْصَبَّانِ مِنَ الْجَنَّهًِْ أَحَدُهُمَا مِنْ تَسْنِیمٍ وَ الْآخَرُ مِنْ مَعِین.

 

امام علی (علیه السلام) - حوض ما آب‌گاهی است بزرگ، دارای دو مجرا که از بهشت سرچشمه می‌گیرند؛ یکی از تسنیم است و دیگری از شراب طهور.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 الخصال، ج2، ص624

آیه لا یُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا یُنْزِفُونَ [19]

 

شرابی که نه از آن دردسر می‌گیرند و نه مست می‌شوند.

 

1 (واقعه/ 19)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لا یُنْزِفُونَ أیْ یُطْرِدُونَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لا یُنزِفُونَ یعنی رانده و دور نمی‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص470 البرهان

آیه وَفاکِهَةٍ مِمّا یَتَخَیَّرُونَ [20]

 

و میوه‌هایی از هر نوع که انتخاب کنند.

 

آیه وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ [21]

 

و گوشت پرنده از هرگونه که مایل باشند.

 

1 (واقعه/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ سَیِّدِ الْآدَامِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ فَقَالَ اللَّحْمُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی بهترین غذا در دنیا و آخرت پرسیدم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «گوشت است، آیا کلام خداوند عزّوجلّ را نشنیدی که می‌فرماید: و لحْمِ طَیْرٍ مِّمَّا یَشْتَهُونَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 الکافی، ج6، ص308/ وسایل الشیعهًْ، ج25، ص21/ بحارالأنوار، ج63، ص60/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - سَیِّدُ إِدَامِ الْجَنَّهًِْ اللَّحْمُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - که سرور خورشِ بهشت، گوشت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 المحاسن، ج2، ص460/ نورالثقلین

3 (واقعه/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - اللَّحْمُ سَیِّدُ الطَّعَامِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - گوشت، سرِور خوراک‌ها است در دنیا و در آخرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 الکافی، ج6، ص308/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 21)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَخْطُرُ عَلَی قَلْبِهِ الطَّیْرُ فَیَصِیرُ مُمَثَّلًا بَیْنَ یَدَیْهِ عَلَی مَا اشْتَهَی.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بر قلب انسان بهشتی [خوردن گوشت] پرنده خطور می‌کند پس طبق میل او روبرویش [آماده و] نمایان می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 بحارالأنوار، ج8، ص108

آیه وَ حُورٌ عینٌ [22]

 

و همسرانی از حورالعین دارند.

 

1 (واقعه/ 22)

الباقر (علیه السلام) - مَا مِنْ أَحَدٍ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا کَانَ لَهُ مِنَ الْأَزْوَاجِ خَمْسُمِائَهًِْ حَوْرَاءَ مَعَ کُلِّ حَوْرَاءَ سَبْعُونَ غُلَاماً وَ سَبْعُونَ جَارِیَهًًْ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَنْثُورُ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَکْنُونُ وَ تَفْسِیرُ الْمَکْنُونِ بِمَنْزِلَهًِْ اللُّؤْلُؤِ فِی الصَّدَفِ لَمْ تَمَسَّهُ الْأَیْدِی وَ لَمْ تَرَهُ الْأَعْیُنُ وَ أَمَّا الْمَنْثُورُ فَیَعْنِی فِی الْکَثْرَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - هیچ مؤمنی وارد بهشت نمی‌شود، مگر اینکه پانصد حوری را به ازدواج خود درمی‌آورد. همراه هر حوری هفتاد خادم و هفتاد کنیزک می‌باشد، آن‌ها به مانند لؤلؤ منثور و لؤلؤ مکنون می‌باشند. معنای مکنون این است که مانند مروارید در داخل صدف می‌باشند که دست‌ها آن را لمس نکرده‌اند و چشم‌ها آن را ندیده‌اند و معنای منثور این است که زیاد هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 بحارالأنوار، ج8، ص214

2 (واقعه/ 22)

الرّضا (علیه السلام) - أَبُو إِسْحَاقَ الْمَوْصِلِیُ: أَنَّ قَوْماً مِمَّا وَرَاءَ النَّهَرِ سَأَلُوا الرِّضَا (علیه السلام) عَنِ الْحُورِ الْعِینِ مِمَ خُلِقْنَ وَ عَنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ إِذَا دَخَلُوهَا أَوَّلَ مَا یَأْکُلُونَ… فَقَالَ (علیه السلام) أَمَّا الْحُورُ الْعِینُ فَإِنَّهُنَّ خُلِقْنَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَ التُّرَابِ لَا یَفْنَیْنَ.

 

امام رضا (علیه السلام) - ابواسحاق موصلی گوید: گروهی از ماوراء النّهر، از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردند: «خداوند حوریان بهشتی را از چه چیزی آفریده…»؟ فرمود: «حوریان بهشتی از زعفران و خاک آفریده شده‌اند که فناپذیر نیستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 المناقب، ج4، ص355

3 (واقعه/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - الْمُؤْمِنُ یُزَوَّجُ ثَمَانَمِائَهًِْ عَذْرَاءَ وَ أَرْبَعَهًَْ آلَافِ ثَیِّبٍ وَ زَوْجَتَیْنِ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ثَمَانُمِائَهًِْ عَذْرَاءَ قَالَ: نَعَمْ مَا یَفْرِشُ فِیهِنَّ شَیْئاً إِلَّا وَجَدَهَا کَذَلِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیِّ شَیْءٍ خُلِقْنَ الْحُورُ الْعِینُ قَالَ: مِنْ تُرْبَهًِْ الْجَنَّهًِْ النُّورَانِیَّهًِْ وَ یُرَی مُخُّ سَاقَیْهَا مِنْ وَرَاءِ سَبْعِینَ حُلَّهًْ کَبِدُهَا مِرْآتُهُ وَ کَبِدُهُ مِرْآتُهَا، قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَهُنَّ کَلَامٌ یُکَلِّمْنَ بِهِ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ قَالَ نَعَمْ کَلَامٌ یَتَکَلَّمْنَ بِهِ لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ بِمِثْلِهِ، قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ یَقُلْنَ نَحْنُ الْخَالِدَاتُ فَلَا نَمُوتُ وَ نَحْنُ النَّاعِمَاتُ فَلَا نَبْأَسُ وَ نَحْنُ الْمُقِیمَاتُ فَلَا نَظْعَنُ وَ نَحْنُ الرَّاضِیَاتُ فَلَا نَسْخَطُ طُوبَی لِمَنْ خُلِقَ لَنَا وَ طُوبَی لِمَنْ خُلِقْنَا لَهُ نَحْنُ اللَّوَاتِی لَوْ أَنَ‌قَرْنَ إِحْدَانَا عُلِّقَ فِی جَوِّ السَّمَاءِ لَأَغْشَی نُورُهُ الْأَبْصَار.

 

امام صادق (علیه السلام) - مرد مؤمن با هشتصد دختر باکره و چهارهزار زن بیوه و با دو حورالعین در بهشت ازدواج می‌کند. گفتم: «جانم فدای تو! هشتصد باکره»!؟ فرمود: «بلی! هرگاه بر یکی از آن‌ها وارد می‌شود، او را باکره می‌بیند». گفتم: «جانم فدای تو! حورالعین از چه‌چیزی خلق شده‌اند»؟ فرمود: «از خاک نورانی بهشت و استخوان ساق پای او از پس هفتاد لباس فاخر دیده می‌شود، جگر زن، آینه‌ی مرد است و جگر مرد، آینه‌ای برای آن زن». گفتم: «قربانت گردم! آیا آن‌ها با کلام با بهشتیان سخن می‌گویند»؟ فرمود: «بلی! آن‌ها با کلامی صحبت می‌کنند که مردمان مانند آن و یا بهتر از آن را نشنیده‌اند». گفتم: «آن کلام چیست»؟ فرمود: «با کلام نرم و لطیف می‌گویند: ما جاودان هستیم پس نمی‌میریم، ما در ناز و نعمت هستیم پس دچار سختی و گرفتاری نمی‌شویم. ما ساکن و مقیم هستیم و دیگر کوچ نمی‌کنیم و ما راضی هستیم پس خشمگین نمی‌شویم. خوش‌به‌حال کسی که برای ما آفریده شده است و خوش‌به‌حال کسی که ما برای او آفریده شده‌ایم و ما آنان زنانی هستیم که اگر موی یکی از ما در فضای آسمان آویزان شود، نور آن دیدگان را می‌پوشاند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص472 القمی، ج2، ص82/ البرهان

4 (واقعه/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ أَدْنَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ مَنْزِلَهًًْ مِنَ الشُّهَدَاءِ مَنْ لَهُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ زَوْجَهًٍْ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ أَرْبَعَهًُْ آلَافِ بِکْرٍ وَ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ ثَیِّبٍ تَخْدُمُ کُلَّ زَوْجَهًٍْ مِنْهُنَّ سَبْعُونَ أَلْفَ خَادِمٍ غَیْرَ أَنَّ الْحُورَ الْعِینَ یُضَعَّفُ لَهُنَّ یَطُوفُ عَلَی جَمَاعَتِهِنَّ فِی کُلِّ أُسْبُوعٍ فَإِذَا جَاءَ یَوْمُ إِحْدَاهُنَّ أَوْ سَاعَتُهَا اجْتَمَعْنَ إِلَیْهَا یُصَوِّتْنَ بِأَصْوَاتٍ لَا أَصْوَاتَ أَحْلَی مِنْهَا وَ لَا أَحْسَنَ حَتَّی مَا یَبْقَی فِی الْجَنَّهًِْ شَیْءٌ إِلَّا اهْتَزَّ لِحُسْنِ أَصْوَاتِهِنَّ یَقُلْنَ أَلَا نَحْنُ الْخَالِدَاتُ فَلَا نَمُوتُ أَبَداً وَ نَحْنُ النَّاعِمَاتُ فَلَا نَبْأَسُ أَبَداً وَ نَحْنُ الرَّاضِیَاتُ فَلَا نَسْخَطُ أَبَداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پایین‌ترین افراد بهشت که شأن و منزلت آن‌ها از شهیدان پایین‌تر است، کسانی هستند که دارای دوازده هزار زن از حورالعین بهشتی هستند و چهارهزار زن باکره و دوازده‌هزار زن بیوه. هرکدام از آن زنان هفتاد هزار خدمتکار دارند جز اینکه خدمتکاران حوریان دو برابر است که در سرتاسر هفته در اطراف گروه خود می‌چرخند و وقتی‌که روز و یا ساعت یکی از آن زنان فرا می‌رسد، همه‌ی آن زنان گرد او جمع می‌شوند و با صداهایی که بهتر و زیباتر از آن‌ها پیدا نمی‌شود به آواز خواندن می‌پردازند. تا آنجا که در بهشت چیزی باقی نمی‌ماند که از زیبایی صدای آن‌ها به رقص درنیاید. آن زنان می‌گویند: هان بدانید که ما جاودانیم پس هرگز نمی‌میریم. ما در ناز و نعمت هستیم پس هرگز دچار فقر و سختی نمی‌گردیم. ما از زندگی خود راضی هستیم پس هرگز به خشم و غضب نمی‌آییم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص474 بحارالأنوار، ج8، ص198/ البرهان

5 (واقعه/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - لَوْ أَنَّ حَوْرَاءَ مِنْ حُورِ الْجَنَّهًِْ أَشْرَفَتْ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا وَ أَبْدَتْ ذُؤَابَهًًْ مِنْ ذَوَائِبِهَا لَأَمَتْنَ أَهْلَ الدُّنْیَا أَوْ لَأَمَاتَتْ أَهْلَ الدُّنْیَا وَ إِنَّ الْمُصَلِّیَ لَیُصَلِّی فَإِذَا لَمْ یَسْأَلْ رَبَّهُ أَنْ یُزَوِّجَهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ قُلْنَ مَا أَزْهَدَ هَذَا فِینَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - اگر یک حوری از حوریان بهشتی بر مردمان دنیا روی آورد و طرّه‌ای از موهای خود را نمایان سازد، اهل دنیا شیفته‌ی او می‌شوند و یا اینکه می‌میرند و اگر نمازگزار در هنگام نماز از پروردگارش نخواهد که این حوری‌ها را زوجه‌ی او بگرداند، آن حوریان می‌گویند: «این مرد، چقدر به ما بی‌علاقه است»!؟

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص474 بحارالأنوار، ج8، ص199

6 (واقعه/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ فِی الْجَنَّهًِْ سُوقاً مَا فِیهَا شِرًی وَ لَا بَیْعٌ إِلَّا الصُّوَرُ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ مَنِ اشْتَهَی صُورَهًًْ دَخَلَ فِیهَا وَ إِنَّ فِیهَا مَجْمَعَ حُورِ الْعِینِ یَرْفَعْنَ أَصْوَاتَهُنَّ بِصَوْتٍ لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ بِمِثْلِهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در بهشت بازاری است که در آن جز شکل‌های مردان و زنان خرید و فروشی نیست. هرکس شکلی را بخواهد در آن وارد می‌شود [و به آن شکل در می‌آید] و در آن محل اجتماع حورالعین است که با صدای رسا آوازی می‌خوانند که خلایق مثل آن را نشنیده‌اند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص474 جامع الأخبار، ص173

آیه کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ [23]

 

همچون مروارید [در صدف] پنهان.

 

آیه جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ [24]

 

این‌ها پاداشی است مطابق اعمالی که انجام می‌دادند.

 

آیه لا یَسْمَعُونَ فی‌ها لَغْواً وَ لا تَأْثیماً [25]

 

در آنجا نه لغو و بیهوده‌ای می‌شنوند نه سخنان گناه آلود.

 

1 (واقعه/ 25)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لا یَسْمَعُونَ فِی‌ها لَغْواً أَیْ مَا لَا فَائِدَهًَْ فِیهِ مِنَ الْکَلَامِ وَ لَا تَأْثِیماً أَیْ لَا یَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: أَثِمْتَ. لِأَنَّهُمْ لَا یَتَکَلَّمُونَ بِمَا فِیهِ إِثْمٌ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لایَسْمَعُونَ فِی‌ها لَغْواً یعنی سخنی که فایده‌ای در آن نیست [نمی‌شنوند]. وَ لاتَأْثِیماً یعنی بعضی به بعضی دیگر نمی‌گویند: گناه کردی، چون آن‌ها سخنی که در آن گناه است نمی‌گویند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص474 بحارالأنوار، ج8، ص108

2 (واقعه/ 25)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا یَسْمَعُونَ فِی‌ها لَغْواً وَ لا تَأْثِیماً قَالَ الْفُحْشَ وَ الْکَذِبَ وَ الْخَنَی (الْخَنَا).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لا یَسْمَعُونَ فِیهَا لغْوا و لا تَأْثِیمًا یعنی نه فحش می‌شنوند و نه دروغ و نه ساز و آواز.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص476 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

آیه إِلّا قِیلاً سَلاماً سَلاماً [26]

 

تنها سخنی که می‌شنوند «سلام» است، «سلام».

 

آیه وَ أَصْحابُ الْیَمینِ ما أَصْحابُ الْیَمینِ [27]

 

و اصحاب یمین و خجستگان، چه اصحاب یمین و خجستگانی!

 

1 (واقعه/ 27)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ وَ أَصْحَابُ الْیَمِینِ مَا أَصْحَابُ الْیَمِینِ قَالَ: عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَصْحَابُهُ شِیعَتُهُ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و أَصْحَابُ الیَمِینِ مَا أَصْحَابُ الیَمِینِ منظور از یمین علی (علیه السلام) و یاران و شیعیان او می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص476 نورالثقلین/ البرهان/ القمی، ج2، ص348

2 (واقعه/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - حُذَیْفَهًَْ‌بْنِ‌الْیَمَانِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَرْسَلَ إِلَی بِلَالٍ فَأَمَرَهُ فَنَادَی بِالصَّلَاهًِْ قَبْلَ وَقْتِ کُلِّ یَوْمٍ فِی رَجَبٍ لِثَلَاثَهًَْ عَشَرَ خَلَتْ مِنْهُ، قَالَ: فَلَمَّا نَادَی بِلَالٌ بِالصَّلَاهًِْ فَزِعَ النَّاسُ مِنْ ذَلِکَ فَزَعاً شَدِیداً، وَ ذُعِرُوا وَ قَالُوا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَیْنَ أَظْهُرِنَا لَمْ یَغِبْ عَنَّا وَ لَمْ یَمُتْ، فَاجْتَمَعُوا وَ حَشَدُوا فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَمْشِی حَتَّی انْتَهَی إِلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَأَخَذَ بِعِضَادَتِهِ، فِی الْمَسْجِدِ مَکَانٌ یُسَمَّی السُّدَّهًَْ فَسَلَّمَ ثُمَّ قَالَ: هَلْ تَسْمَعُونَ یَا أَهْلَ السُّدَّهًِْ فَقَالُوا سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا فَقَالَ هَلْ تُبَلِّغُونَ قَالُوا: ضَمِنَّا ذَلِکَ لَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ أُخْبِرُکُمْ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهِمَا قِسْماً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ أَصْحابُ الْیَمِینِ وَ أَصْحابُ الشِّمالِ فَأَنَا مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ أَنَا خَیْرُ أَصْحَابِ الْیَمِینِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از حذیفهًْ‌بن‌یمان نقل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به‌دنبال بلال فرستاد و به او دستور داد که پیش از وقت و بی‌موقع اذان بگوید. سیزده روز از ماه رجب گذشته بود. وقتی بلال اذن سر داد، مردم از این کار به‌شدّت ترسیدند و وحشت کردند و گفتند: «پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در میان ما است؛ نه از ما پنهان شده است و نه مرده است»! بنابراین جمع شدند و گرد هم آمدند. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیاده آمد تا اینکه به دری از درهای مسجد رسید و دو طرف در را گرفت. در مسجد مکانی بود که سدّه نامیده می‌شد، سلام کرد و گفت: «ای اهل سدّه! می‌شنوید»؟ گفتند: «بلی! شنیدیم و اطاعت کردیم». سپس پرسید: «آیا ابلاغ می‌کنید»؟ گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! ما آن را ضمانت می‌کنیم». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به شما خبر دهم که خداوند مردم را دوگونه خلق کرده است و من را در بهترین گروه قرار داده است و این گفته‌ی خداوند است که می‌فرماید: و أَصْحَابُ الیَمِینِ؛ وأَصْحَابُ الشِّمَال؛ پس من جزو اصحاب یمین هستم و من در میان اصحاب یمین از همه بهتر هستم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص476 القمی، ج2، ص347

3 (واقعه/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سلمان (رحمة الله علیه) قَالَ دَخَلْتُ عَلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی مَرَضِهِ الَّذِی قُبِضَ فِیهِ فَجَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ عَمَّا یَجِدُ وَ قُمْتُ لِأَخْرُجَ فَقَالَ لِیَ اجْلِسْ یَا سلمان (رحمة الله علیه) فَسَیَشْهَدُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَمْراً إِنَّهُ لَمِنْ خَیْرِ الْأُمُورِ فَجَلَسْتُ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ رِجَالٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ رِجَالٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ دَخَلَتْ فاطمهًْ (سلام الله علیها) ابْنَتُهُ فِیمَنْ دَخَلَ فَلَمَّا رَأَتْ مَا بِرسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنَ الضَّعْفِ خَنَقَتْهَا الْعِبْرَهًُْ حَتَّی فَاضَ دَمْعُهَا عَلَی خَدِّهَا فَأَبْصَرَ ذَلِکَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَال إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ فَجَعَلَهُمْ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی وَ عَلِیّاً (علیه السلام) فِی خَیْرِهِمَا قِسْماً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از سلمان (رحمة الله علیه) [نقل شده است] که گفت: در بیماریی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن از دنیا رفت، نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدم و روبرویش نشستم و حال او پرسیدم و برخاستم تا بروم که به من فرمود: «ای سلمان (رحمة الله علیه) بنشین! به‌زودی خدای عزّوجلّ امری را که از بهترین امور است به تو نشان می‌دهد». پس نشستم و درآن‌حال ناگهان مردانی از اهلبیتش و مردانی از اصحابش وارد شدند و دخترش فاطمه (سلام الله علیها) در میان آن‌هایی‌که آمدند وارد شد و هنگامی‌که ضعف و ناتوانی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را دید، غرق در گریه شد تا اینکه اشکش بر صورتش جاری شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را دید و فرمود: «خدای تعالی خلق را آفرید و آن‌ها را دو قسمت قرار داد و من و علی (علیه السلام) را در بهترین دو قسمت قرار داد و آن سخن خدای متعال است: وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص476 بحارالأنوار، ج40، ص66/ الأمالی للطوسی، ص606/ بحارالأنوار، ج22، ص502

4 (واقعه/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَسَمَ الْخَلْقَ فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهِمَا قَسْماً فَذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِین.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - راستی! خدای تعالی آفریدگان خود را به دو گروه تقسیم کرده است و مرا در گروه شایسته‌ای از آن دو گروه قرار داد، چنان‌که خود در قرآن به این دو گروه اشاره کرده است: أَصْحابِ الْیَمِینِ و اصحاب الشمال.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 العمدهًْ، ص8

5 (واقعه/ 27)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَل قَالَ قُلْت وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ قَالَ هُمْ وَ اللَّهِ مِنْ شِیعَتِنَا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجل: وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ پرسیدم. فرمود: «به خدا سوگند! آن‌ها از شیعیان ما هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 بحارالأنوار، ج27، ص139: / بحارالأنوار، ج84، ص46/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص699

6 (واقعه/ 27)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أُنْزِلَتِ النُّبُوَّهًُْ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ أَسْلَمْتُ غَدَاهًَْ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ فَکَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یُصَلِّی وَ أَنَا أُصَلِّی عَنْ یَمِینِهِ وَ مَا مَعَهُ أَحَدٌ مِنَ الرِّجَالِ غَیْرِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ.

 

امام علی (علیه السلام) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) روز دوشنبه به پیامبری رسید و من صبح روز سه‌شنبه مسلمان شدم، پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز می‌خواند و من در طرف راست او نماز می‌خواندم و از مردها کسی جز من با او نبود و خداوند نازل کرد: أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 شواهدالتنزیل، ج2، ص300

7 (واقعه/ 27)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ تَخَتُّمِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِیَمِینِهِ لِأَیِّ شَیْءٍ کَانَ فَقَالَ إِنَّمَا کَانَ یَتَخَتَّمُ بِیَمِینِهِ لِأَنَّهُ إِمَامُ أَصْحَابِ الْیَمِینِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ تَعَالَی أَصْحَابَ الْیَمِینِ وَ ذَمَّ أَصْحَابَ الشِّمَالِ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - ابن أبی‌عمیر گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) انگشتر را به دست راست می‌کرد»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «زیرا آن‌جناب بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امام و پیشوای اصحاب یمین بودند و حق تعالی اصحاب یمین را مدح و اصحاب شمال را مذمّت فرموده است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 علل الشرایع، ج1، ص158/ نورالثقلین

8 (واقعه/ 27)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ مَا تَوَجَّهَ إِلَیَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ دَاعٍ دَعَانِی {وَلِیِّی} یَسْأَلُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ إِنَّ الْکَلِمَاتِ الَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ قَالَ اللَّهُمَّ أَنْتَ وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی وَ الْقَادِرُ عَلَی طَلِبَتِی وَ قَدْ تَعْلَمُ حَاجَتِی‌فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا مَا رَحِمْتَنِی وَ غَفَرْتَ لِی زَلَّتِی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا آدَمُ أَنَا وَلِیُّ نِعْمَتِکَ وَ الْقَادِرُ عَلَی طَلِبَتِکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ حَاجَتَکَ فَکَیْفَ سَأَلْتَنِی بِحَقِّ هَؤُلَاءِ فَقَالَ یَا رَبِّ إِنَّکَ لَمَّا نَفَخْتَ فِیَّ الرُّوحَ رَفَعْتُ رَأْسِی إِلَی عَرْشِکَ فَإِذَا حَوْلَهُ مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَعَلِمْتُ أَنَّهُ أَکْرَمُ خَلْقِکَ عَلَیْکَ ثُمَّ عُرِضَتْ عَلَیَّ الْأَسْمَاءُ فَکَانَ مِمَّنْ مَرَّ بِی مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ آلُ مُحَمَّدٍ وَ أَشْیَاعُهُمْ فَعَلِمْتُ أَنَّهُمْ أَقْرَبُ خَلْقِکَ إِلَیْکَ قَالَ صَدَقْتَ یَا آدَمُ (علیه السلام).

 

امام باقر (علیه السلام) - خداوند عزیز می‌فرماید هیچ دعاکننده‌ای متوجّه درگاه من نشده که محبوب‌تر از آن کسی که دعا می‌کند و از من درخواست می‌نماید، باشد. به حقّ محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیتش کلماتی را که آدم (علیه السلام) از خداوند تلقّی نمود این بود که گفت: اللَّهُمَّ أَنْتَ وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی وَ الْقَادِرُ عَلَی طَلِبَتِی وَ قَدْ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا مَا رَحِمْتَنِی وَ غَفَرْتَ زَلَّتِی. خداوند به آدم (علیه السلام) خطاب نمود: «آدم (علیه السلام)! من ولی نعمت تو هستم و قادر بر انجام درخواستت می‌باشم و حاجتت را نیز می‌دانم امّا چه شد که از من به‌حقّ محمّد (صلی الله علیه و آله) و آل او درخواست نمودی»؟ عرض کرد: «پروردگارا! وقتی روح در من دمیدی سر به‌جانب عرش بلند کردم دیدم در اطراف فرش نوشته است؛ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ محمّد رَسُولُ اللهِ، فهمیدم محمّد (صلی الله علیه و آله) گرامی‌ترین مخلوق نزد تو است آنگاه که اسماء بر من عرضه شد در میان گروهی از اصحاب یمین که از پیش من عبور کردند آل محمّد (صلی الله علیه و آله) و پیروان آن‌ها را مشاهده کردم، فهمیدم آن‌ها مقرّب‌ترین مردم در نزد تو هستند». فرمود: «راست گفتی آدم (علیه السلام)»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص628

9 (واقعه/ 27)

الباقر (علیه السلام) - لَوْ عَلِمَ النَّاسُ کَیْفَ ابْتِدَاءُ الْخَلْقِ مَا اخْتَلَفَ اثْنَانِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ قَالَ کُنْ مَاءً عَذْباً أَخْلُقْ مِنْکَ جَنَّتِی وَ أَهْلَ طَاعَتِی وَ کُنْ مِلْحاً أُجَاجاً أَخْلُقْ مِنْکَ نَارِی وَ أَهْلَ مَعْصِیَتِی ثُمَّ أَمَرَهُمَا فَامْتَزَجَا فَمِنْ ذَلِکَ صَارَ یَلِدُ الْمُؤْمِنُ الْکَافِرَ وَ الْکَافِرُ الْمُؤْمِنَ ثُمَّ أَخَذَ
 طِیناً مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ فَعَرَکَهُ عَرْکاً شَدِیداً فَإِذَا هُمْ کَالذَّرِّ یَدِبُّونَ فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْیَمِینِ إِلَی الْجَنَّهًِْ بِسَلَامٍ وَ قَالَ لِأَصْحَابِ الشِّمَالِ إِلَی النَّارِ وَ لَا أُبَالِی ثُمَّ أَمَرَ نَاراً فَأُسْعِرَتْ فَقَالَ لِأَصْحَابِ الشِّمَالِ ادْخُلُوهَا فَهَابُوهَا فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْیَمِینِ ادْخُلُوهَا فَدَخَلُوهَا فَقَالَ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً فَکَانَتْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَقَالَ أَصْحَابُ الشِّمَالِ یَا رَبِّ أَقِلْنَا فَقَالَ قَدْ أَقَلْتُکُمْ فَادْخُلُوهَا فَذَهَبُوا فَهَابُوهَا فَثَمَّ ثَبَتَتِ الطَّاعَهًُْ وَ الْمَعْصِیَهًُْ فَلَا یَسْتَطِیعُ هَؤُلَاءِ أَنْ یَکُونُوا مِنْ هَؤُلَاءِ وَ لَا هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاء.

 

امام باقر (علیه السلام) - اگر مردم بدانند آغاز آفرینش چگونه بوده، دو تن با یکدیگر [در امر دین] اختلاف نکنند. همانا خدای عزّوجلّ پیش از آنکه مخلوق را بیافریند، فرمود: آبی گوارا پدید آی، تا از تو بهشت و اهل طاعت خود را بیافرینم و آبی شور و تلخ پدید آی تا از تو دوزخ و اهل معصیتم را بیافرینم، سپس به آن دو دستور فرمود تا آمیخته شدند، ازاین‌جهت است که مؤمن کافر زاید و کافر مؤمن. آنگاه گِلی را از صفحه‌ی زمین برگرفت و آن را به‌شدّت مالش داد، به ناگاه مانند مور به جنبش در آمدند سپس به اصحاب یمین فرمود: به سلامت به‌سوی بهشت و به اصحاب شمال فرمود: «به‌سوی دوزخ و باکی هم ندارم». آنگاه امر فرمود تا آتشی افروخته گشت و به اصحاب شمال فرمود: «در آن داخل شوید»، از آن ترسیدند و پرهیز کردند، سپس به اصحاب یمین فرمود: «داخل شوید»! آن‌ها داخل شدند، پس فرمود: «سرد و سلامت باش»! آتش سرد و سلامت شد. اصحاب شمال گفتند: «پروردگارا از لغزش ما درگذر و از نو بگیر»، فرمود: «از نو گرفتم، داخل شوید، ایشان برفتند و باز ترسیدند، در آنجا فرمانبرداری و نافرمانی پابرجا گشت، پس نه این دسته توانند از آن‌ها باشند و نه آن‌ها توانند از این‌ها باشند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص478 الکافی، ج2، ص6/ نورالثقلین

10 (واقعه/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) أَنْتَ الَّذِی احْتَجَّ اللَّهُ بِکَ فِی ابْتِدَائِهِ الْخَلْقَ حَیْثُ أَقَامَهُمْ أَشْبَاحاً فَقَالَ لَهُمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی قَالَ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولِی قَالُوا بَلَی قَالَ وَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَأَبَی الْخَلْقُ کُلُّهُمْ جَمِیعاً إِلَّا اسْتِکْبَاراً وَ عَتَوْا عَنْ وَلَایَتِکَ إِلَّا نَفَرٌ قَلِیلٌ وَ هُمْ أَقَلُّ الْقَلِیلِ وَ هُمْ أَصْحَابُ الْیَمِین.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که به علی (علیه السلام) فرمود: «تویی که خدا نسبت به تو در آغاز آفرینش حجّت را تمام کرد، چون از همه نمونه‌ای برپاداشت و به آنان فرمود: «آیا پروردگارتان نیستم»؟ گفتند: «چرا»! و فرمود: «محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ی من است»؟ گفتند: «آری»! و فرمود: «علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین است و همه‌ی خلق از روی تکبّر و سرکشی از ولایت تو سرباز زدند جز اندکی و آنان کمتر از کمند و آنان اصحاب یمین می‌باشند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص480 تأویل الأیات الظاهره، ص629

11 (واقعه/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - انَّ أَصْحابِ الْیَمِینِ هُمُ الَّذِینَ قَبَضَهُِمُ اللَّهُ مِنْ کَتِفَ آدم (علیه السلام) الاَیْمَنَ وَ ذَرَاَهُم فِی صُلْبِهِ وَ أَصْحابُ الشِّمالِ هُمُ الَّذِینَ قَبَضَهُِمُ اللَّهُ مِنْ کَتِفَ آدم (علیه السلام) الاَیْسَرَ وَ ذَرَاَهُم فِی صُلْبِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - اصحاب یمین کسانی هستند که خداوند آن‌ها را از شانه‌ی راست آدم (علیه السلام) گرفت و در صلب او قرار داد و اصحاب شمال کسانی هستند که خداوند آن‌ها را از شانه‌ی چپ آدم (علیه السلام) گرفت و در صلب او قرار داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص480 بحرالعرفان، ج15، ص276

12 (واقعه/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - مَهْمَا رَأَیْتَ مِنْ نَزَقِ أَصْحَابِکَ وَ خُرْقِهِمْ فَهُوَ مِمَّا أَصَابَهُمْ مِنْ لَطْخِ أَصْحَابِ الشِّمَالِ وَ مَا رَأَیْتَ مِنْ حُسْنِ شِیَمِ مَنْ خَالَفَهُمْ وَ وَقَارِهِمْ فَهُوَ مِنْ لَطْخِ أَصْحَابِ الْیَمِینِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه در کسی جهل و حماقت و شتاب‌کاری در امور [بدون تدبّر و تفکّر] و بداخلاقی را دیدی، بدان که [طینت] او از اصحاب شمال و از اهل جهنّم است. و اگر دیدی کسی را باوقار و خوش اخلاق، بدان که [طینت] او از اصحاب یمین و از اهل بهشت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص480 علل الشرایع، ج1، ص83

13 (واقعه/ 27)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ فَقَالَ وَ أَبُوهُ یَسْمَعُ (علیه السلام) حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَبَضَ قَبْضَهًًْ مِنْ تُرَابِ التُّرْبَهًِْ الَّتِی خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ (علیه السلام) فَصَبَّ عَلَیْهَا الْمَاءَ الْعَذْبَ الْفُرَاتَ ثُمَّ تَرَکَهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً ثُمَّ صَبَّ عَلَیْهَا الْمَاءَ الْمَالِحَ الْأُجَاجَ فَتَرَکَهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَلَمَّا اخْتَمَرَتِ الطِّینَهًُْ أَخَذَهَا فَعَرَکَهَا عَرْکاً شَدِیداً فَخَرَجُوا کَالذَّرِّ مِنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ وَ أَمَرَهُمْ جَمِیعاً أَنْ یَقَعُوا فِی النَّارِ فَدَخَلَ أَصْحَابُ الْیَمِینِ فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ أَبَی أَصْحَابُ الشِّمَالِ أَنْ یَدْخُلُوهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: مردی از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه پرسید: و [به خاطر بیاور] زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذرّیّه‌ی آن‌ها را برگرفت و آن‌ها را گواه بر خویشتن ساخت [و فرمود]: «آیا من پروردگار شما نیستم»؟ گفتند: «آری». (اعراف/172) حضرت (علیه السلام) درحالی‌که پدرش می‌شنید پاسخ داد. پدرم به من حدیث فرمود: «خدای عزّوجلّ یک مشت از خاک زمینی که آدم (علیه السلام) را از آن آفرید برگرفت و آب گوارای فرات بر آن بریخت و آن را چهل صباح به‌حال خود گذاشت، سپس بر آن آب شور و تلخ ریخت و چهل صباح دیگر واگذاشت. چون آن گل خمیر شد، آن را برگرفت و به‌شدّت مالید، آنگاه آدمیان مانند مور از راست و چپش به جنبش درآمدند، به همگی دستور فرمود به آتش درآیند، اصحاب یمین داخل شدند و آتش بر آن‌ها سرد و سلامت گشت و اصحاب شمال از داخل شدن سرپیچی کردند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص480 الکافی، ج2، ص7/ نورالثقلین

آیه فی سِدْرٍ مَخْضُودٍ [28]

 

آن‌ها در سایه‌ی درختان «سدرِ» بی‌خار قراردارند.

 

1 (واقعه/ 28)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ قَالَ شَجَرٌ لَا یَکُونُ لَهُ وَرَقٌ وَ لَا شَوْکٌ فِیه.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی سِدْرٍ مَّخْضُودٍ آن درختی است که نه برگ دارد و نه خار.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سِدْرٍ مَخْضُودٍ أَیْ نَبِقٍ مَخْضُودٍ أَیْ مَنْزُوعِ الشَّوْکَهًِْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سِدْرٍ مَخْضُودٍ یعنی میوه درخت سدری که مخضود است یعنی خارش کنده شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 بحرالعرفان، ج15، ص269

3 (واقعه/ 28)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَقْبَلَ أَعْرَابِیٌّ فَقَالَ: یَا رَسُولَ الله (صلی الله علیه و آله) قَدْ ذَکَرَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ شَجَرَهًًْ مُوذِیَهًًْ وَ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ فِی الْجَنَّهًِْ شَجَرَهًًْ تُوذِی صَاحِبَهَا. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): مَا هِیَ؟ قَالَ: هِیَ السِّدْرُ فَإِنَّ لَهَا شَوْکاً. فَقَالَ لَهُ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ سِدْرٍ مَخْضُودٍ یَخْضِدُ اللَّهُ شَوْکَهُ فَجَعَلَ مَکَانَ کُلِّ شَوْکَهًٍْ ثَمَرَهًًْ ثُمَّ یَنْفَتِقُ الثَّمَرَهًُْ مِنْهَا عَنِ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ لَوْناً مِنْ طَعَامٍ مَا مِنْهَا مِنْ لَوْنٍ یُشْبِهُ الْآخَرَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عربی بادیه‌نشین خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! خداوند در قرآن نام از درخت موذی و آزاردهی برده است و من فکر نمی‌کردم در بهشت چنین درختی باشد که صاحب خود را اذیّت می‌کند». فرمود: «کدام درخت»؟ عرض کرد: «درخت سدر؛ زیرا دارای خار است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مگر خداوند نمی‌فرماید: فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ؛ مفهومش این است که خداوند خارهای آن را قطع می‎کند و به‌جای هر خار میوه‌ای قرار می‎دهد، هر میوه‌ای هفتاد و دو رنگ مادّه‌ی غذایی دارد که هیچ‌یک شباهتی به دیگری ندارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 بحرالعرفان، ج15، ص272

آیه وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ [29]

 

و در سایه‌ی درخت [خوش رنگ و پربرگ] طلح.

 

1 (واقعه/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ قال بَعْضُهُ إِلَی بَعْض.

 

امام صادق (علیه السلام) - و طَلعٍ مَّنضُودٍ، یعنی متراکم و روی هم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 القمی، ج2، ص348/ البرهان/ نورالثقلین

2 (واقعه/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَغَیْرُهُ: هُوَ شَجَرُ الْمَوْزِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ؛ آن درخت موز است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 بحارالأنوار، ج8، ص108

آیه وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ [30]

 

و سایه‌ای گسترده.

 

1 (واقعه/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ رَأَیْتُ فِیهَا شَجَرَهًَْ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَا فِی الْجَنَّهًِْ قَصْرٌ وَ لَا مَنْزِلٌ إِلَّا وَ فِیهَا فُتْرٌ مِنْهَا وَ أَعْلَاهَا أَسْفَاطُ حُلَلٍ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ الْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَهًُْ أَلْفِ حُلَّهًٍْ مَا فِیهَا حُلَّهًٌْ یُشْبِهُ الْأُخْرَی عَلَی أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ هُوَ ثِیَابُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ الْجَنَّهًِْ کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ذَلِکَ الظِّلِّ مَسِیرَهًَْ مِائَهًِْ عَامٍ فَلَا یَقْطَعُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبی را دیدم، اصل آن درخت در منزل علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بود، هیچ قصر و منزلی در بهشت نیست مگر اینکه یک شاخه از آن درخت در آن وجود دارد، بالای آن درخت سبدهایی پر از سندس و استبرق وجود دارد که در هر سبدی هزارهزار سبد وجود دارد و در هر سبدی صدهزار حُلّه است، هیچ حلّه‌ای در آن نیست که به دیگری شباهت داشته باشد، با اینکه دارای الوان مختلف هستند، آن‌ها لباس‌های اهل بهشت می‌باشند، در وسط آن سایه‌ای است کشیده شده، پهنای بهشت به‌قدر پهنای آسمان و زمین است، بهشت برای افرادی که به خدا و رسول ایمان داشته باشند آماده شده. اگر شخص سواری مدّت صد سال در آن سایه راه طی کند آن سایه تمام نخواهد شد و همین است قول خدا که می‌فرماید: وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 بحارالأنوار، ج8، ص137/ بحارالأنوار، ج43، ص99/ نورالثقلین

2 (واقعه/ 30)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ قَالَ ظِلٌّ مَمْدُودٌ وَسَطَ الْجَنَّهًِْ فِی عَرْضِ الْجَنَّهًِْ وَ عَرْضُ الْجَنَّهًِْ کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضُ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ذَلِکَ الظِّلِّ مَسِیرَهًَْ مِائَهًِْ عَامٍ فَلَا یَقْطَعُه.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و ظِل مَّمْدُودٍ آن سایه‌ی گسترده در وسط بهشت و در پهنای آن قرار دارد و عرض بهشت مانند عرض آسمان و زمین است. شخصی که سواره است، مدّت صد سال نمی‌تواند آن سایه را بپیماید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص482 القمی، ج2، ص348/ بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص336 وبحارالأنوار، ج18، ص408؛ «قال ظل ممدود… عرض الجنهًْ «محذوف/ البرهان

3 (واقعه/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّیَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمنِ وَفْدا وَ یَتَنَعَّمُونَ فِی جَنَّاتٍ فِی ظِلٍّ مَمْدُودٍ فِی مِثْلِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ أَطْیَبَ مِنْ ذَلِک.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - درباره‌ی این آیات: یَوْمَ نَحْشُرُ الْمتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمنِ وَفْدا (مریم/85) و وَ یَتَنَعَّمُونَ فِی جَنَّاتٍ فِی ظِلٍّ مَمْدُودٍ سؤال شد، [فرمود]: «[مؤمنان] در باغ‌های بهشتی از نعمت‌ها بهره‌مند می‌شوند، در سایه‌ای که مثل فاصله‌ی بین طلوع فجر تا طلوع خورشید و بهتر از آن [است]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 بحارالأنوار، ج8، ص159/ نورالثقلین؛ «قول الله زوجل… الرحمان و فدا…» محذوف

4 (واقعه/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبْضَ رُوحِ الْمُؤْمِن قَالَ فَیَدْخُلُ فَإِذَا هُوَ بِشَجَرَهًٍْ ذَاتِ ظِلٍّ مَمْدُود.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی که خدای تبارک‌وتعالی بخواهد جان مؤمن را بگیرد. فرمود: «سپس وارد [بهشت] می‌شود و ناگهان در زیر درختی که دارای سایه‌ای گسترده است قرار می‌گیرد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 بحارالأنوار، ج8، ص211

5 (واقعه/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - فَإِذَا انْتَهَی إِلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ قِیلَ لَهُ هَاتِ الْجَوَازَ قَالَ هَذَا جَوَازِی مَکْتُوبٌ فِیهِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هَذَا جَوَازٌ جَائِزٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ لِفُلَانِ‌بْنِ‌فُلَانٍ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَیُنَادِی مُنَادٍ یُسْمِعُ أَهْلَ الْجَمْعِ کُلَّهُمْ أَلَا إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قَدْ سُعِدَ سَعَادَهًًْ لَا یَشْقَی بَعْدَهَا أَبَداً قَالَ فَیَدْخُلُ فَإِذَا هُوَ بِشَجَرَهًٍْ ذَاتِ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْکُوب.

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی مؤمن به در بهشت می‌رسد، به او گفته می‌شود: «برگه‌ی عبورت را نشان بده». می‌گوید: «این جواز عبور من است، در آن نوشته شده است: به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان، این جواز عبوری است که از طرف خداوند عزیز حکیم، پروردگار جهانیان برای فلانی فرزند فلانی صادر شده است. آنگاه ندا دهنده‌ای با صدای بلند که همه می‌شنوند می‌گوید: «هان، بدانید که فلانی فرزند فلانی به سعادتی دست یافته است که پس از آن هرگز دچار بدبختی و شقاوت نمی‌گردد». سپس داخل می‌شود. ناگهان درختی را می‌بیند که دارای سایه‌ی بزرگی است و آبی‌ریزان و میوه‌هایی آویزان از آن درخت، اسم آن درخت رضوان است، از تنه‎ی آن درخت دو چشمه جاری است ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْکُوب.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 الإختصاص، ص350/ البرهان

آیه وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ [31]

 

و در کنار آبشارها.

 

1 (واقعه/ 31)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ماءٍ مَسْکُوبٍ أَیْ مَرْشُوش.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و مَاء مَّسْکُوبٍ معنای مسکوب، پاشیده و پراکنده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ البرهان

آیه وَ فاکِهَةٍ کَثیرَةٍ [32]

 

و میوه‌های فراوان.

 

1 (واقعه/ 32)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل… وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ دانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِیلًا مِنْ قُرْبِهَا مِنْهُمْ یَتَنَاوَلُ الْمُؤْمِنُ مِنَ النَّوْعِ الَّذِی یَشْتَهِیهِ مِنَ الثِّمَارِ بِفِیهِ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ إِنَ الْأَنْوَاعَ مِنَ الْفَاکِهَهًِْ لَیَقُلْنَ لِوَلِیِّ اللَّهِ یَا وَلِیَّ اللَّهِ کُلْنِی قَبْلَ أَنْ تَأْکُلَ هَذَا قَبْلِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی سؤال پرسیده شد و ایشان در سخنی طولانی حال بهشتیان و میوه‌هایشان را وصف کردند که فرمود: همین است گفتار خدای عزّوجل: و درحالی است که سایه‌های درختان بهشتی بر آن‌ها فرو افتاده و چیدن میوه‌هایش بسیار آسان است! . (انسان/14) و از بس نزدیک است مؤمن همان‌طورکه بر تخت خویش تکیه زده با دهان خود میوه مورد نظرش را می‌چیند و هریک از انواع میوه‌ها به آن دوست خدا می‌گویند: «مرا بخور پیش از آنکه آن دیگری را بخوری».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 الکافی، ج8، ص99/ نورالثقلین

آیه لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ [33]

 

که هرگز پایان نمی‌گیرد و ممنوع نمی‌شود.

 

1 (واقعه/ 33)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ أَیْ لَا یَنْقَطِعُ وَ لَا یُمْنَعُ أَحَدٌ مِنْ أَخْذِهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ یعنی اینکه نه قطع می‌شود و نه کسی از چیدن آن منع می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص484 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348

2 (واقعه/ 33)

الرّضا (علیه السلام) - قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) یَا سُلَیْمَانُ هَلْ یَعْلَمُ اللَّهُ جَمِیعَ مَا فِی الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) لَیْسَ عِلْمُهُ بِذَلِکَ بِمُوجِبٍ لِانْقِطَاعِهِ عَنْهُمْ لِأَنَّهُ قَدْ یَعْلَمُ ذَلِکَ ثُمَّ یَزِیدُهُمْ ثُمَّ لَا یَقْطَعُهُ عَنْهُم وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ فَهُوَ جَلَّ وَ عَزَّ یَعْلَمُ ذَلِکَ وَ لَا یَقْطَعُ عَنْهُمُ الزِّیَادَهًَْ أَ رَأَیْتَ مَا أَکَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ وَ مَا شَرِبُوا أَ لَیْسَ یُخْلِفُ مَکَانَهُ قَالَ بَلَی قَالَ أَ فَیَکُونُ یَقْطَعُ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ قَدْ أَخْلَفَ مَکَانَهُ قَالَ سُلَیْمَانُ لَا قَالَ فَکَذَلِکَ کُلَّمَا یَکُونُ فِیهَا إِذَا أَخْلَفَ مَکَانَهُ فَلَیْسَ بِمَقْطُوعٍ عَنْهُمْ قَالَ سُلَیْمَانُ بَلْ یَقْطَعُهُ عَنْهُمْ وَ لَا یَزِیدُهُمْ قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) إِذاً یَبِیدُ مَا فِیهِمَا وَ هَذَا یَا سُلَیْمَانُ إِبْطَالُ الْخُلُودِ وَ خِلَافُ الْکِتَابِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُول وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ.

 

امام رضا (علیه السلام) - سپس امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! آیا خداوند تمام آنچه در بهشت و جهنّم است می‌داند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «علم خدا به آن‌ها، موجب انقطاع عالم آخرت نمی‌شود زیرا خداوند می‌داند بعد اضافه می‌دهد و از آن‌ها قطع نمی‌کند. خداوند می‌فرماید: وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ این را می‌داند و زیاده را از ایشان قطع نمی‌کند. مرا خبر ده که آنچه اهل بهشت می‌خورند و آنچه می‌نوشند آیا چنان نیست که بدل و جانشینی در جایش قرار دهد». سلیمان گفت: «بلی»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «پس آیا خدا چنان باشد که آن را از ایشان قطع کند و حال آنکه در جایش بدل و جانشینی قرار داده». سلیمان گفت: «نه»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «پس همچنین هرچه در بهشت می‌باشد و میوه‌های فراوان که هرگز پایان نمی‌گیرد و ممنوع نمی‌شود». سلیمان گفت: «بلی! آن را از ایشان قطع می‌کند و ایشان را زیاد نمی‌دهد». امام رضا (علیه السلام) فرمود: «درآن‌هنگام آنچه در آن است نابود می‌شود و اینکه‌ای سلیمان! باطل‌کردن خلود خلاف کتاب خدا است زیرا که خدای عزّوجلّ می‌فرماید وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص486 بحارالأنوار، ج10، ص332/ الاحتجاج، ج2، ص403/ التوحید، ص446/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج1، ص184

3 (واقعه/ 33)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ رَأَیْتُ فِیهَا شَجَرَهًَْ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ أَسْفَلُهَا ثِمَارُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ طَعَامُهُمْ مُتَذَلِّلٌ فِی بُیُوتِهِمْ یَکُونُ فِی الْقَضِیبِ مِنْهَا مِائَهًُْ لَوْنٍ مِنَ الْفَاکِهَهًِْ مِمَّا رَأَیْتُمْ فِی دَارِ (ثِمَارِ) الدُّنْیَا وَ مَا لَمْ تَرَوْهُ وَ مَا سَمِعْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تَسْمَعُوا مِثْلَهَا وَ کُلَّمَا یُجْتَنَی مِنْهَا شَیْءٌ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَة.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبی را دیدم، اصل آن درخت در منزل علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بود. میوه‌های اهل بهشت از آن درخت آویزان است و غذای هرکسی در خانه‌ی خود از شاخه‌ی آن آویزان شده است و در هر شاخه، آن درخت صد رنگ میوه وجود دارد که بخشی از آن رنگ‌ها را هرگز در دنیا ندیده است. وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص486 بحارالأنوار، ج8، ص137/ بحارالأنوار، ج18، ص408/ بحارالأنوار، ج43، ص99

4 (واقعه/ 33)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ نَصْرِ‌بْنِ‌قَابُوسَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ ظِلٍ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ قَالَ یَا نَصْرُ، إِنَّهُ وَ اللَّهِ لَیْسَ حَیْثُ یَذْهَبُ النَّاسُ إِنَّمَا هُوَ الْعَالَمُ وَ مَا یَخْرُجُ مِنْهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - نصربن‌قابوس گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیات: ظِل مَّمْدُودٍ * و مَاء مَّسْکُوبٍ * و فَاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ * لا مَقْطُوعَةٍ و لا مَمْنُوعَةٍ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «ای نصر! به خدا قسم این آیات این‌گونه نیستند که مردم فکر می‌کنند. این همان علم است و آنچه از آن خارج می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص486 مجمع البحرین، ج5، ص416/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص104/بصایرالدرجات، ص505

5 (واقعه/ 33)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ نَخْلَ الْجَنَّهًْ لَا یُؤْخَذُ مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّا أَعَادَهُ اللَّهُ کَمَا کَانَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از آن دانه و میوه‌ای چیده نمی‌شود مگر اینکه خداوند آن را به شکل اوّل برمی‌گرداند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: لامَقْطُوعَةٍ و لامَمْنُوعَةٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص486 بحارالأنوار، ج8، ص219/ الاختصاص، ص357

6 (واقعه/ 33)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْجَنَّهًُْ الَّتِی أَعَدَّهَا اللَّهُ تَعَالَی لِلْمُؤْمِنِینَ خَطَّافَهًٌْ لِأَبْصَارِ النَّاظِرِینَ فِیهَا دَرَجَاتٌ مُتَفَاضِلَاتٌ وَ مَنَازِلُ مُتَعَالِیَاتٌ لَا یَبِیدُ نَعِیمُهَا وَ لَا یَضْمَحِلُّ حُبُورُهَا وَ لَا یَنْقَطِعُ سُرُورُهَا وَ دَامَتْ لَهُمُ النِّعْمَهًُْ فِی أَنْهَار وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَة.

 

امام علی (علیه السلام) - بهشتی که خداوند آن را برای پرهیزکاران آماده کرده دیده‌ها را خیره می‌کند، در آنجا درجات متفاوتی است. منزل‌ها بلند و عالی، نعمتش پایان‌پذیر نیست و آراستگی آن نابود نمی‌شود و سرور و شادمانی در آن قطع نمی‌شود نعمت برای آن‌ها پیوسته هست در جوی‌های آبی که تغییر نکرده، وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَة.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص486 بحارالأنوار، ج75، ص30

7 (واقعه/ 33)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ نَخْلَ الْجَنَّهًِْ جُذُوعُهَا ذَهَبٌ أَحْمَرُ وَ کَرَبُهَا زَبَرْجَدٌ أَخْضَرُ وَ شَمَارِیخُهَا دُرٌّ أَبْیَضُ وَ سَعَفُهَا حُلَلٌ خُضْرٌ وَ رُطَبُهَا أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ الْفِضَّهًِْ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْیَنُ مِنَ الزُّبْدِ لَیْسَ فِیهِ عَجَمٌ طُولُ الْعِذْقِ اثْنَا عَشَرَ ذِرَاعاً مَنْضُودَهًًْ مِنْ أَعْلَاهُ إِلَی أَسْفَلِهِ لَا یُؤْخَذُ مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّاأَعَادَهُ اللَّهُ کَمَا کَانَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ وَ إِنَّ رُطَبَهَا لَأَمْثَالُ الْقِلَالِ وَ مَوْزَهَا وَ رُمَّانَهَا أَمْثَالُ الدُّلِیِ وَ أَمْشَاطُهُمْ وَ مَجَامِرُهُمُ الدُّر.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ریشه‌های درخت خرمایی که در بهشت است طلای قرمز رنگ است و تنه و ساقه‌ی آن از زبرجد سبز رنگ و خوشه‌های آن مروارید سفید رنگ و برگ آن، لباس‌های سبز رنگ است و خرمای آن، سفیدتر از مروارید است و شیرین‌تر از عسل و نرمتر از کره. در آن هیچ سفتی و سختی نیست. درازی خوشه‌ی آن دوازده متر است، از بالا تا پایین مرتّب و چیده شده است. از آن دانه و میوه‌ای چیده نمی‌شود مگر اینکه خداوند آن را به شکل اوّل برمی‌گرداند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: لامَقْطُوعَةٍ و لامَمْنُوعَةٍ دانه‌های خرمای آن درشت است چون کوزه‌ی سفالین و موز و انار آن به بزرگی سطل. شانه‌های اهل بهشت از جنس طلا است و آتشدان‌های بخور ایشان از مروارید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص488 الإختصاص، ص357/ البرهان

8 (واقعه/ 33)

الباقر (علیه السلام) - أَنَ طُوبَی شَجَرَهًٌْ فِی الْجَنَّهًِْ ثَابِتَهًٌْ فِی دَارِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ هِیَ لَهُ وَ لِشِیعَتِهِ وَ عَلَی تِلْکَ الشَّجَرَهًِْ أَسْفَاطٌ فِیهَا حُلَلٌ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ مِنْهَا أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَهًُْ أَلْفِ حُلَّهًٍْ لَیْسَ مِنْهَا حُلَّهًٌْ إِلَّا مُخَالِفَهًًْ لِلَوْنِ الْأُخْرَی إِلَّا أَنَّ أَلْوَانَهَا کُلَّهَا خُضْرٌ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ فَهَذَا أَعْلَی تِلْکَ الشَّجَرَهًِْ وَ وَسَطُهَا ظِلُّهُمْ‌یُظِلُّ عَلَیْهِمْ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ظِلِّ تِلْکَ الشَّجَرَهًِْ مِائَهًَْ عَامٍ قَبْلَ أَنْ یَقْطَعَهَا وَ أَسْفَلُهَا ثَمَرُهَا مُتَدَلٍّ عَلَی بُیُوتِهِمْ یَکُونُ مِنْهَا الْقَضِیبُ مِثْلَ الْقَصَبَهًِْ فِیهَا مِائَهًُْ لَوْنٍ مِنَ الْفَوَاکِهِ مَا رَأَیْتَ وَ لَمْ تَرَ وَ مَا سَمِعْتَ وَ لَمْ تَسْمَعْ مُتَدَلٍّ عَلَی بُیُوتِهِمْ کُلَّ مَا قَطَعُوا مِنْهَا ثَمَّ یَنْبُتُ مَکَانَهُ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَة.

 

امام باقر (علیه السلام) - همانا به من خبر داده شده که طوبی درختی است در بهشت که ریشه آن در خانه علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است، و این درخت برای ایشان و پیروان اوست. بر روی درخت جامه‌دان‌هایی است که در هریک از آن‌ها لباس‌هایی فاخر از سندس و استبرق قرار دارد و برای هر بنده‌ای هزار هزار جامه‌دان است که در هر یک صدهزار لباس قرار دارد که رنگ هریک با دیگری متفاوت است، مگر اینکه رنگ همه آن‌ها سبز و از سندس و استبرق است. پس این بلندترین بخش درخت است. میانه آن سایه‌های درخت است که اگر سواری تیزرو در سایه آن درخت به تاخت برود صد سال طول می‌کشد تا آن را بپیماید. پایین‌ترین آن میوه‌های درخت است که به خانه‌هایشان نزدیک است هریک از شاخه‌های آن مانند چوبی است که صد نوع میوه بر آن روییده، از میوه‌هایی که دیده‌ای یا تاکنون ندیده‌ای. خداوند متعال می‌فرماید: لامَقْطُوعَةٍ و لامَمْنُوعَةٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص488 فرات الکوفی، ص210/ بحارالأنوار، ج8، ص154

آیه وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَة [34]

 

و همسرانی والا مقام.

 

1 (واقعه/ 34)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ (علیه السلام) تِلْکَ غُرَفٌ بَنَاهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِأَوْلِیَائِه و فِیهَا فُرُشٌ مَرْفُوعَةٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ مِنَ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ بِأَلْوَانٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ حَشْوُهَا الْمِسْکُ وَ الْکَافُورُ وَ الْعَنْبَرُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَة.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای علی (علیه السلام)! خداوند سبحان این غرفه‌ها را برای دوستانش آماده کرده است و در میان آن‌ها همسرانی والامقام هستند و به‌روی یکدیگر افتاده که از رنگ‌های گوناگون حریر و دیبا هستند و درون آن‌ها مشک و کافور و عنبر است و این است مفهوم سخن پروردگار: وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص488 الکافی، ج8، ص97/ بحارالأنوار، ج8، ص128/ بحارالأنوار، ج8، ص157/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص721/ القمی، ج2، ص246

2 (واقعه/ 34)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ تِلْکَ الْغُرَفَ بَنَی اللَّهُ لِأَوْلِیَائِهِ بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ الزَّبَرْجَدِ سُقُوفُهَا الذَّهَبُ مَحْکُوکَهًًْ بِالْفِضَّهًِْ لِکُلِّ غُرْفَهًٍْ مِنْهَا أَلْفُ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهِ وَ فِیهَا فُرُشٌ مَرْفُوعَهًٌْ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ مِنَ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ بِأَلْوَانٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ حَشْوُهَا الْمِسْکُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الْکَافُورُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَة.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای علی (علیه السلام)! خداوند سبحان این غرفه‌ها را برای دوستانش از درّ و یاقوت و زبرجد ساخته است و سقف آن‌ها طلا است که با نقره طرازبندی شده و هر غرفه، هزار در طلایی دارد و بر هر دری فرشته و همسرانی والا مقام گماشته شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص488 بحارالأنوار، ج8، ص128

3 (واقعه/ 34)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ أَسِرَّتَهَا مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَة و عَلَی السُّرُرِ مِنَ الْفُرُشِ عَلَی قَدْرِ سِتِّینَ غُرْفَهًًْ مِنْ غُرَفِ الدُّنْیَا بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ.

 

امام باقر (علیه السلام) - تخت‌های آن از مروارید و یاقوت می‌باشد و این کلام خداوند است که می‌فرماید: عَلی سُرُرٍ مَّوضُونَةٍ بر روی آن تخت‌ها فرش‌هایی گسترده است که اندازه‌ی آن شصت برابر اتاق‌های دنیایی است که روی هم قرار داده شده‌اند و این گفته‌ی خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: و فُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 بحارالأنوار، ج8، ص218/ الاختصاص، ص357

آیه إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً [35]

 

ما آن‌ها را آفرینش نوینی بخشیدیم.

 

1 (واقعه/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَتْ عَجُوزٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ادْعُ لِی بِالْجَنَّهًِْ فَقَالَ إِنَّ الْجَنَّهًَْ لَا یَدْخُلُهَا الْعَجُوزُ فَبَکَتِ المَرْأَهًُْ فَضَحِکَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ أَ مَا سَمِعْتِ قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیرزن اشجعیّه در خدمت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بود آن جناب (علیه السلام) فرمود: «در بهشت پیر زن‌ها داخل نمی‌شوند». اشک‌هایش جاری شد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند در قرآن می‌فرماید: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً عُرُباً أَتْراباً».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 مستدرک الوسایل، ج8، ص410/ بحارالأنوار، ج16، ص294/ المناقب، ج1، ص148

2 (واقعه/ 35)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً قَالَ الْحُورَ الْعِینَ فِی الْجَنَّهًْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاء، منظور از زنان، حورالعین در بهشت می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 35)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): یَعْنِی النِّسَاءَ الْآدَمِیَّاتِ وَ الْعَجْزَ الشَّمَطَ یَقُولُ: خَلَقْنَاهُنَّ بَعْدَ الْکِبَرِ وَ الْهَرَمِ فِی الدُّنْیَا خَلْقاً آخَرَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً مقصود زنان آدمی‌زاد و پیر هستند که موی سرشان سیاه و سفید شده است. می‌فرماید: «ما آن‌ها را بعد از پیری و کهنسالی در دنیا، آفریدیم آفریدن دیگری [که همیشه دوشیزه و هم‌سن‌وسالند]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 بحارالأنوار، ج8، ص110

بهشت

1 (واقعه/ 35)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ جُرْدٌ مُرْدٌ مُکَحَّلِینَ مُکَلَّلِینَ مُطَوَّقِینَ مُسَوَّرِینَ مُخَتَّمِینَ نَاعِمِینَ مَحْبُورِینَ مُکَرَّمِینَ یُعْطَی أَحَدُهُمْ قُوَّهًَْ مِائَهًِْ رَجُلٍ فِی الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ الشَّهْوَهًِْ وَ الْجِمَاعِ قُوَّهًُْ غِذَائِهِ قُوَّهًُْ مِائَهًِْ رَجُلٍ فِی الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ یَجِدُ لَذَّهًَْ غِذَائِهِ مِقْدَارَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ وَ لَذَّهًَْ عَشَائِهِ مِقْدَارَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ قَدْ أَلْبَسَ اللَّهُ وُجُوهَهُمُ النُّورَ وَ أَجْسَادَهُمُ الْحَرِیرَ بِیضَ الْأَلْوَانِ صُفْرَ الْحُلِیِّ خُضْرَ الثِّیَابِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - اهل بهشت، بدون مو و بدون ریش و سبیل هستند، سرمه زده‌اند، تاج بر سر گذاشته‌اند، گردنبند و النگو و انگشتر به‌دست دارند. دارای پوست لطیف هستند، زیبا و مورد احترام می‌باشند، به هرکدام از آن‌ها در خوردن و نوشیدن و اشت‌ها و آمیزش جنسی، قوّت و قدرت صد مرد داده شده است و لذّتی که از یکبار ناهار خوردن می‌برد، به‌اندازه‌ی چهل سال است و لذّتی که از خوردن شام می‌برد، آن هم به‌اندازه‌ی چهل سال است. خداوند چهره‌ی آن‌ها را با نور و بدن‌هایشان را با ابریشم پوشانده است. رنگ‌هایشان سفید است و زیورآلاتشان به رنگ زرد و لباس‌هایشان سبز رنگ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 الإختصاص، ص358/ البرهان

2 (واقعه/ 35)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ یُحْیَوْنَ فَلَا یَمُوتُونَ أَبَداً وَ یَسْتَیْقِظُونَ فَلَا یَنَامُونَ أَبَداً وَ یَسْتَغْنُونَ فَلَا یَفْتَقِرُونَ أَبَداً وَ یَفْرَحُونَ فَلَا یَحْزَنُونَ أَبَداً وَ یَضْحَکُونَ فَلَا یَبْکُونَ أَبَداً وَ یُکْرَمُونَ فَلَا یُهَانُونَ أَبَداً وَ یَفْکَهُونَ وَ لَا یُقَطِّبُونَ أَبَداً وَ یُحْبَرُونَ وَ یُسَرُّونَ أَبَداً وَ یَأْکُلُونَ فَلَا یَجُوعُونَ أَبَداً وَ یَرْوُونَ فَلَا یَظْمَئُونَ أَبَداً وَ یَکْسُونَ فَلَا یَعْرُونَ أَبَداً وَ یَرْکَبُونَ وَ یَتَزَاوَرُونَ أَبَداً یُسَلِّمُ عَلَیْهِمُ الْوِلْدَانُ
 الْمُخَلَّدُونَ أَبَداً بِأَیْدِیهِمْ أَبَارِیقُ الْفِضَّهًِْ وَ آنِیَهًُْ الذَّهَبِ أَبَداً مُتَّکِئِینَ عَلی سُرُرٍ أَبَداً عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ أَبَداً تَأْتِیهِمُ التَّحِیَّهًُْ وَ التَّسْلِیمُ مِنَ اللَّهِ أَبَداً نَسْأَلُ اللَّهَ الْجَنَّهًَْ بِرَحْمَتِهِ إِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

 

امام باقر (علیه السلام) - بدانید که اهل بهشت همیشه زنده هستند و هیچ‌وقت نمی‌میرند، بیدارند و هرگز نمی‌خوابند، همیشه بی‌نیاز هستند و هیچ‌وقت دچار فقر نمی‌شوند. شادمانی می‌کنند و هیچ‌وقت غمگین نمی‌شوند و می‌خندند و هیچ‌وقت گریه نمی‌کنند و همیشه مورد احترام هستند، پس هیچ‌وقت خوار و ذلیل نمی‌شوند. اهل مزاح و شوخی هستند و هیچ‌وقت عصبانی نمی‌شوند و همیشه شاد و خوشحال هستند. می‌خورند و هیچ‌وقت گرسنه نمی‌شوند و دائماً می‌نوشند پس هیچ‌وقت تشنه نمی‌مانند و لباس پوشانده می‌شوند، پس هیچ‌وقت برهنه نیستند. همیشه سواره هستند و دائماً به دیدار یکدیگر می‌روند و پسرانی که جاودان و مخلّد هستند دائماً بر آن‌ها سلام می‌کنند و در دستانشان همیشه سبوهایی از نقره و ظرف‌هایی از طلا می‌باشد و
دائماً بر تخت‌هایی تکیه داده‌اند. و همیشه درحالی‌که بر تخت‌های آراسته بهشتی نشسته و [به سرنوشت شوم آن‌ها] می‌نگرند! . (مطففقین/35) و همیشه از جانب خداوند بر آن‌ها سلام و درود فرستاده می‌شود. به لطف و رحمت خداوند از او بهشت می‌طلبیم و بر هر چیزی تواناست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص490 الإختصاص، ص358/ البرهان

3 (واقعه/ 35)

الباقر (علیه السلام) إِنَّ أَرْضَ الْجَنَّهًِْ رُخَامُهَا فِضَّهًٌْ وَ تُرَابُهَا الْوَرْسُ وَ الزَّعْفَرَانُ وَ کَنْسُهَا الْمِسْکُ وَ رَضْرَاضُهَا الدُّرُّ وَ الْیَاقُوتُ.

 

امام باقر (علیه السلام) - سنگ‌های مرمر زمینِ بهشت از نقره است و خاک آن از ورَس (شبیه زعفران) می‌باشد و جارو زدن آن با مشک است و شن‌های آن از مروارید و یاقوت می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص492 بحارالأنوار، ج8، ص218/ البرهان

4 (واقعه/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ أَنْهَارَ الْجَنَّهًِْ تَجْرِی فِی غَیْرِ أُخْدُودٍ أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْیَنُ مِنَ الزُّبْدِ طِینُ النَّهَرِ مِسْکٌ أَذْفَرُ وَ حَصَاهُ الدُّرُّ وَ الْیَاقُوتُ تَجْرِی فِی عُیُونِهِ وَ أَنْهَارِهِ حَیْثُ یَشْتَهِی وَ یُرِیدُ فِی جَنَّاتِهِ وَلِیُّ اللَّهِ فَلَوْ أَضَافَ مَنْ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَأَوْسَعَهُمْ طَعَاماً وَ شَرَاباً وَ حُلَلًا وَ حُلِیّاً لَا یَنْقُصُهُ مِنْ ذَلِکَ شَیْء.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - نهرهای بهشت در جاهایی که حفره نیست جاری می‌شود، از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر و از کره نرمتر است. گل آن نهر، مشک بسیار خوشبو است و سنگریزه‌های آن مروارید و یاقوت. چشمه‌ها و نهرهایش در هرجایی از بهشت که ولیّ خدا دوست داشته باشد و اراده کند، جاری می‌شود. اگر تمام کسانی که در دنیا هستند از جن گرفته تا انسان در آنجا مهمان باشند، غذا و نوشیدنی و لباس‌ها و زیورآلات آن‌ها را در بر می‌گیرد و هیچ‌چیزی از آن کم نمی‌آید و کاسته نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص492 الإختصاص، ص357/ البرهان

5 (واقعه/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - هِشَامُ‌بْنُ‌الْحَکَمِ: سَأَلَ الزِّنْدِیقُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ فَمِنْ أَیْنَ قَالُوا إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ یَأْتِی الرَّجُلُ مِنْهُمْ إِلَی ثَمَرَهًٍْ یَتَنَاوَلُهَا فَإِذَا أَکَلَهَا عَادَتْ کَهَیْئَتِهَا؟ قَالَ (علیه السلام) نَعَمْ ذَلِکَ عَلَی قِیَاسِ السِّرَاجِ یَأْتِی الْقَابِسُ فَیَقْتَبِسُ عَنْهُ فَلَا یَنْقُصُ مِنْ ضَوْئِهِ شَیْئاً وَ قَدِ امْتَلَأَتِ الدُّنْیَا مِنْهُ سِرَاجاقَالَ أَ لَیْسُوا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ تَزْعُمُ أَنَّهُ لَا تَکُونُ لَهُمُ الْحَاجَهًُْ قَالَ بَلَی لِأَنَّ غِذَاءَهُمْ رَقِیقٌ لَا ثِقْلَ لَهُ بَلْ یَخْرُجُ مِنْ أَجْسَادِهِمْ بِالْعَرَقِ قَالَ فَکَیْفَ تَکُونُ الْحَوْرَاءُ فِی کُلِّ مَا أَتَاهَا زَوْجُهَا عَذْرَاءَ قَالَ إِنَّهَا خُلِقَتْ مِنَ الطِّیبِ لَا تَعْتَرِیهَا عَاهَهًٌْ وَ لَا تُخَالِطُ جِسْمَهَا آفَهًٌْ وَ لَا یَجْرِی فِی ثَقْبِهَا شَیْءٌ وَ لَا یُدَنِّسُهَا حَیْضٌ فَالرَّحِمُ مُلْتَزِقَهًٌْ إِذْ لَیْسَ فِیهِ لِسِوَی الْإِحْلِیلِ مَجْرًی قَالَ فَهِیَ تَلْبَسُ سَبْعِینَ حُلَّهًًْ وَ یَرَی زَوْجُهَا مُخَّ سَاقِهَا مِنْ وَرَاءِ حُلَلِهَا وَ بَدَنِهَا قَالَ نَعَمْ کَمَا یَرَی أَحَدُکُمُ الدَّرَاهِمَ إِذَا أُلْقِیَتْ فِی مَاءٍ صَافٍ قَدْرُهُ قِیدُ رُمْحٍ قَالَ فَکَیْفَ یُنَعَّمُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ بِمَا فِیهَا مِنَ النَّعِیمِ وَ مَا مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدِ افْتَقَدَ ابْنَهُ أَوْ أَبَاهُ أَوْ حَمِیمَهُ أَوْ أُمَّهُ فَإِذَا افْتَقَدُوهُمْ فِی الْجَنَّهًِْ لَمْ یَشْکُوا فِی مَصِیرِهِمْ إِلَی النَّارِ فَمَا یَصْنَعُ بِالنَّعِیمِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّ حَمِیمَهُ فِی النَّارِ یُعَذَّبُ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ أَهْلَ الْعِلْمِ قَالُوا إِنَّهُمْ یُنْسَوْنَ ذِکْرَهُمْ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ انْتَظَرُوا قُدُومَهُمْ وَ رَجَوْا أَنْ یَکُونُوا بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ فِی أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: حضرت (علیه السلام) در جواب سؤال زندیقی که از او پرسیده بود: «از کجا می‌گویند: هرگاه یکی از اهل بهشت به‌سوی میوه‌ای می‌رود که آن را بچیند و بخورد، وقتی آن را می‌خورد، آن میوه دوباره به شکل اوّل خود باز می‌گردد»؟ چنین گفت: «بلی! نمونه‌اش چراغ است. کسی که به‌دنبال نور است از آن نور می‌گیرد، امّا چیزی از نور آن چراغ کم نمی‌شود و نور آن تمام دنیا را پر می‌کند». آن شخص گفت: «آیا این‌گونه نیست که از بس که می‌خورند و می‌نوشند دیگر نیازی ندارند»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «چون غذای آن‌ها مایع است، از پایین آن‌ها خارج نمی‌شود بلکه به همراه عرق از بدن‌هایشان خارج می‌شود». آن شخص پرسید: «چگونه است که هرگاه مرد با زوجه‌اش همبستر می‌شود، دوباره او باکره می‌شود»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «زیرا از بوی خوش و عطر آفریده شده است و دچار عیب و نقص نمی‌گردد و جسمش دچار آسیب نمی‌شود و در شکاف او چیزی جاری نمی‌شود و حیض او را آلوده نمی‌کند، بنابراین رَحِم، چسبیده و پُر گوشت است و در آن فقط مجرای ادراری وجود دارد». آن شخص پرسید: «آیا حوری بهشتی هفتاد دست لباس می‌پوشد و همسر او از پس آن لباس‌ها و بدنش استخوان ساق پایش را می‌بیند»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «بلی! همچنان که یکی از شما می‌تواند سکّه‌ی پول را در داخل آب ببیند، هرچند عمق آن آب به‌اندازه‌ی طول نیزه باشد». پرسید: «پس چگونه بهشتیان از نعمت‌های بهشت بهره‌مند می‌شوند درحالی‌که کسی از آن‌ها یافت نمی‌شود مگر اینکه پسرش و یا پدرش و یا دوستش و یا مادرش را از دست داده است. وقتی که آن‌ها با او در بهشت نیستند و شکّی ندارند که آن‌ها به دوزخ می‌روند، پس بهشت چه فایده‌ای دارد برای کسی که می‌داند یکی از نزدیکانش در دوزخ دچار عذاب است؟ حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اهل علم می‌گویند: یاد آن‌ها را فراموش می‌کنند و برخی دیگر گفته‌اند: انتظار می‌کشند که آن‌ها بیایند و امیدوارند که آن‌ها در بین بهشت و جهنّم باشند، در بین اصحاب اعراف».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص492 بحارالأنوار، ج8، ص136/ البرهان

6 (واقعه/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا أَبَا ذَرٍّ، لَوْ أَنَ امْرَأَهًًْ مِنْ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ اطَّلَعَتْ مِنْ سَمَاءِ الدُّنْیَا فِی لَیْلَهًٍْ ظَلْمَاءَ لَأَضَاءَتْ لَهَا الْأَرْضُ أَفْضَلَ مِمَّا یُضِیءُ الْقَمَرُ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ، وَ لَوَجَدَ رِیحَ نَشْرِهَا جَمِیعُ أَهْلِ الْأَرْضِ، وَ لَوْ أَنَّ ثَوْباً مِنْ ثِیَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ نَشَرَ الْیَوْمَ فِی الدُّنْیَا لَصَعِقَ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ مَا حَمَلَتْهُ أَبْصَارُهُمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای ابوذر! اگر زنی از بهشت در شبی تیره سر از آسمان دنیا برآرد، جهان را بهتر از ماه شب چهارده روشن کند و بوی خوشش به مشام همه مردم زمین برسد. نیز اگر جامه‌ای از بهشت به دنیا آید، همه از دیدارش دل از دست بدهند و چشمانشان از دیدارش خیره گردد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص492 البرهان

7 (واقعه/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ کُشِفَ غِطَاءٌ مِنْ أَغْطِیَهًِْ الْجَنَّهًِْ فَوَجَدَ رِیحَهَا مَنْ کَانَتْ لَهُ رُوحٌ مِنْ مَسِیرَهًِْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ إِلَّا صِنْفٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ الْعَاقُّ لِوَالِدَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - یعقوب‌بن‌شعیب از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: وقتی روز قیامت فرا رسد، پوششی از پوشش‌های بهشت برداشته می‌شود و هرکس که دارای روح است، اگر در فاصله‌ی پانصد سال از بهشت باشد، بوی آن را استشمام می‌کند مگر یک دسته». گفتم: «آن‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «کسانی که والدینشان آن‌ها را طرد کرده‌اند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 الکافی، ج2، ص348/ البرهان

8 (واقعه/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِیَّاکُمْ وَ عُقُوقَ الْوَالِدَیْنِ فَإِنَّ رِیحَ الْجَنَّهًِْ تُوجَدُ مِنْ مَسِیرَهًِْ أَلْفِ عَامٍ وَ لَا یَجِدُهَا عَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ وَ لَا شَیْخٌ زَانٍ وَ لَا جَارُّ إِزَارِهِ خُیَلَاءَ إِنَّمَا الْکِبْرِیَاءُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - شما را برحذر می‌دارم از اینکه پدر و مادرتان شما را از خود برانند. بوی بهشت در فاصله‌ی هزار سالی استشمام می‌شود امّا کسی که از جانب پدر و مادرش طرد شده باشد و کسی که صله‌ی رحم را قطع کند و آدم سالخورده‌ای که زنا کرده باشد و آدم متکبّر از دریافت بوی آن محروم هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 الکافی، ج2، ص349/ البرهان

9 (واقعه/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ فَلْیُکْثِرْ مِنْ ذَلِکَ وَ مَنْ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ لَمْ یُصَلِ عَلَی آلِهِ لَمْ یَجِدْ رِیحَ الْجَنَّهًِْ وَ رِیحُهَا تُوجَدُ مِنْ مَسِیرَهًِْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس بگوید: «صلّی الله علی محمّد و آله» خداوند می‌فرماید: «صلّی الله علیک». پس باید این صلوات را زیاد بگوید. و هرکس بگوید: «صلی الله علی محمّد» و بر آل محمد درود نفرستد، نسیم بهشت را استشمام نخواهد کرد و نسیم بهشت از فاصله پانصد سال قابل استشمام است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 الأمالی للصدوق، ص279/ البرهان

آیه فَجَعَلْنا هُنَّ أَبْکاراً [36]

 

و همه را دوشیزه قرار دادیم.

 

1 (واقعه/ 36)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِأُمِّ سَلَمَهًَْ: هُنَّ اللَّوَاتِی قُبِضْنَ فِی دَارِ الدُّنْیَا عَجَائِزَ شَمْطَاءَ رَمْصَاءَ جَعَلَهُنَّ اللَّهُ بَعْدَ الْکِبَرِ أَتْرَاباً عَلَی مِیلَادٍ وَاحِدٍ فِی الِاسْتِوَاءِ، کُلَّمَا أَتَاهُنَّ أَزْوَاجُهُنَّ وَجَدُوهُنَّ أَبْکاراً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) [درباره‌ی این آیه نقل شده است که] به امّ سلمه فرمود: «آن‌ها زنانی هستند که در دنیا در سنّ پیری درحالی‌که موی سرشان سیاه و سفید شده و از چشمانشان چرک بیرون می‌آید قبض روح شده‌اند. خداوند آن‌ها را بعد از پیری هم‌سن‌وسال قرار داد و در هم‌سن‌وسال بودن [چنان به هم نزدیکند که گویا] در یک زمان متولّد شده‌اند. هرزمان همسرانشان نزد آن‌ها می‌آیند، آن‌ها را دوشیزه می‌یابند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 نورالثقلین

آیه عُرُباً أَتْراباً [37]

 

زنانی که تنها به همسرشان عشق می‌ورزند [و خوش زبان و فصيح] و هم‌سن‌وسالند.

 

1 (واقعه/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عُرُباً أَیْ مُتَحَنَّنَاتٍ عَلَی أَزْوَاجِهِنَّ مَتَحَبَّبَاتٍ إِلَیْهِمْ. وَ قِیلَ: عَاشِقَاتٍلِأَزْوَاجِهِنَّ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عُرُباً یعنی زنانی که بسیار شوهرانشان را دوست دارند و زیاد مورد علاقه‌ی همسرانشان هستند و گفته شده است: «زنانی هستند که عشق و علاقه‌ی زیادی به همسرانشان دارند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 بحارالأنوار، ج8، ص110

2 (واقعه/ 37)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - عُرُباً قَالَ یَتَکَلَّمْنَ بِالْعَرَبِیَّهًِْ أَتْراباً یَعْنِی مُسْتَوِیَاتِ الْأَسْنَان.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عُرُبًا یعنی به عربی صحبت می‌کنند و کلمه‌ی أَتْرَابًا به‌معنی هم‌سن‌وسالان هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 بحارالأنوار، ج8، ص134/ نورالثقلین؛ «قال یتکلمن بالعربیه» و «اترابا یعنی مستویات الانسان» محذوفتان/ البرهان/ القمی، ج2، ص348

3 (واقعه/ 37)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ الرَّبَّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ بِرَحْمَتِی وَ انْجُوا مِنَ النَّارِ بِعَفْوِی وَ تَقْسِمُوا الْجَنَّهًَْ بِأَعْمَالِکُمْ فَوَ عِزَّتِی لَأُنْزِلَنَّکُمْ دَارَ الْخُلُودِ وَ دَارَ الْکَرَامَهًِْ فَإِذَا دَخَلُوهَا صَارُوا عَلَی طُولِ آدَمَ سِتِّینَ ذِرَاعاً وَ عَلَی مَلَدِ مِیلَادِ عِیسَی ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ وَ عَلَی
 لِسَانِ مُحَمَّدٍ الْعَرَبِیَّهًِْ وَ عَلَی صُورَهًِْ‌یُوسُفَ فِی الْحُسْنِ ثُمَّ یَعْلُو وُجُوهَهُمُ النُّورُ وَ عَلَی قَلْبِ أَیُّوبَ فِی السَّلَامَهًِْ مِنَ الْغِلِّ.

 

امام باقر (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: با لطف و رحمت من وارد بهشت می‌شوید و با عفو و بخشش من از عذاب جهنّم نجات پیدا می‌کنید و با کارهای نیک خود بهشت را در میانتان تقسیم می‌کنید. پس به عزّتم قسم! که شما را در خانه‌ی جاودانگی ساکن خواهم کرد، خانه‌ی کرامت و بزرگی که اگر در آن داخل شوند، قدّشان هفتاد متر بیشتر از قد آدم (علیه السلام) خواهد شد و به سن حضرت عیسی (علیه السلام) سی‌وسه‌ساله خواهند شد و در زبان به مانند محمّد (صلی الله علیه و آله) عربی سخن خواهند گفت و در زیبایی همچون یوسف (علیه السلام) خواهند گردید، سپس چهره‌هایشان برتر و بالاتر از نور خواهد شد و قلبشان مانند ایّوب (علیه السلام) خالی از کینه و حسادت خواهد شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص494 الإختصاص، ص356/ البرهان

4 (واقعه/ 37)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَضْلُ الْغُزَاهًِْ: وَ یَجْعَلُ اللَّهُ رُوحَهُ فِی حَوَاصِلِ طَیْرٍ خُضْرٍ تَسْرَحُ فِی الْجَنَّهًِْ حَیْثُ تَشَاءُ، عَلَی کُلِّ فِرَاشٍ زَوْجَهًٌْ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ عُرُباً أَتْرَاباً فَقَالَ: أَخْبِرْنِی یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْعَرِبَهًِْ. فَقَالَ: هِیَ الْغَنِجَهًُْ‌الرَّضِیَّهًُْ‌الشَّهِیَّهًُْ لَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ وَصِیفٍ وَ سَبْعُونَ أَلْفَ وَصِیفَهًٍْ، ضَعْفُالْحُلِیِّ بِیضُ الْوُجُوهِ عَلَیْهِنَّ تِیجَانُ اللُّؤْلُؤِ عَلَی رِقَابِهِمُ الْمَنَادِیلُ بِأَیْدِیهِمُ الْأَکْوِبَهًُْ وَ الْأَبَارِیقُ.

 

امام علی (علیه السلام) - از فضیلت جهادکنندگان این است که خدای روح شهید را بر بال‌های پرنده‌ی سبز رنگی قرار می‌دهد، تا به‌هرسوی بهشت که می‌خواهد گردش کند… بر هریک از این فرش‌ها همسری از حورالعین که شوهر دوست و با یکدیگر هم‌سالند نشسته است. پس از این سخنان جوان پرسشگر گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! به من از زن شوهر دوست خبر بده». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «او زن خندان و با کرشمه‌ای است، که نسبت به شوهر شیفته است و هفتادهزار کنیز و هفتادهزار غلام دارد. وی به طلا زینت شده و دارای چهره‌ای سپید است. بر سر این زن‌ها تاج‌هایی از لؤلؤ، بر شانه‌های ایشان شنل‌ها و در دست‌های آنان جام‌ها و کوزه‌هایی وجود دارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 بحرالعرفان، ج15، ص272

آیه لِأَصْحابِ الْیَمینِ [38]

 

این‌ها همه برای اصحاب یمین است.

 

1 (واقعه/ 38)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لِأَصْحابِ الْیَمِینِ أَصْحَابِ أمِیرِالمُؤمِنِینَ (علیه السلام).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لأَصْحَابِ الیَمِینِ، یاران امام علی (علیه السلام) می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

آیه ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلینَ [39]

 

که گروهی از امّت‌های نخستین هستند.

 

1 (واقعه/ 39)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ قَالَ مِنَ الطَّبَقَهًِْ الْأُولَی الَّتِی کَانَتْ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُلةٌ مِّنَ الاوّلین، آن دسته اوّل هستند که همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 39)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ هُمَا مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ثُلَّةٌ مِنَ الْاوّلین وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ، هر دو گروه از این امّت هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 بحارالأنوار، ج38، ص230/ المناقب، ج2، ص6

3 (واقعه/ 39)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ فِی الْجَنَّهًِْ عِشْرِینَ وَ مِائَهًَْ صَفٍّ أُمَّتِی مِنْهَا ثَمَانُونَ صَفّاً.

 

امام صادق (علیه السلام) - اهل بهشت صدوبیست صف هستند که هشتاد صف آن از این امّت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 الإحتجاج، ج1، ص50

4 (واقعه/ 39)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ قَالَ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ حِزْقِیلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوسعید مدائنی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ثُلةٌ مِّنَ الاوّلین و ثُلةٌ مِّنَ الآخِرِینَ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: ثُلةٌ مِّنَ الاوّلین، حزقیل مؤمن آل فرعون است. و و ثُلةٌ مِّنَ الآخِرِینَ علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص621/ القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

5 (واقعه/ 39)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: تَحَدَّثْنَا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْلَهًًْ حَتَّی أَکْثَرْنَا الْحَدِیثَ ثُمَّ رَجَعْنَا إِلَی أَهْلِنَا، فَلَمَّا أَصْبَحْنَا غَدَوْنَا إِلَی رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: عُرِضَتْ عَلَیَّ الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) اللَّیْلَهًَْ
 بِأَتْبَاعِهَا مِنْ أُمَمِهَا، فَکَانَ النَّبِیُّ یَجِیءُ مَعَهُ الثُّلَّهًُْ مِنْ أُمَّتِهِ وَ النَّبِیُّ مَعَهُ الْعِصَابَهًُْ مِنْ أُمَّتِهِ وَ النَّبِیُّ مَعَهُ النَّفْسُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ النَّبِیُّ مَعَهُ الرَّجُلُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ النَّبِیُّ مَا مَعَهُ مِنْ أُمَّتِهِ أَحَدٌ حَتَّی أَتَی أَخِی مُوسَی (علیه السلام) فِی کَبْکَبَهًٍْ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَلَمَّا رَأَیْتُهُمْ أَعْجَبُونِی. فَقُلْتُ: أَیْ رَبِّ، مَنْ هَؤُلَاءِ؟ فَقَالَ: أَخُوکَ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) وَ مَنْ مَعَهُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ. فَقُلْتُ: رَبِّ فَأَیْنَ أُمَّتِی؟ فَقَالَ: انْظُرْ عَنْ یَمِینِکَ فَإِذَا ظِرَابُ مَکَّهًَْ قَدْ سُدَّتْ بِوُجُوهِ الرِّجَالِ. فَقُلْتُ: مَنْ هَؤُلَاءِ؟ فَقِیلَ: هَؤُلَاءِ أَمَتُکَ؟ أَ رَضِیتَ؟ قُلْتُ: رَبِّ رَضِیتُ. فَقِیلَ: إِنَّ مَعَ هَؤُلَاءِ سَبْعِینَ أَلْفاً مِنْ أُمَّتِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ لَا حِسَابَ عَلَیْهِمْ. قَالَ: فَأَنْشَأَعُکَّاشَهًُْ‌بْنُ‌مِحْصَنٍ مِنْ بَنِی أَسَدِ‌بْنِ‌خُزَیْمَهًَْ فَقَالَ: یَا نَبِیَّ الله (صلی الله علیه و آله) ادْعُ رَبَّکَ أَنْ یَجْعَلَنِی مِنْهُمْ. فَقَالَ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ مِنْهُمْ. ثُمَّ أَنْشَأَ رَجُلٌ آخَرُ فَقَالَ: یَا نَبِیَّ اللهِ (صلی الله علیه و آله) ادْعُ رَبَّکَ أَنْ یَجْعَلَنِی مِنْهُمْ. فَقَالَ: سَبَقَکَ بِهَا عُکَّاشَهًُْ. فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِدَاکُمْ أَبِی وَ أُمِّی إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَکُونُوا مِنَ السَّبْعِینَ فَکُونُوا، وَ إِنْ عَجَزْتُمْ وَ قَصَّرْتُمْ فَکُونُوا مِنْ أَهْلِ الظِّرَابِ، فَإِنْ عَجَزْتُمْ وَ قَصَّرْتُمْ فَکُونُوا مِنْ أَهْلِ الْأُفُقِ وَ إِنِّی قَدْ رَأَیْتُ ثَمَّ نَاساً کَثِیراً یَتَهَاوَشُونَ کَثِیراً، فَقُلْتُ: هَؤُلَاءِ السَّبْعُونَ أَلْفاً فَاتَّفَقَ رَأْیُنَا عَلَی أَنَّهُمْ نَاسٌ وُلِدُوا فِی الْإِسْلَامِ فَلَمْ یَزَالُوا یَعْمَلُونَ بِهِ حَتَّی مَاتُوا عَلَیْهِ. فَانْتَهَی حَدِیثُهُمْ إِلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: لَیْسَ کَذَلِکَ وَ لَکِنَّهُمُ الَّذِینَ لَا یُسْرِفُونَ وَ لَا یَتَکَبَّرُونَ وَ لَا یَبْطَرُونَ وَ عَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ. ثُمَّ قَالَ: إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونَ مَنْ تَبِعَنِی رُبُعَ الْجَنَّهًِْ. قَالَ: فَکَبَّرْنَا ثُمَّ قَالَ: إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونُوا ثُلُثَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ. فَکَبَّرْنَا. ثُمَّ قَالَ: إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونُوا شَطْرَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ. ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) ثُلَّةُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةُ مِنَ الْآخِرِینَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ابن‌مسعود روایت شده است که گفت: «شبی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با هم سخن گفتیم تا اینکه سخن‌گفتن ما طولانی شد. سپس به خانه‌هایمان برگشتیم. هنگامی‌که صبح کردیم به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدیم. فرمود: «امشب پیامبران به همراه پیروان آن‌ها از امّت‌هایشان بر من عرضه شدند، پس پیامبری بود که با او گروهی از امّتش می‌آمد و پیامبری با او گروه اندکی از امّتش و پیامبری با او یک نفر از امّتش و پیامبری با او یک مرد از امّتش می‌آمد و پیامبری با او یک‌نفر هم از امّتش نبود تا اینکه برادرم موسی (علیه السلام) در میان جماعتی متّصل به هم از بنی‌اسرائیل آمد. وقتی آن‌ها را دیدم مرا به شگفتی واداشتند و عرض کردم: «پروردگارا! این‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «برادرت موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) و کسانی از بنی‌اسرائیل که با او هستند». عرض کردم: «پروردگارا! پس امّت من کجاست»؟ فرمود: «به‌سمت راستت نگاه کن». ناگهان [دیدم] کوه‌های مکّه با چهره‌های مردان بسته [و پوشیده] شده است». گفتم: «این‌ها چه کسانی هستند». گفته شد: «این‌ها امّت تو هستند. آیا راضی شدی»؟ عرض کردم: «پروردگارا! راضی شدم». پس گفته شد: «همراه این‌ها هفتادهزار نفر از امّت تو بدون حساب وارد بهشت می‌شوند». پس عکّاشهًْ‌بن‌محصن اسدی از بنی‌اسدبن‌خزیمه شعری خواند و گفت: «ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت را بخوان که مرا از آن‌ها قرار دهد» پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «خدایا! او را از آن‌ها قرار بده». سپس مرد دیگری شعری سرود و گفت: «ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت را بخوان که مرا هم از آن‌ها قرار دهد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «عکّاشه از تو به آن سبقت گرفت»، پس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پدر و مادرم به قربان شما! اگر توانستید که از هفتاد [هزار] نفر باشید [باشید] و اگر عاجز شدید و نتوانستید، پس از اهل کوه‌ها [ی مکّه] باشید؛ من مردم زیادی را آنجا دیدم که با تعداد زیادی در هم آمیخته می‌شوند پس گفتم: «این گروه هفتاد هزار نفرند». پس اتّفاق‌نظر پیدا کردیم بر اینکه آن‌ها مردمی هستند که در اسلام به دنیا آمده و همواره به آن عمل کردند تا بر دین اسلام از دنیا رفتند، پس سخن آن‌ها به پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید که فرمود: «این‌طور نیست [که شما خیال کردید] و لکن آن‌ها کسانی هستند که اسراف نمی‌کنند و تکبّر نمی‌ورزند و طغیان نمی‌کنند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند». سپس فرمود: «من امیدوارم که پیروان من یک‌چهارم اهل بهشت باشند». پس ما گفتیم: «اللهُ اکبر». سپس فرمود: «من امیدوارم که یک‌سوّم اهل بهشت باشند». پس گفتیم: «اللهُ اکبر». سپس فرمود: «من امیدوارم که نصف اهل بهشت باشند». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تلاوت فرمود: «ثُلَّةٌ مِنَ الْاوّلین وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص496 نورالثقلین

آیه وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرینَ [40]

 

و گروهی از امّت‌های آخرین.

 

1 (واقعه/ 40)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ قَالَ بَعدَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله) مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و ثُلةٌ مِّنَ الآخِرِینَ؛ کسانی از همین امّت هستند که پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص498 بحرالعرفان، ج15، ص271/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ص8، ص134/ القمی، ج2، ص348

2 (واقعه/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - و ثُلةٌ مِّنَ الآخِرِینَ؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که از این امّت می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص498 البرهان/ بحارالأنوار، ج35، ص333/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص621

آیه وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ [41]

 

و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی [كه نامه‌ی اعمالشان به نشانه‌ی جرمشان به دست چپ آن‌ها داده ‌شده]!؟

 

1 (واقعه/ 41)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الْکِتَابُ الْإِمَامُ فَمَنْ نَبَذَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ کَانَ کَمَا قَالَ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ الشِّمَالِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ ما أَصْحابُ الشِّمال.

 

امام صادق (علیه السلام) - [در آیه‌ی71 سوره‌ی اسراء منظور از] کتاب، امام است. هرکس او را پشت سر افکند، چنان است که خداوند فرمود: «ولی آن‌ها، آن را پشت سر افکندند و هرکس او را انکار کند از اصحاب شمالی است که خداوند فرمود: ما أَصْحابُ الشِّمال».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 بحارالأنوار، ج8، ص11/ العیاشی، ج2، ص302/ نورالثقلین؛ «و الکتاب الامام فمن نبذه… ظهورهم» محذوف

2 (واقعه/ 41)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ قَالَ: أَصْحَابُ الشِّمَالِ أَعْدَاءُآلِ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِمُ الَّذِینَ وَالُوهُمْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و أَصْحَابُ الشِّمَال مَا أَصْحَابُ الشِّمَال؛ اصحاب شمال دشمنان آل محمّد (صلی الله علیه و آله) و یاران آن‌ها می‌باشند که ولایت آن‌ها را پذیرفته‌اند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فی سَمُومٍ وَ حَمیمٍ [42]

 

آن‌ها در میان بادهای کُشنده و آب سوزان قرار دارند.

 

1 (واقعه/ 42)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِی سَمُومٍ وَ حَمِیمٍ قَالَ: السَّمُومُ اسْمُ النَّارِ وَ الْحَمِیمُ مَاءٌ قَدْ حَمِیَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی سَمُومٍ و حَمِیمٍ، سَمُومٍ اسم آتش و حَمِیمٍ آبی است که داغ و جوشان است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ [43]

 

و در سایه‌ی دودهای متراکم و آتش زا!

 

1 (واقعه/ 43)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ أَیْ دُخَانٍ أَسْوَدَ شَدِیدِ السَّوَادِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ یعنی دود سیاهی که بسیار سیاه است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 بحارالأنوار، ج8، ص267

2 (واقعه/ 43)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ قَالَ: ظِلٌّ (ظُلْمَهًٌْ) شَدِیدُ الْحَرِّ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و ظِل مِّن یَحْمُومٍ، گفته ‎است که آن سایه‌ای است که بسیار گرم است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 القمی، ج2، ص348/ البرهان/ نورالثقلین

آیه لا بارِدٍ وَ لا کَریمٍ [44]

 

سایه‎ای که نه خنک است و نه آرام بخش.

 

1 (واقعه/ 44)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ قَالَ: لَیْسَ بِطِیبٍ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لا بَارِدٍ و لا کَرِیمٍ یعنی اینکه مطلوب نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

آیه إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفینَ [45]

 

آن‌ها پیش از این [در عالَم دنيا] مست و مغرور نعمت بودند.

 

1 (واقعه/ 45)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ أَیْ کَانُوا فِی الدُّنْیَا مُتَنَعِّمِینَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ یعنی در دنیا از نعمت‌ها برخوردار بودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص500 بحارالأنوار، ج8، ص269

آیه وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَی الْحِنْثِ الْعَظِیمِ [46]

 

و همواره بر گناهان بزرگ اصرار می‌ورزیدند.

 

آیه وَ کانُوا یَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنّا لَمَبْعُوثُونَ [47]

 

و می‌گفتند: «هنگامی‌که ما مُردیم و خاک و استخوان شدیم، آیا برانگیخته خواهیم شد»؟!

 

آیه أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ [48]

 

و آیا پدران نخستین ما [برانگيخته مى‌شوند]»؟!

 

آیه قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ [49]

 

بگو: اوّلین و آخرین.

 

آیه لَمَجْمُوعُونَ إِلی مِیقاتِ یَوْمٍ مَعْلُومٍ [50]

 

همگی در موعد روزی معیّن گردآوری می‌شوند.

 

آیه ثُمَّ إِنَّکُمْ أَیُّهَا الضّالُّونَ الْمُکَذِّبُونَ [51]

 

سپس شماای گمراهان تکذیب‌کننده!

 

آیه لَآکِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ [52]

 

به یقین از درخت [نفرت انگيز] زقّوم می‌خورید.

 

1 (واقعه/ 52)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌هَاشِمٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لَهُ الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ بَلَغَنِی أَنَّکَ قُلْتَ فِی‌قَوْلِ اللَّهِ یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ أَنَّهَا تُبَدَّلُ خُبْزَهًًْ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) صَدَقُوا تُبَدَّلُ الْأَرْضُ خُبْزَهًًْ نَقِیَّهًًْ فِی الْمَوْقِفِ یَأْکُلُونَ مِنْهَا فَضَحِکَ الْأَبْرَشُ وَ قَالَ أَ مَا لَهُمْ شُغُلٌ بِمَا هُمْ فِیهِ عَنْ أَکْلِ الْخُبُزِ فَقَالَ وَیْحَکَ فِی أَیِّ الْمَنْزِلَتَیْنِ هُمْ أَشَدُّ شُغُلًا وَ أَسْوَأُ حَالًا إِذَا هُمْ فِی الْمَوْقِفِ أَوْ فِی النَّارِ یُعَذَّبُونَ فَقَالَ لَا فِی النَّارِ فَقَالَ وَیْحَکَ وَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ لَآکِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ فَشارِبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الْحَمِیمِ فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ قَالَ فَسَکَتَ.

 

امام باقر (علیه السلام) - ابرش‌کلبی به حضرت باقر (علیه السلام) گفت: «شنیدم شما درباره‌ی آیه: در آن روز که این زمین مبدّل می‌شود. (ابراهیم/48) فرمودید: «این زمین تبدیل به نان می‌شود». فرمود: «راست گفته‌اند زمین تبدیل به نان پاک می‌شود و در محشر از آن می‌خورند». ابرش خندید و گفت: «دیگر هیچ گرفتاری ندارند که از خوردن بازمانند»!؟ فرمود: «وای بر تو در کدام‌یک از این دو جا گرفتاریشان بیشتر و ناراحت‌تر هستند وقتی در قیامت و محشرند یا موقعی که در آتش جهنّم عذاب می‌شوند»؟ گفت: «در آتش». فرمود: «وای بر تو! خداوند می‌فرماید: لَآکِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زقّوم فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ فَشارِبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الحَمِیمِ فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ ابرش سکوت کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص502 بحارالأنوار، ج10، ص156/ نورالثقلین

2 (واقعه/ 52)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَوْ أَنَ قَطْرَهًًْ مِنَ الزَّقُّومِ قَطَرَتْ عَلَی جِبَالِ الْأَرْضِ لَسَاخَتْ أَسْفَلَ سَبْعِ أَرَضِینَ وَ لَمَا أَطَاقَتْهُ، فَکَیْفَ بِمَنْ هُوَ طَعَامُهُ؟! .

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به خدایی که جان محمّد (صلی الله علیه و آله) در دست قدرت اوست! اگر قطره‌ای از زقّوم جهنّم را در دنیا بچکانند، زندگی را بر مردم دنیا تباه خواهد کرد پس آنکه خوراکش زقّوم است چه خواهد کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص502 الدروع الواقیه، ص274

3 (واقعه/ 52)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ لَوْ أَنَ قَطْرَهًًْ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِیعِ قُطِرَتْ فِی شَرَابِ أَهْلِ الدُّنْیَا لَمَاتَ أَهْلُهَا مِنْ نَتْنِهَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اگر قطره‌ای از آب‌های زقّوم و ضریع جهنّم در آب‌های اهل دنیا ریخته شود تمام اهل دنیا از بویش می‌میرند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص502 إرشادالقلوب، ج1، ص106/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 52)

الباقر (علیه السلام) - شَجَرَهًِْ الزَّقُّومِ شَجَرَهًٌْ تَخْرُجُ فِی أَصْلِ الْجَحِیمِ طَلْعُها کَأَنَّهُ رُؤُسُ الشَّیاطِینِ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ غُصْنٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ غُصْنٍ سَبْعُونَ أَلْفَ ثَمَرَهًٍْ مِنْ نَارٍ کُلُّ ثَمَرَهًٍْ کَأَنَّهَا رَأْسُ الشَّیْطَانِ قُبْحاً وَ نَتْناً تَنْشِبُ عَلَی صَخْرَهًٍْ مُمَلَّسَهًٍْ سَوْخَاءَ کَأَنَّهَا مِرْآهًٌْ زَلِقَهًٌْ بَیْنَ أَصْلِ الصَّخْرَهًِْ إِلَی الصَّخْرَهًِْ سَبْعُونَ أَلْفَ عَامٍ أَغْصَانُهَا تُشْرَبُ مِنْ نَارٍ ثِمَارُهَا نَارٌ وَ فُرُوعُهَا نَارٌ فَیُقَالُ لَهُ یَا شَقِیُّ اصْعَدْ فَکُلَّمَا صَعِدَ زَلِقَ وَ کُلَّمَا زَلِقَ صَعِدَ فَلَا یَزَالُ کَذَلِکَ سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ فِی الْعَذَابِ وَ إِذَا أَکَلَ مِنْهَا ثَمَرَهًًْ یَجِدُهَا أَمَرَّ مِنَ الصَّبِرِ وَ أَنْتَنَ مِنَ الْجِیَفِ وَ أَشَدَّ مِنَ الْحَدِیدِ فَإِذَا وَاقَعَتْ بَطْنَهُ غَلَتْ فِی بَطْنِهِ کَغَلْیِ الْحَمِیمِ فَیَذْکُرُونَ مَا کَانُوا یَأْکُلُونَ فِی دَارِ الدُّنْیَا مِنْ طِیبِ الطَّعَامِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - درخت زقّوم، درختی است که از قعر جهنّم می‌روید. شکوفه‌ی آن مانند سرهای شیاطین است. هفتاد شاخه از آتش [جهنّم] دارد. در هر شاخه‌ای هفتادهزار میوه از آتش است، هر میوه‌ای در زشتی و بوی بد مانند سرهای شیاطین است. بر روی سنگی نرم و فرو رفته آویخته می‌شود، گویا آینه تیزی است. فاصله‌ی بین پایه سنگی تا پایه‌ی سنگ [دیگر] هفتادهزار سال است. شاخه‌های درخت زقّوم از آتش می‌نوشد. میوه‌هایش آتش است و شاخه‌اش آتش است. به او گفته می‌شود: «ای بدبخت! بالا برو». هرچه بالا رود، تیز [و تند] شود و هرچه تیز [و تند] شود، بالا رود و هفتادهزار سال پیوسته این‌چنین در عذاب است و هنگامی‌که میوه‌ای از آن بخورد، آن را تلخ‌تر از گیاه صبر (گیاهی است که عصاره‌ی تلخی دارد)، بدبوتر از مردار و تیزتر از آهن می‌یابد. وقتی در شکمش قرار بگیرد، در شکمش می‌جوشد همچون جوشش آب سوزان! پس غذاهای گوارا و دلچسبی که در دار دنیا می‌خوردند یاد می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص502 الإختصاص، ص363

آیه فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ [53]

 

و شکم‌ها را از آن پر می‌کنید.

 

آیه فَشارِبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الْحَمیمِ [54]

 

و روی آن از آب سوزان می‌نوشید.

 

1 (واقعه/ 54)

الصّادق (علیه السلام) - ابْنُ آدَمَ (علیه السلام) خُلِقَ أَجْوَفَ لَا بُدَّ لَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای بزرگ آدمی را میان تهی (دارای شکم) آفرید و ناگزیر خوراک و آب می‌خواهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 بجارالأنوار، ج8، ص302/ نورالثقلین

آیه فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهیمِ [55]

 

و همچون شتران تشنه، از آن می‌آشامید.

 

1 (واقعه/ 55)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ قَالَ: مِنَ الزَّقُّومِ وَ الْهِیمُ الْإِبِلِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ یعنی از آب کشنده زقّوم می‌نوشند و الْهِیمِ به‌معنای گروه شتران است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 القمی، ج2، ص348/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الرَّجُلِ یَشْرَبُ بِالنَّفَسِ الْوَاحِدِ قَالَ یُکْرَهُ ذَلِکَ وَ قَالَ ذَاکَ شُرْبُ الْهِیمِ قُلْتُ وَ مَا الْهِیمُ قَالَ هِیَ الْإِبِلُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا فردی که آب را با یک نفس می‌نوشد، اشکال دارد»؟ فرمود: «مکروه است و آن شرب الْهِیمِ است». پرسیدم: «الْهِیمِ چیست»؟ فرمود: «گلّه‌ی شتران».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 المحاسن، ج2، ص576/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌وَهْبٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الشُّرْبِ بِنَفَسٍ وَاحِدٍ فَکَرِهَهُ وَ قَالَ ذَلِکَ شُرْبُ الْهِیمِ قُلْتُ وَ مَا الْهِیمُ قَالَ الْإِبِلُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - معاویهًْ‌بن‌وهب گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «شخصی [آب] را به یک نفس می‌نوشد. فرمود: «مکروه است». و فرمود: «این نوشیدن الْهِیمِ است». گفتم: «الْهِیمِ چیست»؟ فرمود: «شتر».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 المحاسن، ج2، ص576/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: ثَلَاثَهًُْ أَنْفَاسٍ فِی الشُّرْبِ أَفْضَلُ مِنْ نَفَسٍ وَاحِدٍ فِی الشُّرْبِ وَ قَالَ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُشَبَّهَ بِالْهِیمِ قُلْتُ‌وَ مَا الْهِیمُ قَالَ الرَّمْل.

 

امام صادق (علیه السلام) - حلبی از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: هنگام نوشیدن اگر در سه نفس بنوشید بهتر از این است که در یک نفس بنوشید و فرمود: «زشت است که در نوشیدن به الْهِیمِ تشبیه شود». پرسیدم: «الْهِیمِ چیست»؟ فرمود: «گلّه‌ی شتران».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 معانی الأخبار، ص150/ نورالثقلین/ البرهان

5 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ ثَلَاثَهًُْ أَنْفَاسٍ أَفْضَلُ فِی الشُّرْبِ مِنْ نَفَسٍ وَاحِدٍ وَ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُتَشَبَّهَ بِالْهِیمِ وَ قَالَ الْهِیمُ النِّیبُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «در سه نفس نوشیدن، بهتر از یک نفس نوشیدن است و کراهت داشت که به الْهِیمِ تشبیه شود» و فرمود: «الْهِیمِ، شتر پیر است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 تهذیب الأحکام، ج9، ص95/ نورالثقلین/ البرهان

6 (واقعه/ 55)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ أَیْ کَشُرْبِ الْهِیمِ وَ هِیَ الْإِبِلُ الَّتِی أَصَابَهَا الْهُیَامُ وَ هُوَ شِدَّهًُْ الْعَطَشِ فَلَا تَزَالُ تَشْرَبُ الْمَاءَ حَتَّی تَمُوتَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِ یعنی یعنی مانند آشامیدنِ شتری که خیلی زیاد تشنه شده است؛ در نتیجه پیوسته آب می‌خورد تا بمیرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 بحرالعرفان، ج15، ص275

7 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُشَبَّهَ بِالْهِیمِ قُلْتُ‌وَ مَا الْهِیمُ قَالَ الرَّمْلُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هنگام نوشیدن اگر در سه نفس بنوشید بهتر از این است که در یک نفس بنوشید». و فرمود: «زشت است که نوشیدن به الْهِیمِ تشبیه شود». پرسیدم: «الْهِیمِ چیست»؟ فرمود: «رمل و ریگ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص504 معانی الأخبار، ص150

8 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ رَوْحِ‌بْنِ‌عَبْدِ الرَّحِیمِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَکْرَهُ أَنْ یُتَشَبَّهَ بِالْهِیمِ قُلْتُ وَ مَا الْهِیمُ قَالَ الْکَثِیبُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - روح‌بن‌عبد الرّحیم گوید: امام صادق (علیه السلام) نمی‌پسندید که مانند الْهِیمِ باشد. عرض کردم: «الْهِیمِ چیست»؟ فرمود: «تپّه‌ی شن و ماسه». [یعنی امام (علیه السلام) از خوردن آب باسرعت و به یک نفس کراهت داشتند].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 المحاسن، ج2، ص576/ نورالثقلین

9 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قِیلَ لَهُ الرَّجُلُ یَشْرَبُ بِنَفَسٍ وَاحِدٍ قَالَ لَا بَأْسَ قُلْتُ فَإِنَّ مَنْ قِبَلَنَا یَقُولُ ذَلِکَ شُرْبُ الْهِیمِ فَقَالَ إِنَّمَا شُرْبُ الْهِیمِ مَا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌علی کوفی در حدیث مرفوعی آورده است: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «آیا آدمی باید با یک نفس بنوشد»؟ فرمود: «اشکالی ندارد». گفتم: «کسانی که نزد ما هستند، می‌گویند: «آن شرب الْهِیمِ است». حضرت (علیه السلام) فرمود: «شرب الْهِیمِ آن است که هنگام نوشیدن، اسم خداوند برده نشود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 معانی الأخبار، ص149/ نورالثقلین/ البرهان

10 (واقعه/ 55)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عُثْمَانَ‌بْنِ‌عِیسَی عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَهًِْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ یَشْرَبُ فَلَا یَقْطَعُ حَتَّی یَرْوَی فَقَالَ فَهَلِ اللَّذَّهًُْ إِلَّا ذَاکَ قُلْتُ فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ شُرْبُ الْهِیمِ فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّمَا شُرْبُ الْهِیمِ مَا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - عثمان‌بن‌عیسی از یکی از شیوخ مدینه روایت می‌کند: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «تکلیف آن کسی که آب را با یک نفس و بدون اینکه مکث کند می‌نوشد تا اینکه سیراب شود چیست»؟ فرمود: «آیا لذّتی جز آن وجود دارد»؟ گفتم: «آن‌ها می‌گویند که آن همان شرب الْهِیمِ است». فرمود: «دروغ گفتند: شرب الْهِیمِ، نوشیدنی است که با نام خداوند عزّوجلّ نباشد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 معانی الأخبار، ص149/ نورالثقلین/ البرهان/ البرهان

آیه هذا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ [56]

 

این است وسیله‌ی پذیرایی از آن‌ها در روز جزا!

 

1 (واقعه/ 56)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هَذَا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ قَالَ: هَذَا ثَوَابُهُمْ یَوْمَ الْمُجَازَاهًِْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هَذَا نُزُلهُمْ یَومَ الدِّینِ، یعنی این پاداش آن‌ها در روز پاداش است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 القمی، ج2، ص348/ البرهان

2 (واقعه/ 56)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هَذَا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ قَالَ: هَذَا شَرَابُهُمْ یَوْمَ الْمُجَازَاهًِْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هذا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ، این است آشامیدنی آن‌ها در روز مجازات.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 نورالثقلین

آیه نَحْنُ خَلَقْناکُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ [57]

 

ما شما را آفریدیم پس چرا [آفرينش مجدّد را] تصدیق نمی‌کنید؟!

 

آیه أَ فَرَأَیْتُمْ ما تُمْنُونَ [58]

 

آیا از نطفه‌ای که [در رحم] می‌ریزید آگاهید؟!

 

1 (واقعه/ 58)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ أَ فَرَأَیْتُمْ ما تُمْنُونَ یَعْنِی النُّطْفَهًْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَفَرَأَیْتُم مَّا تُمْنُونَ یعنی نطفه.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص506 بحارالأنوار، ج9، ص241/ القمی، ج2، ص348/ البرهان

آیه أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ [59]

 

آیا شما آن را [در دوران جنينى] آفرینش [پى‌درپى] می‌دهید یا ما آفریدگاریم؟!

 

آیه نَحْنُ قَدَّرْنا بَیْنَکُمُ الْمَوْتَ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ [60]

 

ما در میان شما مرگ را مقدّر ساختیم و هرگز کسی بر ما پیشی نمی‌گیرد.

 

آیه عَلی أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَکُمْ وَ نُنْشِئَکُمْ فِی ما لاتَعْلَمُونَ [61]

 

تا شما را به‌صورت دیگری تبدیل کرده و در جهانی که نمی‌دانید آفرینشی [تازه] بخشیم!

 

آیه وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولی فَلَوْ لا تَذَکَّرُونَ [62]

 

شما عالَم نخستین را دانستید پس چرا متذکّر نمی‌شوید [كه جهانى بعد از آن است]؟!

 

1 (واقعه/ 62)

السّجّاد (علیه السلام) - عَجَبٌ کُلُّ الْعَجَبِ لِمَنْ أَنْکَرَ الْمَوْتَ وَ هُوَ یَرَی مَنْ یَمُوتُ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ وَ الْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ لِمَنْ أَنْکَرَ النَّشْأَهًَْ الْأُخْرَی وَ هُوَ یَرَی النَّشْأَهًَْ الْأُولَی.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - بسیار جای تعجّب است از کسی که مرگ را انکار می‌کند و او در هر روز و هر شب مشاهده می‌کند که کسی می‌میرد و باز بسیار جای تعجّب است از کسی که زنده‌شدن دوباره را انکار می‌کند با اینکه پیدایش اوّل را می‌بیند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 الکافی، ج3، ص258/ البرهان

آیه أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ [63]

 

آیا درباره‌ی آنچه کشت می‌کنید اندیشیده‌اید؟!

 

1 (واقعه/ 63)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزْرَعَ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَهًًْ مِنَ الْبَذْرِ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَهًَْ وَ قُلْ أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَقُولُ بَلِ اللَّهُ الزَّارِعُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَبّاً مُبَارَکاً وَ ارْزُقْنَا فِیهِ السَّلَامَهًَْ ثُمَّ انْثُرِ الْقَبْضَهًَْ الَّتِی فِی یَدِکَ فِی الْقَرَاحِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه خواستی زراعتی بکاری، یک مشت از بذر آن را بردار و رو به قبله بایست و بگو: أَ فَرَأَیْتُم مَّا تَحْرُثُونَ أَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ. این را سه‌بار بگو: بلکه کشاورز واقعی خدا است. سپس بگو: بار خدایا آن را دانه‌ای مبارک بگردان و سلامتی را به‌واسطه‌ی آن به ما ارزانی دار و سپس آن یک مشت دانه را در زمین صاف و هموار بپاش.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 الکافی، ج5، ص262/ وسایل الشیعهًْ، ج19، ص37/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 63)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا غَرَسْتَ غَرْساً أَوْ نَبْتاً فَاقْرَأْ عَلَی کُلِّ عُودٍ أَوْ حَبَّهًٍْ سُبْحَانَ الْبَاعِثِ الْوَارِثِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی درختی یا دانه‌ای کاشتی بر هر شاخه یا دانه بخوان: پاک و منزّه است [خدایی که] سبب [هرچیز] و وارث [آن است].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 الکافی، ج5، ص263/ نورالثقلین

3 (واقعه/ 63)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَا یَقُولَنَ أَحَدُکُمْ زَرَعْتُ وَ لْیَقُلْ حَرَثْت.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هیچ‌یک از شما نگوید: «رویاندم» بلکه بگوید: «کاشتم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 بحارالأنوار، ج100، ص63/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 63)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَتَوْا مُوسَی (علیه السلام) فَسَأَلُوهُ أَنْ یَسْأَلَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُمْطِرَ السَّمَاءَ عَلَیْهِمْ إِذَا أَرَادُوا وَ یَحْبِسَهَا إِذَا أَرَادُوا فَسَأَلَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ لَهُمْ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ لَهُمْ یَا مُوسَی فَأَخْبَرَهُمْ مُوسَی فَحَرَثُوا وَ لَمْ یَتْرُکُوا شَیْئاً إِلَّا زَرَعُوهُ ثُمَّ اسْتَنْزَلُوا الْمَطَرَ عَلَی إِرَادَتِهِمْ وَ حَبَسُوهُ عَلَی إِرَادَتِهِمْ فَصَارَتْ زُرُوعُهُمْ کَأَنَّهَا الْجِبَالُ وَ الْآجَامُ ثُمَّ حَصَدُوا وَ دَاسُوا وَ ذَرَّوْا فَلَمْ یَجِدُوا شَیْئاً فَضَجُّوا إِلَی مُوسَی (علیه السلام) وَ قَالُوا إِنَّمَا سَأَلْنَاکَ أَنْ تَسْأَلَ اللَّهَ أَنْ یُمْطِرَ السَّمَاءَ عَلَیْنَا إِذَا أَرَدْنَا فَأَجَابَنَا ثُمَّ صَیَّرَهَا عَلَیْنَا ضَرَراً فَقَالَ یَا رَبِّ إِنَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ ضَجُّوا مِمَّا صَنَعْتَ بِهِمْ فَقَالَ وَ مِمَّ ذَاکَ یَا مُوسَی قَالَ سَأَلُونِی أَنْ أَسْأَلَکَ أَنْ تُمْطِرَ السَّمَاءَ إِذَا أَرَادُوا وَ تَحْبِسَهَا إِذَا أَرَادُوا فَأَجَبْتَهُمْ ثُمَّ صَیَّرْتَهَا عَلَیْهِمْ ضَرَراً فَقَالَ یَا مُوسَی أَنَا کُنْتُ الْمُقَدِّرَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ فَلَمْ یَرْضَوْا بِتَقْدِیرِی فَأَجَبْتُهُمْ إِلَی إِرَادَتِهِمْ فَکَانَ مَا رَأَیْتَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - بنی‌اسرائیل به نزد موسی (علیه السلام) آمدند و از او درخواست کردند که از خدای عزّوجلّ بخواهد، آسمان به اراده‌ی آن‌ها ببارد، موسی (علیه السلام) از خدا درخواست کرد و خدای عزّوجلّ فرمود: «باید زراعت کنند تا من به خواسته‌ی آن‌ها عمل کنم». موسی (علیه السلام) به آن‌ها خبر داد، آن‌ها هم کشت و زرع کردند، سپس آسمان به درخواست آن‌ها بارید و به درخواست آن‌ها متوقّف شد و در اثر آن زراعت‌های آن‌ها مثل کوه قد کشید، آن‌وقت درو کردند امّا هیچ‌چیز نیافتند پس با زاری و شکایت به نزد موسی (علیه السلام) آمدند و گفتند: ما از تو خواستیم آسمان به میل ما ببارد، امّا چیزی جز ضرر نصیب ما نشد، موسی (علیه السلام) به درگاه الهی عرضه داشت: خدایا بنی‌اسرائیل می‌گویند: «باریدن باران به میل ما فقط باعث ضرر ما شد». خطاب رسید: «ای موسی (علیه السلام)! من تقدیرکننده‌ی مقدّرات هستم و بنی‌اسرائیل از آنجا که به تقدیر من راضی نشدند و خواستند خودشان تقدیر امور را به‌دست بگیرند، من هم خواست آن‌ها را اجابت کردم و نتیجه‌اش همان شد که دیدند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 الکافی، ج5، ص262/ نورالثقلین

5 (واقعه/ 63)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَالِحِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌عَطِیَّهًَْ عَنْ رَجُلٍ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَرَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) بِنَاسٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ هُمْ یَحْرُثُونَ فَقَالَ لَهُمُ احْرُثُوا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یُنْبِتُ اللَّهُ بِالرِّیحِ کَمَا یُنْبِتُ بِالْمَطَرِ قَالَ فَحَرَثُوا فَجَادَتْ زُرُوعُهُمْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابن‌عطیّه از شخصی روایت می‌کند: امام صادق (علیه السلام) به گروهی از انصار که مشغول کاشتن بودند عبور کرد و به آن‌ها فرمود: «بکارید، چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند با باد می‌رویاند همان‌گونه که با باران می‌رویاند». پس کاشتند و زراعتشان محصول داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص508 الکافی، ج5، ص262/ نورالثقلین

آیه أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ [64]

 

آیا شما آن را می‌رویانید یا ما می‌رویانیم؟!

 

1 (واقعه/ 64)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِی إِذَا بَذَرْتَ فَقُلِ اللَّهُمَّ قَدْ بَذَرْتُ وَ أَنْتَ الزَّارِعُ فَاجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاکِماً.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه دانه را پاشیدی بگو: بار خدایا من دانه را پاشیدم ولی کشاورز تو هستی. پس آن را به دانه‌ای مبارک تبدیل نما.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص510 الکافی، ج5، ص262/ البرهان

آیه لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ [65]

 

اگر می‌خواستیم آن را مبدّل به کاه در هم کوبیده می‌کردیم تا در تعجّب فروروید!

 

آیه إِنّا لَمُغْرَمُونَ [66]

 

[به‌گونه‌اى كه مى‌گفتيد]: به‌راستی ما زیان کرده‌ایم.

 

آیه بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ [67]

 

بلکه ما به کلی محروم شده‌ایم!

 

آیه أَ فَرَأَیْتُمُ الْماءَ الَّذِی تَشْرَبُونَ [68]

 

آیا به آبی که می‌نوشید اندیشیده‌اید؟!

 

آیه أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ [69]

 

آیا شما آن را از ابر نازل‌کرده‌اید یا ما نازل می‌کنیم؟!

 

1 (واقعه/ 69)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - مِنَ الْمُزْنِ قَالَ مِنَ السَّحَاب.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مِنَ المُزْنِ، یعنی از ابر.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص510 بحارالأنوار، ج9، ص241؛ «أانتم انزلتموه… المنزلون» محذوف/ نورالثقلین؛ «من المزن… منزلون» / البرهان

آیه لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً فَلَوْ لا تَشْکُرُونَ [70]

 

اگر می‌خواستیم، این آب گوارا را تلخ و شور قرارمی‌دادیم پس چرا شُکر نمی‌کنید؟!

 

1 (واقعه/ 70)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً مَالِحاً زُعَاقاًوَ قَدْ تَقَدَّمَ: الْأُجَاجُ: الْمُرُّ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لو نَشَاء جَعَلنَاهُ أُجَاجًا یعنی شور و تلخ و معنای کلمه‌ی أُجَاج، تلخ است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص510 نورالثقلین

آیه أَ فَرَأَیْتُمُ النَّارَ الَّتی تُورُونَ [71]

 

آیا درباره‌ی آتشی که می‌افروزید فکر کرده‌اید؟!

 

1 (واقعه/ 71)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَ فَرَأَیْتُمُ النَّارَ الَّتِی تُورُونَ أَیْ تُوقِدُونَهَا وَ تَنْتَفِعُونَ بِهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَ فَرَأَیْتُمُ النَّارَ الَّتِی تُورُونَ آن را می‌افروزید و بهره‌مند می‌شوید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص510 نورالثقلین

2 (واقعه/ 71)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ نَارَکُمْ هَذِهِ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ وَ قَدْ أُطْفِئَتْ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ بِالْمَاءِ ثُمَّ الْتَهَبَتْ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا اسْتَطَاعَ آدَمِیٌّ أَنْ یُطْفِئَهَا وَ إِنَّهَا لَیُؤْتَی بِهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی تُوضَعَ عَلَی النَّارِ فَتَصْرُخُ صَرْخَهًًْ لَا یَبْقَی مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ إِلَّا جَثَی عَلَی رُکْبَتَیْهِ فَزَعاً مِنْ صَرْخَتِهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - این آتش شما نسبت به آتش جهنّم، یک جزء از هفتاد جزء است و هفتاد بار با آب خاموش شده سپس شعله‌ور شده است و اگر این نبود هیچ انسانی نمی‌توانست آن را خاموش کند. روز قیامت آورده می‌شود تا بر روی آتش قرار داده شود پس چنان فریاد می‌زند که هیچ فرشته مقرّبی و نه پیامبر مرسلی باقی نمی‌ماند مگر اینکه به خاطر وحشت از فریادِ آن، بر زانو می‌نشیند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص510 القمی، ج1، ص366/ البرهان

آیه أَ أَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَها أَمْ نَحْنُ الْمُنْشِؤُنَ [72]

 

آیا شما درخت آن را آفریده‌اید یا ما آفریده‌ایم؟!

 

آیه نَحْنُ جَعَلْناها تَذْکِرَةً وَ مَتاعاً لِلْمُقْوینَ [73]

 

ما آن را وسیله‌ی یادآوری [براى همگان] و وسیله‌ی زندگی برای مسافران قرار داده‌ایم.

 

1 (واقعه/ 73)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لِلْمُقْوِینَ أَیْ لِلْمُحْتَاجِین.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - للمُقْوینَ یعنی برای نیازمندان.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 بحارالأنوار، ج9، ص241/ البرهان/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص348

آیه فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظیمِ [74]

 

حال که چنین است به نام پروردگار بزرگت تسبیح گوی [و او را پاك و منزّه بشمار].

 

1 (واقعه/ 74)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ قَالَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) اجْعَلُوهَا فِی رُکُوعِکُمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که خداوند تبارک‌وتعالی این آیه را فرو فرستاد: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این ذکر را در رکوع خود قرار دهید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 من لایحضره الفقیه، ج1، ص315/ نورالثقلین/ تهذیب الأحکام، ج2، ص313/ بحارالأنوار، ج82، ص105/ عوالی اللآلی، ج2، ص35/ مستدرک الوسایل، ج16، ص437

2 (واقعه/ 74)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا أَقُولُ فِی السُّجُودِ فِی الصَّلَاهًِْ فَنَزَلَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قَالَ فَمَا أَقُولُ فِی الرُّکُوعِ فَنَزَلَ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ قَالَ ذَلِکَ وَ أَنَّهُ صَلَّی قَبْلَ النَّاسِ کُلِّهِمْ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ صَلَّی مَعَ الْمُسْلِمِینَ أَرْبَعَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ وَ بَعْدَ النَّبِیِّ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ.

 

امام علی (علیه السلام) -ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! در سجده نماز چه بگویم؟ پس نازل شد: منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را! . (اعلی/1) عرض کرد: «در رکوع چه بگویم»؟ پس نازل‌شد: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ، پس علی (علیه السلام) اوّلین کسی بود که آن را گفت و هفت سال و چند ماه قبل از همه‌ی مردم با پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خواند و چهارده سال همراه مسلمانان و سی سال بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز خواند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 بحارالأنوار، ج38، ص203

3 (واقعه/ 74)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - رُوِیَ عَنْ جُوَیْرِیَهًَْ‌بْنِ‌مُسْهِرٍ فی خبر رد الشمس علی امیرالمؤمنین (علیه السلام) ببابل‌انه قال فَالْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا جُوَیْرِیَهًَْ بْنَ مُسْهِرٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِاسْمِهِ الْعَظِیمِ فَرَدَّ عَلَیَّ الشَّمْسَ.

 

امام علی (علیه السلام) - جویریهًْ‌بن‌مسهر گفت: ما به‌همراه امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) از جنگ خوارج باز می‌آمدیم تا اینکه به زمین بابل رسیدیم و حضرت (علیه السلام) رو به من کرده فرمود: «ای جویریهًْ‌بن‌مسهّر همانا خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ و من خداوند عزّوجلّ را به نام عظیمش خواندم و از او درخواست کردم و او خورشید را بر من باز گردانید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 من لایحضره الفقیه، ج1، ص203/ بحارالأنوار، ج33، ص439/من لایحضره الفقیه، ج1، ص315/ نورالثقلین

آیه فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ [75]

 

سوگند به جایگاه ستارگان [و محلّ طلوع و غروب آن‌ها]!

 

1 (واقعه/ 75)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ أَیْ فَأُقْسِمُ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ یعنی قسم می‌خورم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 بحارالأنوار، ج9، ص241/ القمی، ج2، ص348 و نورالثقلین

2 (واقعه/ 75)

الصّادقین (إِنَّ مَوَاقِعَ النُّجُومِ رُجُوعُهَا لِلشَّیَاطِینِ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - مقصود فروافتادن ستارگان برای راندن شیطان‌ها می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 البرهان

3 (واقعه/ 75)

الصّادقین (إِنَّ مَوَاقِعَ النُّجُومِ رُجُوعُهَا لِلشَّیَاطِینِ فَکَانَ الْمُشْرِکُونَ یُقْسِمُونَ بِهَا، فَقَالَ سُبْحَانَهُ: فَلَا أُقْسِمُ بِهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - جایگاه ستارگان، دورکردن شیاطین به‌وسیله‌ی آن‌ها است. مشرکان به آن‌ها قسم می‌خوردند؛ خداوند سبحان فرمود: «به آن‌ها سوگند نمی‌خورم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص512 نورالثقلین

4 (واقعه/ 75)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّهًِْ یَحْلِفُونَ بِهَا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ عَظُمَ أَمْرُ مَنْ یَحْلِفُ بِهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ، فرمود: «اعراب جاهلی به آن قسم می‌خوردند. به‌همین‌خاطر است که خداوند متعال فرمود: فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ و فرمود: سخت است کار کسی که به آن قسم بخورد [بی‌گمان باید به قسم خود پایبند باقی بماند]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص514 الکافی، ج7، ص450/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص264/ نورالثقلین/ البرهان

5 (واقعه/ 75)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ أُعَظِّمُ إِثْمَ مَنْ یَحْلِفُ بِهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - یونس از یکی از یارانمان نقل می‌کند: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ پرسیدم. فرمود: «بسیار بزرگ است گناه کسی که به آن قسم بخورد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص514 الکافی، ج7، ص450/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص265/ بحارالأنوار، ج101، ص285؛ «یقسم» بدل «یحلف» / نورالثقلین

6 (واقعه/ 75)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ الْجُعْفِیِّ قَال: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ یَعْنِی بِهِ الْیَمِینَ بِالْبَرَاءَهًِْ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ‌یَحْلِفُ بِهَا الرَّجُلُ یَقُولُ إِنَّ ذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیم.

 

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: کلام خداوند عزّوجلّ: فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ یعنی سوگند خوردن به بیزاری از ائمّه‌ی هدی (علیهم السلام) است که شخص به آن قسم می‌خورد، خدا می‌فرماید: إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص514 من لایحضره الفقیه، ج3، ص377/ البرهان/ نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص214

7 (واقعه/ 75)

الکاظم (علیه السلام) - أَنَّ هَارُونَ الرَّشِیدَ بَعَثَ إِلَی موسی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَأَحْضَرَهُ فَلَمَّا حَضَرَ عِنْدَهُ قَالَ لَهُ إِنَّ النَّاسَ یَنْسِبُونَکُمْ یَا بَنِی فاطمهًْ (سلام الله علیها) إِلَی عِلْمِ النُّجُومِ وَ أَنَّ مَعْرِفَتَکُمْ بِهَا مَعْرِفَهًٌْ جَیِّدَهًٌْ وَ فُقَهَاءُ الْعَامَّهًِْ یَقُولُونَ إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِذَا ذَکَرُوا أَصْحَابِی فَاسْکُتُوا وَ إِذَا ذَکَرُوا الْقَدَرَ فَاسْکُتُوا وَ إِذَا ذُکِرَ النُّجُومُ فَاسْکُتُوا وَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) کَانَ أَعْلَمَ الْخَلَائِقِ بِعِلْمِ النُّجُومِ وَ أَوْلَادُهُ وَ ذُرِّیَّتُهُ الَّذِینَ تَقُولُ الشِّیعَهًُْ بِإِمَامَتِهِمْ کَانُوا عَارِفِینَ بِهَا فَقَالَ لَهُ الْکَاظِمُ هَذَا حَدِیثٌ ضَعِیفٌ وَ إِسْنَادُهُ مَطْعُونٌ فِیهِ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ مَدَحَ النُّجُومَ وَ لَوْ لَا أَنَّ النُّجُومَ صَحِیحَهًٌْ مَا مَدَحَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ الْأَنْبِیَاءُ کَانُوا عَالِمِینَ بِهَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی حَقِّ ابراهیم (علیه السلام) خَلِیلِ الرَّحْمَنِ وَ کَذلِکَ نُرِی ابراهیم مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُومِ فَقالَ إِنِّی سَقِیمٌ فَلَوْ لَمْ یَکُنْ عَالِماً بِعِلْمِ النُّجُومِ مَا نَظَرَ فِیهَا وَ مَا قَالَ إِنِّی سَقِیمٌ وَ إِدْرِیسُکَانَ أَعْلَمَ أَهْلِ زَمَانِهِ بِالنُّجُومِ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ أَقْسَمَ بِهَا فَقَالَ فَلَا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً إِلَی قَوْلِهِ فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً وَ یَعْنِی بِذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ بُرْجاً وَ سَبْعَ سَیَّارَاتٍ وَ الَّذِی یَظْهَرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ بَعْدَ عِلْمِ الْقُرْآنِ مَا یَکُونُ أَشْرَفَ مِنْ عِلْمِ النُّجُومِ وَ هُوَ عِلْمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ
 وَرَثَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ وَ نَحْنُ نَعْرِفُ هَذَا الْعِلْمَ وَ مَا نَذْکُرُهُ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - هارون الرّشید موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) را به حضور خود آورد و گفت: «ای زاده‌ی فاطمه (سلام الله علیها) مردم شما را ستاره‌شناس می‌دانند و می‌گویند: «شماها آن را خوب می‌دانید». درحالی‌که فقهای عامّه می‌گویند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: «درباره‌ی اصحاب من خاموش باشید و درباره‌ی قدر خاموش باشید و درباره‌ی نجوم هم خاموش باشید». و امیرالمؤمنین (علیه السلام) داناترین مردم به نجوم بود و هم فرزندانش که امامان شیعه هستند داناترند. امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «این حدیث ضعیف است و سندش مورد طعن است؛ خداوند متعال ستاره‌ها را ستوده و اگر علم نجوم درست نبود خدای عزّوجلّ نمی‌ستود. پیامبران بدان دانا بودند و خدا درباره‌ی ابراهیم خلیل الرّحمن (علیه السلام) فرمود: و این چنین، ملکوت آسمان‌ها و زمین [و حکومت مطلقه خداوند بر آن‌ها] را به ابراهیم نشان دادیم [تا به آن استدلال کند]، و اهل یقین گردد. (انعام/75) و در جای دیگر فرموده: [سپس] نگاهی به ستارگان افکند… و گفت: «من بیمارم [و با شما به مراسم جشن نمی‌آیم]»! . (صافّات/89-88) و اگر علم نجوم نمی‌دانست، در آن‌ها نمی‌نگریست و نمی‌گفت من بیمارم. ادریس (علیه السلام) اعلم زمانش به نجوم بوده و خداوند متعال سوگند یاد کرده به مواقع نجوم: سوگند به جایگاه ستارگان [و محلّ طلوع و غروب آن‌ها]! در جای دیگر قرآن فرمود سوگند به فرشتگانی که [جان مجرمان را بشدّت از بدن‌هایشان] برمی‌کشند. (نازعات/1) تا اینکه می‌فرماید و آن‌ها که امور را تدبیر می‌کنند! . (نازعات/5) و مقصود دوازده برج و هفت سیّاره است و آنچه در شب و روز به فرمان خدای عزّوجلّ پدیدار می‌شود و پس از علم قرآن اشرف از علم نجوم نیست و آن دانش انبیاء (علیهم السلام) و اوصیاء و وارثان انبیاء (علیهم السلام) است که خدای عزّوجلّ فرمود: و [نیز] علاماتی قرار داد و [شب هنگام] به‌وسیله‌ی ستارگان هدایت می‌شوند. (نحل/16) ما هم این علم را می‌شناسیم و آن را فاش نمی‌کنیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص514 القمی، ج2، ص379/ نورالثقلین

آیه وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ [76]

 

و این سوگندی است بسیار بزرگ، اگر بدانید!

 

آیه إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ [77]

 

که آن، قرآن پر ارزشی است.

 

آیه فی کِتابٍ مَکْنُونٍ [78]

 

که در کتاب محفوظی جای دارد.

 

1 (واقعه/ 78)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ {عَبْدِ الرَّحِیمِ} الْقَصِیرِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ ن وَ الْقَلَمِ، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْقَلَمَ مِنْ شَجَرَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ یُقَالُ لَهَا الْخُلْدُ ثُمَّ قَالَ لِنَهَرٍ فِی الْجَنَّهًِْ کُنَّ مِدَاداً فَجَمَدَ النَّهَرُ وَ کَانَ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الشَّهْدِثُمَّ قَالَ لِلْقَلَمِ اکْتُبْ قَالَ وَ مَا أَکْتُبُ یَا رَبّ قَالَ اکْتُبْ مَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، فَکَتَبَ الْقَلَمُ فِی رَقٍّ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْفِضَّهًْ‌وَ أَصْفَی مِنَ الْیَاقُوتِ ثُمَ طَوَاهُ فَجَعَلَهُ فِی رُکْنِ الْعَرْشِ ثُمَّ خَتَمَ عَلَی فَمِ الْقَلَمِ فَلَمْ یَنْطِقْ بَعْدُ وَ لَا یَنْطِقُ أَبَداً، فَهُوَ الْکِتَابُ الْمَکْنُونُ الَّذِی مِنْهُ النُّسَخُ کُلُّهَا، أَ وَ لَسْتُمْ عَرَباً فَکَیْفَ لَا تَعْرِفُونَ مَعْنَی الْکَلَامِ، وَ أَحَدُکُمْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ انْسَخْ ذَلِکَ الْکِتَابَأَ وَ لَیْسَ إِنَّمَا یُنْسَخُ مِنْ کِتَابٍ أُخِذَ مِنَ الْأَصْلِ وَ هُوَ قَوْلُهُ: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون.

 

امام صادق (علیه السلام) - عبد الرّحمن قصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی: ن، سوگند به قلم. (قلم/1) پرسیدم. فرمود: «راستی خدا قلم را از درختی در بهشت آفرید به نام خُلد، سپس به نهری از بهشت فرمود: مداد شو و آن نهر بسته شد و از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر بود، سپس به قلم فرمود: «بنویس»! گفت: «پروردگارا چه بنویسم»؟ فرمود: «بنویس آنچه بوده و آنچه خواهد بود تا روز قیامت». و قلم در برگی سفیدتر از نقره و پاک‌تر از یاقوت نوشت، سپس خدا آن را لوله کرد و در رکن عرش نهاد سپس دانه‌های قلم را مهر کرد و پس از آن سخن نگفت و هرگز نگوید و همان است کتاب مکنونی که همه‌ی نسخه‌ها از آن است». آیا شما عرب نیستید؟ چگونه معنی سخن را نفهمید؟ یکی از شما به یارش می‌گوید: این کتاب را نسخه بردار، آیا نیست که نسخه از کتاب دیگر است که اصل آن است و سخن خداوند همان است که می‌فرماید: ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم! . (جاثیه/29) ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص516 القمی، ج2، ص379/ نورالثقلین

آیه لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ [79]

 

و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست زنند [و دست يابند].

 

1 (واقعه/ 79)

الکاظم (علیه السلام) - الْمُصْحَفُ لَا تَمَسَّهُ عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ وَ لَا جُنُباً وَ لَا تَمَسَّ خَیْطَهُ وَ لَا تُعَلِّقْهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - قرآن را در حالت ناپاک بودن و جُنُب‌بودن لمس نکن و به نخ آن دست نزن و آن را آویزان نکن، خداوند می‌فرماید: لا یَمَسُّهُ إِلا المُطَهَّرُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص516 تهذیب الأحکام، ج1، ص127/ الإستبصار، ج1، ص113/ وسایل الشیعهًْ، ج1، ص384/ بحارالأنوار، ج77، ص256/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 79)

الباقر (علیه السلام) - عَنِ الْبَاقِرِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ قَالَ مِنَ الْأَحْدَاثِ وَ الْجَنَابَاتِ وَ قَالَ لَا یَجُوزُ لِلْجُنُبِ وَ الْحَائِضِ وَ الْمُحْدِثِ مَسُّ الْمُصْحَفِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - جایز نیست که آدم جنب و کسی که درحال حیض است و کسی که به حدث آلوده است به قرآن دست بزند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص516 بحارالأنوار، ج77، ص309/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 79)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّعْوِیذِ یُعَلَّقُ عَلَی الْحَائِضِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ قَالَ وَ قَالَ تَقْرَؤُهُ وَ تَکْتُبُهُ وَ لَا تُصِیبُهُ یَدُهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - داودبن‌فرقد گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا آویزان‌کردن دعا به گردن زن حائض اشکالی ندارد»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اشکالی ندارد». فرمود: «جایز است که زن حائض دعا و قرآن بخواند و بنویسد امّا به نوشته‌ی آن دست نساید»؟

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص516 الکافی، ج3، ص106/ نورالثقلین

4 (واقعه/ 79)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ مَعْنَاهُ فِی الْقَوْلِ الْأَوَّلِ لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ وُصِفُوا بِالطَّهَارَهًِْ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ فِی الْقَوْلِ الثَّانِی: إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ مِنَ الشِّرْکِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لایَمَسُّهُ إِلَّا المُطَهَّرُونَ؛ [دو قول وجود دارد] معنای آیه در قول اوّل این است که جز فرشتگان که به پاکی از گناهان توصیف شده‌اند [کسی] نمی‌تواند به آن دست یابد و در قول دوّم [این است که] جز پاک‌شدگان از شرک [کسی نمی‌تواند به قرآن دست یابد].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 بحرالعرفان، ج15، ص282

5 (واقعه/ 79)

الصّادق (علیه السلام) - الْقُرْآنُ کُلُّهُ تَقْرِیعٌ وَ بَاطِنُهُ تَقْرِیبٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - کلّ قرآن ظاهرش کوبنده و باطنش نزدیک کننده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 معانی الأخبار، ص232/ بحرالعرفان، ج5، ص118

6 (واقعه/ 79)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَمَاعَهًَْ الصَّائِغِ قَالَ: سَمِعْتُ الْمُفَضَّلَ بْنَ عُمَرَ یَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَلْ یَفْرِضُ اللَّهُ طَاعَهًَْ عَبْدٍ ثُمَّ یَکُنُّهُ خَبَرَ السَّمَاءِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) اللَّهُ أَجَلُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَرْأَفُ بِعِبَادِهِ وَ أَرْحَمُ مِنْ أَنْ یَفْرِضَ طَاعَهًَْ عَبْدٍ ثُمَّ یَکُنَّهُ خَبَرَ السَّمَاءِ صَبَاحاً وَ مَسَاءً قَالَ ثُمَّ طَلَعَ أَبُو الْحَسَنِ موسی (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَسُرُّکَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَی صَاحِبِ کِتَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ الْمُفَضَّلُ وَ أَیُّ شَیْءٍ یَسُرُّنِی إِذاً أَعْظَمَ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ هُوَ هَذَا صَاحِبُ کِتَابِ عَلِیٍّ الْکِتَابِ الْمَکْنُونِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُون.

 

امام صادق (علیه السلام) - صائغ گوید: شنیدم مفضّل‌بن‌عمر، از حضرت صادق (علیه السلام) می‌پرسید: «ممکن است خدا اطاعت شخصی را بر مردم واجب نماید ولی آن شخص را از اخبار آسمان محروم کند»؟ حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «خداوند بزرگ‌تر و کریم‌تر و رئوف‌تر و مهربان‌تر است به بندگان خود از اینکه پیروی از شخصی را واجب نماید ولی او را صبح و شام از اخبار آسمان محروم کند». دراین‌موقع حضرت ابوالحسن موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) وارد شد امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خوشحالی از دیدار کسی که صاحب کتاب علی (علیه السلام) است، آن کتابی که خداوند می‌فرماید: لا یَمَسُّهُ إِلَّا المُطَهَّرُون».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 بحارالأنوار، ج48، ص22/ الغیبهًْ للنعمانی، ص326

آیه تَنْزِیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ [80]

 

آن، از سوی پروردگار جهانیان نازل شده.

 

آیه أَ فَبِهذَا الْحَدِیثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ [81]

 

آیا این سخن را (این قرآن را با اوصافی که گفته شد) سست و کوچک می‌شمرید؟

 

آیه وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ [82]

 

و به جای شکر روزی‌هایی که به شما داده شده [آن را] تکذیب می‌کنید؟!

 

1 (واقعه/ 82)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ قَالَ شُکْرَکُمْ تَقُولُونَ مُطِرْنَا بِنَوْءِ کَذَا وَ کَذَا وَ بِنَجْمِ کَذَا وَ کَذَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - شکر شما این است که تکذیب می‌کنید و می‌گویید باران ما به نوء چنانی است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 بحارالأنوار، ج55، ص328

2 (واقعه/ 82)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مُطِرَ النَّاسُ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَصْبَحَ مِنَ النَّاسِ شَاکِرٌ وَ مِنْهُمْ کَافِرٌ قَالُوا هَذِهِ رَحْمَهًٌْ وَضَعَهَا اللَّهُ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لَقَدْ صَدَقَ نَوْءُ کَذَا فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ حَتَّی یَبْلُغَ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بارانی که در عهد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مردم بارید و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برخی مردم شکرگزارند و برخی ناسپاس»! گفتند: «این رحمتی است خدا داده». و دیگران گفتند: «نوء فلانی است و این آیه آمد تا رسید به وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 بحارالأنوار، ج55، ص327

3 (واقعه/ 82)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ النَّاسَ أُمْحِلُوا عَلَی عَهْدِ نَبِیِّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ لَوِ اسْتَقَیْتَ لَنَا فَقَالَ عَسَی قَوْمٌ إِنْ سُقُوا أَنْ یَقُولُوا سُقِینَا بِنَوْءِ کَذَا وَ کَذَا فَاسْتَسْقَی نَبِیُّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَهُمْ فَمُطِرُوا فَقَالَ رَجُلٌ إِنَّهُ قَدْ کَانَ بَقِیَ مِنَ الْأَنْوَاءِ کَذَا وَ کَذَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مردم در عهد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به قحطی افتادند و گفتند: «ای نبی خدا (صلی الله علیه و آله)! کاش برای ما باران می‌خواستی». فرمود: «بسا که مردمی باران یابند و گویند از نوء چنانی است». و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) استسقاء کرد و باران آمد، مردی گفت: «از انواء چنان و چنان مانده بود و خدا فرو فرستاد: وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُون».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص518 بحارالأنوار، ج55، ص329

4 (واقعه/ 82)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ فِی غَزْوَهًِْ تَبُوکَ وَ نَزَلُوا الْحِجْرَ فَأَمَرَهُمْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا یَحْمِلُوا مِنْ مَائِهَا شَیْئاً ثُمَّ ارْتَحَلَ ثُمَّ نَزَلَ مَنْزِلًا آخَرَ وَ لَیْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ فَشَکَوْا ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ دَعَا فَأَرْسَلَ اللَّهُ سَحَابَهًًْ فَأَمْطَرَتْ عَلَیْهِمْ حَتَّی اسْتَقَوْا مِنْهَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِآخَرَ مِنْ قَوْمِهِ یُتَّهَمُ بِالنِّفَاقِ وَیْحَکَ قَدْ تَرَی مَا دَعَا النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَمْطَرَ اللَّهُ عَلَیْنَا السَّمَاءَ فَقَالَ إِنَّمَا مُطِرْنَا بِنَوْءِ کَذَا وَ کَذَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - این آیه درباره‌ی یک مرد انصاری در غزوه‌ی تبوک، فرود آمد. در حجر منزل کردند و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چیزی از آب آن برنگیرند»، و در منزل دیگر آب نداشتند و به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) شکایت بردند و آن حضرت (صلی الله علیه و آله) دو رکعت نماز خواند و دعا کرد و خدا یک ابری فرستاد و بر آن‌ها بارید تا سیراب شدند و مردی انصاری به دیگری که متّهم به نفاق بود گفت: «وای بر تو دیدی پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دعا کرد و خدا باران به ما داد»؟ در پاسخش گفت: «باران ما به‌سبب نوء چنانی بود». و خدا فرو فرستاد: وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُون.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص520 بحارالأنوار، ج55، ص328

آیه فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ [83]

 

پس چرا هنگامی‌که جان به گلوگاه می‌رسد [توانايى بازگرداندن آن را نداريد]؟!

 

1 (واقعه/ 83)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ یَعْنِیالنَّفْسَ قَالَ: مَعْنَاهُ فَإِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَلولا إِذَا بَلغَتِ الحُلقُومَ منظور نَفْس و جان است. معنایش این است که وقتی جان‌ها به حنجره‌ها برسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص520 القمی، ج2، ص350/ البرهان

آیه وَ أَنْتُمْ حینَئِذٍ تَنْظُرُونَ [84]

 

و شما در این حال نظاره می‌کنید [و كارى از دستتان ساخته نيست].

 

1 (واقعه/ 84)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ إِلَی قَوْلِهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فَقَالَ إِنَّهَا إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ثُمَّ أُرِیَ مَنْزِلَهُ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَیَقُولُ رُدُّونِی إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی أُخْبِرَ أَهْلِی بِمَا أَرَی فَیُقَالُ لَهُ لَیْسَ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَلولا إِذَا بَلغَتِ الحُلقُومَ * و أَنتُمْ حِینَئِذٍ تَنظُرُونَ * و نَحْنُ أَقْرَبُ إِلیْهِ مِنکُمْ ولکِن لا تُبْصِرُونَ * فَلولا إِن کُنتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ * تَرْجِعُونَهَا إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «وقتی به حنجره‌ها برسد و اگر مؤمن باشد، خانه و جایگاه خود را در بهشت می‌بیند و آن‌گاه می‌گوید: «مرا به دنیا بازگردانید تا چیزهایی را که دیده‌ام به اهل آن خبر دهم». به او گفته می‌شود: «برای این کار راهی وجود ندارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص520 الکافی، ج3، ص135/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج6، ص169/ البرهان

آیه وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْکُمْ وَ لکِنْ لا تُبْصِرُونَ [85]

 

و ما از شما به او نزدیک‌تریم ولی نمی‌بینید.

 

آیه فَلَوْ لا إِنْ کُنْتُمْ غَیْرَ مَدینینَ [86]

 

اگر [با انتقال به سراى ديگر، هرگز در برابر اعمالتان] جزا داده نمی‌شوید.

 

1 (واقعه/ 86)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَلَوْ لا إِنْ کُنْتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ قَالَ: مَعْنَاهُ فَلَوْ کُنْتُمْ غَیْرَ مُجَازِینَ عَلَی أَفْعَالِکُمْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَلولا إِن کُنتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ، معنای آن این است که اگر اجازه‌ی انجام کارهای خود را نداشته باشید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص520 القمی، ج2، ص350/ البرهان

آیه تَرْجِعُونَها إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ [87]

 

پس آن [روح] را بازگردانید اگر راست می‌گویید!

 

1 (واقعه/ 87)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَأَصْبَحَ الْمَرْءُ بَعْدَ صِحَّتِهِ مَرِیضاً وَ بَعْدَ سَلَامَتِهِ نَقِیصاً یُعَالِجُ کَرْباً وَ یُقَاسِی تَعَباً فِی حَشْرَجَهًِْ السِّبَاقِ وَ تَتَابُعِ الْفُوَاقِ وَ تَرَدُّدِ الْأَنِینِ وَ الذُّهُولِ عَنِ الْبَنَاتِ وَ الْبَنِینَ وَ الْمَرْءُ قَدِ اشْتَمَلَ عَلَیْهِ شُغُلُ شَاغِلٍ وَ هُوَ هَائِلٌ قَدِ اعْتُقِلَ مِنْهُ اللِّسَانُ وَ تَرَدَّدَ مِنْهُ الْبَنَانُ فَأَصَابَ
 مَکْرُوهاً وَ فَارَقَ الدُّنْیَا مَسْلُوباً لَا یَمْلِکُونَ لَهُ نَفْعاً وَ لَا لِمَا حَلَّ بِهِ دَفْعا یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ فَلَوْ لا إِنْ کُنْتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ تَرْجِعُونَها إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ.

 

امام علی (علیه السلام) - مردم شبشان را از تندرستی به بیماری صبح می‌کنند، بعد از سلامتی به کمبودی. درد را درمان می‌کند؛ رنج را اندازه‌گیری می‌کند؛ هنگام مرگ پشت سر هم صدای شهقه‌اش می‌آید و ناله‌اش برمی‌گردد. و دختران و پسران را فراموش می‌کند، پس برای آن شخص در آن وقت کاری که سرگرم‌کننده و بیمناک است فرا می‌رسد. زبانش بسته می‌شود و انگشتانش برمی‌گردد. سپس او را ناراحتی فرا می‌گیرد و از دنیای تاراج‌شده جدا می‌شود؛ نه سود و نه زیانی را مالک است و نه توان دفع بلایی را دارد که بر او وارد می‌شود. خدای عزّوجلّ در کتابش می‌فرماید: فَلَوْ لا إِنْ کُنْتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ تَرْجِعُونَها إِنْ کُنْتُمْ صادِقِین.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص520 بحارالأنوار، ج74، ص375/ الأمالی للطوسی، ص684/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص88

2 (واقعه/ 87)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - تَرْجِعُونَها یَعْنِی بِهِ الرُّوحَ إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ تَرُدُّونَهَا فِی الْبَدَنِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تَرْجِعُونَهَا یعنی وقتی جان به حنجره‌ها برسد، روح را به بدن باز گردانید اگر راست می‌گویید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 القمی، ج2، ص350/ البرهان

آیه فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ [88]

 

[ولى] هرگاه او از مقرّبان باشد.

 

1 (واقعه/ 88)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ فَقَالَ هَذَا فِی امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ (علیهم السلام).

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌زید از پدرش نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیات: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ * فَرَوحٌ و رَیْحَانٌ و جَنَّةُ نَعِیمٍ پرسیدم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «این درباره‌ی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و امامانی است که پس از او می‌آیند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 بحارالأنوار، ج24، ص4/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص629

2 (واقعه/ 88)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ نزلت فی علی و أصحابه.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمقرّبینَ این آیه درباره‌ی علی (علیه السلام) و یارانش نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 المناقب، ج3، ص231/ بحارالأنوار، ج39، ص223

3 (واقعه/ 88)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ قَالَ ذَاکَ مَنْ کَانَتْ لَهُ مَنْزِلَهًٌْ عِنْدَ الْإِمَام.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌حمران گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «او کسی است که در نزد امام جایگاهی داشته باشد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 بحارالأنوار، ج24، ص4/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص630/ البرهان

4 (واقعه/ 88)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ هَاتَانِ الْآیَتَانِ فِی أَهْلِ وَلَایَتِنَا (علیهم السلام) وَ أَهْلِ عَدَاوَتِنَا فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِین فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًِْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - این دو آیه درباره‌ی دوستان و دشمنان ما نازل شده است؛ فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ * فَرَوحٌ و رَیْحَانٌ یعنی در قبرش، و جَنَّةُ نَعِیمٍ یعنی در آخرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 بحارالأنوار، ج65، ص9/ الأمالی للصدوق، ص474/ بشارهًْ المصطفی، ص200/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص629/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص273/ البرهان

5 (واقعه/ 88)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ قَالَ فِی قَبْرِهِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ قَالَ فِی الْآخِرَهًْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ، فَرَوحٌ و رَیْحَانٌ یعنی در قبرش و جَنَّةُ نَعِیمٍ یعنی در آخرت».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 بحارالأنوار، ج6، ص217/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص629/ القمی، ج2، ص350/ نورالثقلین/ البرهان

6 (واقعه/ 88)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ إِلَی قَبْرِهِ فَإِذَا أُدْخِلَ قَبْرَهُ أَتَاهُ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ فَیُقْعِدَانِهِ وَ یَقُولَانِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ وَ مَا دِینُکَ وَ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ رَبِّیَ اللَّهُ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) نَبِیِّی وَ الْإِسْلَامُ دِینِی فَیَفْسَحَانِ لَهُ فِی قَبْرِهِ مَدَّ بَصَرِهِ وَ یَأْتِیَانِهِ بِالطَّعَامِ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ یُدْخِلَانِ عَلَیْهِ الرَّوْحَ وَ الرَّیْحَانَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی مؤمن می‌میرد، هفتادهزار فرشته تا قبرش او را همراهی می‌کنند، وقتی داخل قبرش قرار داده می‌شود، نکیر و منکر به نزد او می‌آیند و او را می‌نشانند و به او می‌گویند: «پروردگار تو کیست؟ دین تو چیست؟ و پیامبر تو چه کسی است»؟ او در پاسخ می‌گوید: «خداوند پروردگار من است و محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبر من است و اسلام دین من». و آن‌ها در یک چشم‌به‌هم‌زدن، قبر او را برایش فراخ می‌سازند و از بهشت برای او غذا می‌آورند و راحتی و خوشی را به او می‌دهند و این کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ، فَرَوحٌ و رَیْحَانٌ و جَنَّةُ نَعِیمٍ یعنی در قبرش نصیبش می‌شود، و جَنَّةُ نَعِیمٍ یعنی در آخرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص522 بحارالأنوار، ج6، ص222/ الأمالی للصدوق، ص290/ جامع الأخبار، ص166/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص297/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص167/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعیمٍ [89]

 

در رَوْح و ریحان و بهشت پرنعمت است.

 

1 (واقعه/ 89)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ ابْنَ آدَمَ (علیه السلام) إِذَا کَانَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَهًِْ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ وَ وَلَدُهُ وَ عَمَلُهُ فَیَلْتَفِتُ إِلَی مَالِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ عَلَیْکَ حَرِیصاً شَحِیحاً فَمَا لِی عِنْدَکَفَیَقُولُ خُذْ مِنِّی کَفَنَکَ قَالَ فَیَلْتَفِتُ إِلَی وَلَدِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ لَکُمْ مُحِبّاً وَ إِنِّی کُنْتُ عَلَیْکُمْ مُحَامِیاً فَمَا ذَا لِی عِنْدَکُمْ فَیَقُولُونَ نُؤَدِّیکَ إِلَی حُفْرَتِکَ نُوَارِیکَ فِیهَا قَالَ فَیَلْتَفِتُ إِلَی عَمَلِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ فِیکَ لَزَاهِداً وَ إِنْ کُنْتَ عَلَیَّ لَثَقِیلًا فَمَا ذَا عِنْدَکَ فَیَقُولُ أَنَا قَرِینُکَ فِی قَبْرِکَ وَ یَوْمِ نَشْرِکَ حَتَّی أُعْرَضَ أَنَا وَ أَنْتَ‌عَلَی رَبِّکَ قَالَ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ وَلِیّاً أَتَاهُ أَطْیَبَ النَّاسِ رِیحاً وَ أَحْسَنَهُمْ مَنْظَراً وَ أَحْسَنَهُمْ رِیَاشاً فَقَالَ أَبْشِرْ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ وَ جَنَّهًِْ نَعِیمٍ وَ مَقْدَمُکَ خَیْرُ مَقْدَمٍ فَیَقُولُ لَهُ مَنْ أَنْتَ فَیَقُولُ أَنَا عَمَلُکَ الصَّالِحُ ارْتَحِلْ مِنَ الدُّنْیَا إِلَی الْجَنَّهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - هنگامی که بنده در آخرین روز زندگیش دردنیا و نخستین روز از آخرت قرار می‌گیرد مال او و فرزند او و عملش در برابر او ممثّل و مجسّم می‌شود. پس رو به مال خود کرده می‌گوید: «سوگند به خدا من در طلب تو حریص و آزمند بودم و بر صرف تو بسیار بخل می‌ورزیدم حال تو چه داری که مرا در این سفر به کار آید»؟ مال جواب می‌دهد: «کفنت را از من برگیر». بعد متوجّه فرزندانش می‌شود و می‌گوید: «به خدا قسم من دوستدار شما بودم و من بودم که از شما پشتیبانی می‌کردم اکنون نزد شما چیست که دستگیر من باشد و با من چگونه همراهی می‌کنید»؟ آنان به او پاسخ می‌دهند: «ما فقط می‌توانیم تو را به گورت رسانده و آنجا دفن کنیم، آنگاه به عمل خویش روی می‌کند و می‌گوید: «به خدا قسم که تو بر من سخت گرانبار بودی و من به تو بی‌رغبت بوده و از تو روی می‌گرداندم، اکنون تو چگونه مرا همراهی می‌کنی»؟ و عمل به او پاسخ می‌دهد: «من در گورت و در آن روز که محشور خواهی شد با تو همنشین و همراه خواهم بود تا من و تو بر پروردگارت هر دو عرضه شویم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «پس اگر آن شخص، ولیّ و دوست خدا باشد نزد او کسی می‌آید که از جهت خوشبویی و خوبی منظره و زیبایی و در برداشتن لباس‌های فاخر و قیمتی نیکوترین مردم است. و به وی گوید: «بشارت و مژده باد تو را به راحتی و آسایش و زندگی دایم و روزی پاک و پاکیزه و بهشت پر نعمت و مقدم و ورود تو بهترین ورودها باشد». پس شخص محتضر به او می‌گوید: «تو کیستی»؟ می‌گوید: «من عمل صالح تو هستم، کوچ کن از دنیا به‌سوی بهشت».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص524 الکافی، ج3، ص231/ نورالثقلین

آیه وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمینِ [90]

 

امّا اگر از اصحاب یمین باشد.

 

1 (واقعه/ 90)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ فَقَالَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِعلی (علیه السلام) هُمْ شِیعَتُکَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - وَ امّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ؛ فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها شیعیان تواند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص524 الکافی، ج8، ص260/ نورالثقلین

2 (واقعه/ 90)

الباقر (علیه السلام) - وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هُمْ شِیعَتُنَا مُحِبُّونَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - وَ امّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ؛ فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ، آن‌ها شیعیانمان هستند که ما را دوست دارند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص524 بحارالأنوار، ج24، ص1/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص628/ البرهان

3 (واقعه/ 90)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ قَالَ ذَاکَ مَنْ کَانَتْ لَهُ مَنْزِلَهًٌْ عِنْدَ الْإِمَامِ قُلْتُ وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ قَالَ ذَاکَ مَنْ وَصَفَ هَذَا الْأَمْر.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌حمران گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «او کسی است که در نزد امام جایگاهی داشته باشد». درباره‌ی آیه‌ی و أَمَّا إِن کَانَ مِنَ أَصْحَابِ الیَمِینِ پرسیدم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن کسی است که با این صفت، وصف شده است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص524 بحارالأنوار، ج24، ص4/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص630/ البرهان؛ «فاما ان‌کان من المقربین قال ذاک… عند الامام قلت» محذوف

4 (واقعه/ 90)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ یَعْنِی مَنْ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ امّا إِنْ کانَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ مقصود کسی است که از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص524 القمی، ج2، ص350/ نورالثقلین

5 (واقعه/ 90)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام)، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّه (علیهم السلام): أنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام): أَنْتَ الَّذِی احْتَجَ اللَّهُ بِکَ فِی ابْتِدَائِهِ الْخَلْقَ حَیْثُ أَقَامَهُمْ أَشْبَاحاً، فَقَالَ لَهُمْ: أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا: بَلَی. قَالَ: وَ مُحَمَّدٌ رَسُولِی قَالُوا: بَلَی. قَالَ: وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ وَصِیِّی فَأَبَی الْخَلْقُ جَمِیعاً إِلَّا اسْتِکْبَاراً وَ عَتَوْا مِنْ وَلَایَتِکَ إِلَّا نَفَرٌ قَلِیلٌ، وَ هُمْ أَقَلُّ الْقَلِیلِ، وَ هُمْ أَصْحَابُ الْیَمِینِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «تو آن کسی هستی که خداوند در ابتدای آفرینش انسان‌ها در آن موقعی که به‌صورت سایه و شبح بودند، با تو بر آن‌ها حجّت و دلیل آورد و به آن‌ها فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم»؟ گفتند: «بلی هستی». فرمود: «آیا محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ی من نیست»؟ گفتند: «بلی، هست». و فرمود: «آیا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) جانشین من نیست»؟ امّا همه‌ی مردم از روی تکبّر و نافرمانی از ولایت تو سرباز زدند به جز افراد کمی که از کم هم کمترند و آن‌ها همان اصحاب یمین هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 أمالی للطوسی، ص233/ البرهان

آیه فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمینِ [91]

 

[به او گفته مى‌شود]: سلام بر تو از سوی اصحاب یمین [كه از ياران تواند].

 

1 (واقعه/ 91)

الباقر (علیه السلام) - هُمُ الشِّیعَهًُْ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِنَبِیِّهِ (علیه السلام) فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ یَعْنِی أَنَّکَ تَسْلَمُ مِنْهُمْ لَا یَقْتُلُونَ وُلْدَکَ.

 

امام باقر (علیه السلام) - آن‌ها شیعیان هستند. خداوند متعال به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) فرمود: فَسَلامٌ لکَ مِنْ أَصْحَابِ الیَمِینِ یعنی تو از آن‌ها در امان می‌مانی و فرزندان تو را نیز نمی‌کشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 بحارالأنوار، ج24، ص1/ بحارالأنوار، ج65، ص53/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص628/ البرهان

2 (واقعه/ 91)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِعلی (علیه السلام) هُمْ شِیعَتُکَ فَسَلِمَ وُلْدُکَ مِنْهُمْ أَنْ یَقْتُلُوهُمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «آنان پیروان و شیعیان تو هستند و فرزندان تو از آن‌ها در امان هستند و توسّط آنان کشته نمی‌شوند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 الکافی، ج8، ص260/ نورالثقلین/ البرهان

3 (واقعه/ 91)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلیُ‌بْنُ‌إبْراهیمُ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَسَلامٌ لَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ أنْ لَا یَعْذُبُوا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! سلام بر تو از سوی اصحاب یمین [که از یاران تواند]، به خاطر اینکه عذاب نشوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 القمی، ج2، ص350

4 (واقعه/ 91)

الباقر (علیه السلام) - مَعنَی قَوْلِ الْعَبْدِ لِأَخِیهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیْ السَّلَامَهًُْ لَکَ مِنِّی کَمَا قَالَ تَعَالَی فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ أَیْ سَلَامَهًٌْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - معنی اینکه بنده‌ای به برادر دینی خود سلام می‌دهد این است که برای تو از سوی خود سلامتی آرزو می‌کنم، و مانند این گفتار خداوند است که می‌فرماید: فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِینِ یعنی سلامت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 روضهًْ الواعظین، ج2، ص459

آیه وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبینَ الضَّالِّینَ [92]

 

امّا اگر او از تکذیب‌کنندگان گمراه باشد.

 

1 (واقعه/ 92)

الباقر (علیه السلام) - ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ بِمَکَّهًَْ عَشْرَ سِنِینَ فَلَمْ یَمُتْ بِمَکَّهًَْ فِی تِلْکَ الْعَشْرِ سِنِینَ أَحَدٌ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِإِقْرَارِهِ وَ هُوَ إِیمَانُ التَّصْدِیقِ وَ لَمْ یُعَذِّبِ اللَّهُ أَحَداً مِمَّنْ مَاتَ وَ هُوَ مُتَّبِعٌ لِمحمد (صلی الله علیه و آله) عَلَی ذَلِکَ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِالرَّحْمَنِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْزَلَ عَلَیْه وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ فَهَؤُلَاءِ مُشْرِکُون.

 

امام باقر (علیه السلام) - بعد از آن خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را در مکّه به رسالت مبعوث کرد و تا مدّت ده سال اعتقاد پیروان حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) این بود که خداوند یکی است و شریکی ندارد و اینکه محمّد (صلی الله علیه و آله)، رسول او می‌باشد، هرکس به این دو اعتقاد داشت و از دنیا می‌رفت وارد بهشت می‌شد و همه‌ی پیروان محمّد (صلی الله علیه و آله) که به این عقیده مردند از پیروان او به حساب می‌آیند، مگر آن‌هایی که مشرک مرده باشند. گواه بر این مطلب این است که خداوند عزّوجلّ فرموده است: وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ المُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ این‌ها هم مشرکانند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 الکافی، ج2، ص30/ بحارالأنوار، ج66، ص87/ نورالثقلین/ البرهان

2 (واقعه/ 92)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَل وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ قَالَ الْجَاحِدِینَ لِلْإِمَامِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌حمران گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی: و أَمَّا إِن کَانَ مِنَ المُکَذِّبِینَ الضَّالینَ پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها کسانی هستند که امام را انکار می‌کنند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص526 بحارالأنوار، ج24، ص87/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص630/ البرهان

3 (واقعه/ 92)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا مَاتَ الْکَافِرُ… فَإِذَا أُدْخِلَ قَبْرَهُ وَ فَارَقَهُ النَّاسُ أَتَاهُ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ فِی أَهْوَلِ صُورَهًٍْ فَیُقِیمَانِهِ ثُمَّ یَقُولَانِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ وَ مَا دِینُکَ وَ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَتَلَجْلَجُ لِسَانُهُ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَی الْجَوَابِ فَیَضْرِبَانِهِ ضَرْبَهًًْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ یُذْعَرُ لَهَا کُلُّ شَیْءٍ ثُمَّ یَقُولَانِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ وَ مَا دِینُکَ وَ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ لَا أَدْرِی فَیَقُولَانِ لَهُ لَا دَرَیْتَ وَ لَا هُدِیتَ وَ لَا أَفْلَحْتَ ثُمَّ یَفْتَحَانِ لَهُ بَاباً إِلَی النَّارِ وَ یُنْزِلَانِ إِلَیْهِ الْحَمِیمَ مِنْ جَهَنَّمَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه کافر بمیرد… زمانی‌که او را در قبرش گذارند و مردم از او جدا شوند، نکیر و منکر در هراسناک‌ترین شکل بر او وارد شوند و او را بر پا دارند و از پروردگار، پیغمبر و دینش سؤال می‌کنند. کافر زبانش به لکنت می‌افتد و قادر به جواب نیست. در آن زمان آن چنان ضربتی از عذاب خدا بر او می‌زنند که همه چیز از آن ضربه به لرزه و ترس می‌افتد، و دوباره از او سؤال می‌کنند، گوید: «نمی دانم»، به او می‌گویند: «ندانستی و ره نیافتی و رستگار نمی‌باشی». پس دری از دوزخ بر روی او باز می‌کنند و آب جوشان مخصوص دوزخ برایش می‌آورند. و این سخن خدای متعال است که می‌فرماید: وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص528 الأمالی للصدوق، ص290/ جامع الأخبار، ص166/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص297/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص167/ بحارالأنوار، ج6، ص222

4 (واقعه/ 92)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ فِی أعْداءِ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ امّا إِنْ کانَ مِنَ المُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ؛ این آیات] درباره‌ی دشمنان آل محمّد (صلی الله علیه و آله) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص528 القمی، ج2، ص350/ نورالثقلین

آیه فَنُزُلٌ مِنْ حَمیمٍ [93]

 

با آب سوزان دوزخ پذیرایی می‌شود (.

 

1(واقعه/ 93)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ هَاتَانِ الْآیَتَانِ فِی أَهْلِ وَلَایَتِنَا وَ أَهْلِ عَدَاوَتِنَا فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًِْ وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًِْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - این دو آیه درباره‌ی دوستان و دشمنان ما نازل شده است: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ المقرّبینَ، فَرَوحٌ و رَیْحَانٌ یعنی در قبرش. و جَنَّةُ نَعِیمٍ یعنی در آخرت. و أَمَّا إِن کَانَ مِنَ المُکَذِّبِینَ الضَّالینَ فَنُزُل مِّنْ حَمِیمٍ یعنی در قبرش. و تَصْلیَةُ جَحِیم یعنی در آخرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص528 بحارالأنوار، ج65، ص9/ الأمالی للصدوق، ص474/ بشارهًْ المصطفی، ص200/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص629

2 (واقعه/ 93)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - حَتَّی إِذَا انْصَرَفَ الْمُشَیِّعُ وَ رَجَعَ الْمُتَفَجِّعُ أُقْعِدَ فِی حُفْرَتِهِ نَجِیّاً لِبَهْتَهًِْ‌السُّؤَالِ وَ عَثْرَهًِْ‌الِامْتِحَانِ وَ أَعْظَمُ مَا هُنَالِکَ بَلِیَّهًًْ نُزُولُ الْحَمِیمِ وَ تَصْلِیَهًُْ الْجَحِیمِ وَ فَوْرَاتُ السَّعِیرِ وَ سَوْرَاتُ الزَّفِیرِ لَا فَتْرَهًٌْ مُرِیحَهًٌْ وَ لَا دَعَهًٌْ مُزِیحَهًٌْ وَ لَا قُوَّهًٌْ حَاجِزَهًٌْ وَ لَا مَوْتَهًٌْ نَاجِزَهًٌْ‌وَ لَا سِنَهًٌْ مُسَلِّیَهًٌْ بَیْنَ أَطْوَارِ الْمَوْتَاتِ‌وَ عَذَابِ السَّاعَاتِ.

 

امام علی (علیه السلام) - امّا هنگامی که تشییع‌کنندگان بروند و مصیبت‌زدگان بازگردند، در گودال قبر دراز کشیده، برای بازجویی نهانی و بیم پرستش و لغزش آزمایش زمزمه غم‌آلود دارد. و بزرگ‌ترین بلای آنجا، فرود آمدن در آتش سوزان دوزخ و بر افروختگی شعله‌ها و نعره‌های آتش است، که نه یک لحظه آرام گیرد تا استراحت کند و نه آرامشی وجود دارد که از درد او بکاهد؛ نه قدرتی که مانع کیفر او شود و نه مرگی که او را از این همه ناراحتی برهاند؛ و نه خوابی که اندوهش را بر طرف سازد، در میان انواع مرگ‌ها و ساعت‌ها مجازات گوناگون، گرفتار است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص528 نهج البلاغه، ص113/ نورالثقلین

آیه وَ تَصْلِیَةُ جَحیمٍ [94]

 

و سرنوشت او ورود در آتش جهنّم است.

 

آیه إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ [95]

 

این مطلب حقّ و یقین است!

 

آیه فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ [96]

 

پس به نام پروردگار بزرگت تسبیح کن (و او را منزّه بشمار)!

 

1 (واقعه/ 96)

الصّادق (علیه السلام) - وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًِْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - و تَصْلیَةُ جَحِیمٍ یعنی در آخرت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص528 بحارالأنوار، ج6، ص217/ الأمالی للصدوق، ص290/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص629/ القمی، ج2، ص350

مطالب مرتبط
: 1402/02/25     : 682
: 1    : 9
شما نیز به این مطلب امتیاز دهید :
تنظیمات
این پرونده را به اشتراک بگذارید :
Facebook Twitter Google LinkedIn

یادداشت کاربران
درج یک یادداشت :
نام کاربری :
پست الکترونیکی :
وب :
یادداشت :
کد امنیتی :
6 + 1 = ?