تفسیر روایی سوره محمد
تفسیر روایی سوره محمد
ثواب قرائت
1
(محمد/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الَّذِینَ کَفَرُوا لَمْ یُذْنِبْ أَبَداً وَ لَمْ یَدْخُلْهُ شَکٌّ فِی دِینِهِ أَبَداً وَ لَمْ یَبْتَلِهِ اللَّهُ بِفَقْرٍ أَبَداً وَ لَا خَوْفٍ مِنْ سُلْطَانٍ أَبَداً وَ لَمْ یَزَلْ مَحْفُوظاً مِنَ الشَّکِّ وَ الْکُفْرِ أَبَداً حَتَّی یَمُوتَ فَإِذَا مَاتَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ فِی قَبْرِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ فِی قَبْرِهِ وَ یَکُونُ ثَوَابُ صَلَاتِهِمْ لَهُ وَ یُشَیِّعُونَهُ حَتَّی یُوقِفُوهُ مَوْقِفَ الْآمِنِینَ عِنْدَاللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَکُونُ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ أَمَانِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را بخواند هرگز در دینش دچار تردید نخواهد شد و خداوند او را به فقر و ترس از حاکمان مبتلا نخواهد کرد و همواره تا زمان وفات از گزند شک و کفر در امان خواهد بود. زمانی‌که از دنیا رفت، خداوند هزار فرشته را مأمور خواهد کرد تا در قبرش نماز بخوانند و ثواب نماز آن‌ها برای آن فرد خواهد بود. آن‌ها او را تا زمانی‌که به جایگاه امنی نزد پروردگار می‌رسد، همراهی خواهند کرد. آن شخص همواره در پناه امنیّت خداوند و پیامبرش خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
بحارالأنوار، ج89، ص303/ نورالثقلین و البرهان؛ «الامن» بدل «الآمنین» و «یرتب» بدل «یذنب»
تفسیر روایی سوره محمد
ثواب قرائت
1
(محمد/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الَّذِینَ کَفَرُوا لَمْ یُذْنِبْ أَبَداً وَ لَمْ یَدْخُلْهُ شَکٌّ فِی دِینِهِ أَبَداً وَ لَمْ یَبْتَلِهِ اللَّهُ بِفَقْرٍ أَبَداً وَ لَا خَوْفٍ مِنْ سُلْطَانٍ أَبَداً وَ لَمْ یَزَلْ مَحْفُوظاً مِنَ الشَّکِّ وَ الْکُفْرِ أَبَداً حَتَّی یَمُوتَ فَإِذَا مَاتَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ فِی قَبْرِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ فِی قَبْرِهِ وَ یَکُونُ ثَوَابُ صَلَاتِهِمْ لَهُ وَ یُشَیِّعُونَهُ حَتَّی یُوقِفُوهُ مَوْقِفَ الْآمِنِینَ عِنْدَاللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَکُونُ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ أَمَانِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را بخواند هرگز در دینش دچار تردید نخواهد شد و خداوند او را به فقر و ترس از حاکمان مبتلا نخواهد کرد و همواره تا زمان وفات از گزند شک و کفر در امان خواهد بود. زمانی‌که از دنیا رفت، خداوند هزار فرشته را مأمور خواهد کرد تا در قبرش نماز بخوانند و ثواب نماز آن‌ها برای آن فرد خواهد بود. آن‌ها او را تا زمانی‌که به جایگاه امنی نزد پروردگار می‌رسد، همراهی خواهند کرد. آن شخص همواره در پناه امنیّت خداوند و پیامبرش خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
بحارالأنوار، ج89، ص303/ نورالثقلین و البرهان؛ «الامن» بدل «الآمنین» و «یرتب» بدل «یذنب»
2
(محمد/ مقدمه)
الکاظم (علیه السلام) - مَنْ أَرَادَ فَضْلَنَا عَلَی عَدُوِّنَا فَلْیَقْرَأْ هَذِهِ السُّورَهًَْ الَّتِی یَذْکُرُ فِیهَا الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ فِینَا آیَهًٌْ وَ فِیهِمْ آیَهًٌْ…
امام کاظم (علیه السلام) - هرکس خواست فضل ما را بر دشمنانمان بداند، این سوره را بخواند که در آن این آیه است: الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ؛ یک آیه درباره ما و یک آیه درباره آن‌ها است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
بحارالأنوار، ج23، ص385/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص567/ البرهان
3
(محمد/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَرَادَ أَنْ یَعْرِفَ حَالَنَا وَ حَالَ أَعْدَائِنَا فَلْیَقْرَأْ سُورَهًَْ مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُ یَرَاهَا آیَهًًْ فِینَا وَ آیَهًًْ فِیهِمْ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس خواست حال ما و حال دشمنان ما را بشناسد پس سوره‌ی محمّد را بخواند. آن را اینگونه می‌یابد که یک آیه درباره ما و یک آیه درباره آن‌ها است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
نورالثقلین
4
(محمد/ مقدمه)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سُورَهًُْ مُحَمَّدٍ آیَهًٌْ فِینَا، وَ آیَهًٌْ فِی بَنِی‌أُمَیَّهًْ.
امام علی (علیه السلام) - در سوره‌ی محمّد یک آیه درباره‌ی ما است و یک آیه درباره‌ی بنی‌امیّه.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
البرهان/ شواهدالتنزیل، ج2، ص241/ البرهان
5
(محمد/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ مُحَمَّدٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَهُ مِنْ أَنْهَارِ الْجَنَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی محمّد (صلی الله علیه و آله) را بخواند، خداوند، دادن نوشیدنی از جویبارهای بهشت به چنین بنده‌ای را بر خودش واجب گردانده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
مستدرک الوسایل، ج4، ص348/ نورالثقلین
6
(محمد/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ لَمْ یُوَلِّ وَجْهَهُ جَهَهًًْ إِلَّا رَأَی فِیهِ وَجْهَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یَسْقِیَهُ مِنْ أَنْهَارِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ فِی نَوْمِهِ وَ یَقْظَتِهِ مِنْ کُلِّ مَحْذُورٍ بِبَرَکَتِهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، هرگاه در قیامت از قبر برخاست، به هر طرف رو کند، چهره‌ی مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را خواهد دید و خداوند، دادن نوشیدنی از جویبارهای بهشت به چنین بنده‌ای را بر خودش واجب گردانده است. هرکس آن را بنویسد و بر خودش آویزان کند، به برکت این سوره در خواب و بیداری از هر گزندی در امان خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص306
البرهان
7
(محمد/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ فِی نَوْمِهِ وَ یَقْظَتِهِ مِنْ کُلِّ مَحْذُورٍ وَ کَانَ مَحْرُوساً مِنْ کُلِّ بَلَاءٍ وَ دَاءٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بنویسد و بر خودش آویزان کند در خواب و بیداری از هر گزندی در امان خواهد بود و خداوند او را از همه‌ی بلایا و بیماری‌ها حفظ خواهد کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
البرهان
8
(محمد/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ دُفِعَ عَنْهُ الْجَانُّ وَ أَمِنَ فِی نَوْمِهِ وَ یَقْظَتِهِ؛ وَ إِذَا جَعَلَهَا إِنْسَانٌ عَلَی رَأْسِهِ کُفِیَ شَرَّ کُلِّ طَارِقٍ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را بنویسد و بر خود آویزان کند، جنّیان از او دور خواهند شد و در خواب و بیداری در امان خواهد بود. اگر فردی آن را زیر سرش بگذارد، به اراده‌ی خداوند از همه‌ی بلایای غیرمترقّبه محفوظ خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
البرهان
آیه الَّذینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ [1]
کسانی که کافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، [خداوند] اعمالشان را نابود می‌کند.
1
(محمد/ 1)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الَّذِینَ ارْتَدُّوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ غَصَبُوا أَهْلَ بَیْتِهِ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ صَدُّوا عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَلَایَهًَْ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ. . أَیْ أَبْطَلَ مَا کَانَ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْجِهَادِ وَ النُّصْرَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه درباره‌ی اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شده است که پس از وفات آن حضرت از اسلام برگشتند و مرتد شدند. حقّ اهل بیت (علیهم السلام) را غصب و در مقابل امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایستادند و ولایت او را نپذیرفتند. أَضَل أَعْمَالهُمْ یعنی خداوند، اعمالشان از قبیل جهاد و کمک به اسلام را که قبل از آن، در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) انجام داده بودند باطل کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
بحارالأنوار، ج30، ص158/ القمی، ج2، ص300/ البرهان / بحارالأنوار، ج64، ص49/ نورالثقلین
2
(محمد/ 1)
الحسین (علیه السلام) - عَن عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنُ‌حَزْنٍ قَالَ سَمِعْتُ الْحُسَیْنَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ {وَ} ذَکَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ* وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ {ثُمَ} قَالَ: نَزَلَتْ فِینَا وَ فِی بَنِی‌أُمَیَّهًْ.
امام حسین (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌حزن گوید: در مکّه از حسین‌بن‌علی (علیه السلام) شنیدم [که این آیه]: الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ* وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ؛ را تلاوت نمود و فرمود: «این آیه‌ی شریفه در شأن ما اهل بیت و [بر بی‌دینی و مخالفت و سدّ راه] بنی‌امیّه نازل شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
شواهدالتنزیل، ج2، ص241
3
(محمد/ 1)
الصّادقین (علیها السلام) - فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یَعْنِی بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ عَنْ وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِب (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - منظور از الذِینَ کَفَرُوا بنی‌امیّه و منظور از سَبِیل اللهِ ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
بحارالأنوار، ج35، ص364/ البرهان
آیه وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ [2]
و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و به آنچه بر محمّد نازل شده و آن حقّی است از سوی پروردگارشان نیز ایمان آوردند، خداوند گناهانشان را می‌بخشد و کارشان را اصلاح می‌کند.
سبب نزول
1
(محمد/ 2)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ نَزَلَتْ فِی أَبِی‌ذَرٍّ (رحمة الله علیه) وَ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) وَ مِقْدَادٍ وَ عَمَّارٍ لَمْ یَنْقُضُوا الْعَهْدَ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ أَیْ ثَبَتُوا عَلَی الْوَلَایَهًِْ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ وَ هُوَ الْحَقُّ یَعْنِی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و الذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ درباره‌ی سلمان، ابوذر، عمّار و مقداد نازل شده است که عهد و پیمانشان را نقض نکردند. و آمَنُوا بِمَا نُزِّل عَلی مُحَمَّدٍ یعنی بر ولایتی که خداوند آن را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرد، ثابت قدم ماندند. و هُو الحَقُّ که منظور از آن امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. مِن رَّبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ و أَصْلحَ بَالهُمْ یعنی وضعیّت آن‌ها را اصلاح کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص308
بحارالأنوار، ج22، ص349/ بحارالأنوار، ج36، ص87/ القمی، ج2، ص301/ نورالثقلین/ البرهان
محمّد
1
(محمد/ 2)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ فِیمَا سَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ لِأَیِّ شَیْءٍ سُمِّیتَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ أَحْمَدَ وَ أَبَا الْقَاسِمِ وَ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ دَاعِیاً؟ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): أَمَّا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَإِنِّی مَحْمُودٌ فِی الْأَرْضِ وَ أَمَّا أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) فَإِنِّی مَحْمُودٌ فِی السَّمَاء.
امام علی (علیه السلام) - چند تن از یهود خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) برای چه تو را محمّد و احمد و اباالقاسم و بشیر و نذیر و داعی نامیدند»؟ پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «محمّد برای آنکه در زمین ستوده باشم و احمد برای آنکه در آسمان ستوده باشم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص310
بحارالأنوار، ج16، ص94/ نورالثقلین
تعویذ
1
(محمد/ 2)
الصّادقین (علیها السلام) - عوذهًْ الحمی، یُؤْخَذُ مِنْ تُرْبَهًِْ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ تُدَافُ بِالْمَاءِ وَ تُکْتَبُ فِی جَامِ زُجَاجٍ بِقَلَمِ حَدِیدٍ وَ تُسْقَی مَنْ بِهِ أَلَمٌ حَادِثٌ… یُکْتَبُ عَلَی الْقِرطَاسِ وَ یُعْلَقُ عَلَیْهِ… وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - تربت حسین (علیه السلام) را بگیر و به آب بیامیز و به‌وسیله‌ی آن با قلم آهنی بر کاسه‌ی بلوری بنویس… بر کاغذ نوشته و به گردن آویخته شود… به آنچه بر محمّد نازل شده و همه حقّ است و از سوی پروردگارشان نیز ایمان آوردند، خداوند گناهانشان را می‌بخشد و کارشان را اصلاح می‌کند! . .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص310
بحارالأنوار، ج92، ص24/ مکارم الأخلاق، ص371؛ «حادث» محذوف
آیه ذلِکَ بِأَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ وَ أَنَّ الَّذینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللهُ لِلنَّاسِ أَمْثالَهُمْ [3]
این به خاطر آن است که کافران از باطل پیروی کردند، و مؤمنان از حقّی که از سوی پروردگارشان بود تبعیّت نمودند؛ اینگونه خداوند برای مردم مثل‌های [زندگي] آنان را بیان می‌کند.
1
(محمد/ 3)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ذلِکَ بِأَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ قَالَ وَ هُمُ الَّذِینَ اتَّبَعُوا أَعْدَاءَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ذَلکَ بِأَنَّ الذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا البَاطِل؛ منظور از آن دشمنان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص310
بحارالأنوار، ج64، ص50/ بحارالأنوار، ج36، ص87؛ «رسول الله» محذوف/ القمی، ج2، ص301/ البرهان
2
(محمد/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍ (علیه السلام) یَتَمَتَّعُونَ بِدُنْیَاهُمْ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْویً لَهُم.
امام صادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا؛ کسانی که به ولایت علی (علیه السلام) کافر شدند، از متاع زودگذر دنیا بهره می‌گیرند همچون چهارپایان می‌خورند، و سرانجام آتش دوزخ جایگاه آن‌هاست!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص310
تأویل الآیات الظاهره، ص570
3
(محمد/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - فِی سُورَهًِْ مُحَمَّدٍ آیَهًٌْ فِینَا وَ آیَهًٌْ فِی عَدُوِّنَا وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللهُ لِلنَّاسِ أَمْثالَهُم.
امام صادق (علیه السلام) - در سوره‌ی محمّد (صلی الله علیه و آله) آیات به صورت متناوب یکی پس از دیگری، درباره‌ی ما و دشمنان ما نازل شده است. دلیل این امر آیه زیر است: کَذَلکَ یَضْرِبُ اللهُ للنَّاسِ أَمْثَالهُمْ. (و هنگامی‌که با کافران [جنایت پیشه در میدان جنگ] روبرو شدید گردن‌هایشان را بزنید، تا آن‌ها را از پا در آورید؛ دراین‌هنگام اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا منّت گذارید [و آزادشان کنید] یا در برابر آزادی از آنان فدیه [غرامت] بگیرید؛ [و آزادشان کنید؛ و این وضع را ادامه دهید] تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد؛ [آری وظیفه] این است؛ و اگر خدا می‌خواست خودش آن‌ها را مجازات می‌کرد، امّا می‌خواهد بعضی
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص310
بحارالأنوار، ج36، ص87/ نورالثقلین؛ «ذلک بان الذین کفروا… ربهم» بدل «الدلیل علی ذلک» / البرهان
آیه فَإِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها ذلِکَ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لاَنْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ وَ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ [4]
از شما را با بعضی دیگر بیازماید؛ و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی‌برد.
و هنگامی‌که با کافران [جنایت پیشه در میدان جنگ] روبرو شدید گردن‌هایشان را بزنید، تا آن‌ها را از پا در آورید؛ دراین‌هنگام اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا منّت گذارید [و آزادشان کنید] یا در برابر آزادی از آنان فدیه [غرامت] بگیرید؛ [و آزادشان کنید؛ و این وضع را ادامه دهید]
1 -1
(محمد/ 4)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ حَفْصِ‌بْنِ‌غِیَاثٍ عَن أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی (صلی الله علیه و آله) عَنْ حُرُوبِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کَانَ السَّائِلُ مِنْ مُحِبِّینَا فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِخَمْسَهًِْ أَسْیَافٍ ثَلَاثَهًٌْ مِنْهَا شَاهِرَهًٌْ فَلَا تُغْمَدُ حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا وَ لَنْ تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا فَإِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا آمَنَ النَّاسُ کُلُّهُمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَیَوْمَئِذٍ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً… وَ السَّیْفُ الثَّالِثُ سَیْفٌ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ یَعْنِی التُّرْکَ وَ الدَّیْلَمَ وَ الْخَزَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی أَوَّلِ السُّورَهًِْ الَّتِی یَذْکُرُ فِیهَا الَّذِینَ کَفَرُوا فَقَصّ قِصَّتَهُمْ ثُمَّ قَالَ فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَأَمَّا قَوْلُهُ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ یَعْنِی بَعْدَ السَّبْیِ مِنْهُمْ وَ إِمَّا فِداءً یَعْنِی الْمُفَادَاهًَْ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْإِسْلَامِ فَهَؤُلَاءِ لَنْ یُقْبَلَ مِنْهُمْ إِلَّا الْقَتْلُ أَوِ الدُّخُولُ فِی الْإِسْلَامِ وَ لَا یَحِلُّ لَنَا مُنَاکَحَتُهُمْ مَا دَامُوا فِی دَارِ الْحَرْب.
امام باقر (علیه السلام) - حفص‌بن‌غیاث از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: مردی از دوستداران ما از پدرم در مورد جنگ‌های امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید. امام باقر (علیه السلام) به او فرمود: «خدای عزّوجلّ محمّد (صلی الله علیه و آله) را همراه پنج شمشیر برانگیخت: سه شمشیر از آن شمشیرها برهنه و از غلاف کشیده هستند؛ و تا زمانی که جنگ تمام نشود و سلاح¬ها بر زمین گذاشته نشود غلاف نمی¬شوند، و جنگ تا زمانی که خورشید از مشرق غروب نکند [تا زمان برپایی قیامت] به پایان نمی¬رسد، و در آن روز که خورشید از مغرب طلوع کرد، همه مردم ایمان می¬آورند؛ ایمان‌آوردن افرادی که قبلًا ایمان نیاورده‌اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت! بگو: «[اکنون که شما چنین انتظارات نادرستی دارید]، انتظار بکشید ما هم انتظار [کیفر شما را] می‌کشیم»! . (انعام/158) … و شمشیر سوّم بر علیه مشرکان عجم یعنی ترک، دیلم و ساکنان کناره خزر آخته می¬گردد، خداوند متعال در ابتدای سوره¬ای که در آن به ذکر احوال کافران پرداخته و قصه آنان را حکایت کرده فرموده است؛ فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها. امّا این کلام خداوند: فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ؛ یعنی: پس از به اسارت گرفتن آنان، وَ إِمَّا فِدَاءً یعنی: پرداخت بهای آزادی که از سوی اهل ذمّه به اهل اسلام پرداخت می¬شود، پس چیزی غیر از کشته شدن یا وارد شدن در اسلام از آنان پذیرفته نمی¬شود و ازدواج با آنان تا زمانی‌که در حال جنگ با اسلام هستند برای ما حلال نیست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص312
الکافی، ج5، ص10/ تهذیب الأحکام، ج4، ص114/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص25/ بحارالأنوار، ج75، ص166
1 -2
(محمد/ 4)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ إِلَی قَوْلِهِ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ فَهَذَا السَّیْفُ الَّذِی هُوَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ وَ مَنْ لَیْسَ مَعَهُ الْکِتَابُ مِنْ عَبَدَهًِْ النِّیرَانِ وَ الْکَوَاکِبِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها ذلِکَ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لاَنْتَصَرَ مِنْهُمْ این شمشیر برعلیه مشرکان زندیق غیرعرب و همه‌ی کسانی که از کتاب آسمانی پیروی نمی‌کنند از جمله ستاره‌پرستان و آتش‌پرستان برکشیده شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص312
بحارالأنوار، ج36، ص87/ نورالثقلین/ البرهان
1 -3
(محمد/ 4)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ فَالْمُخَاطَبَهًُْ لِلْجَمَاعَهًِْ وَ الْمَعْنَی لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِمَامِ (علیه السلام) بَعْدَهُ وَ الَّذِینَ قَاتَلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ سَیَهْدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ أَیْ وَعَدَهَا إِیَّاهُمْ وَ ادَّخَرَهَا لَهُمْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ أَیْ یَخْتَبِر.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - در عبارت فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ فَضَرْبَ الرِّقَابِ خطاب متوجه جماعت است و معنا متوجه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امام پس از اوست. وَ الَّذِینَ قُتِلُواْ فیِ سَبِیلِ اللهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ* سَیَهدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بَالهُمْ* وَ یُدْخِلُهُمُ الجَنَّةَ عَرَّفَهَا لهُمْ؛ یعنی به آن‌ها وعده‌ی رفتن به چنین بهشتی را داده و آن را برایشان مهیا کرده است. لیَبْلو بَعْضَکُم بِبَعْضٍ یعنی تا آن‌ها را بیازماید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص312
بحارالأنوار، ج36، ص87/ نورالثقلین/ البرهان
1 -4
(محمد/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … قُلْت إِنَّ الْإِیمَانَ لَیَتِمُّ وَ یَنْقُصُ وَ یَزِیدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ (علیه السلام) وَ قَسَّمَهُ عَلَیْهَا وَ فَرَّقَهُ فِیهَا… وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَنْ یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ فَرَضَ عَلَیْهِمَا مِنَ الصَّدَقَهًِْ وَ صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الطَّهُورِ لِلصَّلَاهًِْ فَقَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ قَالَ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ لِأَنَّ الضَّرْبَ مِنْ عِلَاجِهِمَا.
امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است: عرض کردم: «آیا ایمان هم در حدّ کمال است و هم نقصان‌پذیر می‌باشد و هم در حال زیادشدن»، فرمود: «آری»! گفتم: «چگونه است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود: و برای هریک سهمی معیّن کرد… خداوند برای دو دست آدمیان هم واجباتی معیّن کرده است، و آن این است که نباید با دست‌های خود به مردم ظلم و ستم کند و باید در جاهایی که خداوند امر کرده آن را بکار برد، و دستور داده که با دست صدقه دهد و صله‌ی ارحام به‌جای آورد و در راه خداوند جهاد کند، و برای نماز طهارت بگیرد و وضو بسازد. در قرآن مجید فرموده: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگی پشت پا] مسح کنید! . (مائده/6). و نیز فرمود: فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها اینها بود واجبات دست. چراکه شمشیر زدن از دست بر می‌آید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص314
الکافی، ج2، ص36/ بحارالأنوار، ج66، ص25/ نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص166/ مستدرک الوسایل، ج11، ص152/ دعایم الإسلام، ج1، ص6
1 -5
(محمد/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَسْأَلُکَ عَنْهَا وَ ذَکَّرَهَا وَ وَعَظَهَا وَ حَذَّرَهَا وَ أَدَّبَهَا وَ لَمْ یَتْرُکْهَا سُدًی… وَ فَرَضَ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا تَمُدَّهُمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْکَ وَ أَنْ تَسْتَعْمِلَهُمَا بِطَاعَتِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ.
امام علی (علیه السلام) - خدای تعالی بر کلّیه‌ی اعضاء تو وظایف و واجباتی را مقرّر و مفروض داشته است که در روز قیامت به‌وسیله‌ی آن‌ها بر تو احتجاج می‌کند، و از آن‌ها سؤال می‌نماید. و آن اعضاء را تذکّر داده و موعظه کرده، و برحذر داشته و تأدیب نموده، و آن‌ها را بیهوده رها نکرده است… و بر دست‌ها فرض کرده است که آن دو را به‌سوی چیزی که خدای عزّوجلّ آن را حرام کرده است دراز نکنی، و آن‌ها را در طاعت او بکار بری، و دراین‌باره فرموده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگی پشت پا] مسح کنید! . (مائده/6) و فرموده است: فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص314
من لایحضره الفقیه، ج2، ص626/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص171
1 -6
(محمد/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - عَن سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) رَحِمَ اللَّهُ عَمِّی زَیْداً مَا قُدِّرَ أَنْ یَسِیرَ بِکِتَابِ اللَّهِ سَاعَهًًْ مِنْ نَهَارٍ ثُمَّ قَالَ یَا سُلَیْمَانَ‌بْنَ‌خَالِدٍ مَا کَانَ عَدُوُّکُمْ عِنْدَکُمْ قُلْنَا کُفَّارٌ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً فَجَعَلَ الْمَنَّ بَعْدَ الْإِثْخَانِ أَسَرْتُمْ قَوْماً ثُمَّ خَلَّیْتُمْ سَبِیلَهُمْ قَبْلَ الْإِثْخَانِ فَمَنَنْتُمْ قَبْلَ الْإِثْخَانِ وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ الْمَنَّ بَعْدَ الْإِثْخَانِ حَتَّی خَرَجُوا عَلَیْکُمْ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَقَاتَلُوکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «خدا عمویم زید را رحمت کند نتوانست حتّی یک ساعت از روی دستور قرآن رفتار نماید. آنگاه سؤال کرد: «شما دشمنانتان را چگونه مردمی می‌بینید»؟ گفتم: «کافر». فرمود: «دراین‌صورت خداوند می‌فرماید حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً؛ خداوند در این آیه می‌فرماید پس از کشتار زیاد اگر خواستید آن‌ها را آزاد کنید؛ شما پیکار کردید گروهی را اسیر نمودید بعد هم قبل از کشتار زیاد آن‌ها را آزاد نمودید. پس شما پیش از نشان‌دادن قدرت آن‌ها را آزاد کردید با اینکه خداوند در این آیه منّت‌نهادن را پس از نشان‌دادن قدرت قرار داده این کار شما باعث شد که از راه دیگر بر شما بتازند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص314
بحارالأنوار، ج46، ص196
1 -7
(محمد/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - عَن سُلَیْمَانَ بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ سَأَلَنِی أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ مَا دَعَاکُمْ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی وَضَعْتُمْ فِیهِ زَیْداً قَالَ قُلْتُ خِصَالٌ ثَلَاثٌ أَمَّا إِحْدَاهُنَّ فَقِلَّهًُْ مَنْ تَخَلَّفَ مَعَنَا إِنَّمَا کُنَّا ثَمَانِیَهًَْ
نَفَرٍ وَ أَمَّا الْأُخْرَی فَالَّذِی تَخَوَّفْنَا مِنَ الصُّبْحِ أَنْ یَفْضَحَنَا وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَإِنَّهُ کَانَ مَضْجَعَهُ الَّذِی کَانَ سَبَقَ إِلَیْهِ فَقَالَ کَمْ إِلَی الْفُرَاتِ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی وَضَعْتُمُوهُ فِیهِ قُلْتُ قَذْفَهًُْ حَجَرٍ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ‌فَلَا کُنْتُمْ أَوْقَرْتُمُوهُ حَدِیداً وَ قَذَفْتُمُوهُ فِی الْفُرَاتِ وَ کَانَ أَفْضَلَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا وَ اللَّهِ مَا طُقْنَا لِهَذَا فَقَالَ أَیَّ شَیْءٍ کُنْتُمْ یَوْمَ خَرَجْتُمْ مَعَ زَیْدٍ قُلْتُ مُؤْمِنِینَ قَالَ فَمَا کَانَ عَدُوُّکُمْ قُلْتُ کُفَّاراً قَالَ فَإِنِّی أَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَابْتَدَأْتُمْ أَنْتُمْ بِتَخْلِیَهًِْ مَنْ أَسَرْتُمْ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَسِیرُوا بِالْعَدْلِ سَاعَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) از من پرسید: «چه چیز شما را واداشت که زید را در جایی بنهید که نهادید»؟ او می‌گوید: عرض کردم: «سه چیز موجب این کار شد: یکی اندک‌بودن افرادی که با ما ماندند و حال آنکه ما بیش از هشت‌نفر نبودیم، و دیگر آنکه ترسیدیم صبح فرا رسد و پرده از کار ما برداشته شود. سوّم اینکه همان نقطه از زمین آرامگاه مقدّر او بود». فرمود: «از آن نقطه که او را دفن کردید تا فرات چقدر فاصله بود»؟ عرض کردم: «به‌اندازه‌ی پرتاب یک سنگ». فرمود: «سبحان اللَّه! چرا به پیکر او آهنی نبستید و در فرات نینداختید با اینکه این کار بهتر بود»؟ عرض کردم: «فدایت شوم، به خدا سوگند نتوانستیم چنین کنیم». فرمود: «روزی که شما همراه زید خروج کردید چگونه بودید»؟ عرض کردم: «مؤمن بودیم». فرمود: «دشمن شما چگونه بود»؟ عرض کردم: «کافر بود». فرمود: «من در کتاب خدا چنین می‌یابم که فرموده است: یا ایّها الّذین آمنوا فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی‌تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها و شما با رهاکردن کسانی که اسیر کرده بودید آغاز کردید. سبحان اللَّه! یک ساعت هم نتوانستید به داد عمل کنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص314
الکافی، ج8، ص250/ نورالثقلین؛ «فقال مادعاکم إلی… ماتغنا لهذا» محذوف
1 -8
(محمد/ 4)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ طَلْحَهًَْ‌بْنِ‌زَیْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ کَانَ أَبِی (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ لِلْحَرْبِ حُکْمَیْنِ إِذَا کَانَتِ الْحَرْبُ قَائِمَهًًْ لَمْ تَضَعْ أَوْزَارَهَا وَ لَمْ یُثْخَنْ أَهْلُهَا فَکُلُّ أَسِیرٍ أُخِذَ فِی تِلْکَ الْحَالِ فَإِنَّ الْإِمَامَ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ ضَرَبَ عُنُقَهُ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ یَدَهُ وَ رِجْلَهُ مِنْ خِلَافٍ بِغَیْرِ حَسْمٍ وَ تَرَکَهُ یَتَشَحَّطُ فِی دَمِهِ حَتَّی یَمُوتَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْمُخَیَّرَ الَّذِی خَیَّرَ اللَّهُ الْإِمَامَ عَلَی شَیْءٍ وَاحِدٍ وَ هُوَ الْکُفْرُ وَ لَیْسَ هُوَ عَلَی أَشْیَاءَ مُخْتَلِفَهًٍْ فَقُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ قَالَ ذَلِکَ الطَّلَبُ أَنْ تَطْلُبَهُ الْخَیْلُ حَتَّی یَهْرُبَ فَإِنْ أَخَذَتْهُ الْخَیْلُ حُکِمَ عَلَیْهِ بِبَعْضِ الْأَحْکَامِ الَّتِی وَصَفْتُ لَکَ وَ الْحُکْمُ الْآخَرُ إِذَا وَضَعَتِ الْحَرْبُ أَوْزارَها وَ أُثْخِنَ أَهْلُهَا فَکُلُّ أَسِیرٍ أُخِذَ فِی تِلْکَ الْحَالِ فَکَانَ فِی أَیْدِیهِمْ فَالْإِمَامُ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ مَنَّ عَلَیْهِمْ فَأَرْسَلَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ فَادَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ اسْتَعْبَدَهُمْ فَصَارُوا عَبِیداً.
امام باقر (علیه السلام) - طلحهًْ‌بن‌زید گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: پدرم می‌فرمود: برای جنگ دو حکم وجود دارد: اگر هنوز جنگ ادامه دارد و پایان نیافته است و طرفین درگیر می‌باشند پس هر اسیری که دراین‌حالت گرفته شود تصمیم‌گیری در مورد آن برعهده امام است و مخیّر است که دست و پایش را به عکس یکدیگر قطع نماید تا در خونش غوطه‌ور گردد و به هلاکت برسد همانگونه که خداوند عزّوجلّ به آن امر نموده: کیفر آن‌ها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، [و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند]، فقط این است که اعدام شوند یا به دار آویخته گردند یا [چهار انگشت از] دست [راست] و پای [چپ] آن‌ها، به عکس یکدیگر، بریده شود و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آن‌ها در دنیاست و در آخرت، مجازات عظیمی دارند. (مائده/33) کیفر کسانی که با خداوند ورسولش وارد جنگ شده ودر زمین فساد می‌نمایند این است که کشته شوند و یا به دار آویخته شوند و یا دست و پایشان به عکس یکدیگر بریده شود و یا تبعید گردند. این کیفر مایه‌ی رسوایی ایشان در دنیا و عذاب بزرگ در آخرت می‌باشد… آیا نمی‌بینی که خداوند امام را در یک مورد مخیّر نموده است و آن هلاک‌نمودن دشمن است که دارای حالات مختلف نمی‌باشد. پس به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مراد از کلام خداوند عزّوجلِ: و یا از سرزمین خود تبعید گردند. (مائده/33) چیست»؟ فرمود: «این حکم در صورتی است که دشمن درخواست اجازه فرار نماید که اگر دستگیر شد یکی از احکام ذکر شده در موردش معیّن می‌گردد. امّا حکم دیگر این است که اگر قتال خاتمه یافت و طرفین از جنگیدن دست برداشتند پس هرکس دراین‌حالت به اسارت گرفته شود امام مختار است که بر دشمن منّت نهاده و اسیر را به‌سوی ایشان بازگرداند و یا از ایشان فدیه بگیرد و یا اینکه او را به‌عنوان عبد قرار دهد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص316
الکافی، ج5، ص32/ نورالثقلین
تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد
2 -1
(محمد/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ مَکْحُولٍ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام): لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفِظُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ لَیْسَ فِیهِمْ رَجُلٌ لَهُ مَنْقَبَهًٌْ إِلَّا وَ قَدْ شَرِکْتُهُ فِیهَا وَ فَضَلْتُهُ، وَ لِی سَبْعُونَ مَنْقَبَهًًْ لَمْ یَشْرَکْنِی فِیهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ. قُلْتُ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَأَخْبِرْنِی بِهِنَّ. فَقَالَ (علیه السلام) … وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ وَ الْخَمْسُونَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَنْ یَذْهَبَ بِالدُّنْیَا حَتَّی یَقُومَ مِنَّا الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَقْتُلُ مُبْغِضِینَا وَ لَا یَقْبَلُ الْجِزْیَهًَْ، وَ یَکْسِرُ الصَّلِیبَ وَ الْأَصْنَامَ، وَ تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها، وَ یَدْعُو إِلَی أَخْذِ الْمَالِ فَیَقْسِمُهُ بِالسَّوِیَّهًِْ، وَ یَعْدِلُ فِی الرَّعِیَّهًِْ.
امام علی (علیه السلام) - مکحول گوید: امیرالمؤمنین علیّبنابیطالب (علیه السلام) فرمود: «از اصحاب پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آنان که مطالب را نیکو به خاطر می‌سپارند می‌دانند که در میان آنان کسی نیست که دارای منقبتی باشد مگر اینکه من شریک او بوده‌ام و بر او برتری داشتم ولی من شامل هفتاد منقبت هستم که هیچ‌یک از آنان در آن شراکتی ندارند». عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) مرا از آن منقبت‌ها آگاه گردان». …فرمود: «پنجاه‌وسوّمی؛ به‌راستی خدای تبارک‌وتعالی دنیا را از میان نبرد تا قائم خاندان ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند دشمنان ما را بکشد؛ جزیه نپذیرد؛ صلیب‌ها و بت‌ها را بشکند؛ تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد و اموال را ضبط کند و برابر تقسیم نماید و در میان رعیّت به عدالت رفتار کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص318
بحارالأنوار، ج331، ص44
2 -2
(محمد/ 4)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَهَا أَیْ حَتَّی یَضَعَ أَهْلُ الْحَرْبِ أَسْلِحَتَهُمْ فَلَا یُقاتِلُونَ. وَ قِیلَ: حَتَّی لَا یَبْقَی أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حتی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها به این معناست که جنگ تا زمانی ادامه دارد که اهل جنگ سلاح خویش را کنارگذاشته و دیگر به قتال نپردازند و گفته شده: «تا جایی که دیگر احدی از مشرکان باقی نماند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص318
بحرالعرفان، ج15، ص3
بیازماید
3 -1
(محمد/ 4)
الهادی (علیه السلام) - فی الاحتجاج: مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیض… أَمَا سَمِعْتَ النَّاسَ یَسْأَلُونَ الْحَوْلَ وَ الْقُوَّهًَْ حَیْثُ یَقُولُونَ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّه فَقَالَ الرَّجُلُ وَ مَا تَأْوِیلُهَا یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ إِلَّا بِعِصْمَهًِْ اللَّهِ وَ لَا قُوَّهًَْ لَنَا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ قَالَ فَوَثَبَ الرَّجُلُ وَ قَبَّلَ یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ وَ فِی قَوْلِهِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ وَ فِی قَوْلِهِ أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ وَ فِی قَوْلِهِ وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمانَ وَ فِی قَوْلِهِ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ وَ قَوْلِ مُوسَی إِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ وَ قَوْلِهِ لِیَبْلُوَکُمْ فِی ما آتاکُمْ وَ قَوْلِهِ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ قَوْلِهِ إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ وَ قَوْلِهِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ قَوْلِهِ وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ وَ قَوْلِهِ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ إِنَّ جَمِیعَهَا جَاءَتْ فِی الْقُرْآنِ بِمَعْنَی الِاخْتِبَار.
امام هادی (علیه السلام) - از جمله فرمایشاتی که امام هادی (علیه السلام) در ضمن نامه¬اشان در جواب به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض سؤال نموده بودند، این بیانات است: … امام علی (علیه السلام) خطاب به عبایه فرمود: «… آیا نشنیده¬ای که مردم [از خداوند] طلب حرکت و نیرو می‌کنند و می¬گویند: لا حول و لا قوۀ إلّا بالله»!؟ آن مرد [یعنی عبایۀ] عرض کرد: «ای امیرالمؤمنین! معنای [حقیقی] این جمله چیست»؟ ایشان فرمود: «[یعنی] ما جز به حفاظت خداوند، هیچ [چاره و] حرکتی در برابر معصیت¬های خداوند نداریم و جز به کمک او هیچ نیرویی بر اطاعتش نمی¬یابیم، اینجا بود که آن مرد بر دست و پای امیرالمؤمنین (علیه السلام) افتاد و بر آن¬ها بوسه زد. سپس امام هادی (علیه السلام) فرمود: «این سخن خداوند متعال: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ المُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ؛ و نیز در کلام خدای عزّوجلّ: به‌تدریج از جایی که نمی‌دانند، گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد. (اعراف/182) و فرموده: که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟! . (عنکبوت/2) و فرموده: ما سلیمان را آزمودیم و بر تخت او جسدی افکندیم. (ص/34) و فرموده: ما قوم تو را بعد از تو، آزمودیم و سامری آن‌ها را گمراه ساخت! . (طه/85) و سخن خدای تعالی که در بیان احوال موسی (علیه السلام) می‌فرماید: این، جز آزمایش تو، چیز دیگر نیست. (اعراف/155) و فرموده: شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید. (مائده/48) و فرموده: سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت [و پیروزی شما به شکست انجامید] تا شما را آزمایش کند. (آل عمران/152) و کلام خدای کریم: ما آن‌ها را آزمودیم، همانگونه که «صاحبان باغ» را آزمایش کردیم. (قلم/17) و فرموده: تا شما را بیازماید که کدامیک عملتان بهتر است! . (هود/7). و در جای دیگر خدای عزّوجلّ فرماید: از پروردگارش کلماتی دریافت داشت [و با آن‌ها توبه کرد]. و خداوند توبه او را پذیرفت. (بقره/37) و در جای دیگر می‌فرماید: وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ. همه این¬ها در قرآن به معنای آزمون آمده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص318
بحارالأنوار، ج5، ص24/ الإحتجاج، ج2، ص453/ تحف العقول، ص474؛ بتفاوت
و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی‌برد
4 -1
(محمد/ 4)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ هُمْ وَ اللَّهِ حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ (رحمة الله علیه) فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ یَقُولُ: لَنْ یُبْطِلَ حَسَنَاتِهِمْ فِی الْجِهَادِ، وَ ثَوَابُهُمُ الْجَنَّهًُْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ؛ یعنی کسانی که در راه خدا و ترویج دین شهید شدند؛ مثل حمزه سید الشهداء (رحمة الله علیه) و جعفر طیّار. فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ هرگز حسنات و مجاهدت‌های آنان فراموش نمی‌شود و پاداش آنان جنّت و بهشت رضوان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
شواهدالتنزیل، ج2، ص243
آیه سَیَهْدیهِمْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ [5]
و آنان را هدایت نموده و کارشان را اصلاح می‌کند.
1
(محمد/ 5)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَیَهْدِیهِمْ یَقُولُ: یُوَفِّقُهُمْ لِلْأَعْمَالِ الصَّالِحَهًِْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ حَالَهُمْ وَ نِیَّاتِهِمْ وَ عَمَلَهُمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَیَهْدِیهِمْ یعنی خدای سبحان به این مجاهدان توفیق انجام اعمال صالح و کارهای خیر را عنایت می‌فرماید. وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ و همچنین نیّات و حالات و اعمال آنان را اصلاح می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
شواهدالتنزیل، ج2، ص243
آیه وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ [6]
و آن‌ها را در بهشت [جاويدانش] که اوصاف آن را برای آنان بیان کرده وارد می‌کند.
1
(محمد/ 6)
الصّادق (علیه السلام) - وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ أَیْ وَعَدَهَا إِیَّاهُمْ وَ ادَّخَرَهَا لَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - و یُدْخِلهُمُ الجَنَّةَ عَرَّفَهَا لهُمْ یعنی به آن‌ها وعده‌ی رفتن به چنین بهشتی را داده و آن را برایشان مهیّا کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
بحارالأنوار، ج36، ص87/ البرهان
2
(محمد/ 6)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ وَ هَدَاهُمْ لِمَنَازِلِهِم.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یُدْخِلُهُمُ الجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ یعنی آنان را به بهشت وارد می‌کند و آن بهشت را برای آنان معرّفی می‌کند و آنان را به منازل خودشان می‌برد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
شواهدالتنزیل، ج2، ص243
3
(محمد/ 6)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَعْنَاهُ طَیَّبَهَا لَهُمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ یُدْخِلُهُمُ الجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ یعنی پاک و معطّر و خوشبو کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
بحرالعرفان، ج15، ص4
آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ [7]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر [آيين] خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید
1
(محمد/ 7)
الصّادق (علیه السلام) - ثُمَّ خَاطَبَ الله أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - سپس خداوند امیرالمؤمنین (علیه السلام) را مخاطب قرار داده و فرمود: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص320
بحارالأنوار، ج36، ص87
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر [آیین] خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد
2 -1
(محمد/ 7)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّهًِْ أَوْلِیَائِهِ وَ سَوَّغَهُمْ کَرَامَهًًْ مِنْهُ لَهُمْ وَ نِعْمَهًٌْ ذَخَرَهَا وَ الْجِهَادُ لِبَاسُ التَّقْوَی وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِینَهًُْ وَ حِصْنُهُ الْوَثِیقَهًُْ فَمَنْ تَرَکَهُ رَغْبَهًًْ عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الْمَذَلَّهًِْ وَ شَمْلَهًَْ الْبَلَاءِ وَ فَارَقَ الرَّخَاءَ وَ ضُرِبَ عَلَی قَلْبِهِ بِالْأَشْبَاهِ وَ دُیِّثَ بِالصَّغَارِ وَ الْقَمَاءِ وَ سِیمَ الْخَسْفَ وَ مُنِعَ النَّصَفَ وَ أُدِیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْیِیعِهِ الْجِهَادَ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِتَرْکِهِ نُصْرَتَهُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُم.
امام علی (علیه السلام) - از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) روایت شده که چنین فرموده است: همانا جهاد دری است که خداوند آن را برای خاصّان از اولیای خویش گشوده است و آن را برای ایشان کرامت و نعمت اندوخته، قرار داده است. جهاد جامه‌ی پرهیزکاری و دژ استوار و سپر مورد اعتماد خداوند است و هرکس آن را ترک کند و از آن روی گرداند، خداوند جامه‌ی خواری و روپوش زبونی بر او می‌پوشاند و از آسودگی جدا و دور می‌شود و دلش را پرده و پوشش فرا می‌گیرد. و با زبونی خوار و کوچک می‌شود و به درماندگی گرفتار و از انصاف باز داشته می‌شود و آن کس که جهاد را ضایع و تباه کند، خداوند از اینکه او یاری‌دادن را ترک کرده است بر او خشم می‌گیرد و خداوند متعال در کتاب استوار خویش فرموده است: إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص322
تهذیب الأحکام، ج6، ص123/ البرهان/ نورالثقلین
2 -2
(محمد/ 7)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ لِهَذَا الْجِلْدِ الرَّقِیقِ صَبْرٌ عَلَی النَّارِ فَارْحَمُوا نُفُوسَکُمْ فَإِنَّکُمْ قَدْ جَرَّبْتُمُوهَا فِی مَصَائِبِ الدُّنْیَا فَرَأَیْتُمْ جَزَعَ أَحَدِکُمْ مِنَ الشَّوْکَهًِْ تُصِیبُهُ وَ الْعَثْرَهًِْ تُدْمِیهِ وَ الرَّمْضَاءِ تُحْرِقُهُ فَکَیْفَ إِذَا کَانَ بَیْنَ طَابَقَیْنِ مِنْ نَارٍ ضَجِیعَ حَجَرٍ وَ قَرِینَ شَیْطَانٍ… أَعَلِمْتُمْ أَنَّ مَالِکاً إِذَا غَضِبَ عَلَی النَّارِ حَطَمَ بَعْضُهَا بَعْضاً لِغَضَبِهِ وَ إِذَا زَجَرَهَا تَوَثَّبَتْ بَیْنَ أَبْوَابِهَا جَزَعاً مِنْ زَجْرَتِهِ أَیُّهَا الْیَفَنُ الْکَبِیرُ الَّذِی قَدْ لَهَزَهُ الْقَتِیرُ کَیْفَ أَنْتَ إِذَا الْتَحَمَتْ أَطْوَاقُ النَّارِ بِعِظَامِ الْأَعْنَاقِ وَ نَشِبَتِ الْجَوَامِعُ حَتَّی أَکَلَتْ لُحُومَ السَّوَاعِدِ فَاللَّهَ اللَّهَ مَعْشَرَ الْعِبَادِ وَ أَنْتُمْ سَالِمُونَ فِی الصِّحَّهًِْ قَبْلَ السُّقْمِ وَ فِی الْفُسْحَهًِْ قَبْلَ الضِّیقِ فَاسْعَوْا فِی فَکَاکِ رِقَابِکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُغْلَقَ رَهَائِنُهَا أَسْهِرُوا عُیُونَکُمْ وَ أَضْمِرُوا بُطُونَکُمْ وَ اسْتَعْمِلُوا أَقْدَامَکُمْ وَ أَنْفِقُوا أَمْوَالَکُمْ وَ خُذُوا مِنْ أَجْسَادِکُمْ فَجُودُوا بِهَا عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ لَا تَبْخَلُوا بِهَا عَنْهَا فَقَدْ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و بدانید این پوست نازک را شکیبایی بر آتش نیست، پس به خودتان رحم کنید که شما خود را در دنیا به مصیبت‌ها و سختی‌ها آزموده‌اید [نتوانسته‌اید بر کوچکترین ناکامیهای آن شکیبا باشید] آیا دیده‌اید یکی از خودتان که چگونه ناله و اظهار درد می‌کند از خاری که به بدن او فرو رود، و از لغزیدنی که او را خونین کند، و از ریگ گرم که او را بسوزاند، پس چه حالتی خواهد داشت هرگاه بین دو تاوه از آتش باشد درحالی‌که همخوابه سنگ سوزان و همنشین شیطان گردد؟! …آیا می‌دانید که مالک دوزخ هرگاه بر آتش خشم کند از خشم او آتش [به جوش و خروش آمده] بعضی بعضی را می‌مالاند (بروی هم قرار می‌گیرد) و هرگاه آن را زجر کند (بر آن بانگ زند) شکیبایی از دست داده ناله‌کنان در میان درهای دوزخ بر اثر زجر او برجهد؟! ای پیر سالخوردی که ناتوانی پیری دامنگیرش شده چگونه خواهی بود زمانی که طوق‌های آتش به استخوان‌های گردن‌ها چسبیده شود و غل و زنجیرها بچسبد تا گوشت‌های بازوها را بخورد؟! پس‌ای گروه بندگان از خدا بترسید! از خدا بترسید درحالی‌که در تندرستی پیش از بیماری [رسیدن مرگ] و در فراخی و آسایش [دنیا] پیش از تنگی و سختی [قبر] آسوده هستید (می‌توانید رضا و خوشنودی خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) را به دست آورده از گرفتاری بعد از مرگ رهایی یابید) پس در آزادکردن گردن‌های خودتان بکوشید پیش از آنکه آن گردن‌ها در گرو برود. چشمهای خود را بیدار نگاه‌دارید (شب زنده دار باشید) و شکم‌هاتان را لاغر سازید (روزه بگیرید) و قدمهاتان را بکار برید (در کار خیر قدم نهید) و اموالتان را [در راه خدا] ببخشید، و اندامتان را فدای جان‌هاتان نمایید و در این کار بخل نورزید (بدن‌ها را که به زودی فانی گشته زیر خاک می‌پوسد در راه عبادت و بندگی و جهاد با دشمنان دین به کار برید تا از عذاب همیشگی برهید و در بهشت جاوید به سر برید) که خداوند سبحان فرموده: إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص322
شرح نهج البلاغهًْ، ج10، ص122/ نهج البلاغهًْ، ص266؛ «فاحفظ الرأس… البلی» محذوف
2 -3
(محمد/ 7)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - خُذُوا مِنْ أَجْسَادِکُمْ فَجُودُوا بِهَا عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ لَا تَبْخَلُوا بِهَا عَنْهَا فَقَدْ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ… فَلَمْ یَسْتَنْصِرْکُمْ مِنْ ذُلٍّ… وَ لَهُ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ… وَ إِنَّمَا أَرَادَ أَنْ یَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَبَادِرُوا بِأَعْمَالِکُمْ تَکُونُوا مَعَ جِیرَانِ اللَّهِ فِی دَارِهِ رَافَقَ بِهِمْ رُسُلَهُ وَ أَزَارَهُمْ مَلَائِکَتَهُ وَ أَکْرَمَ أَسْمَاعَهُمْ أَنْ تَسْمَعَ حَسِیسَ نَارٍ أَبَداً وَ صَانَ أَجْسَادَهُمْ أَنْ تَلْقَی لُغُوباً وَ نَصَباً ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم.
امام علی (علیه السلام) - از تن‌هاتان بگیرید و به جان‌هاتان ببخشید، و در بخشیدن از این بدان بخل نورزید، که خدای سبحان فرموده است: إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ… خدا از روی خواری از شما یاری نمی‌خواهد، از شما یاری خواسته درحالی‌که سپاهیان آسمان‌ها و زمین در فرمان اوست، و نیرومند و حکیم است، … او خواسته است شما را بیازماید تا کار کدامیک از شما بهتر آید. پس با کردارهای خود پیشی گیرید تا در خانه‌ی خدا با همسایگان خدا باشید. پیامبران خود را رفیقان آنان کرده، و فرشتگانش را به زیارتشان برانگیخته، و گوش‌هایشان را حرمت نهاده است تا بانگ آتش را نشنوند، و تن‌هاشان را نگاهداشته است، از اینکه رنجی یا سختی‌ای بدان برسد. این فضل خداست که به هرکس بخواهد [و شایسته بداند] می‌بخشد و خداوند صاحب فضل عظیم است! . (جمعه/4) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص322
نهج البلاغهًْ، ص267/ نورالثقلین
2 -4
(محمد/ 7)
الرسول (صلی الله علیه و آله) - عَن أَبُوهُرَیْرَهًَْ عَن رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: مَکْتُوبٌ عَلَی الْعَرْشِ أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی لَا شَرِیکَ لِی وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) عَبْدِی وَ رَسُولِی أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍ (علیه السلام) فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ کَانَ النَّصْرَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ دَخَلَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ فَدَخَلَ فِی الْوَجْهَیْنِ جَمِیعا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوهریره از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت کرده که فرمود: بر عرش خداوند نوشته شده است: «من پروردگارم. پروردگاری یگانه؛ جز من نیست و برای من شریکی نیست و محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‌ی من است و او را به علی (علیه السلام) تأیید کردم». و خداوند متعال این آیه را نازل فرمود: او همان کسی است که تو را، با یاری خود و مؤمنان، تقویت کرد. (انفال/62) در این آیه مقصود از نصر، علی (علیه السلام) است و چون در زمره‌ی مؤمنان هم هست، نصرت از هر دو جهت در علی (علیه السلام) جمع است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص324
الأمالی (للصدوق)، ص: 215
آیه وَ الَّذینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ [8]
و کسانی که کافر شدند، مرگ بر آنان! و اعمالشان نابود باد!
1
(محمد/ 8)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِبْنِمُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ مَوْلَانَا الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا وَ أَصْحَابَنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ الِاخْتِلَافِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی الرِّضَا (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُه فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِی ذَلِکَ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ: یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِم… تَعَدَّوْا وَ بَیْتِ اللَّهِ الْحَقَ، وَ نَبَذُوا کِتَابَ اللهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ، وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْهُدی وَ الشِّفَاءُ، فَنَبَذُوهُ وَ اتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ، فَذَمَّهُمُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُمْ وَ أَتْعَسَهُمْ، فَقَالَ جَلَّ وَ تَعَالی: وَ مَنْ أَضَلُ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیْرِ هُدیً مِنَ اللهِ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ وَ قَالَ: فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُم.
امام رضا (علیه السلام) - عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: «در خدمت [مولایمان] امام رضا (علیه السلام) در مرو بودیم نخستین روزها که به مرو رسیده بودیم ما و اصحاب ما در روز جمعه در مسجد جامع گرد هم آمدیم و سخن از امامت به میان آوردند و از اختلاف فراوانی که در آن شده یاد کردند، من به خدمت آقایم امام رضا (علیه السلام) رسیدم و حضرت را از سخن‌هایی که گفته بودند آگاه نمودم. حضرت لبخندی زد و فرمود: «ای عبدالعزیز! مردم ندانسته گول رأی‌های خود را خوردند… واللَّه که آنچه حقّ بود خداوند ارسال فرمود و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حقایق آن را بر امم معلوم نمود؛ کتاب خدا را پشت‌سر افکندند گویی هیچ از آن خبر ندارند! . (بقره/101) در کتاب خدای تعالی هدایت و شفاء از هر بلاء و اذیّت است؛ لیکن این امّت از هوای نفسشان پیروی می‌کنند؟! . پس خدای تعالی مذمّت و مقت این قوم را نمود، چنانچه فرمود: و آیا گمراه‌تر از آن کس که پیروی هوای نفس خویش کرده و هیچ هدایت الهی را نپذیرفته، کسی پیدا می‌شود؟! مسلّماً خداوند قوم ستمگر را هدایت نمی‌کند! . (قصص/50) و نیز فرمود: فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص324
الغیبهًْ للنعمانی، ص221/ الکافی، ج1، ص203/ الإحتجاج، ج2، ص436/ الأمالی للصدوق، ص680/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص220/ کمال الدین، ج2، ص681/ معانی الأخبار، ص100
2
(محمد/ 8)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَتَعْساً لَهُمْ… قَالَ إبْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): یُرِیدُ فِی الدُّنْیَا الْعَثْرَهًَْ وَ فِی الْآخِرَهًِْ التَّرَدِّیَ فِی النَّار.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فتعساً لهم؛ مراد هلاکت در دنیا و در آخرت ورود به آتش جهنّم است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص324
بحرالعرفان، ج15، ص7
آیه ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ [9]
این به خاطر آن است که از آنچه خداوند نازل کرده ناخشنود بودند؛ ازاین‌رو خدا اعمالشان را حبط و نابود کرد.
1
(محمد/ 9)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ خَاطَبَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فِی عَلِیٍ (علیه السلام) فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُم.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند تعالی امیرالمؤمنین (علیه السلام) را مخاطب قرار داده و فرمود: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُم سپس فرمود: وَ الَّذینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ، ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ. این به خاطر آن است که از آنچه خداوند نازل کرده کراهت داشتند ازاین‌رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص324
بحارالأنوار، ج36، ص87/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص567/ البرهان/ نورالثقلین
2
(محمد/ 9)
الصّادق (علیه السلام) - عَن مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ وَ قَوْلِهِ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَخَذَ الْمِیثَاقَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ أَتَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ بَعْدِی قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) هُوَ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْأُولَی وَ أَمَّا الْمَرَّهًُْ الثَّانِیَهًُْ لَمَّا أَشْهَدَهُمْ یَوْمَ غَدِیرِخُمٍّ وَ قَدْ کَانُوا یَقُولُونَ لَئِنْ قَبَضَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا نُرْجِعُ هَذَا الْأَمْرَ فِی آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا نُعْطِیهِمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَاطَّلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ عَلَی ذَلِکَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ وَ قَالَ أَیْضاً فِیهِمْ فَهَلْ عَسَیْتُم.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ و این آیه: ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ پرسیدم. فرمود: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) موقعی که برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت، فرمود: «می‌دانید ولیّ و جانشین بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش می‌داند». فرمود: «خداوند می‌فرماید: و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح. (تحریم/4) منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که از غدیر خم مردم را گواه بر ولایت علی (علیه السلام) گرفت. گروهی می‌گفتند اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد. خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطّلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم؟ آری، رسولان [و فرشتگان] ما نزد آن‌ها هستند و می‌نویسند! . (زخرف/80) و این آیه را نیز نازل کرد: فَهَلْ عَسَیْتُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص326
بحارالأنوار، ج23، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570
آیه أَ فَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لِلْکافِرینَ أَمْثالُها [10]
آیا در زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنان بودند [و با حق ستيز كردند] چگونه بود؟! خداوند آن‌ها را هلاک کرد؛ و برای کافران امثال آن خواهد بود.
1
(محمد/ 10)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ أَیْ أَوَلَمْ یَنْظُرُوا فِی أَخْبَارِ الْأُمَمِ الْمَاضِیَهًِْ وَ قَوْلِهِ دَمَّرَ اللهُ عَلَیْهِمْ أَیْ أَهْلَکَهُمْ وَ عَذَّبَهُمْ ثُمَّ قَالَ وَ لِلْکافِرِینَ یَعْنِی الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَرِهُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِی عَلِیٍّ أَمْثالُها أَیْ لَهُمْ مِثْلُ مَا کَانَ لِلْأُمَمِ الْمَاضِیَهًِْ مِنَ الْعَذَابِ وَ الْهَلَاک.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ یعنی مگر در سرگذشت امّت-های گذشته ننگریسته¬اند؟ و دَمَّرَ اللهُ عَلیْهِمْ یعنی آن‌ها را هلاک کرد و عذاب داد. للکَافِرِینَ یعنی کسانی که کفر ورزیدند و نسبت به آیات نازل شده درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیزار و متنفّر بودند. أَمْثَالهَا یعنی برای آن‌ها نیز عذابی مانند عذاب سایر امّت‌های پیشین در نظر گرفته شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص326
بحارالأنوار، ج36، ص88/ نورالثقلین/ البرهان؛ «ای أ و لم ینظروا… الماضیهًْ» محذوف/ القمی، ج2، ص302
2
(محمد/ 10)
الصّادق (علیه السلام) - سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: أَ وَ لَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ قَالَ: مَعْنَاهُ أَ وَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی الْقُرْآن.
امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی أَولمْ یَسِیرُوا فِی الأَرْضِ سؤال شد. امام فرمود: «به این معناست که آیا در قرآن نظر نکرده‌اند»؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص326
بحارالأنوار، ج24، ص240/ البرهان
3
(محمد/ 10)
الباقر (علیه السلام) - قَالَ جَابِرٌ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَقَرَأَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) الَّذِینَ کَفَرُوا حَتَّی بَلَغَ إِلَی أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ هَلْ لَکَ فِی رَجُلٍ یَسِیرُ بِکَ فَیَبْلُغُ بِکَ مِنَ الْمَطْلَعِ إِلَی الْمَغْرِبِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ قَالَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ وَ مَنْ لِی بِهَذَا فَقَالَ ذَاکَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَلَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَتَبْلُغَنَّ الْأَسْبَابَ وَ اللَّهِ لَتَرْکَبَنَّ السَّحَابَ وَ اللَّهِ لَتُؤْتَنَّ لَتُؤْتَیَنّ عَصَا مُوسَی (علیه السلام) وَ اللَّهِ لَتُعْطَنَّ لَتُعْطَیَنّ خَاتَمَ سُلَیْمَانَ ثُمَّ قَالَ هَذَا قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهِ.
امام باقر (علیه السلام) - جابر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: أَفَلمْ یَسِیرُوا فِی الأَرْضِ سؤال کردم. ایشان تلاوت کرد تا به أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ رسید. سپس فرمود: «آیا تا به حال شنیده‌ای که مردی بتواند در یک روز تو را با خود از مشرق به مغرب ببرد»؟ جابر پاسخ داد: «خیر! فدایت شوم! مگر چنین چیزی ممکن است»؟ امام فرمود: «آن شخص امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. مگر نشنیده‌ای که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به او فرمود: «تو به اسباب، دست خواهی یافت. به خدا قسم! تو بر روی ابرها راه خواهی رفت و به تو عصای حضرت موسی (علیه السلام) و انگشتری حضرت سلیمان (علیه السلام) داده خواهد شد». امام سپس فرمود: «این فرموده‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص326
بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص574؛ «و الله» محذوف/ البرهان
آیه ذلِکَ بِأَنَّ اللهَ مَوْلَی الَّذینَ آمَنُوا وَ أَنَّ الْکافِرینَ لا مَوْلی لَهُمْ [11]
این برای آن است که خداوند مولا و سرپرست کسانی است که ایمان آوردند؛ امّا کافران مولایی ندارند.
1
(محمد/ 11)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه… ثُمَّ ذَکَرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ ثَبَتُوا عَلَی إِمَامَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ ذلِکَ بِأَنَّ اللهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ أَنَّ الْکافِرِینَ لا مَوْلی لَهُم فَیَدْفَعُ الْعَذَابَ عَنْهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -… آنان که به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پایدار ماندند و کافران یاری ندارند، این برای آن است که خداوند مولا و سرپرست کسانی است که ایمان آوردند؛ امّا کافران مولایی ندارند که عذاب را از آن‌ها بگرداند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص328
بحارالأنوار، ج36، ص88/ القمی، ج2، ص302؛ «فبدفع العذاب عنهم» محذوف
2
(محمد/ 11)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) {فِی قَوْلِهِ}: ذلِکَ بِأَنَّ اللهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی وَلِیَّ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٍ (رحمة الله علیه) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ وَلِیَّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) یَنْصُرُهُمْ بِالْغَلَبَهًِْ عَلَی عَدُوِّهِمْ وَ أَنَّ الْکافِرِینَ یَعْنِی أَبَاسُفْیَانَ‌بْنَ‌حَرْبٍ وَ أَصْحَابَهُ لا مَوْلی لَهُمْ یَقُولُ: لَا وَلِیَّ لَهُمْ یَمْنَعُهُمْ مِنَ الْعَذَابِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذلِکَ بِأَنَّ اللهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا یعنی مولای علی (علیه السلام) و حمزه و جعفر (ره ره) و فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علیها السلام) و مولای محمّد (صلی الله علیه و آله)، که آنان را با غلبه بر دشمنشان یاری می‌کند. وَ أَنَّ الْکافِرِینَ یعنی ابوسفیان‌بن‌حرب و یاران او. لا مَوْلی لَهُمْ یعنی مولایی ندارند که آنان را از عذاب باز دارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص328
شواهدالتنزیل، ج2، ص244
آیه إِنَّ اللهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ الَّذینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْویً لَهُمْ [12]
خداوند کسانی را که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند وارد باغ‌های بهشتی می‌کند که نهرها از پای درختانش جاری است؛ درحالی‌که کافران از متاع زودگذر دنیا بهره می‌گیرند و همچون چهارپایان می‌خورند، و سرانجام آتش دوزخ جایگاه آن‌هاست.
1
(محمد/ 12)
الصّادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَتَمَتَّعُونَ بِدُنْیَاهُمْ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْویً لَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا یعنی کسانی که به ولایت علی (علیه السلام) کافر شدند. یَتَمَتَّعُونَ از دنیای خود بهره می‌برند. وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْویً لَهُمْ مثل چهارپایان می‌خورند و جهنّم جایگاه آن‌ها است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص328
بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص573/ البرهان
2
(محمد/ 12)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فِی قَوْلِه… ثُمَّ ذَکَرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِنَّ اللهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَعْنِی بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَعْدَاؤُهُ یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ یَعْنِی أَکْلًا کَثِیراً وَ النَّارُ مَثْویً لَهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ اللهَ یُدْخِل الذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ؛ منظور از مؤمنان، کسانی هستند که به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایمان آورده باشند. و الذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ و یَأْکُلونَ کَمَا تَأْکُل الأَنْعَامُ در اینجا منظور از کفّار، همان دشمنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستند که مانند چهارپایان برخورد می‌کنند و مانند چهارپایان فقط به شکم خود توجّه دارند: و النَّارُ مَثْوی لهُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص328
بحارالأنوار، ج36، ص88/ القمی، ج2، ص302/ البرهان
آیه وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ هِیَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْیَتِکَ الَّتی أَخْرَجَتْکَ أَهْلَکْناهُمْ فَلا ناصِرَ لَهُمْ [13]
و چه بسیار شهرهایی که از شهر تو که بیرونت کرد نیرومندتر بودند؛ و ما همه‌ی آن‌ها را [به سزاى اعمالشان] هلاک کردیم و هیچ یاوری نداشتند.
1
(محمد/ 13)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ الْآیَهًَْ قَالَ إِنَّ الَّذِینَ أَهْلَکْنَاهُمْ مِنَ الْأُمَمِ السَّالِفَهًِْ کَانُوا أَشَدَّ قُوَّةً مِنْ قَرْیَتِکَ یَعْنِی أَهْلَ مَکَّهًَْ الَّذِینَ أَخْرَجُوکَ مِنْهَا فَلَمْ یَکُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ هِیَ أَشَدَّ قُوَّةً مِنْ قَرْیَتِکَ یعنی آن امّت‌های پیشین که آن‌ها را نابود کردیم از قوم تو یعنی ساکنان مکّه که تو را از شهرشان بیرون راندند، نیرومندتر بودند. کسی هم به یاری آن اقوام نشتافت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
بحارالأنوار، ج19، ص38/ بحارالأنوار، ج36، ص88/ القمی، ج2، ص302/ البرهان
2
(محمد/ 13)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْمَعْنَی: کَمْ مِنْ رِجَالٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ وَ لِهَذَا قَالَ أَهْلَکْناهُمْ فَکَنَی عَنِ الرِّجَالِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - به این معناست که چه بسیار مردانی که از اهل مکّه قوی‌تر بودند. لذا تعبیر به أَهْلَکْنَاهُمْ گردید که مراد هلاکت آن افراد می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
بحرالعرفان، ج15، ص9
آیه أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ [14]
آیا کسی که دلیل روشنی از سوی پروردگارش دارد، همانند کسی است که زشتی اعمالش در نظرش آراسته شده و از هوای نفسشان پیروی می‌کنند؟!
1
(محمد/ 14)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِه… أَفَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ یَعْنِی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ یَعْنِی الَّذِینَ غَصَبُوهُ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُم.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَفَمَن کَانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ؛ یعنی آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام)، کَمَن زُیِّنَ لهُ سُوءُ عَمَلهِ؛ همانند غاصبان و کسانی که از هوای نفسشان پیروی می‌کنند است؟ .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
بحارالأنوار، ج36، ص88/ القمی، ج2، ص302/ نورالثقلین/ البرهان
2
(محمد/ 14)
الباقر (علیه السلام) - فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ: کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَ قِیلَ: هُمُ الْمُنَافِقُونَ وَ هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنْ أَبِی جَعْفِرٍ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ؛ آن‌ها منافقان هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
نورالثقلین
3
(محمد/ 14)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ طَارِقِ‌بْنِ‌شِهَابٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: یَا طَارِقُ الْإِمَامُ (علیه السلام) کَلِمَهًُْ اللَّه… فَتَرَکُوهُ یَا طَارِقُ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُم.
امام علی (علیه السلام) - طارق‌بن‌شهاب از امام علی (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: ای طارق! امام کلمهًْ اللَّه است… امّا طارق! چنین امامی را رها کردند و از هوای نفسشان پیروی می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
بحارالأنوار، ج25، ص172
4
(محمد/ 14)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَخَتَمَ بِهِ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) فَلَا نَبِیَّ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِیهِ شَرْعُکُمْ وَ خَبَرُ مَنْ قَبْلَکُمْ وَ بَعْدَکُمْ… وَ لَقَدْ سَأَلَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) شِیعَتَهُ عَنْ مِثْلِ هَذَا… فَأَخْبَرَهُمُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِعَظِیمِ افْتِرَائِهِمْ عَلَی جُمْلَهًِْ أَهْلِ الْإِیمَانِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی… وَ قَوْلِهِ تَعَالَی أَفَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ کَمَنْ هُوَ أَعْمی فَبَیَّنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فِی کَثِیرٍ مِنْ آیَاتِ الْقُرْآنِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لِلْعِبَادِ عُذْراً فِی مُخَالَفَهًِْ أَمْرِهِ بَعْدَ الْبَیِّنَاتِ وَ الْبُرْهَانِ وَ لَمْ یَتْرُکْهُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ لَقَدْ رَکِبَ الْقَوْمُ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْکُفْرِ فِی اخْتِلَافِهِمْ بَعْدَ نَبِیِّهِمْ وَ تَفْرِیقِهِمُ الْأُمَّهًَْ وَ تَشْتِیتِ أَمْرِ الْمُسْلِمِینَ وَ اعْتِدَائِهِمْ عَلَی أَوْصِیَاءِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ أَنْ تَبَیَّنَ لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ عَلَی الطَّاعَهًِْ وَ الْعِقَابِ عَلَی الْمَعْصِیَهًِْ بِالْمُخَالَفَهًِْ فَاتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ وَ تَرَکُوا مَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُه.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را به پیامبری مبعوث نموده و وی را خاتم الانبیاء قرار داد و بعد از او هرگز پیامبری نخواهد آمد و بر رسول (صلی الله علیه و آله) خویش کتاب را به‌عنوان آخرین کتاب نازل فرمود. این کتاب بیان‌کننده‌ی حلال و حرام الهی است و حلال آن تا روز قیامت حلال و حرامش تا روز قیامت حرام است در بردارنده‌ی احکام شریعت و خبردهنده از اخبار پپیشینیان و آیندگان می‌باشد… و امیرالمؤمنین (علیه السلام) از شیعیان خود در این‌زمینه سؤال نمود… و خداوند به آن‌ها به خاطر این افتراء عظیم سخت اعتراض کرده و مورد نکوهش قرار داده است… با این کلام: آیا کسی که دلیل روشنی از سوی پروردگارش دارد، همانند کسی است که نابیناست؟! بین حقّ و باطل را در آیات قرآن روشن کرده و برای بندگان دراین‌باره عذری نگذاشته است. خداوند با برهان و روشن‌کردن موضوعات حق و باطل را از هم جدا ساخته و مردم را در اشتباه قرار نداده است، امّت اسلامی پس از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در تاریکی و کفر قرار گرفتند، و با هم اختلاف کردند و از هم جدا شدند. مسلمانان را از هم پراکنده شدند و نسبت به اوصیاء پیامبر (صلی الله علیه و آله) تجاوز و تعدّی کردند، و این بعد از آن بود که خداوند برای اطاعت‌کنندگان پاداش و برای معصیت‌کنندگان عقاب معیّن فرمود، امّا آن‌ها از هوای نفس خود پیروی کردند و اوامر خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) را فراموش نمودند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص330
بحارالأنوار، ج90، ص57
5
(محمد/ 14)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِبْنِمُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا فِی أَیَّامِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی جَامِعِهَا فِی یَوْمِ جُمُعَهًٍْ فِی بَدْوِ قُدُومِنَا فَأَدَارَ النَّاسُ أَمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ الرِّضَا (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُهُ مَا خَاضَ النَّاسُ فِیهِ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا مِنْ أَدْیَانِهِم… تَعَدَّوْا وَ بَیْتِ اللَّهِ الْحَقَ وَ نَبَذُوا کِتَابَ اللَّهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ فَذَمَّهُمُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُمْ أَنْفُسَهُم.
امام رضا (علیه السلام) - عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: «ما در روزگار حضرت رضا (علیه السلام) در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران مجلس از مسأله امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن می‌راندند، من بر آقای خود وارد شده و او را از گفتگوهای مردم باخبر ساختم، آن حضرت تبسّمی کرده و فرمود: «ای عبدالعزیز! این مردم آگاهی ندارند و فریب عقاید خود را خورده‌اند… به حق خانه‌ی خدا [قسم می‌خورم] که تعدّی کردند و قرآن را پشت‌سر انداختند، مثل اینکه مطلب را نمی‌دانند، هدایت و شفا در کتاب خداست که پشت به آن کردند و پیرو هوای خود شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص332
الإحتجاج، ج2، ص433
6
(محمد/ 14)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ یَقُولُ: عَلَی دِینٍ مِنْ رَبِّهِ، نَزَلَتْ فِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام)، کَانَا عَلَی شَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ أَبُوجَهْلِ‌بْنُ هِشَامٍ، وَ أَبُوسُفْیَانَ‌بْنُ‌حَرْبٍ، إِذَا هَوَیَا شَیْئاً عَبَدَاهُ، فَذَلِکَ قَوْلُهُ: وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُم.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) - أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ؛ یعنی بر دین پروردگارش می‌باشد، این آیه درباره‌ی پیامبر و علی (علیها السلام) نازل شده که شهادت می‌دادند که معبودی جز خدا نیست، او یگانه است و شریکی ندارد. کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ؛ ابوجهل‌بن‌هشام و ابوسفیان‌بن‌حرب هستند آنان چیزی را دوست داشتند و آن را عبادت می‌کردند و این است معنای آیه: وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص332
شواهدالتنزیل، ج2، ص245
آیه مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی وَ لَهُمْ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ [15]
وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده، چنین است: در آن نهرهایی از آب صاف و خالص، و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته، و نهرهایی از شراب [طهور] که مایه‌ی لذّت نوشندگان است، و نهرهایی از عسل مصفاست، و برای آن‌ها در آن از همه‌ی انواع میوه‌ها فراهم است؛ و [از همه بالاتر] آمرزشی است از سوی پروردگارشان! آیا اینها همانند کسانی هستند که همیشه در آتش دوزخند و از آبی داغ و سوزان نوشانده می‌شوند که اندرونشان را از هم متلاشی می‌کند؟!
رودها
1
(محمد/ 15)
الباقر (علیه السلام) - ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَمَّا قَوْلُهُ فِی‌ها أَنْهارٌ فَالْأَنْهَارُ رِجَال.
امام باقر (علیه السلام) - فِی‌ها أَنْهارٌ منظور از انهار مردها هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص332
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص573
آبی
2 -1
(محمد/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْمَاءُ سَیِّدُ شَرَابِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ أَرْبَعَهًُْ أَنْهَارٍ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْجَنَّهًِْ الْفُرَاتُ وَ النِّیلُ وَ سَیْحَانُ وَ جَیْحَانُ الْفُرَاتُ الْمَاءُ وَ النِّیلُ الْعَسَلُ وَ سَیْحَانُ الْخَمْرُ وَ جَیْحَانُ اللَّبَن.
امام علی (علیه السلام) - آب، بهترین نوشیدنی دنیا و آخرت است. سرچشمه‌ی چهار رود از رودهای دنیا از بهشت است: فرات، نیل، سیحان و جیحان. فرات، آب است، نیل عسل، سیحان شراب، و جیحان شیر می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص334
وسایل الشیعه، ج14، ص406/ البرهان/ نورالثقلین؛ «الماء سید الشّراب الدنیا و الآخرهًْ» محذوف
وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده، چنین است: در آن نهرهایی از آب صاف و خالص، و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته، و نهرهایی از شراب [طهور] که مایه‌ی لذّت نوشندگان است، و نهرهایی از عسل مصفاست، و برای آن‌ها در آن از همه‌ی انواع میوه‌ها فراهم است؛ و [از همه بالاتر] آمرزشی است از سوی پروردگارشان! آیا اینها همانند کسانی هستند که همیشه در آتش دوزخند و از آبی داغ و سوزان نوشانده می‌شوند که اندرونشان را از هم متلاشی می‌کند
3 -1
(محمد/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْجَنَّهًُْ الَّتِی أَعَدَّهَا اللَّهُ تَعَالَی لِلْمُؤْمِنِینَ خَطَّافَهًٌْ لِأَبْصَارِالنَّاظِرِینَ فِیهَا دَرَجَاتٌ مُتَفَاضِلَاتٌ وَ مَنَازِلُ مُتَعَالِیَاتٌ لَا یَبِیدُ نَعِیمُهَا وَ لَا یَضْمَحِلُّ حُبُورُهَا وَ لَا یَنْقَطِعُ سُرُورُهَا وَ لَا یَظْعَنُ مُقِیمُهَا وَ لَا یَهْرَمُ خَالِدُهَا وَ لَا یَبْؤُسُ سَاکِنُهَا آمِنٌ سُکَّانُهَا مِنَ الْمَوْتِ فَلَا یَخَافُونَ صَفّاً لَهُمُ الْعَیْشُ وَ دَامَتْ لَهُمُ النِّعْمَهًُْ فِی أَنْهَارٍ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی وَ لَهُمْ فِی‌ها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ عَلَی فُرُشٍ مَوْزُونَهًٍْ وَ أَزْوَاجٌ مَطْهَرَهًٌْ وَ حُورٌ عِینٌ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَکْنُون.
امام علی (علیه السلام) - بهشتی که خداوند آن را برای پرهیزکاران آماده کرده، دیده‌ها را خیره می‌کند، در آنجا درجات متفاوتی است. منزل‌ها بلند و عالی، نعمتش پایان‌پذیر نیست و آراستگی آن نابود نمی‌شود و سرور و شادمانی در آن قطع نمی‌شود، ساکن بهشت به‌جای دیگر کوچ نمی‌کند و پیر نمی‌شود و ناراحت نمی‌گردد از مرگ درامانند دیگر باکی ندارند. زندگی شیرینی دارند نعمت برای آن‌ها پیوسته هست در جوی‌های آبی که تغییر نکرده، در آن نهرهایی از آب صاف و خالص، و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته، و نهرهایی از شراب [طهور] که مایه‌ی لذّت نوشندگان است، و نهرهایی از عسل مصفاست، و برای آن‌ها در آن از همه‌ی انواع میوه‌ها فراهم است؛ و [از همه بالاتر] آمرزشی است از سوی پروردگارشان روی فرش‌های آراسته و زنان پاک و حوریه‌های زیبا که همچون مروارید درون صدف می‌درخشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص334
بحارالأنوار، ج75، ص30
3 -2
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَلَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّهًِْ شَجَرَهًَْ طُوبَی… وَ یَجْرِی نَهَرٌ فِی أَصْلِ تِلْکَ الشَّجَرَهًِْ یَنْفَجِرُ مِنْهَا الْأَنْهَارُ الْأَرْبَعَهًُْ، نَهَرٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ نَهَرٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ نَهَرٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّهًٍْ لِلشَّارِبِینَ وَ نَهَرٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: چون وارد بهشت شدم در آنجا درخت طوبی را مشاهده نمودم و نهری از کنار آن جاری بود که از آن نهر چهار نهر می‌جوشید نهری از آبی که هرگز بدبو نمی‌شود، نهری از شیر که طعم آن تغییر نمی‌کند. و نهری از شراب که مایه‌ی لذّت نوشندگان می‌گردد و نهری از عسل خالص بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص334
القمی، ج2، ص337/ نورالثقلین
3 -3
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبْضَ رُوحِ الْمُؤْمِنِ قَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَبْدِی فَطَالَ مَا نَصَبَ نَفْسَهُ مِنْ أَجْلِی فَأْتِنِی بِرُوحِهِ لِأُرِیحَهُ عِنْدِی فَیَأْتِیهِ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ حَسَنٍ وَ ثِیَابٍ طَاهِرَهًٍْ وَ رِیحٍ طَیِّبَهًْ… قَالَ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا کَانَ لَهُ مِنَ الْأَزْوَاجِ خَمْسُمِائَهًِْ حَوْرَاءَ مَعَ کُلِّ حَوْرَاءَ سَبْعُونَ غُلَاماً وَ سَبْعُونَ جَارِیَهًًْ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَنْثُورُ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَکْنُونُ وَ تَفْسِیرُ الْمَکْنُونِ بِمَنْزِلَهًِْ اللُّؤْلُؤِ فِی الصَّدَفِ لَمْ تَمَسَّهُ الْأَیْدِی وَ لَمْ تَرَهُ الْأَعْیُنُ وَ أَمَّا الْمَنْثُورُ فَیَعْنِی فِی الْکَثْرَهًِْ وَ لَهُ سَبْعُ قُصُورٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ بَیْتاً فِی کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُونَ سَرِیراً عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ سَبْعُونَ فِرَاشاً عَلَیْهَا زَوْجَهًٌْ مِنَ الْحُورِ الْعِین تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ صَافٍ لَیْسَ بِالْکَدِرِ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ ضُرُرِ الْمَوَاشِی وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بُطُونِ النَّحْلِ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ لَمْ یَعْصِرْهُ الرِّجَالُ بِأَقْدَامِهِم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند: پیامبر فرمود: هنگامی که خداوند تبارک‌وتعالی بخواهد جان مؤمن را بگیرد، می‌فرماید: «ای فرشته مرگ! تو و یارانت به سوی بنده‌ام بروید. چرا که رنج و سختی او برای من به درازا کشیده است، پس روحش را نزد من بیاور تا او را نزد خودم به آرامش برسانم». پس فرشته مرگ با چهره‌ای نیکو و لباس‌هایی پاکیزه و بویی خوش نزد او می‌آید… فرمود: «هر کس وارد بهشت می‌شود پانصد همسر از حوریان دارد که همراه هر یک هفتاد خدمتکار و کنیز است. گویا آن‌ها مرواریدهای پراکنده‌اند، گویا آن‌ها مرواریدهای پوشیده‌اند، و معنای پوشیده مانند مروارید در صدف است که هیچ دستی به آن نرسیده و هیچ چشمی آن را ندیده است. اما پراکنده شده یعنی در فراوانی، و او هفت قصر دارد که هر قصر هفتاد خانه و در هر خانه هفتاد تخت و بالای هر تخت همسری از حورالعین قرار دارد و از زیر پایش نهرهایی جاری است. نهرهایی از آب صاف و خالص شفاف که تیره نیست و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته، و از پستان چارپایان خارج نشده است، و نهرهایی از عسل مصفاست که از شکم زنبورها خارج نشده است، و نهرهایی از شراب [طهور] که مایه‌ی لذّت نوشندگان است، که آن‌ها را با قدم‌هایشان آبگیری نکرده‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص334
بحارالأنوار، ج8، ص214/ الإختصاص، ص351؛ بتفاوت
3 -4
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ… وَ لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ فِی الْجَنَّهًِْ إِلَّا وَ لَهُ جِنَانٌ کَثِیرَهًٌْ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ فَإِذَا دَعَا وَلِیُّ اللَّهِ بِغِذَائِهِ أُتِیَ بِمَا تَشْتَهِی نَفْسُهُ عِنْدَ طَلَبِهِ الْغِذَاءَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسَمِّیَ شَهْوَتَه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی تفسیر آیه: در آن روز که پرهیزگاران را دسته جمعی به‌سوی خداوند رحمان [و پاداش‌های او] محشور می‌کنیم. (مریم/85) سؤال شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «و در بهشت هیچ مؤمنی نیست جز آنکه برای او بهشت‌های بسیاری است که دارای درخت‌های افراشته و غیر افراشته، و نهرهایی از می، و نهرهایی از آب، و نهرهایی از شیر و نهرهایی از عسل می‌باشد، و چون دوست خدا طعام خویش را طلب کند بدون آنکه اظهار کند چه نوع غذایی می‌خواهد همان را که دلش می‌خواهد برایش حاضر کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص336
بحارالأنوار، ج8، ص159/ نورالثقلین
3 -5
(محمد/ 15)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ قَالَ أَیْ خَمْرَهًٍْ إِذَا تَنَاوَلَهَا وَلِیُّ اللَّهِ وَجَدَ رَائِحَهًَْ الْمِسْکِ فِیهَا… ثُمَّ ضَرَبَ لِأَعْدَائِهِ مَثَلًا فَقَالَ کَمَنْ هُوَ خالِدُ فِی النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ فَقَالَ لِنَبِیِّهِ أَ فَمَنْ هُوَ فِی هَذِهِ الجَنَّهًِْ المَوصُوفَهًِْ کَمَنْ هُوَ فِی هذِهِ النَّارِ کَمَا أَنْ لَیْسَ عَدُوُّ اللَّهِ کَوَلِیِّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَنْهَارٌ مِّن خَمْرٍ یعنی شرابی که هرگاه اولیای خداوند آن را بنوشند بوی مشک را از آن استشمام می‌کنند… خداوند سپس برای دشمنانش مثالی می‌زند و می‌فرماید: آیا اینها همانند کسانی هستند که همیشه در آتش دوزخند و از آب جوشان نوشانده می‌شوند که اندرونشان را از هم متلاشی می‌کند؟! پس به پیامبرش می‌فرماید: کسانی که در بهشتی با این اوصاف هستند، با دوزخیان هیچ شباهتی ندارند؛ همچنان که دوستان خداوند با دشمنان او هیچ تشابهی ندارند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص336
بحارالأنوار، ج8، ص182/ البرهان/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص302/ البرهان؛ «و انهار من… المسک فیها…» محذوف
3 -6
(محمد/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْحَوْضِ. فَقَالَ لِی: حَوْضٌ مَا بَیْنَ بُصْرَی إِلَی صَنْعَاءَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ. قَالَ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَخْرَجَنِی إِلَی ظَهْرِ الْمَدِینَهًِْ ثُمَّ ضَرَبَ رِجْلَهُ فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی لَا تُدْرِکُ حَافَتَیْهِ إِلَّا الْمَوْضِعَ الَّذِی أَنَا فِیهِ قَائِمٌ فَإِنَّهُ شَبِیهٌ بِالْجَزِیرَهًِْ فَکُنْتُ أَنَا وَ هُوَ وُقُوفاً فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی مِنْ جَانِبِهِ هَذَا مَاءٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ مِنْ جَانِبِهِ هَذَا لَبَنٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ فِی وَسَطِهِ خَمْرٌ أَحْسَنُ مِنَ الْیَاقُوتِ فَمَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ مِنْ تِلْکَ الْخَمْرِ بَیْنَ اللَّبَنِ وَ الْمَاءِ. فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ یَخْرُجُ هَذَا وَ مِنْ أَیْنَ مَجْرَاهُ؟ فَقَالَ: هَذِهِ الْعُیُونُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَنْهَارٌ فِی الْجَنَّهًِْ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ وَ عَیْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ خَمْرٍ تَجْرِی فِی هَذَا النَّهَرِ وَ رَأَیْتُ حَافَتَیْهِ عَلَیْهِمَا شَجَرٌ فِیهِنَّ حُورٌ مُعَلَّقَاتٌ بِرُءُوسِهِنَّ شَعْرٌ مَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ مِنْهُنَّ وَ بِأَیْدِیهِنَّ آنِیَهًٌْ مَا رَأَیْتُ آنِیَهًًْ أَحْسَنَ مِنْهَا لَیْسَتْ مِنْ آنِیَهًِْ الدُّنْیَا فَدَنَا مِنْ إِحْدَاهُنَ فَأَوْمَأَ إِلَیْهَا بِیَدِهِ لِتَسْقِیَهُ فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا وَ قَدْ مَالَتْ لِتَغْرِفَ مِنَ النَّهَرِ فَمَالَ الشَّجَرُ مَعَهَا فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهَا وَ أَوْمَأَ إِلَیْهَا فَمَالَتْ لِتَغْرِفَ فَمَالَتِ الشَّجَرَهًُْ مَعَهَا فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَنَاوَلَنِی فَشَرِبْتُ فَمَا رَأَیْتُ شَرَاباً کَانَ أَلْیَنَ مِنْهُ وَ لَا أَلَذَّ مِنْهُ وَ کَانَتْ رَائِحَتُهُ رَائِحَهًَْ الْمِسْکِ فَنَظَرْتُ فِی الْکَأْسِ فَإِذَا فِیهِ ثَلَاثَهًُْ أَلْوَانٍ مِنَ الشَّرَابِ. فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ وَ لَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ الْأَمْرَ هَکَذَا. فَقَالَ لِی: هَذَا أَقَلُّ مَا أَعَدَّهُ اللَّهُ لِشِیعَتِنَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی هَذَا النَّهَرِ وَ رَعَتْ فِی رِیَاضِهِ وَ شَرِبَتْ مِنْ شَرَابِهِ وَ إِنَّ عَدُوَّنَا إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی وَادِی بَرَهُوتَ فَأُخْلِدَتْ فِی عَذَابِهِ وَ أُطْعِمَتْ مِنْ زَقُّومِهِ وَ أُسْقِیَتْ مِنْ حَمِیمِهِ فَاسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ الْوَادِی.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌ابن‌سنان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی حوض پرسیدم». فرمود: «آن حوضی که بین بصری و صنعاء قرار دارد. مایلی آن را ببینی»؟ گفتم: «آری»! دست مرا گرفت و خارج مدینه برد سپس با پا به زمین زد؛ دیدم نهری از کنارش جاری است این طرف آبی سفیدتر از یخ و آن طرف شیری سفیدتر از برف و در وسط آن شرابی بهتر از یاقوت چیزی زیباتر از این شراب بین شیر و آب ندیده بودم. عرض کردم: «آقا از کجا این آب خارج می‌شود و به کجا می‌رود»؟ فرمود: «این چشمه‌هایی است که خداوند در قرآن فرموده در بهشت چشمهای از آب و چشمهای از شیر و چشمهای از شراب است که در این شهر جاری می‌شود اطراف آن نهر درخت بود که در آن درخت‌ها حوریه‌هایی که از سر آویزان بودند زیباتر از آن‌ها ندیده بودم در دست هریک ظرف‌هایی بود نیکو نه شبیه ظرف‌های دنیا امام (علیه السلام) نزدیک یکی از آن‌ها رفت اشاره کرد که به او آب بدهد من دیدم خم شد که آب بردارد درخت هم با او خم شد. مقداری آب برداشت و به امام (علیه السلام) داد آشامید بعد ظرف را به او سپرد باز اشاره کرد خم شد که آب بردارد دیدم درخت نیز با او خم شد ظرف را به دست امام داد آن جناب به من دادند آشامیدم آبی لذیذتر و نرم‌تر از آن نیاشامیده بودم بوی مشک می‌داد چشمم به داخل ظرف افتاد دیدم سه رنگ آشامیدنی است». عرض کردم: «فدایت شوم! روزی مانند امروز ندیده‌ام. خیال نمی‌کردم که جریان چنین باشد». فرمود: «این کمترین چیزی است که خدا برای شیعیان ما آماده کرده وقتی مؤمن از دنیا برود روحش کنار این نهر می‌آید و در این باغ‌ها گردش می‌کند و از این آب می‌آشامد ولی وقتی دشمن ما بمیرد روحش به وادی برهوت می‌رود و مخلّد در عذاب آنجاست و از زقّوم می‌چشد و از حمیم می‌آشامد از این وادی به خدا پناه برید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص336
بحارالأنوار، ج6، ص287/ نورالثقلین
جهنّم
4 -1
(محمد/ 15)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ قَالَ: مَا یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الزَّوَانِی وَ قَوْلِهِ یَتَجَرَّعُهُ وَ لا یَکادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ قَالَ: یُقَرَّبُ إِلَیْهِ فَیَکْرَهُهُ وَ إِذَا أُدْنِیَ مِنْهُ شُوِیَ وَجْهُهُ وَ وَقَعَتْ فَرْوَهًُْ رَأْسِهِ فَإِذَا شَرِبَ تَقَطَّعَتْ أَمْعَاؤُهُ وَ مُزِّقَتْ إِلَی تَحْتِ قَدَمَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَخْرُجُ مِنْ أَحَدِهِمْ مِثْلُ الْوَادِی صَدِیداً وَ قَیْحاً ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّهُمْ لَیَبْکُونَ حَتَّی تَسِیلَ مِنْ دُمُوعِهِمْ فَوْقَ وُجُوهِهِمْ جَدَاوِلُ ثُمَّ تَنْقَطِعُ الدُّمُوعُ فَتَسِیلُ الدِّمَاءُ حَتَّی لَوْ أَنَّ السُّفُنَ أُجْرِیَتْ فِیهَا لَجَرَتْ وَ هُوَ قَوْلُه وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - دنبال او جهنّم خواهد بود و از آب بد بوی متعفّنی نوشانده می‌شود! . (ابراهیم/16)، مراد آبی است که از زن و مرد زناکار جاری می‌گردد. و آیه: به زحمت جرعه‌جرعه آن را سرمی‌کشد و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد و مرگ از هرجا به سراغ او می‌آید ولی با این همه نمی‌میرد! . (ابراهیم/17)، منظور این است که؛ آب به او نزدیک می‌شود ولی او از نوشیدن آن کراهت دارد و چون آن را به صورتش نزدیک نمایند صورتش می‌سوزد و پوست سرش کنده می‌شود و چون از آن آب بنوشد جگرش پاره‌پاره می‌شود و جلوی چشمانش به زمین می‌ریزد و از هرکدام از اهل آتش به‌اندازه‌ی یک صحرا آب گندیده‌ی متعفّن خارج می‌گردد و آنقدر گریه می‌کنند که اشک همچون نهر آب بر صورتشان جاری می‌شود سپس اشک قطع گردیده و به‌جای آن خون جاری می‌گردد به‌گونه‌ای که اگر کشتی بخواهد بر آن حرکت کند امکان خواهد داشت و این امر مصداق آیه: وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص338
القمی، ج1، ص368/ بحارالأنوار، ج8، ص288
4 -2
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رَوَی أَبُو أُمَامَهًَْ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ قَالَ یُقَرَّبُ إِلَیْهِ فَیَکْرَهُهُ فَإِذَا أُدْنِیَ مِنْهُ شَوَی وَجْهَهُ وَ وَقَعَ فَرْوَهًُْ رَأْسِهِ فَإِذَا شَرِبَ قَطَّعَ أَمْعَاءَهُ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْ دُبُرِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوامامه از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت کرده: در مورد آیه: و از آب بد بوی متعفّنی نوشانده می‌شود. (ابراهیم/16)، چنین فرمود: «این آب متعفّن به اهل آتش نزدیک می‌شود و آن‌ها از آن کراهت دارند پس چون به ایشان برسد صورتش سوخته و پوست سرش برمی‌گردد و چون از آن آب بنوشد جگرش پاره شده و از پشتش خارج می‌گردد و خداوند متعال می‌فرماید: وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص338
بحارالأنوار، ج8، ص244/ نورالثقلین
4 -3
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَقْسَمَ رَبِّی أَنْ لَا یَشْرَبَ عَبْدٌ لِی فِی الدُّنْیَا خَمْراً إِلَّا سَقَیْتُهُ مِثْلَ مَا شَرِبَ مِنْهَا مِنَ الْحَمِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مُعَذَّباً أَوْ مَغْفُوراً لَهُ وَ لَا یَسْقِیهَا عَبْدٌ لِی صَبِیّاً صَغِیراً أَوْ مَمْلُوکاً إِلَّا سَقَیْتُهُ مِثْلَ مَا سَقَاهُ مِنَ الْحَمِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مُعَذَّباً بَعْدُ أَوْ مَغْفُوراً لَه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند سوگند خورده که هر بنده‌ای در دنیا خمری بخورد، در قیامت نظیر آن را از حمیم جهنّم به او می‌خوراند، خواه آن شخص جزو معذّبین باشد یا جزو بخشودگان. و همچنین هرکسی به طفلی یا غلامی خمر بخوراند، در قیامت نظیر آن را از حمیم جهنّم به او می‌خوراند، خواه آن فرد جزو معذّبین باشد یا جزو بخشودگان».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص338
الکافی، ج6، ص396/ نورالثقلین
4 -4
(محمد/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَجْلَانَ أَبِی‌صَالِحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً أَوْ سَقَاهُ صَبِیّاً لَا یَعْقِلُ سَقَیْتُهُ مِنْ مَاءِ الْحَمِیمِ مُعَذَّباً أَوْ مَغْفُوراً لَه.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند تعالی می‌فرماید: «هرکس از مسکرات بنوشد یا به بچّه‌ای که آن را تشخیص نمی‌دهد بنوشاند، وی را از آب جوشان می‌نوشانم خواه اهل عذاب یا اهل مغفرت بوده باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص338
الکافی، ج6، ص397/ نورالثقلین
ولایت
1
(محمد/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَرَأَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) … ثُمَّ قَالَ (علیه السلام): مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ وَ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ أَشْیَاعُهُمْ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَمَّا قَوْلُهُ فِی‌ها أَنْهارٌ فَالْأَنْهَارُ رِجَالٌ وَ قَوْلُهُ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ فَهُوَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فِی الْبَاطِنِ وَ قَوْلُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ فَإِنَّهُ الْإِمَامُ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ فَإِنَّهُ عِلْمُهُمْ یَتَلَذَّذُ مِنْهُ شِیعَتُهُمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ فَإِنَّهَا وَلَایَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ أَیْ إِنَّ الْمُتَیَقَّنَ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فِی وَلَایَهًِْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ وَلَایَهًُْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) هِیَ النَّارُ مَنْ دَخَلَهَا فَقَدْ دَخَلَ النَّارَ ثُمَّ أَخْبَرَ سُبْحَانَهُ عَنْهُمْ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: مَثَلُ الجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ المُتَّقُونَ که آن‌ها محمّد (صلی الله علیه و آله) و پیروان ایشانند. سپس فرمود: امام باقر (علیه السلام) فرمود: این قسمت آیه فِی‌ها أَنْهارٌ منظور از انهار مردهایی هستند و این قسمت آیه ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ منظور علی (علیه السلام) است. وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ منظور امام است. امّا این قسمت آیه وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ منظور ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و این آیه کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ یعنی آیا پرهیزگاران مانند کسانی هستند که پیوسته در ولایت دشمن آل محمّدند (علیهم السلام) که همان آتشی است که هرکس داخل شد داخل در جهنّم شده آن وقت خداوند می‌فرماید چه خواهند دید؛ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص340
بحارالأنوار، ج24، ص320/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص573؛ «ثم قال قال أبوجعفر عمّا قوله فیها… امعاءهم» محذوف
2
(محمد/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - قَوْلُهُ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ فَإِنَّهَا وَلَایَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَیْ مَنْ وَالَی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَغْفِرَهًٌْ لَهُ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ أَیْ أَنَّ الْمُتَّقِینَ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ دَاخِلٌ فِی وَلَایَهًِْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ وَلَایَهًُْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدِ (صلی الله علیه و آله) هِیَ فِی النَّارِ مَنْ دَخَلَهَا فَقَدْ دَخَلَ النَّارَ ثُمَّ أَخْبَرَ سُبْحَانَهُ عَنْهُمْ وَ قَالَ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُم.
امام صادق (علیه السلام) - منظور از و مَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ آن است که هرکس به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایمان داشته باشد، خداوند او را خواهد آمرزید. کَمَنْ هُو خَالدٌ فِی النَّار یعنی همچنان که دشمنان اهل بیت در آتش دوزخ ماندگار خواهند بود، شیعیان آنان نیز در بهشت جاودانه خواهند بود. سپس درباره‌ی دشمنان ائمه (علیهم السلام)، می‌فرماید: و سُقُوا مَاء حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءهُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص340
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص573
3
(محمد/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ قَالَ هِیَ فِی عَلِیٍّ وَ أَوْلَادِهِ وَ شِیعَتِهِمْ هُمُ الْمُتَّقُونَ وَ هُمْ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ وَ الْمَغْفِرَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - مَثَلُ الجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ المُتَّقُونَ؛ در شأن علی (علیه السلام) و فرزندانش و شیعیان می‌باشد که مصداق متّقون هستند و اینان اهل بهشت و مغفرت الهی هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص340
بحارالأنوار، ج7، ص202/ فرات الکوفی، ص417
4
(محمد/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن أَبِی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) لَایَذْکُرُهَا أَحَدٌ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا أَعْرَضَ عَنْهُ حَتَّی أَیِسَ النَّاسُ مِنْهَا فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یُزَوِّجَهَا مِنْ عَلِیٍّ أَسَرَّ إِلَیْهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْتَ أَوْلَی بِمَا تَرَی غَیْرَ أَنَّ نِسَاءَ قُرَیْشٍ تُحَدِّثُنِی عَنْهُ أَنَّهُ رَجُلٌ دَحْدَاحُ الْبَطْنِ طَوِیلُ الذِّرَاعَیْنِ ضَخْمُ الْکَرَادِیسِ أَنْزَعُ عَظِیمُ الْعَیْنَیْنِ وَ السَّکِنَهًِْ مشاشارکَمَشَاشِیرِالْبَعِیرِ ضَاحِکُ السِّنِّ لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) أَمَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ أَشْرَفَ عَلَی الدُّنْیَا فَاخْتَارَنِی عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ فَاخْتَارَ عَلِیّاً عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ فَاخْتَارَکِ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاء… فَلَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّهًِْ شَجَرَهًَْ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِی… وَ یَجْرِی نَهَرٌ فِی أَصْلِ تِلْکَ الشَّجَرَهًِْ تَنْفَجِرُ مِنْهَا الْأَنْهَارُ الْأَرْبَعَهًُْ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر کس نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به خواستگاری حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می‌رفت، آن بزرگوار به او جواب منفی می‌داد تا اینکه کار به جایی رسید که مردم به کلّی از ازدواج با فاطمه (سلام الله علیها) اطهر مأیوس شدند. وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن شد که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را به نکاح حضرت علی (علیه السلام) درآورد و با فاطمه اطهر (سلام الله علیها) در این باره مشورت کرد، زهرای اطهر (سلام الله علیها) گفت: «پدر جان! در این مورد نظر شما بر نظر من مقدّم است، اما زنان قریش می‌گویند که علی شکم بزرگی دارد، ساق دست‌هایش بلند و بند استخوان‌هایش ضخیم است، جلوی سرش مو ندارد، چشمان بزرگی دارد، دائماً خنده بر لب دارد و از مال و ثروت هم بی‌بهره است.» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «آیا نمی‌دانی که خدای علیم عنایتی به زمین کرد و مرا از میان مردان عالم انتخاب کرد. آنگاه بار دیگر عنایت فرمود و علیبنابیطالب (علیه السلام) را از میان مردان جهان برگزید. سپس برای بار سوّم عنایتی کرد و تو را از میان زنان عالمین انتخاب کرد؟ ای فاطمه! وقتی مرا به آسمان بردند… وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبی را دیدم، ریشه‌ی آن درخت در منزل علیّبنابیطالب (علیه السلام) بود… نهری در زیر آن درخت در جریان است که چهار نهر دیگر از آن جاری می‌شود. آن چهار نهر همان است که قرآن می‌فرماید: أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص340
بحارالأنوار، ج43، ص99
5
(محمد/ 15)
الحسین (علیه السلام) - رَوَی أبُومِخْنَفٍ عَنِ الْجَلُودِیَّ… فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) یَا ابْنَ ذِی الْجَوْشَن… فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ أَنَا أَرِدُ الْحَامِیَهًَْ فَأَشْرَبُ مِنْ حَمِیمِهَا بَلْ أَرِدُ عَلَی جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَسْکُنُ مَعَهُ فِی دَارِهِ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ وَ أَشْرَبُ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَشْکُو إِلَیْهِ مَا رَکِبْتُمْ مِنِّی وَ فَعَلْتُمْ بِی.
امام حسین (علیه السلام) - از جلودی نقل شده که امام حسین (علیه السلام) فرمود: «ای فرزند ذی الجوشن. . بلکه من بر جدّم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) وارد می‌شوم و با آن حضرت در خانه‌اش که جایگاه صدق و نزد خدای مقتدر است ساکن می‌شوم و از آبی می‌آشامم که هیچ‌گونه تغییری ننموده است. از این عملی که شما نسبت به من مرتکب شدید و این کاری که با من انجام دادید به آن حضرت شکایت می‌نمایم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص342
بحارالأنوار، ج45، ص57
آیه وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ [16]
گروهی از آنان به سخنانت گوش فرا می‌دهند، امّا هنگامی‌که از نزد تو خارج می‌شوند به کسانی که دانش به آنان بخشیده شده [از روى استهزا] می‌گویند: «[اين مرد] اکنون چه گفت»؟! آن‌ها کسانی هستند که خداوند بر دل‌هایشان مُهر نهاده و از هوای نفسشان پیروی کرده‌اند [ازاين‌رو چيزى نمى‌فهمند].
1
(محمد/ 16)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی الْمُنَافِقِینَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ کَانَ إِذَا سَمِعَ شَیْئاً مِنْهُ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ لَمْ یَعِهِ فَإِذَا خَرَجَ قَالَ لِلْمُؤْمِنِینَ مَاذَا قَالَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) آنِفاً.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ این آیه درباره‌ی منافقین از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده و کسانی که وقتی قرآن را می‌شنیدند نه ایمان به آن داشتند و نه آن را حفظ می‌کردند وقتی خارج می‌شدند به مؤمنین می‌گفتند: «محمّد الآن چه گفت»؟ .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص342
بحارالأنوار، ج9، ص238/ البرهان/ بحارالأنوار، ج22، ص70/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص303/ البرهان
2
(محمد/ 16)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مِنْهُمْ أَیْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَ أَنْتَ تَخْطُبُ عَلَی مِنْبَرِکَ وَ تَقُولُ إِنَّ حَامِلَ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ تَفَرَّقُوا عَنْکَ وَ قَالُوا ماذا قالَ آنِفاً عَلَی الْمِنْبَرِ اسْتِهْزَاءً بِذَلِکَ کَأَنَّهُمْ لَمْ یَسْمَعُوا ثُمَّ قَالَ أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مراد از وَ مِنْهُمْ؛ منافقین می‌باشند. و درحالی‌که بر فراز منبر این چنین سخن می‌گویی که در روز قیامت علیّبنابیطالب (علیه السلام) حامل لواء حمد است، گوش می‌دهند. امّا هنگامی‌که از نزد تو خارج می‌شوند از روی تمسخر و استهزاء با خود می‌گویند که این مرد چند لحظه پیش بر منبر چه می‌گفت و گویا سخنان تو را نشنیده‌اند سپس خداوند می‌فرماید: أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص342
بحارالأنوار، ج39، ص213/ المناقب، ج3، ص228
3
(محمد/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّا کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَیُخْبِرُنَا بِالْوَحْیِ فَأَعِیهِ أَنَا وَ مَنْ یَعِیهِ فَإِذَا خَرَجْنَا قَالُوا: مَا ذَا قَالَ آنِفاً أَیْ أیّ شَیءٍ قَالَ السَّاعَهًْ وَ إنَّمَا قَالُوا اسْتِهزَاءً وَ إظْهَاراً: إنَّا لَمْ نَشْتَغِل بِوَعْیِهِ وَ فَهْمِهِ.
امام علی (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) فرمود: ما در خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بودیم که وحی نازل می‌شد و ما را مطّلع می‌فرمود من حفظ می‌کردم و دیگران وقتی بیرون می‌شدیم می‌گفتند: «ما ذا قالَ آنِفاً؛ الآن چه چیز گفت»؟ این سخن را از روی مسخره می‌گفتند و یا می‌خواستند بگویند ما توجّه به حفظ و مطالب او نداریم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص342
بحارالأنوار، ج9، ص155/ نورالثقلین؛ «قولهم ماذا… بوعیه و فهمه» محذوف/ البرهان
4
(محمد/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْبَاقِرَیْنِ (علیه السلام) قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ یَقْبَلُ مِنْکُمْ وَصِیَّتِی وَ یُؤَازِرُنِی عَلَی أَمْرِی وَ یَقْضِی دَیْنِی وَ یُنْجِزُ عِدَاتِی مِنْ بَعْدِی وَ یَقُومُ مَقَامِی فِی کَلَامٍ لَهُ فَقَالَ رَجُلَانِ لِسَلْمَانَ (رحمة الله علیه) مَا ذَا یَقُولُ آنِفاً مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَقَامَ إِلَیْهِ أَمِیرُ (علیه السلام) فَضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ أَنْتَ لَهَا یَا عَلِیُّ (علیه السلام) فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ إِلَی قَوْلِهِ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام باقر و امام صادق (علیه السلام) نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کدامیک از شما وصایت مرا پذیرفته و مرا در امر رسالتم حمایت می‌کند و قرضم را ادا و وعده‌هایم را محقّق می‌سازد»؟ و در حدیث دیگر چنین آمده است: دو نفر به سلمان (رحمة الله علیه) گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله) الان چه می‌گفت»؟ و چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) از جای برخاست پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن حضرت را در آغوش گرفته و فرمود: «ای علی (علیه السلام) این وصایّت و جانشینی در شأن توست و خداوند آیه‌ی شریفه‌ی: وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِم نازل نمود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص342
بحارالأنوار، ج36، ص109/ المناقب، ج3، ص214
5
(محمد/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ یَدْعُو أَصْحَابَه: مَنْ أَرَادَ اللَّهُ بِهِ خَیْراً سَمِعَ وَ عَرَفَ مَا یَدْعُوهُ إِلَیْهِ وَ مَنْ أَرَادَ بِهِ سُوءاً طَبَعَ اللَّهُ عَلَی قَلْبِهِ فَلَا یَسْمَعُ وَ لَا یَعْقِلُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یارانش را به‌سوی خدا دعوت می‌کرد و می‌فرمود: هرکس که خداوند خیرش را خواست، به دعوت ایشان گوش فرا داد و آنچه که ایشان به آن دعوت نمود را دریافت، و هرکس که خداوند بدی‌اش را خواست، بر قلبش مهر زد و نشنید و نفهمید، و این همان سخن خداوند است [که فرمود]: حَتَّی إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِندِکَ قَالوا للذِینَ أُوتُوا العِلمَ مَاذَا قَال آنِفًا أُولئِکَ الذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلوبِهِمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص344
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص571/ البرهان
آیه وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ [17]
کسانی که هدایت یافته‌اند، [خداوند] بر هدایتشان می‌افزاید و روح تقوا به آنان می‌بخشد.
1
(محمد/ 17)
الصّادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) زادَهُمْ هُدیً حَیْثُ عَرَّفَهُمُ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ وَ الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ أَیْ ثَوَابَ تَقْوَاهُمْ أَمَاناً مِنَ النَّار.
امام صادق (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا کسانی که هدایت به ولایت علی (علیه السلام) یافتند زادَهُمْ هُدیً هدایت آن‌ها را به شناسایی امامان بعد از علی (علیه السلام) و قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) افزون نمود. وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ و به آن‌ها پاداش تقوایشان را داد که از جهنّم آسوده باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص344
بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص572
2
(محمد/ 17)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ذَکَرَ الْمُهْتَدِینَ فَقَالَ: وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدیً وَ آتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ وَ هُوَ رَدٌّ عَلَی مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْإِیمَانَ لَا یَزِیدُ وَ لَا یَنْقُصُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند سپس از هدایت‌شدگان یاد کرده و می‌فرماید: والذِینَ اهْتَدَوا زَادَهُمْ هُدًی و آتَاهُمْ تَقْواهُمْ این امر ردّی بر ادّعای کسانی است که گمان می‌کنند ایمان افزایش نمی‌یابد و از آن کاسته نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص344
القمی، ج2، ص303/ البرهان
3
(محمد/ 17)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ خَیْثَمَهًَْ الْجُعْفِیِّ قَال دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَالَ لِی یَا خَیْثَمَهًُْ إِنَّ شِیعَتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِهِمُ الْحُبُّ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُلْهَمُونَ حُبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ یُحِبُّنَا وَ یَحْتَمِلُ مَا یَأْتِیهِ مِنْ فَضْلِنَا وَ لَمْ یَرَنَا وَ لَمْ یَسْمَعْ کَلَامَنَا لِمَا یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ مِنَ الْخَیْرِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ یَعْنِی مَنْ لَقِیَنَا وَ سَمِعَ کَلَامَنَا زَادَهُ اللَّهُ هُدًی عَلَی هُدَاهُ.
امام باقر (علیه السلام) - خیثمه گوید: خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدم فرمود: «خیثمه! شیعیان ما اهل بیت دل‌هایشان جایگاه محبّت ما خانواده می‌شود و به محبّت ما الهام می¬شوند. شخص به ما علاقه و محبّت دارد و آنچه در فضل ما می¬شنود را می‌پذیرد، با اینکه ما را ندیده و سخن ما را نشنیده؛ چون خدا برای او خیر و خوبی را خواسته است و این آیه اشاره به آن است: وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ یعنی هرکس ما را بیند و کلام ما را بشنود خداوند بر هدایت او می‌افزاید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص344
بحارالأنوار، ج24، ص151/ فرات الکوفی، ص417
4
(محمد/ 17)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَالْإِیمَانُ بِاللَّهِ تَعَالَی هُوَ أَعْلَی الْإِیمَانِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّا… قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ لَقِیَ اللَّهَ کَامِلَ الْإِیمَانِ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ کَانَ مُضَیِّعاً لِشَیْءٍ مِمَّا افْتَرَضَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی هَذِهِ الْجَوَارِحِ وَ تَعَدَّی مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ ارْتَکَبَ مَا نَهَی عَنْهُ لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی نَاقِصَ الْإِیمَانِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِیماناً فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِیماناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ وَ قَالَ تَعَالَی إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدیً وَ قَالَ وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ وَ قَالَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ… وَ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ وَاحِداً لَا زِیَادَهًَْ فِیهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فَضْلٌ عَلَی أَحَدٍ وَ لَتَسَاوَی النَّاسُ فِی تَمَامِ الْإِیمَانِ وَ بِکَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِیهَا وَ بِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ آخَرُونَ النَّارَ.
امام علی (علیه السلام) - ایمان به خداوند یگانه بالاترین و شریف‌ترین و عالی‌ترین چیز است… رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس خداوند را با ایمان کامل ملاقات کند او از اهل بهشت می‌باشد، و هرکس چیزی از واجبات را ضایع کند و از اوامر خداوند سرپیچی نماید، و مرتکب منهیّات گردد ناقص الایمان در پیشگاه خداوند حضور پیدا می‌کند. خداوند متعال فرمود: و هنگامی‌که سوره‌ای نازل می‌شود، بعضی از آنان [به دیگران] می‌گویند: «این سوره، ایمان کدامیک از شما را افزون ساخت»؟! [به آن‌ها بگو]: امّا کسانی که ایمان آورده‌اند، بر ایمانشان افزوده و آن‌ها [به فضل و رحمت الهی] خوشحالند. (توبه/124). در جای دیگر فرموده: مؤمنان، تنها کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده شود، دل‌هاشان ترسان می‌گردد و هنگامی‌که آیات او بر آن‌ها خوانده می‌شود، ایمانشان فزون‌تر می‌گردد و تنها بر پروردگارشان توکّل دارند. (انفال/2). در جای دیگری فرمود: آن‌ها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند، و ما بر هدایتشان افزودیم. (کهف/13). و فرمود: وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ در آیه دیگری فرمود: هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ المُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلیماً حَکیماً؛ و اگر همه در ایمان با هم مساوی بودند کسی را بر کسی فضیلت و برتری نبود، با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می‌گردند و به درجات آن نایل می‌شوند. اگر کسانی ایمان آن‌ها ناقص باشد و یا ایمان خود را از دست بدهند وارد دوزخ می‌شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص344
مستدرک الوسایل، ج11، ص148/ بحارالأنوار، ج66، ص78/ بحارالأنوار، ج90، ص53؛ «فالایمان بالله. . حظّا…» محذوف
آیه فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنَّی لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُمْ [18]
آیا کافران جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان به‌سراغشان آید [آنگاه ايمان آورند]، درحالی‌که هم‌اکنون نشانه‌های آن آمده است؛ امّا هنگامی‌که به‌سراغ آن‌ها بیاید، ایمان آن‌ها چه سودی خواهد داشت.
1
(محمد/ 18)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الْحُصَیْنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ السَّاعَةِ. فَقَالَ: عِنْدَ إِیمَانٍ بِالنُّجُومِ وَ تَکْذِیبٍ بِالْقَدَرِ.
امام صادق (علیه السلام) - از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «قیامت کی خواهد بود»؟ فرمود: «هنگامی‌که مردم معتقد به نجوم شوند و تقدیر الهی را تکذیب کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص346
الخصال، ج1، ص62/ نورالثقلین
2
(محمد/ 18)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَمَّا أَوَّلُ أَشْرَاطِ السَّاعَهًِْ فَنَارٌ تَحْشُرُ النَّاسَ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امّا اوّلین نشانه‌ی قیامت آتشی است که مردم از مشرق به مغرب محشور می‌شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص346
بحارالأنوار، ج9، ص304/ نورالثقلین
3
(محمد/ 18)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَهًِْ أَنْ یُرْفَعَ الْعِلْمُ وَ یَظْهَرَ الْجَهْلُ وَ یُشْرَبَ الْخَمْرُ وَ یَفْشُو الزِّنَا وَ تَقِلُّ الرِّجَالُ وَ تَکْثُرُ النِّسَاءُ حَتَّی إِنَّ الْخَمْسِینَ امْرَأَهًًْ فِیهِنَّ وَاحِدٌ مِنَ الرِّجَال.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از نشانه‌ها و شرط‌های قیامت این است که علم از میان می‌رود و نادانی آشکار می‌شود. باده‌گساری و زن‌بارگی رواج پیدا می‌کند و شمار مردان کاسته و شمار زنان افزون می‌شود، آنچنان که برای پنجاه زن یک مرد خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص346
روضهًْ الواعظین، ج2، ص485/ نورالثقلین
4
(محمد/ 18)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَهًِْ أَنْ یَفْشُوَ الْفَالِجُ وَ مَوْتُ الْفَجْأَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از نشانه‌های برپایی قیامت زیادشدن قمار و مرگ ناگهانی است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص346
الکافی، ج3، ص261/ نورالثقلین
5
(محمد/ 18)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لایُجَلِّی‌ها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ… وَ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها وَ قَالَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ لَمْ یَقُلْ إِنَّهَا عِنْدَ أَحَدٍ وَ قَالَ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها….
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: «از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: آیا مأموریت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند». عرض کردم: «آقا برای چه»؟ فرمود: «زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: درباره‌ی قیامت از تو سؤال می‌کنند، کی فرامی‌رسد؟! بگو: «علمش فقط نزد پروردگار من است و هیچ‌کس جز او [نمی‌تواند] وقت آن را آشکار سازد [امّا قیام قیامت، حتی] در آسمان‌ها و زمین، سنگین [و بسیار پر اهمیّت] است و جز به طور ناگهانی، به سراغ شما نمی‌آید»! [باز] از تو سؤال می‌کنند، چنان که گویی تو از زمان وقوع آن با خبری! بگو: «علمش تنها نزد خداست ولی بیشتر مردم نمی‌دانند». (اعراف/187) … و نیز این همان ساعتی است که خدا فرموده: درباره‌ی قیامت از تو سؤال می‌کنند، کی فرامی‌رسد؟! . (اعراف/187) و فرمود: زمان قیام قیامت مخصوص خداست. (لقمان/34) یعنی: علم آن وقت فقط در نزد خداست و در آیه‌ی دیگر فرمود: فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنَّی لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص346
بحارالأنوار، ج53، ص1
6
(محمد/ 18)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ اللهُ تَعَالَی فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها وَ قَالَ سُبحَانَهُ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَ السَّاعَةُ أَدْهی وَ أَمَرُّ وَ قَالَ تَعَالَی أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِی‌ها وَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَصْدَقُ الْحَدِیثِ کِتَابُ اللَّهِ وَ أَفْضَلُ الْهَدْیِ هَدْیُ اللَّهِ وَ شَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَ کُلُّ بِدْعَهًٍْ ضَلَالَهًٌْ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَی السَّاعَهًُْ فَقَالَ مَا الْمَسْئُولُ بِأَعْلَمَ بِهَا مِنَ السَّائِلِ لا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَهًًْ فَقَالَ فَأَعْلِمْنَا أَشْرَاطَهَا فَقَالَ لَا تَقُومُ السَّاعَهًُْ حَتَّی یُقْبَضَ الْعِلْمُ وَ تَکْثُرَ الزَّلَازِلُ وَ تَکْثُرَ الْفِتَنُ وَ یَظْهَرَ الْهَرْجُ وَ الْمَرْجُ وَ تَکْثُرَ فِیکُمُ الْأَهْوَاءُ وَ یُخَرَّبَ الْعَامِرُ وَ یُعْمَرَ الْخَرَابُ وَ یَکُونَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَهًِْ الْعَرَبِ وَ تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ تَخْرُجَ الدَّابَّهًُْ وَ یَظْهَرَ الدَّجَّالُ وَ یَنْتَشِرَ یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ یَنْزِلَ عِیسَی‌بْنُ‌مَرْیَم (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها و خداوند فرمود: رستاخیز موعد آن‌هاست، و مجازات قیامت هولناک‌تر و تلخ‌تر است! . (قمر/46) و فرموده: و اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست. (حج/7) پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطبه خواند و فرمود: «به‌درستی که درست‌ترین سخن کتاب خداست و بهترین هدایت هدایت خداست و بدترین امور چیزهای تازه پیدا شده است و هر بدعتی سبب گمراهی است». پس مردی برخاست و عرض کرد: «یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) قیامت چه وقتی است»؟ حضرت فرمود: «سؤال‌شده عالم‌تر از سؤال‌کننده نیست. قیامت نمی‌آید مگر ناگهانی». پس آن مرد عرض کرد: «یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) ما را به علامات و نشانه‌های قیامت آگاه فرما». حضرت فرمود: «قیامت به پا نمی‌شود مگر اینکه؛ علم ترک شود و زلزله زیاد شود، فتنه بسیار شود و هرج‌ومرج ظاهر گردد، و هوی و هوس‌ها در شماها زیاد شود. و تعمیرشده‌ها خراب شود و خراب‌شده‌ها تعمیر شود و مشرق و مغرب و جزیرهًْ العرب در زمین فرو روند. و دابّهًْ الارض خارج گردد. و دجّال ظاهر شود. و یأجوج و مأجوج در زمین پراکنده شوند. و عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) از آسمان نازل گردد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص348
إرشادالقلوب، ج1، ص66
7
(محمد/ 18)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها أَیْ عَلَامَاتُهَا قَالَ إبْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): مَعَالِمُهَا وَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَشْرَاطِهَا. وَ قَدْ قَالَ: بُعِثْتُ أَنَا وَ السَّاعَهًُْ کَهَاتَیْنِ {وَ أَشَارَ بِإِصْبَعِهِ السَّبَّابَهًِْ وَ الْوُسْطَی}.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها یعنی به تحقیق علائم قیامت آمده است. علامت‌های قیامت ظهور نموده است و بعثت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یکی از آن علائم است». که آن حضرت فرموده است: «بعثت من و برپایی قیامت همانند این دو انگشت دست می‌باشند. [و به انگشت سبّابه و وسط اشاره کردند]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص348
بحرالعرفان، ج15، ص14
8
(محمد/ 18)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ یَعْنِی الْقِیَامَهًَْ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَهًًْ فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَهَل یَنظُرُونَ إِلا السَّاعَةَ؛ منظور از آن همان قیامت است أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص348
بحارالأنوار، ج6، ص305/ القمی، ج2، ص303/ البرهان
9
(محمد/ 18)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ‌اللهِ‌بْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه)، قال: حَجَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَجَّهًَْ الْوَدَاعِ فَأَخَذَ بَابَ الْکَعْبَهًِْ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ أَلَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشْرَاطِ السَّاعَهًِْ وَ کَانَ أَدْنَی النَّاسِ مِنْهُ یَوْمَئِذٍ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) عَنْهُ فَقَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ الْقِیَامَهًِْ إِضَاعَهًَْ الصَّلَاهًِْ وَ اتِّبَاعَ الشَّهَوَاتِ وَ الْمَیْلَ مَعَ الْأَهْوَاءِ وَ تَعْظِیمَ الْمَالِ وَ بَیْعَ الدِّینِ بِالدُّنْیَا فَعِنْدَهَا یُذَابُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ وَ جَوْفُهُ فِی جَوْفِهِ کَمَا یَذُوبُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ مِمَّا یَرَی مِنَ الْمُنْکَرِ فَلَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُغَیِّرَهُ قال قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی
وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! إِنَّ عِنْدَهَا یَلِیهِمْ أُمَرَاءُ جَوَرَهًٌْ وَ وُزَرَاءُ فَسَقَهًٌْ، وَ عُرَفَاءُ ظَلَمَهًٌْ، وَ أُمَنَاءُ خَوَنَهًٌْ، فَقَالَ: سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)! قَالَ (صلی الله علیه و آله): إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه). إِنَّ عِنْدَهَا یَکُونُ الْمُنْکَرُ مَعْرُوفاً وَ الْمَعْرُوفُ مُنْکَراً وَ یُؤْتَمَنُ الْخَائِنُ وَ یُخَوَّنُ الْأَمِینُ وَ یُصَدَّقُ الْکَاذِبُ وَ یُکَذَّبُ الصَّادِقُ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ (صلی الله علیه و آله): إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! فَعِنْدَهَا تَکُونُ إِمَارَهًُْ النِّسَاءِ وَ مُشَاوَرَهًُْ الْإِمَاءِ وَ قُعُودُ الصِّبْیَانِ عَلَی الْمَنَابِرِ وَ یَکُونُ الْکَذِبُ طَرَفاً وَ الزَّکَاهًُْ مَغْرَماً وَ الْفَیْءُ مَغْنَماً وَ یَجْفُو الرَّجُلُ وَالِدَیْهِ وَ یَبَرُّ صَدِیقَهُ، وَ یَطْلُعُ الْکَوْکَبُ الْمُذْنِبُ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! وَ عِنْدَهَا تُشَارِکُ الْمَرْأَهًُْ زَوْجَهَا فِی التِّجَارَهًِْ وَ یَکُونُ الْمَطَرُ قَیْظاً وَ یَغِیظُ الْکِرَامُ غَیْظاً وَ یُحْتَقَرُ الرَّجُلُ الْمُعْسِرُ فَعِنْدَهَا تَقَارَبُ الْأَسْوَاقُ إِذْ قَالَ هَذَا لَمْ أَبِعْ شَیْئاً وَ قَالَ هَذَا لَمْ أَرْبَحْ شَیْئاً فَلَا تَرَی إِلَّا ذَامّاً لِلَّهِ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! فَعِنْدَهَا یَلِیهِمْ أَقْوَامٌ إِنْ تَکَلَّمُوا قَتَلُوهُمْ وَ إِنْ سَکَتُوا اسْتَبَاحُوا حَقَّهُمْ لَیَسْتَأْثِرُونَ أَنْفُسَهُمْ بِفَیْئِهِمْ وَ لَیَطَئُونَ حُرْمَتَهُمْ وَ لَیَسْفِکُنَّ دِمَاءَهُمْ وَ لَیَمْلَأُنَّ قُلُوبَهُمْ دَغَلًا وَ رُعْباً، فَلَا تَرَاهُمْ إِلَّا وَجِلِینَ خَائِفِینَ مَرْعُوبِینَ مَرْهُوبِینَ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! إِنَّ عِنْدَهَا یُؤْتَی بِشَیْءٍ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ شَیْءٍ مِنَ الْمَغْرِبِ یُلَوَّنُ أُمَّتِی، فَالْوَیْلُ لِضُعَفَاءِ أُمَّتِی مِنْهُمْ وَ الْوَیْلُ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ، لَا یَرْحَمُونَ صَغِیراً وَ لَا یُوَقِّرُونَ کَبِیراً وَ لَا یَتَجَاوَزُونَ مِنْ مُسِیءٍ جُثَّتُهُمْ جُثَّهًُْ الْآدَمِیِّینَ وَ قُلُوبُهُمْ قُلُوبُ الشَّیَاطِینِ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! وَ عِنْدَهَا یَکْتَفِی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ یُغَارُ عَلَی الْغِلْمَانِ کَمَا یُغَارُ عَلَی الْجَارِیَهًِْ فِی بَیْتِ أَهْلِهَا وَ تُشْبِهُ الرِّجَالُ بِالنِّسَاءِ وَ النِّسَاءُ بِالرِّجَالِ وَ لَتَرْکَبَنَّ ذَوَاتُ الْفُرُوجِ السُّرُوجَ فَعَلَیْهِنَّ مِنْ أُمَّتِی لَعْنَهًُْ اللَّهِ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ فَقَالَ:
إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! إِنَّ عِنْدَهَا تُزَخْرَفُ الْمَسَاجِدُ کَمَا
تُزَخْرَفُ الْبِیَعُ وَ الْکَنَائِسُ وَ تُحَلَّی الْمَصَاحِفُ، وَ تُطَوَّلُ الْمَنَارَاتُ وَ تَکْثُرُ الصُّفُوفُ بِقُلُوبٍ مُتَبَاغِضَهًٍْ وَ أَلْسُنٍ مُخْتَلِفَهًْ قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ وَ عِنْدَهَا تُحَلَّی ذُکُورُ أُمَّتِی بِالذَّهَبِ وَ یَلْبَسُونَ الْحَرِیرَ وَ الدِّیبَاجَ وَ یَتَّخِذُونَ جُلُودَ النُّمُورِ صِفَافاً. قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)! قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه). وَ عِنْدَهَا یَظْهَرُ الرِّبَا وَ یَتَعَامَلُونَ بِالْعِینَهًِْ (صلی الله علیه و آله) وَ الرُّشَی وَ یُوضَعُ الدِّینُ وَ تُرْفَعُ الدُّنْیَا، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! وَ عِنْدَهَا یَکْثُرُ الطَّلَاقُ، فَلَا یُقَامُ لِلَّهِ حَدٌّ وَ لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! وَ عِنْدَهَا تَظْهَرُ الْقَیْنَاتُ وَ الْمَعَازِفُ وَ یَلِیهِمْ أَشْرَارُ أُمَّتِی، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! وَ عِنْدَهَا تَحُجُّ أَغْنِیَاءُ أُمَّتِی لِلنُّزْهَهًِْ وَ تَحُجُّ أَوْسَاطُهَا لِلتِّجَارَهًِْ وَ تَحُجُّ فُقَرَاؤُهُمْ لِلرِّیَاءِ وَ السُّمْعَهًِْ فَعِنْدَهَا یَکُونُ أَقْوَامٌ یَتَعَلَّمُونَ الْقُرْآنَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ یَتَّخِذُونَهُ مَزَامِیرَ، وَ یَکُونُ أَقْوَامٌ یَتَفَقَّهُونَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ تَکْثُرُ أَوْلَادُ الزِّنَا، وَ یَتَغَنَّوْنَ بِالْقُرْآنِ، وَ یَتَهَافَتُونَ بِالدُّنْیَا قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! ذَاکَ إِذَا انْتُهِکَتِ الْمَحَارِمُ، وَ اکْتَسَبَتِ الْمَآثِمُ، وَ تَسَلَّطَ الْأَشْرَارُ عَلَی الْأَخْیَارِ، وَ یَفْشُو الْکَذِبُ وَ تَظْهَرُ اللَّجَاجَهًُْ، وَ تَغْشُو الْفَاقَهًُْ وَ یَتَبَاهَوْنَ فِی اللِّبَاسِ وَ یُمْطَرُونَ فِی غَیْرِ أَوَانِ الْمَطَرِ، وَ یَسْتَحْسِنُونَ الْکُوبَهًَْ وَ الْمَعَازِفَ وَ یُنْکِرُونَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ حَتَّی یَکُونُ الْمُؤْمِنُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ أَذَلَّ مِنَ الْأَمَهًِْ وَ یُظْهِرُ قُرَّاؤُهُمْ وَ عُبَّادُهُمْ فِیمَا بَیْنَهُمُ التَّلَاوُمَ، فَأُولَئِکَ یُدْعَوْنَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ الْأَرْجَاسَ وَ الْأَنْجَاسَ، قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ فَقَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! فَعِنْدَهَا لَا یَحُضُّ الْغَنِیُّ عَلَی الْفَقِیرِ حَتَّی إِنَّ السَّائِلَ یَسْأَلُ فِیمَا بَیْنَ الْجُمُعَتَیْنِ لَا یُصِیبُ أَحَداً یَضَعُ فِی کَفِّهِ شَیْئاً قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): وَ إِنَّ هَذَا لَکَائِنٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: إِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه)! عِنْدَهَا یَتَکَلَّمُ الرُّوَیْبِضَهًُْ، فَقَالَ: وَ مَا
الرُّوَیْبِضَهًُْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی؟! قَالَ (صلی الله علیه و آله): یَتَکَلَّمُ فِی أَمْرِ الْعَامَّهًِْ مَنْ لَمْ یَکُنْ یَتَکَلَّمُ فَلَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی تَخُورَ الْأَرْضُ خَوْرَهًًْ فَلَا یَظُنُّ کُلُّ قَوْمٍ إِلَّا أَنَّهَا خَارَتْ فِی نَاحِیَتِهِمْ فَیَمْکُثُونَ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یَنْکُتُونَ فِی مَکْثِهِمْ فَتُلْقِی لَهُمُ الْأَرْضُ أَفْلَاذَ کَبِدِهَا ذَهَباً وَ فِضَّهًًْ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَسَاطِینِ فَقَالَ: مِثْلَ هَذَا فَیَوْمَئِذٍ لَا یَنْفَعُ ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّهًٌْ. وَ هَذَا مَعنَی قَولِهِ فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: در حجهًْ الوداع به همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فریضه‌ی حج را به‌جای آوردیم. آن حضرت حلقه‌ی در کعبه را گرفت سپس رویش را به‌سوی ما برگرداند و فرمود: «آیا می‌خواهید نشانه‌های برپایی قیامت را برایتان بیان کنم»؟ در آن روز سلمان (رحمة الله علیه) بیش از همه‌ی مردم به آن حضرت نزدیک بود. مردم پاسخ دادند: «آری‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! آن حضرت فرمود: «از جمله نشانه‌های قیامت ترک نماز، پیروی از شهوت‌ها، گرایش به افکار [منحرف]، بزرگداشت و احترام به ثروتمندان و فروختن دین در مقابل دنیاست. در چنین موقعیّتی قلب فرد مؤمن به علّت دیدن منکراتی که قادر به تغییر آن‌ها نیست، در درون سینه‌اش مانند نمک در آب ذوب خواهد شد». سلمان (رحمة الله علیه) پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا چنین چیزی اتّفاق خواهد افتاد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست این امر اتّفاق خواهد افتاد. در آن دوره، حاکمان ظالم، وزرای فاسق، عارفان ظالم و افراد مورد اعتماد خیانتکار وجود خواهند داشت». سلمان (رحمة الله علیه) دوباره سؤال کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا چنین امری اتّفاق خواهد افتاد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست، در آن روز امر منکر و زشت به کار نیک تبدیل خواهد شد و مردم، کار نیک را زشت می‌پندارند. فرد خائن را امین به شمار خواهند آورد و امانتدار را خائن. دروغگو را صادق خواهند شمارد و راستگو را دروغگو»! سلمان (رحمة الله علیه) باز هم پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا واقعاً چنین اموری تحقّق خواهد یافت»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری، قسم به کسی که جانم در دست اوست! در آن دوره، زنان به مقام حکومت و کنیزان به مقام مشاوره خواهند رسید. کودکان بر منبر خواهند نشست. دروغگویی به نکته‌سنجی و زکات به غرامت و فیء به غنیمت تبدیل خواهد شد. فرد به پدر و مادرش ظلم و به دوستش نیکی خواهد کرد. همچنین ستارگان دنباله‌دار ظهور خواهند کرد». سلمان (رحمة الله علیه) باز هم پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امور تحقّق خواهد یافت»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری، ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان، زن نیز مانند شوهرش به تجارت خواهد پرداخت و باران‌های بی‌موقع خواهد بارید. انسان‌های بزرگوار مورد خشم و غضب خواهند بود. افراد نیازمند تحقیر خواهند شد. بازارها نزدیک و در دسترس خواهند بود. در آن زمان هرگاه شخصی بگوید: چیزی نفروخته‌ام یا سودی نکرده‌ام، به‌معنای نکوهش و انتقاد از خداوند خواهد بود. [خدا را مقصر می‌دانند]». سلمان (رحمة الله علیه) با تعجّب فراوان بار دیگر پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امر اتّفاق خواهد افتاد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست، چنین خواهد شد. ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان گروهی بر آن‌ها حکومت خواهند کرد که چنانچه زیر دستانشان سخنی بگویند، آن‌ها را خواهند کشت و در صورت سکوتشان به اموال و ناموس آن‌ها تجاوز خواهند کرد تا آن‌ها را به تملّک خودشان درآورند و ناموسشان را لکّه‌دار کنند. آری، حاکمان ظالم خون آن‌ها را خواهند ریخت و ترس و کینه، قلب‌های مردم را فرا خواهد گرفت و ترس، خوف، بیم و نگرانی بر آن‌ها چیره خواهد شد». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امر اتّفاق خواهد افتاد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بار دیگر قسم خورد که همه‌ی امور فوق روی خواهد داد. سپس فرمود: ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان چیزی از مشرق و چیزی از مغرب آورده خواهد شد و امّتم را رنگارنگ و متلوّن خواهد نمود. وای بر ضعفای امّتم از دست آن‌ها و وای بر آن‌ها از سوی خداوند. آن‌ها به کودکان رحم نخواهند کرد، به افراد سالخورده احترام نخواهند گذاشت، گناهکاران را نخواهند بخشید. بدن‌هایشان مانند انسان‌ها و قلب‌هایشان شیطانی است». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر سؤال کرد: «آیا چنین اموری تحقّق خواهد یافت»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست. ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان همجنس‌بازی زنان و مردان با یکدیگر رواج خواهد یافت و همچنان‌که با کنیزان در خانه‌ی مالکانشان رابطه‌ی جنسی برقرار می‌شود، غلامان نیز مورد تجاوز قرار می‌گیرند. مردان خودشان را به هیئت زنان در می‌آورند و زنان نیز به شکل مردان درمی‌آیند. در آن دوره زنان بر مرکب‌ها سوار خواهند شد. نفرین خداوند بر آن‌ها باد». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر با تعجّب پرسید: «آیا این امور اتّفاق خواهد افتاد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست. ای سلمان (رحمة الله علیه) در آن دوره، مساجد همانند کلیساها و کنیسه‌ها، تزیین و قرآن‌ها آراسته و مناره‌های بلند ساخته خواهد شد. صف‌های طولانی نماز درحالی تشکیل خواهد شد که افراد در قلب‌هایشان نسبت به یکدیگر کینه خواهند داشت و ریا پیشه می‌کنند». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر با تعجّب سؤال کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امور اتّفاق می‌افتد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به خدایی که جانم در دست اوست! ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان مردان امّت من از طلا برای آراستن خودشان استفاده خواهند کرد و لباس ابریشمی و لباس‌هایی از پوست پلنگ خواهند پوشید». سلمان (رحمة الله علیه) گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امور اتّفاق خواهد افتاد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست. در آن زمان، ربا گسترش خواهد یافت و مردم براساس سلف و رشوه به معامله خواهند پرداخت. دین بی‌ارزش و دنیا ارزشمند خواهد شد». سلمان (رحمة الله علیه) گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این امر اتّفاق خواهد افتاد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! ای سلمان (رحمة الله علیه)! قسم به کسی که جانم در دست اوست! در آن دوره طلاق رواج خواهد یافت، حدود الهی اجرا نخواهد شد. امّا این امر هیچ زیانی به خداوند نخواهد رساند». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر سؤال کرد: «آیا این امر اتّفاق خواهد افتاد»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! ای سلمان (رحمة الله علیه)! قسم به کسی که جانم در دست اوست قطعاً چنین اموری اتّفاق خواهد افتاد. ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن دوره زنان آوازخوان و دستگاه‌های موسیقی ظهور خواهند کرد و بدترین افراد امّتم به حکومت بر مردم خواهند رسید». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر سؤال کرد: «آیا این امر اتّفاق خواهد افتاد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «آری! ای سلمان (رحمة الله علیه)! قسم به کسی که جانم در دست اوست! چنین اموری اتّفاق خواهد افتاد. در آن دوره ثروتمندان امّتم برای گردش و افراد متوسط امّتم برای تجارت و نیازمندان امّتم برای ریا و کسب شهرت به حج خواهند رفت و گروه‌هایی قرآن را برای هدفی غیر از خداوند یاد خواهند گرفت و آن را وسیله‌ای برای آوازخواندن قرار خواهند داد. برخی نیز با هدفی غیر از رضایت پروردگار به فراگیری احکام دین خواهند پرداخت. فرزندان زنا فراوان خواهند شد. مردم قرآن را به‌وسیله‌ی آواز خواندن تبدیل و بر دنیاپرستی ازدحام خواهند کرد». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر درباره‌ی وقوع چنین اموری در آخر الزمان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد. آن حضرت نیز در پاسخ فرمود: «آری! قسم به کسی که جانم در دست اوست! ای سلمان (رحمة الله علیه)! حرمت‌ها شکسته و گناهان، فراوان خواهند شد. اشرار بر افراد نیک سیرت حکومت خواهند کرد. دروغ رواج خواهد یافت. لجاجت و فقر جامعه را فرا خواهد گرفت. مردم به‌وسیله‌ی لباس و پوشش بر یکدیگر فخر فروشی خواهد کرد. در آن دوره باران‌های نابهنگام خواهد بارید. مردم به ساز کوبه [نوعی طبل] و سایر آلات موسیقی علاقه‌مند و از امر به معروف و نهی از منکر بیزار خواهند شد. به‌طوری‌که در آخرالزّمان فرد مؤمن از کنیزان، کم ارزش‌تر خواهد بود. این درحالی است که قاریان و عبادت‌کنندگان یکدیگر را مورد سرزنش قرار خواهند داد. در ملکوت آسمان‌ها و زمین چنین افرادی به‌عنوان نجس و پلید مورد خطاب قرار خواهند گرفت». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر درباره‌ی وقوع چنین اموری از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد. آن حضرت نیز سوگند یاد کرد که چنین اموری اتّفاق خواهد افتاد. آنگاه فرمود: «ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن دوره فرد ثروتمند فقط از نیازمندان خواهد ترسید. به‌طوری که فرد گدا در طول هفته به‌سوی مردم دست نیاز دراز خواهد کرد، امّا هیچ‌کس به او کمک نخواهد کرد». سلمان (رحمة الله علیه) بار دیگر درباره‌ی وقوع چنین اموری از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد. آن حضرت نیز سوگند یاد کرد که چنین اموری اتّفاق خواهد افتاد. سپس فرمود: «ای سلمان (رحمة الله علیه)! در آن زمان روَیبضه (افراد عاجز و ناتوان) به سخن در خواهد آمد». سلمان (رحمة الله علیه) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! رویبضه کیست»؟ حضرت پاسخ داد: «کسانی که نمی‌توانستند سخن بگویند، به اظهار نظر درباره‌ی امور عامّه‌ی مردم خواهند پرداخت. پس از مدّتی از زمین صدایی بر خواهد خواست. مردم هر منطقه‌ای گمان می‌کنند که فقط در آن سرزمین، صدا برخاسته است. پس از آن زمانی سپری خواهد شد تا اینکه زمین پاره‌های جگرش را برایشان بیرون خواهد انداخت». سپس فرمود: «طلا و نقره». آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ستون‌ها اشاره کرد و در ادامه فرمود: «بدین‌ترتیب طلا و نقره‌هایی به این حجم از زمین خارج خواهد شد. امّا در آن روز طلا و نقره هیچ سودی نخواهند داشت. پس این است معنای این آیه‌ی شریفه که خداوند متعال فرمود: فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص348
نورالثقلین/ البرهان
آیه فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ اللهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ [19]
پس بدان‌که معبودی جز «خداوند یگانه» نیست؛ و برای گناه خود و مردان و زنان با ایمان آمرزش بخواه. و خداوند گذرگاه و قرارگاه شما را می‌داند.
1
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْوَلِیدِ الْوَصَّافِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غُرِسَتْ لَهُ شَجَرَهًٌْ فِی الْجَنَّهًِْ مِنْ یَاقُوتَهًٍْ حَمْرَاءَ مَنْبِتُهَا فِی مِسْکٍ أَبْیَضَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ فِیهَا أَمْثَالُ ثُدِیِّ الْأَبْکَارِ تَعْلُو عَنْ سَبْعِینَ حُلَّهًًْ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَیْرُ الْعِبَادَهًِْ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ قَالَ خَیْرُ الْعِبَادَهًِْ الِاسْتِغْفَارُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبیدالله‌بن‌ولید وصّافی نقل کرده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکه لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ بگوید، برایش درختی در بهشت کاشته شود که از یاقوت سرخ باشد، و بن آن درخت در مشک سفید است، و [میوه‌اش] از عسل شیرین‌تر و از برف سفیدتر و از مشک خوشبوتر است، و در آن درخت‌ها است مانند پستان‌های دوشیزه‌گان که در زیر هفتاد پیراهن برآمده باشد». و فرمود: «بهترین عبادت گفتن لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ است». و فرموده است: «استغفار بهترین عبادت است [یعنی مجموع این دو از بهترین عبادات است] و این است گفتار خدای عزّوجلّ در قرآن [که فرماید]: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص354
الکافی، ج2، ص517/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص209/ المحاسن، ج1، ص30 و نورالثقلین؛ «تفلق» بدل «تعلو» / البرهان «تغلق» بدل «تعلو»
2
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الِاسْتِغْفَارُ وَ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خَیْرُ الْعِبَادَهًِْ قَالَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - استغفار و کلام لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، بهترین عبادت است که خدای عزیز و جبّار فرمود: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص354
الکافی، ج2، ص505/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص180/ بحارالأنوار، ج90، ص281/ عدهًْ الداعی، ص265/ نورالثقلین/ البرهان
3
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَیْرُ الْعِبَادَهًِْ الِاسْتِغْفَارُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - استغفار بهترین عبادت است و این است گفتار خدای عزّوجلّ در قرآن [که می‌فرماید]: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص354
بحارالأنوار، ج90، ص201/ نورالثقلین/ جامع الأخبار، ص57
4
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلُ الْعِبَادَهًِْ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ وَ خَیْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَارُ ثُمَّ تَلَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت کرده که فرمود: «با فضیلت‌ترین عبادت ذکر لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ و بهترین دعا استغفار است». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیه: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ را تلاوت فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص354
بحارالأنوار، ج90، ص195/ بحارالأنوار، ج90، ص280/ المحاسن، ج1، ص291
5
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَفْضَلُ الْعِلْمِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَفْضَلُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَارُ ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - با فضیلت‌ترین علم توحید است و افضل ادعیه استغفار می‌باشد سپس آیه: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ را تلاوت فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص354
بحارالأنوار، ج90، ص282/ جامع الأخبار، ص50/ جامع الأخبار، ص57
6
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَا مِنَ الذِّکْرِ شَیْءٌ أَفْضَلُ مِنْ قَوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ مَا مِنَ الدُّعَاءِ شَیْءٌ أَفْضَلُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِثُمَّ تَلَا فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در بین اذکار چیزی با فضیلت‌تر از ذکر لا إِلهَ إِلَّا اللهُ و در بین دعاها، دعایی با ارزش‌تر از استغفار نیست. سپس آیه: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ را تلاوت فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص356
مستدرک الوسایل، ج5، ص357/ بحارالأنوار، ج90، ص204/ الدعوات، ص20
7
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - أَمَّا کَلِمَهًٌْ أَوَّلُهَا کُفْرٌ وَ آخِرُهَا إِیمَانٌ فَقَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَوَّلُهَا کُفْرٌ وَ آخِرُهَا إِیمَان.
امام صادق (علیه السلام) - و اینها منّتی است از خداوند بر بنی‌آدم. و کلمه‌ای که اوّلش کفر است و آخرش ایمان کلمه‌ی لا إِلهَ إِلَّا اللهُ است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص356
بحارالأنوار، ج2، ص286/ نورالثقلین؛ «شرک» بدل «کفر»
8
(محمد/ 19)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ: مَا مِنْ شَیْءٍ أَعْظَمَ ثَوَاباً مِنْ شَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یَعْدِلُهُ شَیْءٌ وَ لَا یَشْرَکُهُ فِی الْأُمُورِ أَحَد.
امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه گوید: شنیدم که امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «چیزی نیست که ثوابش از گواهی‌دادن به لا إِلهَ إِلَّا اللهُ بزرگتر باشد؛ زیرا که چیزی با خدای عزّوجلّ برابری نمی‌کند و کسی در امر با او شراکت ندارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص356
الکافی، ج2، ص516/ نورالثقلین
9
(محمد/ 19)
الرّضا (علیه السلام) - فِی عُیُونِ الاخبار: فِی بَابِ الْعِلَلِ الَّتِی ذَکَرَ الْفَضْلُ‌بْنُ‌شَاذَانَ فِی آخِرِهَا انّهَ سَمِعَهَا مِنَ الرِّضَا (علیه السلام) مَرَّهًًْ بَعْدَ مَرَّهًٍْ وَ شَیْئاً بَعْدَ شَیْءٍ… فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ وَجَبَ عَلَیْهِمُ الْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ بِأَنَ اللَّهَ وَاحِدٌ أَحَدٌ قِیلَ لِعِلَلٍ مِنْهَا أَنَّهُ لَوْ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِمُ الْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ لَجَازَ لَهُمْ أَنْ یَتَوَهَّمُوا مُدَبِّرَیْنِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ وَ إِذَا جَازَ ذَلِکَ لَمْ یَهْتَدُوا إِلَی الصَّانِعِ لَهُمْ مِنْ غَیْرِهِ لِأَنَّ کُلَّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ کَانَ لَا یَدْرِی لِأَنَّهُ إِنَّمَا یَعْبُدُ غَیْرَ الَّذِی خَلَقَهُ وَ یطبع {یُطِیعُ} غَیْرَ الَّذِی أَمَرَهُ فَلَا یَکُونُونَ عَلَی حَقِیقَهًٍْ مِنْ صَانِعِهِمْ وَ خَالِقِهِمْ وَ لَا یَثْبُتُ عِنْدَهُمْ أَمْرُ آمِرٍ وَ لَا نَهْیُ نَاهٍ إِذَا لَا یَعْرِفُ الْآمِرَ بِعَیْنِهِ وَ لَا النَّاهِیَ مِنْ غَیْرِهِ وَ مِنْهَا أَنَّهُ لَوْ جَازَ أَنْ یَکُونَ اثْنَیْنِ لَمْ یَکُنْ أَحَدُ الشَّرِیکَیْنِ أَوْلَی بِأَنْ یُعْبَدَ وَ یُطَاعَ مِنَ الْآخَرِ وَ فِی إِجَازَهًِْ أَنْ یُطَاعَ ذَلِکَ الشَّرِیکُ إِجَازَهًُْ أَنْ لَا یُطَاعَ اللَّهُ وَ فِی إِجَازَهًْ أَنْ لَا یُطَاعَ اللَّهُ کُفْرٌ بِاللَّهِ وَ بِجَمِیعِ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ إِثْبَاتُ کُلِّ بَاطِلٍ وَ تَرْکُ کُلِّ حَقٍّ وَ تَحْلِیلُ کُلِ حَرَامٍ وَ تَحْرِیمُ کُلِ حَلَالٍ وَ الدُّخُولُ فِی کُلِّ مَعْصِیَهًٍْ وَ الْخُرُوجُ مِنْ کُلِّ طَاعَهًٍْ وَ إِبَاحَهًُْ کُلِّ فَسَادٍ وَ إِبْطَالُ کُلِّ حَقٍّ وَ مِنْهَا أَنَّهُ لَوْ جَازَ أَنْ یَکُونَ أَکْثَرَ مِنْ وَاحِدٍ لَجَازَ لِإِبْلِیسَ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ ذَلِکَ الْآخَرُ حَتَّی یُضَادَّ اللَّهَ تَعَالَی فِی جَمِیعِ حُکْمِهِ وَ یَصْرِفَ الْعِبَادَ إِلَی نَفْسِهِ فَیَکُونُ فِی ذَلِکَ أَعْظَمُ الْکُفْرِ وَ أَشَدُّ النِّفَاق.
امام رضا (علیه السلام) - علّت و فلسفه احکامی که فضل‌بن‌شاذان، در آخر آن، گفته است آن‌ها را از حضرت رضا (علیه السلام) در دفعات مختلف شنیده و جمع نموده است… چنانچه فردی بگوید: «چرا اقرار به یکتایی خداوند و شناختن وحدانیّت او بر خلق واجب است»؟ گفته می‌شود: «به جهات مختلفی که از جمله‌ی آن‌ها این است که اگر بر آن‌ها این اقرار و شناخت واجب نمی‌شد، ممکن بود که دو مدبّر یا بیشتر برای عالم تصوّر کنند و اگر چنین چیزی جایز بود راه شناخت به خالق حقیقی خود از دیگری را نداشت، زیرا هیچ انسانی نمی‌دانست، و گمان می¬کرد شاید کسی را که آفریننده او نیست پرستش و اطاعت می‌کند و بر هیچ‌کس معلوم نبود که کدامیک او را خلق کرده است و امر کدام را باید بپذیرد و اطاعت نماید، و از منهیّات کدام نهی‌کننده باید خودداری کنند، چرا که امرکننده و نهی‌کننده واقعی را تشخیص نمی‌دهند. و از جمله علل اینکه اگر ممکن بود که دو خدا باشد، هیچ کدام از آن دیگر سزاوارتر به پرستش و اطاعت نبود، و در جواز اطاعت و فرمان بردن از هر یک از آن دو شریک جواز فرمانبرداری از دیگر موجود بود و نتیجه این، جوازعدم اطاعت اللَّه مسلّم بود، و آن کفر به خدا و تمامی انبیاء و کتب آسمانی آنان، و اثبات هر باطل و ترک اداء همه حقوق و حلال‌دانستن تمامی محرّمات، و تحریم همه مباحات، و ارتکاب کلّ معاصی و گناهان، و بیرون شدن از جمیع طاعات، و حلال کردن هر تباهی و فساد، و باطل نمودن هر حقّی بود. و دیگر اینکه اگر جایز باشد که خدا را یکتا ندانیم و غیر او را هم خدا بدانیم پس جایز است ابلیس ادّعا کند آن خدای دیگر منم تا با تمامی احکام با خداوند تعالی معارضه کند و مردم را به سوی خود بخواند، و در این، کفر عظیم¬تر و نفاق شدیدتر خواهد بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص356
عیون أخبارالرّضا (ج2، ص102/ نورالثقلین
10
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً دَخَلَ الْجَنَّهًَْ وَ إِخْلَاصُهُ أَنْ تَحْجُزَهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَمَّا حَرَّم اللهُ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آن کس که بدون ریا بگوید: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ داخل بهشت شود، و نشانه‌ی اخلاصش آن است که لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وی را از عمل به آنچه خدا حرام کرده است، منع کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص356
التوحید، ص27
11
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ فِی نُورِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ مَنْ کَانَتْ عِصْمَهًُْ أَمْرِهِ شَهَادَهًَْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس چهار صفت در او باشد در پرتو فروزان خدا قرار می‌گیرد؛ از جمله: کسی که شهادت بر وحدانیّت خدا و رسالت من بدهد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
بحارالأنوار، ج6، ص21/ نورالثقلین
12
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنْ لَا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس جان سپارد درحالی‌که به یگانگی خداوند گواهی داده باشد؛ به بهشت وارد می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
نورالثقلین
13
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - التَّوْحِیدُ نِصْفُ الدِّین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - توحید نیمی از دین است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
التوحید، ص68/ نورالثقلین
14
(محمد/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی کِتَابِ الْخِصَالِ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِبَعْضِ الْیَهُودِ وَ قَدْ سَألَهُ عَنْ مَسَائِلَ امَّا أَقْفَالُ السَّمَاوَاتِ فَالشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ مَفَاتِیحُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه.
امام علی (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) به برخی یهودیان که در مورد مسائلی از ایشان سؤال کرده بودند، فرمود: «امّا قفل آسمان‌ها شریک برای خداوند قرار دادن است و کلیدهای آن، گفتن لا إِلهَ إِلَّا اللهُ است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
نورالثقلین
15
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ لِلَّهِ عَمُوداً مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ رَأْسُهُ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ أَسْفَلُهُ عَلَی ظَهْرِ الْحُوتِ فِی الْأَرْضِ السَّابِعَهًِْ السُّفْلَی فَإِذَا قَالَ الْعَبْدُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، اهْتَزَّ الْعَرْشُ وَ تَحَرَّکَ الْعَمُودُ وَ تَحَرَّکَ الْحُوتُ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: اسْکُنْ یَا عَرْشِی فَیَقُولُ کَیْفَ أَسْکُنُ وَ لَمْ تَغْفِرْ لِقَائِلِهَا فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: اشْهَدُوا سُکَّانَ سَمَاوَاتِی أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لِقَائِلِهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام رضا (علیه السلام) روایت شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: «همانا خدا را ستونی از یاقوت سرخ است، که سر آن ستون زیر عرش و پایین آن بر پشت ماهی در طبقه‌ی هفتم زمین قرار دارد. پس هنگامی‌که بنده‌ی خدا بگوید: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ، عرش بلرزد و این ستون همراه با ماهی به حرکت در آید. دراین‌هنگام خدای عزّوجلّ می‌فرماید: «ای عرش من آرام باش». عرش عرضه می‌دارد: «چگونه آرام باشم درحالی‌که تو گوینده‌ی: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ را نمی‌آمرزی»؟ دراین‌هنگام خدای عزّوجلّ می‌فرماید: «ای ساکنان آسمان‌های من، شاهد باشید که من گوینده‌ی لا إِلهَ إِلَّا اللهُ را آمرزیدم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
مکارم الأخلاق، ص309/ نورالثقلین
استغفار
1
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَیْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - استغفار بهترین دعا است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
الکافی، ج2، ص504/ البرهان
2
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُقَارِفُ فِی یَوْمِهِ وَ لَیْلَتِهِ أَرْبَعِینَ کَبِیرَهًًْ فَیَقُولُ وَ هُوَ نَادِمٌ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ. بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ. ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ یَتُوبَ عَلَیَّ إِلَّا غَفَرَهَا وَ لَا خَیْرَ فِیمَنْ یُقَارِفُ فِی کُلِّ یَوْمٍ أَکْثَرَ مِنْ أَرْبَعِینَ کَبِیرَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - هیچ مؤمنی نیست که در شبانه روز چهل گناه کبیره را مرتکب شود، و بعد از روی پشیمانی به درگاه الهی روی کند و بگوید: «از پیشگاه الهی آمرزش درخواست می‌کنم، معبودی جز خداوندِ یگانه زنده و پایدار و نگهدارنده، نیست، هستی‌بخش آسمان‌ها و زمین اوست، صاحب جلال و بزرگوار است، از او می‌خواهم که بر محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندان او (علیهم السلام) درود فرستد و اینکه توبه‌ی مرا بپذیرد، مگر آنکه خداوند از گناهان او در می‌گذرد، و امّا کسی که در هر روز آلوده به بیش از چهل گناه کبیره گردد دیگر خیری در او نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
الکافی، ج2، ص438/ البرهان
3
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْحَارِثِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ وَ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ. قَالَ قُلْتُ: کَانَ یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ؟ قَالَ: کَانَ یَقُولُ: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ وَ یَقُولُ: وَ أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ وَ أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ سَبْعِینَ مَرَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حارث‌بن‌مغیره از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در هر روز هفتاد مرتبه به بارگاه خداوند عزّوجلّ استغفار می‌نمود». عرض کردم: «آیا می‌فرمود: أَسْتَغْفِرُ اللهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْه»؟ فرمود: «هفتادبار می‌فرمود: أَسْتَغْفِرُ اللهُ، أَسْتَغْفِرُ اللهُ، و هفتادبار می‌فرمود: أَتُوبُ إِلَی اللهِ، أَتُوبُ إِلَی اللهِ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص358
وسایل الشیعه، ج7، ص180/ البرهان
4
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ حُذَیْفَهًْ قَالَ: کُنْتُ ذَرِبَ اللِّسانِ عَلَی أَهْلِی، فَقُلْت: یا رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله)، إِنِّی لأَخْشَی أَنْ یُدْخِلَنِی النارَ؛ فقال رسولُ اللّه (صلی الله علیه و آله): فأَیْنَ أَنتَ من الاسْتِغْفارِ؟ إِنِّی لأَستَغْفِرُ اللّهَ فی الیومِ مائَهًًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حذیفه گوید: من مردی بودم که بر خانواده‌ام تند زبانی می‌کردم پس به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض کردم: «می‌ترسم زبانم مرا به آتش بکشاند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از جای برخاسته و فرمود: «پس چرا استغفار نمی‌کنی؟ همانا من در هر روز صدمرتبه استغفار می‌نمایم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
لسان العرب، ج1، ص385/ نورالثقلین
5
(محمد/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ لَا یَقُومُ مِنْ مَجْلِسٍ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّی یَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّهًًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مجلسی بر نمی‌خاست مگر اینکه بیست‌وپنج بار استغفار می‌کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
الکافی، ج2، ص504/ البرهان
6
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - إِذَا أَکْثَرَ الْعَبْدُ الِاسْتِغْفَارَ رُفِعَتْ صَحِیفَتُهُ وَ هِیَ تَتَلَأْلَأُ.
امام صادق (علیه السلام) - هرگاه بنده، استغفارش را زیاد کند، نامه‌ی اعمالش به حالت نورانیّت بالا می‌رود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
بحارالأنوار، ج90، ص284
7
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَهًَْ مَرَّهًٍْ فِی یَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَمِائَهًِْ ذَنْبٍ وَ لَا خَیْرَ فِی عَبْدٍ یُذْنِبُ فِی یَوْمٍ سَبْعَمِائَهًِْ ذَنْبٍ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس روزی صدبار بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللهُ» خدای عزّوجلّ هفتصد گناه او را می‌آمرزد، و در آن بنده‌ای که روزی هفتصد گناه کند، خیری نیست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
وسایل الشیعه، ج16، ص85/ البرهان
8
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُذَکَّرُ بَعْدَ عِشْرِینَ سَنَهًًْ فَیَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ فَیَغْفِرُ لَهُ وَ إِنَّمَا یُذَکِّرُهُ لِیَغْفِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - همانا مؤمن گناهی را انجام می‌دهد [و آن را فراموش می‌کند] پس بعد از بیست سال [که بگذرد] آن را به یاد می‌آورد و از خداوند نسبت به آن گناه طلب آمرزش می‌نماید، خداوند او را می‌آمرزد، و همانا خداوند گناه را به یاد او آورده تا [توبه نماید و] او را بیامرزد، و همانا کافر گناهی را به‌جا می‌آورد پس همان ساعت آن گناه را فراموش می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
الکافی، ج2، ص438
9
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ عَمِلَ سَیِّئَهًًْ أُجِّلَ فِیهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُ الْقَیُّومُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام) - کسی که کار بد و گناهی را انجام دهد هفت ساعت از روز مهلت داده می‌شود، پس اگر سه‌بار بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الحَیُّ الْقَیُّوم، آن گناه بر او نوشته نمی‌شود [درصورتی‌که حقیقتاً توبه نماید و شرایط آن را مراعات نماید]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
الکافی، ج2، ص437/ البرهان
10
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَذْنَبَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ذَنْباً أُجِّلَ مِنْ غُدُوِّهِ إِلَی اللَّیْلِ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام) - هر مؤمنی که گناه کند از صبح تا شام به او مهلت داده می‌شود؛ اگر توبه کند گناه او نوشته نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
بحارالأنوار، ج90، ص281/ البرهان؛ فیه: «العبد» بدل «من المؤمنین»
11
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَثَلُ الِاسْتِغْفَارِ مَثَلُ وَرَقٍ عَلَی شَجَرَهًٍْ تُحَرَّکُ فَیَتَنَاثَرُ وَ الْمُسْتَغْفِرُ مِنْ ذَنْبٍ وَ یَفْعَلُهُ کَالْمُسْتَهْزِئِ بِرَبِّهِ.
امام صادق (علیه السلام) - مثَل استغفار [و ریختن گناهان به سبب آن] چون برگی است بر درختی که [در فصل پاییز آن درخت] بجنبد و آن برگ بریزد، و کسی که از گناهی استغفار کند و باز آن را انجام دهد مانند کسی است که پروردگار خود را مسخره کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
الکافی، ج2، ص504/ البرهان
ولایت
1
(محمد/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - وَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ هُمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَصْحَابُهُ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ هُنَّ خَدِیجَهًُْ (سلام الله علیها) وَ صُوَیْحِبَاتُهَا.
امام صادق (علیه السلام) - فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛ منظور از مؤمنین علی (علیه السلام) و یاران او هستند: وَ المُؤْمِناتِ خدیجه (سلام الله علیها) و دوستانش هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص360
بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص573/ البرهان
2
(محمد/ 19)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌رَاهَوَیْهِ قَالَ: لَمَّا وَافَی أَبُوالْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) نَیْسَابُورَ وَ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ مِنْهَا إِلَی الْمَأْمُونِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ أَصْحَابُ الْحَدِیثِ فَقَالُوا لَهُک یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَرْحَلُ عَنَّا وَ لَا تُحَدِّثُنَا بِحَدِیثٍ فَنَسْتَفِیدَهُ مِنْکَ وَ کَانَ قَدْ قَعَدَ فِی الْعَمَّارِیَّهًِْ فَأَطْلَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبِی مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی الْحُسَیْنَ‌بْنَ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ: سَمِعْتُ جَبْرَئِیلَ یَقُولُ: سَمِعْتُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ یَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَهًُْ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا.
امام رضا (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌راهویه گوید: هنگامی‌که امام رضا (علیه السلام) وارد نیشابور گردید و خواست نزد مأمون برود اصحاب حدیث نزد وی اجتماع کرده گفتند: «ای فرزند پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! از نزد ما می‌روی و حدیثی برای ما نقل نمی‌کنی که مورد استفاده ما قرار گیرد»؟ امام (علیه السلام) که در کجاوه نشسته بود سرش را بیرون کرد و فرمود: «از پدرم موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «از پدرم جعفربن‌محمّد (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: از پدرم محمّدبن‌علی (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: از پدرم علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: از پدرم حسین‌بن‌علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: از پدرم علیّبنابیطالب (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: از جبرئیل شنیدم که می‌فرمود: از خداوند بزرگ شنیدم که می‌فرمود: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ؛ قلعه استوار من است، هرکه وارد قلعه استوار من شود از کیفرم در امان است». هنگامی‌که مرکب سواری امام حرکت کرد، به ما ندا داد: «با شرایط آن، و من از شرایط آن هستم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص362
بحارالأنوار، ج3، ص7/ نورالثقلین
3
(محمد/ 19)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیکَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ قَالَ: یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَلَایَهًُْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی.
امام رضا (علیه السلام) - علیّ‌بن‌بلال، از امام رضا (علیه السلام)، از موسی‌بن‌جعفر، از جعفربن‌محمّد، از محمّدبن‌علی، از علیّ‌بن‌الحسین، از حسین‌بن‌علی، از علیّبنابیطالب (علیهم السلام)، از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، از جبرئیل، از میکائیل، از اسرافیل، از لوح، از قلم نقل شده که خداوند می‌فرماید: «ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) دژ استوار من است. هرکه وارد دژ استوار من گردد از آتش من در امان خواهد بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص362
بحارالأنوار، ج39، ص246/ نورالثقلین
آیه وَ یَقُولُ الَّذینَ آمَنُوا لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْکَمَةٌ وَ ذُکِرَ فیهَا الْقِتالُ رَأَیْتَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلی لَهُمْ [20]
کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند: «چرا سوره‌ای نازل نمی‌شود [كه در آن فرمان جهاد باشد]»؟! امّا هنگامی‌که سوره‌ای محکم [و روشنى] نازل می‌گردد و در آن سخنی از جنگ است، منافقان بیماردل را می‌بینی که همچون کسی که در آستانه‌ی مرگ قرار گرفته به تو نگاه می‌کنند؛ پس چه بهتر که آن‌ها بمیرند!
1
(محمد/ 20)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ إِلَی قَولِهِ فَأَوْلی لَهُمْ فَهُمُ المُنَافِقُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مراد از آیه: وَ یَقُولُ الَّذینَ آمَنُوا لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْکَمَةٌ وَ ذُکِرَ فیهَا الْقِتالُ رَأَیْتَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ المَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْموْتِ فَأَوْلی لَهُمْ؛ منافقان می‌باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص362
القمی، ج2، ص307/ البرهان
آیه طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللهَ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ [21]
[ولى بدانند] اطاعت [فرمان خدا] و سخن سنجیده برای آنان شایسته‌تر است؛ و اگر هنگامی‌که فرمان جهاد قطعی می‌شود به خدا راست گویند [و از در صدق و صفا درآيند] برای آن‌ها بهتر می‌باشد.
1
(محمد/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ یَقُولُ: جَدَّ الْأَمْرُ وَ أُمِرُوا بِالْقِتَالِ فَلَوْ صَدَقُوا اللهَ نَزَلَتْ فِی بَنِی أُمَیَّهًَْ لِیَصْدُقُوا اللَّهَ فِی إِیمَانِهِمْ وَ جِهَادِهِمْ وَ {الْمَعْنَی لَوْ} سَمَحُوا بِالطَّاعَهًِْ وَ الْإِجَابَهًِْ لَکَانَ خَیْراً لَهُمْ مِنَ الْمَعْصِیَهًِْ وَ الْکَرَاهِیَهًْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ یعنی چون کار سخت شد و به جنگ فرمان داده شدند. فَلَوْ صَدَقُوا اللهَ؛ درباره‌ی بنی‌امیّه نازل شده یعنی خدا را در ایمان و جهادشان باور کنند یعنی اگر اطاعت و اجابت می‌کردند، برایشان از گناه و کراهت بهتر بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص362
شواهدالتنزیل، ج2، ص246
آیه فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ [22]
اگر حکومت را بدست گیرید، آیا جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد نمایید و پیوند خویشاوندی را قطع کنید؟!
1
(محمد/ 22)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَلَعَلَّکُمْ إِنْ وُلِّیتُمْ أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَنْ تَعْصُوا اللَّهَ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ قَالَ: ابْنُ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) فَوَلَّاهُمُ اللَّهُ أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فَعَمِلُوا بِالتَّجَبُّرِ وَ الْمَعَاصِی وَ تَقَطَّعُوا أَرْحَامَ نَبِیِّهِمْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِه (علیهم السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ یعنی شاید اگر از این کار رویگردان شدید، خدا را معصیت کنید، وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ خدا امر این امّت را به آنان واگذار کرد و آنان با گردنکشی و گناه کار کردند و پیوند خویشاوندی پیامبرشان محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او را گسستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
شواهدالتنزیل، ج2، ص246
2
(محمد/ 22)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی بَنِی‌هَاشِمٍ وَ بَنِی‌أُمَیَّهًْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - درباره‌ی بنی‌هاشم و بنی‌امیّه نازل شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
بحارالأنوار، ج36، ص158
3
(محمد/ 22)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَرَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ وَ سُلِّطْتُمْ وَ مَلَکْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ ثُمَّ قَالَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی بَنِی‌عَمِّنَا بَنِی‌الْعَبَّاسِ (رحمة الله علیه) وَ بَنِی‌أُمَیَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) آیه: فَهَل عَسَیْتُمْ إِن تَولیْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الأَرْضِ وتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ را قرائت نمود و فرمود: «این آیه درباره‌ی پسرعموهای ما بنی‌عبّاس و نیز درباره‌ی بنی‌امیّه نازل شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
بحارالأنوار، ج24، ص320
4
(محمد/ 22)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ مَا صَدَرَ مِنْهُمْ بِالنِّسْبَهًِْ إِلَی أَهْلِ الْبَیْتِ (علیهم السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - درباره‌ی بنی‌امیّه و آنچه نسبت به اهل بیت انجام دادند نازل شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
بحارالأنوار، ج71، ص109
5
(محمد/ 22)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَخَذَ الْمِیثَاقَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ أَتَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ بَعْدِی قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ (علیه السلام) وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی عَلِیّاً هُوَ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْأُولَی وَ أَمَّا الْمَرَّهًُْ الثَّانِیَهًُْ لَمَّا أَشْهَدَهُمْ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ وَ قَدْ کَانُوا یَقُولُونَ لَئِنْ قَبَضَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا نُرْجِعُ هَذَا الْأَمْرَ فِی آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ لَا نُعْطِیهِمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَاطَّلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ عَلَی ذَلِکَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ وَ قَالَ أَیْضاً فِیهِمْ فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُم.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: … پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) موقعی که برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت فرمود: «می‌دانید ولیّ شما بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش داناترند». فرمود: «خداوند می‌فرماید: اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، پشتیبان اویند. (تحریم/4). منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که در روز غدیر خم مردم را بر ولایت علی (علیه السلام) گواه گرفت، گروهی می‌گفتند: «اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد». خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطّلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم؟ آری، رسولان [و فرشتگان] ما نزد آن‌ها هستند و می‌نویسند! . (زخرف/80) و این آیه را نیز نازل کرد: فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
بحارالأنوار، ج23، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570/ البرهان
6
(محمد/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ عَن عَلِیٍّ (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مراد از فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ رویگردانی از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص364
نورالثقلین
قطع رحم
1
(محمد/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا ظَهَرَ الْعِلْمُ وَ احْتُرِزَ الْعَمَلُ وَ ائْتَلَفَتِ الْأَلْسُنُ وَ اخْتَلَفَتِ الْقُلُوبُ وَ تَقَاطَعَتِ الْأَرْحَامُ هُنَالِکَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش روایت نموده که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: آنگاه که دانش نمودار گردد ولی از عمل‌نمودن به آن خودداری کنند، و زبان‌ها یک‌صدا و پیوسته و دل‌ها جدا و گسسته گردند و خویشاوندان ارتباط خویش از هم بگسلند، در آن هنگام خداوند آنان را لعنت کند و آنان را کر نموده و دیدگانشان را نابینا گرداند [تا از دریافتن حقیقت باز مانند].
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
وسایل الشیعهًْ، ج21، ص494/ بحارالأنوار، ج2، ص109/ نورالثقلین
2
(محمد/ 22)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: فِی کِتَابِ عَلِیٍّ (علیه السلام) ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا یَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّی یَرَی وَبَالَهُنَّ الْبَغْیُ وَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ وَ الْیَمِینُ الْکَاذِبَهًُْ یُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا.
امام علی (علیه السلام) - در کتاب علی (علیه السلام) است که؛ صاحب سه خصلت هرگز نمیرند تا وبال آن‌ها را ببینند. ستم‌گری، قطع رحم، و قسم دروغ که بدان با خدا مبارزه کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
الکافی، ج2، ص347/ نورالثقلین
3
(محمد/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - ثَلَاثَهًٌْ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سه گروه به بهشت نمی‌روند؛ دائم الخمر و کسی که همیشه به سحر و جادو مشغول باشد و کسی که از خویشان خود قطع رابطه کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
الخصال، ج1، ص179/ نورالثقلین
4
(محمد/ 22)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَإِذاً حَقُّ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَعْظَمُ مِنْ حَقِ الْوَالِدَیْنِ وَ حَقُ رَحِمِهِ أَیْضاً أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ رَحِمِهِمَا فَرَحِمُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیْضاً أَعْظَمُ وَ أَحَقُّ مِنْ رَحِمِهِمَا فَرَحِمُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوْلَی بِالصِّلَهًِْ وَ أَعْظَمُ فِی الْقَطِیعَهًِْ فَالْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ قَطَعَهَا فَالْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ لَمْ یُعَظِّمْ حُرْمَتَهَا أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ حُرْمَهًَْ رَحِمِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حُرْمَهًُْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَّ حُرْمَهًَْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حُرْمَهًُْ اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ أَعْظَمُ حَقّاً مِنْ کُلِّ مُنْعِمٍ سِوَاهُ فَإِنَّ کُلَّ مُنْعِمٍ سِوَاهُ إِنَّمَا أَنْعَمَ حَیْثُ قَیَّضَهُ لَهُ ذَلِکَ رَبُّهُ وَ وَفَّقَه.
امام علی (علیه السلام) - پس حقّ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حقّ پدر و مادر بیشتر است؛ حقّ خویشاوندان او نیز از خویشاوندان ایشان بزرگتر. پیوند با خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) با ارزش‌تر و قطع آن دشوارتر است. وای! واقعاً وای بر کسی که آن را قطع کند وای! وای! وای! بر کسی که حقّ آن را رعایت نکند. مگر نمی‌دانی احترام خویشاوند پیامبر، احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله) احترام خداست و حقّ خدا از هر منعمی غیر از او بالاتر است. زیرا هر منعمی غیر از خدا لطفی که نموده به‌واسطه‌ی نعمتی بوده که خدا در اختیارش گذاشته و او را توفیق داده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
بحارالأنوار، ج89، ص249
5
(محمد/ 22)
السّجّاد (علیه السلام) - وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَهًَْ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی ثَلَاثَهًِْ مَوَاضِعَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُم.
امام سجاد (علیه السلام) - بپرهیز از همنشینی با کسی که با رحم خود قطع رابطه کرده، که او را در سه جای قرآن خدا عزّوجلّ ملعون یافتم، خدای عزّوجلّ فرماید: فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
الکافی، ج2، ص376/ بحارالأنوار، ج71، ص208/ وسایل الشیعهًْ، ج12، ص32/ الاختصاص، ص239/ نورالثقلین/ البرهان
آیه أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ [23]
آن‌ها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوش‌هایشان را کر و چشم‌هایشان را کور کرده است.
1
(محمد/ 23)
الصّادق (علیه السلام) - أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ عَنِ الدِّینِ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ عَنِ الْوَصِی.
امام صادق (علیه السلام) - أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ خدا آن‌ها را لعنت کرده و از شنیدن مطالب دینی کر و ناشنوا کرده است. و چشم‌هایشان را از دیدن وصی کور کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص572
2
(محمد/ 23)
الصّادق (علیه السلام) - أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ عَنِ الْوَحیِ.
امام صادق (علیه السلام) - أُولئِکَ الذِینَ لعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ و أَعْمَی أَبْصَارَهُمْ یعنی دیدگانشان را از دیدن وحی بی‌بهره کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
البرهان
3
(محمد/ 23)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّمَا شِیعَتُنَا أَصْحَابُ الْأَرْبَعَهًِْ الْأَعْیُنِ عَیْنَانِ فِی الرَّأْسِ وَ عَیْنَانِ فِی الْقَلْبِ أَلَا وَ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ کَذَلِکَ أَلَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَتَحَ أَبْصَارَکُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - همانا شیعیان ما چهار چشم دارند؛ دو چشم در سر و دو چشم در دل. آگاه باشید که همه این‌گونه‌اند، ولی خدای سبحان چشمان شما را باز کرده و چشمهای آن‌ها را کور کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص366
بحارالأنوار، ج65، ص81/ بحارالأنوار، ج67، ص58؛ دوبار «عین» بدل «عینان»
آیه أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها [24]
آیا آن‌ها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟!
1
(محمد/ 24)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِبْنِمُسْلِمٍ قَال: کُنَّا مَعَ الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِیهِ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِمْ… وَ کَانُوا مُسْتَبْصِرِینَ رَغِبُوا عَنِ اخْتِیَارِ اللَّهِ وَ اخْتِیَارِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَی اخْتِیَارِهِمْ وَ الْقُرْآنُ یُنَادِیهِمْ وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ… وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام رضا (علیه السلام) - عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: در زمان امام رضا (علیه السلام) در مرو بودیم. روز جمعه‌ای، در اوایل ورودمان به مرو، در مسجد جامع مرو جمع شده بودیم که صحبت از امامت و اختلاف زیادی که مردم در این مورد دارند، به میان آمد. به محضر آقا و مولایم امام رضا (علیه السلام) رسیدم و اختلاف مردم و سخنان آن¬ها را برای ایشان بازگو کردم. ایشان لبخندی زده و فرمود: «ای عبدالعزیز! مردم جاهلند و در دین¬هایشان فریب خورده‌اند… درحالی‌که بینا بودند. (عنکبوت/38) کسی را که خدا و رسولش انتخاب نموده را کنار زده‌اند و به کسی که خود انتخاب نموده‌اند روی آورده‌اند. با اینکه قرآن خطاب به آن¬ها می¬گوید: پروردگار تو هرچه بخواهد می‌آفریند، و هرچه بخواهد برمی‌گزیند آنان [در برابر او] اختیاری ندارند منزّه است خداوند، و برتر است از همتایانی که برای او قائل می‌شوند! . (قصص/68) … و خداوند می‌فرماید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص368
الکافی، ج1، ص201/ معانی الأخبار، ص100/ بحارالأنوار، ج25، ص124/ الغیبهًْ للنعمانی، ج221/ کمال الدین، ج2، ص678؛ «فاذا رأی الناس» بدل «فأداروا» و «ادیانهم» بدل «آرایهم»
2
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا سُلَیْمَانُ إِنَّ لَکَ قَلْباً وَ مَسَامِعَ وَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَهْدِیَ عَبْداً فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ إِذَا أَرَادَ بِهِ غَیْرَ ذَلِکَ خَتَمَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ فَلَا یَصْلُحُ أَبَداً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! تو قلب و گوش داری، هرگاه خداوند اراده نماید که بنده‌ای را هدایت کند، گوش دل او را باز می‌کند و هرگاه امری غیر از آن را اراده کند، بر گوش دل او مهر زده و او را ناشنوا می‌گرداند. در نتیجه آن فرد هرگز اصلاح نخواهد شد. این امر مصداق أَمْ عَلی قُلوبٍ أَقْفَالهَا می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص368
بحارالأنوار، ج5، ص203/ المحاسن، ج1، ص200/ نورالثقلین/ البرهان
3
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ، ذَکَرُوا أَنَّ أَبَا حَنِیفَهًَْ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ (علیه السلام) جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) الصَّلَاهًُْ وَ السَّلَامُ فَلَمَّا رَفَعَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَجَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا… فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - ابوحنیفه با امام صادق (علیه السلام) غذایی خورد. وقتی امام (علیه السلام) دست از غذا کشید فرمود: «الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ؛ خدایا این نعمت از تو و پیامبر توست». ابوحنیفه گفت: «یا اباعبدالله! آیا با خدا شریک قرار می‌دهی»؟ فرمود: «وای بر تو! خداوند در قرآن می‌فرماید: آن‌ها فقط از این انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل [و کرم] خود، بی‌نیاز ساختند! . (توبه/74). و در جای دیگر می‌فرماید: [درحالی‌که] اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضی باشند، و بگویند: «خداوند برای ما کافی است! و به‌زودی خدا و رسولش، از فضل خود به ما می‌بخشند ما تنها رضای او را می‌طلبیم». [برای آن‌ها بهتر است]! . (توبه/59) ». ابوحنیفه گفت: «به خدا قسم گویا تاکنون در قرآن این آیات را نخوانده بودم و نشنیده بودم». امام فرمود: «من هم خوانده‌ام و هم شنیده‌ام ولی خداوند درباره‌ی تو و امثال تو نازل کرده: أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص368
بحارالأنوار، ج10، ص216/ کنزالفواید، ج2، ص36/ بحارالأنوار، ج47، ص240
4
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَخَتَمَ بِهِ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) فَلَا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِیهِ شَرْعُکُمْ وَ خَبَرُ مَنْ قَبْلَکُمْ وَ بَعْدَکُمْ وَ لَقَدْ سَأَلَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) شِیعَتَهُ عَنْ مِثْلِ هَذَا… فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَا بِمَا فَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ مَعَ حُصُولِ الْمُعْجِزِ فَیَجِبُ عَلَیْهِ اعْتِقَادُهُ وَ أَنْ یُظْهِرَ مِثْلَ مَا أَبْطَنَ إِلَّا لِلضَّرُورَهًِْ کَقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ… وَ قَوْلِهِ تَعَالَی أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث نمود و به‌وسیله‌ی وی امر نبوّت ختم گردید پس بعد از وی پیامبری برانگیخته نخواهد شد و قرآن را بر وی نازل نمود و آن را آخرین کتاب آسمانی قرار داد و در آن حلال و حرام خدا بیان شده است. پس حلال آن تا روز قیامت حلال و حرامش تا قیامت حرام می‌باشد. احکام شریعت و اخبار ماقبل و مابعد شما در آن ذکر شده است. و به تحقیق امیرالمؤمنین (علیه السلام) این امر را از شیعیانش سؤال نمود… امّا آنچه خداوند بر قلب واجب نموده اقرار به ایمان و معرفت و پایبندی بر آن و رضایت به آنچه خداوند بر وی واجب نموده است می‌باشد و لازم است قلب تسلیم امر خدا و اهل ذکر و تفکّر و اطاعت به آنچه خداوند در قرآن نازل نموده است باشد. و اعتقاد به اینکه قرآن معجزه الهی است و همانند آنچه را مخفیانه انجام می‌دهد اظهار نماید مگر به‌جهت ضرورتی که اقتضاء نماید همانگونه که خداوند می‌فرماید: به‌جز آن‌ها که تحت فشار واقع شده‌اند درحالی‌که قلبشان آرام و با ایمان است آری، آن‌ها که سینه‌ی خود را برای پذیرش کفر گشوده‌اند، غضب خدا بر آن‌هاست و عذاب عظیمی در انتظارشان! . (نحل/106) و فرمود: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص368
بحارالأنوار، ج90، ص49/ بحارالأنوار، ج90، ص59؛ «… فامّا ما فرض علی… الّا من اکره…» محذوف و فی موضعه «… ثم وصف… لهذه العلهًْ»
5
(محمد/ 24)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ یَأْکُلُونَ طَیِّبَ الطَّعَامِ وَ أَلْوَانَهَا… یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَثَلُهُمْ مَثَلُ الدِّفْلَی زَهْرَتُهَا حَسَنَهًٌْ وَ طَعْمُهَا مُرٌّکَلَامُهُمُ الْحِکْمَهًُْ وَ أَعْمَالُهُمْ دَاءٌ لَا یَقْبَلُ الدَّوَاءَ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌مسعود گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای پسر مسعود! گروهی پس از من می‌آیند که غذاهای رنگین و گوارا می‌خورند… پسر مسعود! مثل اینها چون [خرزهره] است که رنگش زیبا ولی مزه‌اش تلخ است، سخنانشان زیباست، و اعمالشان بیماری شفاناپذیر می‌باشد أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص370
مستدرک الوسایل، ج12، ص327
6
(محمد/ 24)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وصیهًْ النبی (صلی الله علیه و آله) إلی عبد الله بن مسعود یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا یَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَثَلُهُمْ مِثْلُ الدِّفْلَی زَهْرَتُهَا حَسَنَهًٌْ وَ طَعْمُهَا مُرٌّ کَلَامُهُمُ الْحِکْمَهًُْ وَ أَعْمَالُهُمْ دَاءٌ لَا یَقْبَلُ الدَّوَاءَ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَا یُغْنِی مَنْ یَتَنَعَّمُ فِی الدُّنْیَا إِذَا أُخْلِدَ فِی النَّار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در وصیّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عبدالله‌بن‌مسعود آمده است: «خداوند می‌فرماید: امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته‌ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروی نمودند و به‌زودی [مجازات] گمراهی خود را خواهند دید! . (مریم/59) پسر مسعود! مثل اینها چون [خرزهره] است که رنگش زیبا ولی مزه‌اش تلخ است، سخنانشان زیباست، و اعمالشان بیماری شفاناپذیر می‌باشد؛ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها. یا ابن‌مسعود! کسی که در دنیا در لذّت و نعمت است چه سودی می‌برد وقتی در آتش ابدی دوزخ خواهد بود»؟ .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص370
بحارالأنوار، ج74، ص99/ مکارم الأخلاق، ص448؛ «یابن مسعود مایغنی… النّار» محذوف
7
(محمد/ 24)
الزّهراء (سلام الله علیها) - رَوَی عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام): أَنَّهُ لَمَّا أَجْمَعَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی مَنْعِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَدَکَ، وَ بَلَغَهَا ذَلِکَ لاتت لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَی رَأْسِهَا… فَقَالَ أَبُوبَکْرٍ صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) وَ صَدَقَتْ ابْنَتُهُ، أَنْتِ مَعْدِنُ الْحِکْمَهًِْ، وَ مَوْطِنُ الْهُدَی وَ الرَّحْمَهًِْ، وَ رُکْنُ الدِّینِ، وَ عَیْنُ الْحُجَّهًِْ، لَا أُبَعِّدُ صَوَابَکِ، وَ لَا أُنْکِرُ خِطَابَکِ، هَؤُلَاءِ الْمُسْلِمُونَ بَیْنِی وَ بَیْنَکِ قَلَّدُونِی مَا تَقَلَّدْتُ، وَ بِاتِّفَاقٍ مِنْهُمْ أَخَذْتُ مَا أَخَذْتُ، غَیْرَ مُکَابِرٍ وَ لَا مُسْتَبِدٍّ وَ لَا مُسْتَأْثِرٍ، وَ هُمْ بِذَلِکَ شُهُودٌ. فَالْتَفَتَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) النَّاسَ وَ قَالَتْ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْمُسْرِعَهًَْ إِلَی قِیلِ الْبَاطِلِ، الْمُغْضِیَهًَْ عَلَی الْفِعْلِ الْقَبِیحِ الْخَاسِرِ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها، کَلَّا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِکُم.
حضرت زهراء (سلام الله علیها) - عبدالله‌بن‌حسن از پدرانش نقل کرده است: چون ابوبکر به اجماع قوم انصار و مهاجر، فاطمه (سلام الله علیها) را از تصرّف فدک منع نمود و این خبر به فاطمه (سلام الله علیها) رسید، مقنعه بر سر کشیده و پارچه‌ای بر سر انداخت… ابوبکر گفت: «تمام سخنان خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) راست و حقّ است، و تو نیزای دخت پیامبر راست می‌گویی، تو معدن علم و جایگاه هدایت و رحمتی، تو پایه و اساس دین و حجّت حقّی، من هرگز سخن تو را رد نکرده و منکر کلام تو نیستم، ولی من بی‌هیچ عناد و استبداد و ستیزه‌ای، هر چه گفتم با رأی و نظر همین جماعت حاضر مسلمان بود و با مشورت ایشان انجام دادم، و ایشان همگی شاهدند». حضرت زهرا (سلام الله علیها) رو به مردم کرد و فرمود: «ای جماعت مسلمین که عجولانه مبادرت به انتخاب امری باطل و ناصواب نمودید، أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها، چنین نیست که شما می‌پندارید، بلکه زنگاری بر دل‌هایتان نشسته است»! .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص370
بحارالأنوار، ج29، ص232/ بحارالأنوار، ج29، ص305؛ «انّه اجمع ابوبکر… بذلک شهود» محذوف
8
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ فِی بَنِی عَمِّنَا بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ فِیهِمْ یَقُولُ اللَّهُ أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِّ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - این آیه درباره‌ی پسر عموهای ما بنی‌امیّه نازل شده خداوند درباره‌ی ایشان می‌فرماید: آن‌ها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوش‌هایشان را کر و چشم‌هایشان را کور کرده است! (محمّد/23) آیا آن‌ها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، آیا درباره‌ی قرآن نمی‌اندیشند تا حق و وظیفه‌ی خود را انجام دهند یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص370
بحارالأنوار، ج23، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570
9
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ پرسیدم. فرمود: «آیا درباره‌ی قرآن نمی‌اندیشند تا حق و وظیفه خود را انجام دهند، یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
بحارالأنوار، ج23، ص387/ البرهان
10
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُونَ ما عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِّ.
امام صادق (علیه السلام) - أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ القُرْآنَ؛ یعنی آیا در قرآن نمی‌نگرند تا حقّی را که بر گردن آن‌هاست به‌جا آورند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
نورالثقلین
11
(محمد/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَنْقِضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام) - آیا در قرآن تدبّر نمی‌کنند تا از اعراض از حق دست بردارند یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
بحرالعرفان، ج15، ص21
12
(محمد/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَأَمَّا مَا فَرَضَهُ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ الْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَی بِمَا فَرَضَ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ… وَ قَوْلِهِ تَعَالَی أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام علی (علیه السلام) - امّا آنچه بر قلب واجب کرده و آن ایمان و شناخت و اعتقاد و خوشنودی از آنچه واجب کرده است و تسلیم در برابر امر خداوند و اندیشه و تفکّر و یاد خدا و اطاعت از آنچه نازل کرده و در قرآن آن را بیان نموده است و باید تا حدّ توانایی آن دستورات را به کار گیرند… و این کلام خداوند متعال است: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
مستدرک الوسایل، ج11، ص143
آیه إِنَّ الَّذینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلی لَهُمْ [25]
به یقین کسانی که بعد از روشن‌شدن راه هدایت برای آن‌ها، پشت به آن کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است.
1
(محمد/ 25)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ عَن الإیمَانِ بِتَرکِهِم وِلَایَهًَْ عَلِیٍّ أمِیرِالمُؤمِنِینَ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - إِنَّ الذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِم؛ منظور کسانی هستند که با ترک ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از ایمان دست کشیدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
القمی، ج2، ص308
2
(محمد/ 25)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی قَالَ الْهُدَی هُوَ سَبِیلُ عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَی. فرمود: «هدی راه امیرالمؤمنین (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
بحارالأنوار، ج23، ص386/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص569/ بحارالأنوار، ج36، ص158
3
(محمد/ 25)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیَجِیئَنَّ قَوْمٌ مِنْ أَصْحَابِی مِنْ أَهْلِ الْعِلْیَهًِْ وَ الْمَکَانَهًِْ مِنِّی لِیَمُرُّوا عَلَی الصِّرَاطِ فَإِذَا رَأَیْتُهُمْ وَ رَأَوْنِی وَ عَرَفْتُهُمْ وَ عَرَفُونِی اخْتَلَجُوا دُونِی فَأَقُولُ أَیْ رَبِّ أَصْحَابِی أَصْحَابِی فَیُقَالُ مَا تَدْرِی مَا أَحْدَثُوا بَعْدَکَ إِنَّهُمْ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ حَیْثُ فَارَقْتَهُمْ فَأَقُولُ بُعْداً وَ سُحْقاً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «گروهی از اصحاب من که از مرتبت و منزلت بالایی در نزد من برخوردارند، می¬آیند که از پل صراط عبور ¬کنند؛ وقتی من آن¬ها را می¬بینم و آن¬ها نیز مرا می¬بینند و آنان را می¬شناسم و آنان نیز مرا می¬شناسند، آن¬ها را از مقابل من دور می¬کنند، من می¬گویم: «پروردگارا! آن¬ها اصحاب من هستند، اصحاب من»، گفته می‌شود: «تو نمی¬دانی آنان پس از تو چه کردند؛ آنان پس از اینکه تو از میانشان رفتی، به گذشته خود بازگشتند». و من می¬گویم: «از رحمت خدا به دور باشند و مرگ بر آنان باد» ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
بحارالأنوار، ج28، ص23/ بحارالأنوار، ج28، ص279؛ «لتجی» بدل «لیجیینّ»
4
(محمد/ 25)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَصِیَّتُهُ (علیه السلام) لِکُمَیْلِ بْنِ زیادٍ النَّخَعِی: یَا کُمَیْلُ احْفَظْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلی لَهُمْ وَ الْمُسَوِّلُ الشَّیْطَانُ وَ الْمُمْلِی اللَّهُ تَعَالَی.
امام علی (علیه السلام) -ای کمیل! سخن خدای عزّوجلّ را حفظ کن که فرموده: الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلی لَهُمْ فریب‌دهنده شیطان است و مهلت‌دهنده خدای تعالی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص372
بحارالأنوار، ج74، ص271/ بشارهًْ المصطفی، ص27
5
(محمد/ 25)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی هُرَیْرَهًَْ أَنَّهُ کَانَ یُحَدِّث أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَرِدُ عَلَیَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ رَهْطٌ مِنْ أَصْحَابِی فَیُحَلَّئُونَ عَنِ الْحَوْضِ فَأَقُولُ یَا رَبِّ أَصْحَابِی أَصْحَابِی فَیُقَالُ إِنَّکَ لَا عِلْمَ لَکَ بِمَا أَحْدَثُوا ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ الْقَهْقَرَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوهریره گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در روز قیامت گروهی از امّتم بر من وارد می‌شوند امّا آن‌ها را از حوض کوثر دور می‌نمایند». عرض می‌کنم: «خدایا اینها اصحاب من هستند». خداوند می‌فرماید: «تو نمی‌دانی که اینان چه چیزی را بر زبان جاری نمودند. اینها مرتد شده و به گذشته‌ی خویش بازگشتند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص374
بحارالأنوار، ج28، ص24
6
(محمد/ 25)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنَ الْبُخَارِیِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ بَیْنَا أَنَا قَائِمٌ عَلَی الْحَوْضِ إِذَا زُمْرَهًٌْ حَتَّی إِذَا عَرَفْتُهُمْ خَرَجَ رَجُلٌ مِنْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَقَالَ لَهُمْ هَلُمَّ قُلْتُ إِلَی أَیْنَ قَالَ إِلَی النَّارِ وَ اللَّهِ فَقُلْتُ وَ مَا شَأْنُهُمْ قَالَ إِنَّهُمْ قَدِ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ الْقَهْقَرَی ثُمَّ إِذَا زُمْرَهًٌْ أُخْرَی حَتَّی إِذَا عَرَفْتُهُمْ خَرَجَ رَجُلٌ مِنْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَقَالَ لَهُمْ هَلُمَّ فَقُلْتُ إِلَی أَیْنَ قَالَ إِلَی النَّارِ وَ اللَّهِ قُلْتُ مَا شَأْنُهُمْ قَالَ إِنَّهُمْ قَدِ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ فَلَا أُرَاهُ یَخْلُصُ مِنْهُمْ إِلَّا مِثْلُ هَمَلِ النَّعَمِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از بخاری نقل شده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هنگامی‌که ایستاده‌ام گروهی را می‌بینم و چون آن‌ها را می‌شناسم مردی میان من و آنان حایل می‌گردد و به آن‌ها می‌گوید: «بشتابید». من می‌پرسم: «به کجا»؟ می‌گوید: «به خدا سوگند به جانب آتش». می‌پرسم: «آن‌ها چه کرده‌اند»؟ می‌گوید: «پس از تو مرتد شدند و به پیشینه‌ی جاهلی خویش بازگشتند. در آنان نجات یافته‌ای نخواهی دید مگر به عدد چهارپایانی که بیهوده رها شده‌اند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص374
بحارالأنوار، ج28، ص27
7
(محمد/ 25)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَی أَدْبارِهِمْ أَیْ رَجَعُوا عَنِ الْحَقِّ وَ الْإِیمَانِ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی أَیْ مِنْ بَعْدِ مَا بَانَ لَهُمْ طَرِیقُ الْحَقِّ وَ هُمْ الْمُنَافِقُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ و از حق و ایمان مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَی یعنی بعد از اینکه طریق حق برای آن‌ها واضح بود؛ این افراد جزء منافقان می‌باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص374
بحرالعرفان، ج15، ص21
آیه ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطیعُکُمْ فی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ [26]
این به خاطر آن است که آنان به کسانی که از نزول وحی الهی ناخشنود بودند گفتند: «ما در بعضی از امور از شما پیروی می‌کنیم». درحالی‌که خداوند پنهانکاری آنان را می‌داند.
1
(محمد/ 26)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… قُلْتُ قَوْلُهُ تَعَالَی ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ قَالَ نَزَلَتْ وَ اللَّهِ فِیهِمَا وَ فِی أَتْبَاعِهِمَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ قَالَ دَعَوْا بَنِی‌أُمَیَّهًَْ إِلَی مِیثَاقِهِمْ أَلَّا یُصَیِّرُوا الْأَمْرَ فِینَا بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا یُعْطُونَا مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً وَ قَالُوا إِنْ أَعْطَیْنَاهُمْ إِیَّاهُ لَمْ یَحْتَاجُوا إِلَی شَیْءٍ وَ لَمْ یُبَالُوا أَنْ یَکُونَ الْأَمْرُ فِیهِمْ فَقَالُوا سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ الَّذِی دَعَوْتُمُونَا إِلَیْهِ وَ هُوَ الْخُمُسُ أَلَّا نُعْطِیَهُمْ مِنْهُ شَیْئاً وَ قَوْلُهُ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ وَ الَّذِی نَزَّلَ اللَّهُ مَا افْتَرَضَ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ وَلَایَهًِْ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ کَانَ مَعَهُمْ أَبُوعُبَیْدَهًَْ وَ کَانَ کَاتِبَهُمْ فَاَنزَلَ اللهُ: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُون* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ….
امام صادق (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌کثیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: … ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ پرسیدم. فرمود: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) موقعی که برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت». فرمود: «می‌دانید ولی و جانشین بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش می‌داند». فرمود: «خداوند می‌گوید: برضدّ او دست به دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، پشتیبان اویند. (تحریم/4)» منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است. این مرتبه‌ی اوّل بود». امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که از غدیر خم مردم را گواه بر ولایت علی (علیه السلام) گرفت گروهی می‌گفتند اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد. خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطّلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص374
الصراط المستقیم، ج1، ص290/ نورالثقلین/ البرهان؛ بتفاوت
2
(محمد/ 26)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِه ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ هُوَ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ وَلَایَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ قَالَ دَعُوا بَنِی أُمَیَّهًَْ إِلَی مِیثَاقِهِمْ أَنْ لَایُصَیِّرُوا لَنَا الْأَمْرَ بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا یُعْطُونَا مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً، وَ قَالُوا إِنْ أَعْطَیْنَاهُمُ الْخُمُسَ اسْتَغْنَوْا بِهِ، فَقَالُوا سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ لَا تُعْطُوهُمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّه (صلی الله علیه و آله) أمْ أبْرَمُوا أمْراً فَإنّا مُبْرِمُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌علی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: ذَلکَ بِأَنَّهُمْ قَالوا للذِینَ کَرِهُوا مَا نَزَّل اللهُ مصداق مَا نَزَّل اللهُ ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که خداوند آن را بر بندگانش واجب گردانده است. سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الأَمْرِ یعنی بنی‌امیّه را به حال خود رها کنید. زیرا آن‌ها پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) حقّ ما را غصب و ما را از خمس محروم کردند. و گفتند: «اگر به آن‌ها خمس بدهیم از ما بی‌نیاز خواهند شد». به همین دلیل گفتند: «برخی از آن را به شما خواهیم داد؛ یعنی چیزی از خمس به آن‌ها ندهید. دراین‌هنگام خداوند آیه زیر را بر پیامبرش (صلی الله علیه و آله) نازل کرد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، بلکه آن‌ها تصمیم محکم بر توطئه گرفتند ما نیز اراده محکمی [درباره‌ی آن‌ها] داریم (زخرف/79).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص376
نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج30، ص162/ البرهان؛ «ای لانعطیهم» بدل «لاتعطوهم» و «انزل» بدل «نزّل»
3
(محمد/ 26)
الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهُمْ بَنَوْا امیه کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ فِی ولایهًْ أمیرَالمُؤمِنینَ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - منظور از چنین افرادی، بنی‌امیّه هستند که از ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که از سوی خداوند نازل شده بود، بیزار بودند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص376
نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج30، ص164
4
(محمد/ 26)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ یَعْنِی فِی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ یَعْنِی فِی الْخُمُسِ أَنْ لَا یَرُدُّوهُ فِی بَنِی‌هَاشِمٍ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذَلکَ بِأَنَّهُمْ قَالوا للذِینَ کَرِهُوا مَا نَزَّل اللهُ یعنی آن‌ها از آنچه خداوند درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل کرده بود، متنفّر و بیزار بودند. سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الأَمْرِ؛ منظور از آن خمس بود که آن را به بنی‌هاشم بازنگردانند؛ درحالی‌که خداوند پنهانکاری آنان را می‌داند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص376
بحارالأنوار، ج30، ص163/ البرهان/ القمی، ج2، ص308؛ «مانزّل» بدل «ما انزل»
آیه فَکَیْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ [27]
حالِ آن‌ها چگونه خواهد بود هنگامی‌که فرشتگان [مرگ] بر صورت و پشت آنان می‌زنند و جانشان را می‌گیرند؟!
1
(محمد/ 27)
الصّادق (علیه السلام) - فَکَیْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ بِنَکْثِهِمْ وَ بَغْیِهِمْ وَ إِمْسَاکِهِمُ الْأَمْرَ بَعْدَ أَنْ أُبْرِمَ عَلَیْهِمْ إِبْرَاماً، یَقُولُ إِذَا مَاتُوا سَاقَتْهُمُ الْمَلَائِکَهًُْ إِلَی النَّارِ فَیَضْرِبُونَهُمْ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ مِنْ قُدَّامِهِم.
امام صادق (علیه السلام) - فَکَیْفَ إِذَا تَوفَّتْهُمْ المَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وجُوهَهُمْ و أَدْبَارَهُمْ یعنی آن‌ها با پیمان‌شکنی و ظلم و با تصاحب امر خلافت خود بعد از آنکه بر آنان پیمانی سخت بسته شد. خداوند می‌فرماید: هنگامی که آن‌ها مردند، فرشتگان آن‌ها را به زور به جهنّم می‌برند و آن‌ها را از پشت و از جلو می‌زنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص376
بحارالأنوار، ج30، ص162/ القمی، ج2، ص308/ البرهان
آیه ذلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللهَ وَ کَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ [28]
این به خاطر آن است که آن‌ها از آنچه خداوند را به خشم می‌آورد پیروی کردند، و از آنچه موجب رضای اوست ناخشنود بودند؛ ازاین‌رو [خداوند] اعمالشان را نابود کرد.
1
(محمد/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَبَی عَبْدِ الله (علیه السلام) حَدِیثٍ طَوِیلٍ وَ قَدْ سَأَلَهُ بَعْضُ الزنادقه عَنِ اللَّهِ تَعَالَی وَ فِیهِ… قَالَ السَّائِلُ فَلَهُ رِضًا وَ سَخَطٌ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) نَعَمْ وَ لَیْسَ ذَلِکَ عَلَی مَا یُوجَدُ فِی الْمَخْلُوقِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّ الرِّضَا وَ السَّخَطَ دِخَالٌ یَدْخُلُ عَلَیْهِ فَیَنْقُلُهُ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ وَ ذَلِکَ صِفَهًُْ الْمَخْلُوقِینَ الْعَاجِزِینَ الْمُحْتَاجِینَ وَ هُوَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ لَا حَاجَهًَْ بِهِ إِلَی شَیْءٍ مِمَّا خَلَقَ وَ خَلْقُهُ جَمِیعاً مُحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ إِنَّمَا خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنْ غَیْرِ حَاجَهًٍْ وَ لَا سَبَبٍ اخْتِرَاعاً وَ ابْتِدَاعا.
امام صادق (علیه السلام) - زندیقی از امام صادق (علیه السلام) در مورد خداوند سؤالاتی پرسید؛ . . از جمله اینکه گفت: «پس او هم خشنود می‌شود و هم خشم می‌گیرد». فرمود: «آری، امّا نه آن‌طور که مردم خشنودی و خشم دارند زیرا خوشحالی و خشم در انسان تغییر به وجود می‌آورد [در خوشحالی چهره‌اش بشاش و در خشم گرفته و عبوس و خون‌هایش به جوش آمده، رگ‌ها متورم می‌شود]
و این اختصاص به مخلوق عاجز و نیازمند دارد. خدا بزرگ و عزیز و بخشنده است، نیازی به مخلوق خود ندارد، تمام جهانیان به او نیازمندند. آفرینش را آفرید بی‌آنکه احتیاجی به آفریدن آن‌ها داشته باشد و بی‌آنکه از کسی اقتباس نماید یا طرح آن را از دیگری فرا گیرد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص376
بحارالأنوار، ج10، ص198/ نورالثقلین
2
(محمد/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عُمَارَهًَْ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ هَلْ لَهُ رِضًی وَ سَخَطٌ؟ فَقَالَ: نَعَمْ وَ لَیْسَ ذَلِکَ عَلَی مَا یُوجَدُ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَکِنَ غَضَبَ اللَّهِ عِقَابُهُ وَ رِضَاهُ ثَوَابُه.
امام صادق (علیه السلام) - از عمّاره نقل شده است که گفت: «از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم و به آن حضرت عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مرا از خدای عزّوجلّ که آیا او را خوشنودی و خشمی هست، خبر ده». فرمود: «آری و آن برآنچه از آفریدگان یافت می‌شود، نیست. ولیکن خشم خدا عقابش و خوشنودیش ثواب اوست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
نورالثقلین
3
(محمد/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ طَلَبَ مَرْضَاهًَْ النَّاسِ بِمَا یُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ کَانَ حَامِدُهُ مِنَ النَّاسُ ذَامّاً وَ مَنْ آثَرَ طَاعَهًَْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِمَا یُغْضِبُ النَّاسَ کَفَاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَدَاوَهًَْ کُلِّ عَدُوٍّ وَ حَسَدَ کُلِ حَاسِدٍ وَ بَغْیَ کُلِ بَاغٍ وَ کَانَ اللَّهُ لَهُ نَاصِراً وَ ظَهِیرا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس در طلب به دست آوردن رضایت مردم به‌وسیله‌ی آنچه باعث غضب الهی می‌گردد باشد، روزی فرا می‌رسد که آن‌ها که وی را ستایش می‌کردند او را مورد مذمّت قرار خواهند داد. و هرکس طاعت الهی را ترجیح دهد ولو مردم از این عملش ناراحت باشند خداوند دشمنی دشمنان و حسادت حسودان و ظلم ظالمان را در حقّ وی کفایت می‌نماید و خداوند یاری‌دهنده و پشتیبان وی می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
الکافی، ج5، ص62/ نورالثقلین
4
(محمد/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَرْضَی سُلْطَاناً بِسَخَطِ اللَّهِ خَرَجَ مِنْ دِینِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سلطانی را به خشم‌آوردن خدا خشنود سازد، از دین خدا بیرون می‌رود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
الکافی، ج2، ص373/ نورالثقلین
5
(محمد/ 28)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَخْفَی أَرْبَعَهًًْ فِی أَرْبَعَهًٍْ: أَخْفَی رِضَاهُ فِی طَاعَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ طَاعَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ رِضَاهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَی سَخَطَهُ فِی مَعْصِیَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ مَعْصِیَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ سَخَطُهُ مَعْصِیَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ.
امام علی (علیه السلام) - از امام باقر (علیه السلام) و او از پدرانش (علیهم السلام) روایت می‌کند که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند چهار چیز در چهار چیز مخفی کرده است، خوشنودی خود را در اطاعتش قرار داده و چیزی را که موجب رضایت او می‌گردد و شما نمی‌دانید کوچک نشمارید. خشم خود را در معصیت خویش پنهان کرده است؛ بنابراین چیزی را که موجب سخط او می‌گردد و شما آن را نمی‌دانید کوچک نشمارید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
نورالثقلین
ولایت
1
(محمد/ 28)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ قَالَ وَ کَرِهُوا عَلِیّاً (علیه السلام) وَ کَانَ عَلِیٌّ رِضَا اللَّهِ وَ رِضَا رَسُولِهِ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایَتِهِ یَوْمَ بَدْرٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ وَ بِبَطْنِ نَخْلَهًَْ وَ یَوْمَ التَّرْوِیَهًِْ نَزَلَتْ فِیهِ اثْنَتَانِ وَ عِشْرُونَ آیَهًًْ فِی الْحَجَّهًِْ الَّتِی صُدَّ فِیهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ بِالْجُحْفَهًِْ وَ بِخُم.
امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید گوید: از امام باقر (علیه السلام) معنی این آیه: ذلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللهَ وَ کَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ را پرسیدم. فرمود: «علی (علیه السلام) را مجبور به تبعیّت کردند و رضای خدا و رسولش در این بود که علی (علیه السلام) خلیفه گردد؛ خداوند در روز بدر و روز حُنین و در بطن نخله و روز ترویه امر به ولایت او فرمود و در حجّی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از رفتن به مسجدالحرام باز داشتند، در جحفه و غدیرخم، بیست¬ و دو آیه درباره‌ی ولایت علی (علیه السلام) نازل گردید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
بحارالأنوار، ج36، ص159/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص569/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص92
2
(محمد/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّهُمْ بَنُوأُمَیَّهًَْ کَرِهُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - منظور از چنین افرادی، بنی‌امیّه هستند که از ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که از سوی خداوند نازل شده بود، بیزار بودند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص378
البرهان
آیه أَمْ حَسِبَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللهُ أَضْغانَهُمْ [29]
آیا کسانی که در دل‌هایشان بیماری است گمان کردند خدا کینه‌هایشان را آشکار نمی‌کند؟!
1
(محمد/ 29)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (رحمة الله علیه) قَالَ لَمَّا نَصَبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِیّاً (علیه السلام) یَوْمَ غَدِیرِخُمٍّ قَالَ قَوْمٌ مَا یَأْلُو یَرْفَعُ ضَبْعَ ابْنِ عَمِّهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللهُ أَضْغانَهُمْ.
امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) از جابربن‌عبداللَّه انصاری نقل می‌کند که گفت: «وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علی مرتضی را به ولایت در غدیر خم تعیین نمود، بعضی گفتند: «پیوسته پسر عمویش را بالا می‌برد». خداوند این آیه را نازل کرد: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ الله أَضْغانَهُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص380
بحارالأنوار، ج23، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570؛ «برفع» بدل «یرفع» / البرهان؛ «ماقالوا» بدل «مایألو»
آیه وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیْناکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسیماهُمْ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فی لَحْنِ الْقَوْلِ وَ اللهُ یَعْلَمُ أَعْمالَکُمْ [30]
و اگر ما بخواهیم آن‌ها را به تو نشان می‌دهیم تا آنان را با قیافه‌هایشان بشناسی، هرچند آن‌ها را از طرز سخنانشان خواهی شناخت؛ و خداوند اعمال شما را می‌داند.
ولایت
1
(محمد/ 30)
الصّادق (علیه السلام) - مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ أَوْ غَیْرُهُ رَفَعَهُ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَکَانَ حُذَیْفَهًُْ‌بْنُ‌الْیَمَانِ یَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ فَقَالَ رَجُلٌ کَانَ یَعْرِفُ اثْنَیْ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَنْتَ تَعْرِفُ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ رَجُلٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ فَهَلْ تَدْرِی مَا لَحْنُ الْقَوْلِ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ قَالَ بُغْضُ علیبنابیطالب (علیه السلام) وَ رَبِّ الْکَعْبَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌علی گوید: از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم: «آیا حذیفهًْ‌بن‌یمان منافقان را می‌شناخت»؟ امام فرمود: «آری! او دوازده تن را می‌شناخت. امّا تو دوازده‌هزار نفر از آن‌ها را می‌شناسی». خداوند فرموده است: «و لتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لحْنِ القَول آیا تو می‌دانی لحْنِ القَول چیست»؟ گفتم: «خیر»! امام فرمود: «قسم به خدای کعبه! منظور از آن داشتن کینه نسبت به امیرالمؤمنین (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص380
بحارالأنوار، ج27، ص237/ المحاسن، ج1، ص168؛ «اجل» بدل «رجل» / البرهان
2
(محمد/ 30)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ الْحَذَّاءِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ إِیَّاکَ وَ أَصْحَابَ الْکَلَامِ وَ الْخُصُومَاتِ وَ مُجَالَسَتَهُمْ فَإِنَّهُمْ تَرَکُوا مَا أُمِرُوا بِعِلْمِهِ وَ تَکَلَّفُوا مَا لَمْ یُؤْمَرُوا بِعِلْمِهِ حَتَّی تَکَلَّفُوا عِلْمَ السَّمَاءِ یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ خَالِطِ النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ وَ زَایِلْهُمْ بِأَعْمَالِهِمْ یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ إِنَّا لَا نَعُدُّ الرَّجُلَ فَقِیهاً حَتَّی یَعْرِفَ لَحْنَ الْقَوْلِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ.
امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده حذّاء گوید: امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: «بر تو باد به دوری‌کردن از اصحاب کلام و خصومات، و از مجالست با آنان؛ چراکه آنچه را به علم آن مأمور بوده ترک نموده، و آنچه را به علم آن مأمور نبوده‌اند اخذ کرده، و در آن تکلّف نموده‌اند، تا جایی که تکلّف در علم آسمان نموده‌اند، ای اباعبیده با مردم آمیزش کن با اخلاقشان، و از آنان دوری نما در اعمالشان، ای اباعبیده ما شخصی را فقیه و عالم نمی‌دانیم مگر اینکه لحن قول را بداند، و آن کلام خداوند متعال است که می‌فرماید: وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لحْنِ الْقَوْلِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص380
وسایل الشیعهًْ، ج16، ص202/ مستدرک الوسایل، ج12، ص248/ بحارالأنوار، ج2، ص139/ البرهان؛ بتفاوت/ مشکاهًْ الأنوار، ص68
3
(محمد/ 30)
الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ أَخَذَ مِیثَاقَ شِیعَتِنَا بِالْوَلَایَهًِْ فَنَحْنُ نَعْرِفُهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْل.
امام باقر (علیه السلام) - خداوند از شیعیان ما پیمان ولایت گرفته است. ما به‌وسیله‌ی لحن گفتارشان آن‌ها را می‌شناسیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص380
بحارالأنوار، ج26، ص132/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570/ البرهان
4
(محمد/ 30)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُکَیْرِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: کَانَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِیثَاقَ شِیعَتِنَا بِالْوَلَایَهًِْ لَنَا وَ هُمْ ذَرٌّ یَوْمَ أَخَذَ الْمِیثَاقَ عَلَی الذَّرِّ بِالْإِقْرَارِ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِالنُّبُوَّهًِْ وَ عَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أُمَّتَهُ فِی الطِّینِ وَ هُمْ أَظِلَّهًٌْ وَ خَلَقَهُمْ مِنَ الطِّینَهًِْ الَّتِی خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ (علیه السلام) وَ خَلَقَ اللَّهُ أَرْوَاحَ شِیعَتِنَا قَبْلَ أَبْدَانِهِمْ بِأَلْفَیْ عَامٍ عَرَضَهُمْ عَلَیْهِ وَ عَرَّفَهُمْ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَرَّفَهُمْ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ نَحْنُ نَعْرِفُهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ.
امام باقر (علیه السلام) - بکیربن‌اعین گوید: امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «البتّه خداوند از شیعیان ما برای ولایت ما در ذر پیمان گرفته؛ روزی که از ذر به ربوبیّت خود و نبوّت محمّد (صلی الله علیه و آله) اعتراف گرفت
و خدا امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) را در برابرش عرضه کرد در سرشت و همه سایه‌ای بودند، و آن‌ها را از گل آدم آفرید و ارواح شیعه ما را دو هزار سال پیش از بدن‌هایشان آفرید و به او عرضه کرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنان را شناخت و به علی (علیه السلام) معرّفی کرد، و ما هم از لحن گفتار آن‌ها را می‌شناسیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص380
بحارالأنوار، ج58، ص135/ بحارالأنوار، ج26، ص121
طرز سخنانشان
1 -1
(محمد/ 30)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) قُلْتُ أَرْبَعُ کَلِمَاتٍ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی تَصْدِیقِی بِهَا فِی کِتَابِهِ قُلْتُ الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ فَإِذَا تَکَلَّمَ ظَهَرَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ.
امام علی (علیه السلام) - من چهار چیز را گفتم که خدای متعال در قرآن مرا به آن‌ها تصدیق کرد. گفتم؛ دل مرد زیر زبانش پنهان است و وقتی سخن گفت، آنچه در دلش هست ظاهر می‌شود. خداوند برای تصدیق گفته‌ام این آیه را نازل فرمود: وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص382
مستدرک الوسایل، ج18، ص260/ بحارالأنوار، ج1، ص165/ بحارالأنوار، ج101، ص369/ الأمالی للطوسی، ص494/ البرهان/ نورالثقلین/ المناقب، ج2، ص48
آیه وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ [31]
به یقین ما همه‌ی شما را می‌آزماییم تا معلوم شود مجاهدان واقعی و صابران از میان شما کیانند، و اخبار شما را بیازماییم.
1
(محمد/ 31)
الهادی (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ… جَمِیعَهَا جَاءَتْ فِی الْقُرْآنِ بِمَعْنَی الِاخْتِبَار.
امام هادی (علیه السلام) - در قول خدای تعالی: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ المُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ تمام آن‌ها به‌معنای اختبار و آزمون در کتاب خدا آمده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص382
بحارالأنوار، ج5، ص24/ الإحتجاج، ج2، ص453/ البرهان؛ «حین سألوه عن الجبر و التفویض…» محذوف
2
(محمد/ 31)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ کَانَ یَقْرَأُ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ یَعْنِی مُجَاهِدِیکُمْ وَ صَابِرِیکُم.
امام علی (علیه السلام) - از امام حسین (علیه السلام) روایت است: علیّبنابیطالب (علیه السلام) آیه: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ المُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ را قرائت می‌نمود که مراد مجاهدین و صابران از شما مسلمانان می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص382
الجعفریات، ص177
آیه إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدی لَنْ یَضُرُّوا اللهَ شَیْئاً وَ سَیُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ [32]
آنان که کافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند و بعد از روشن‌شدن هدایت برای آنان [باز] به مخالفت با پیامبر برخاستند، هرگز زیانی به خدا نمی‌رسانند و [خداوند] به‌زودی اعمالشان را نابود می‌کند.
1
(محمد/ 32)
الباقر (علیه السلام) - أَبُوالْوَرْدِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدی قَالَ فِی أَمْرِ علیبنابیطالب (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدی؛ منظور، موضوع ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص382
بحارالأنوار، ج35، ص397/ البرهان/ المناقب، ج3، ص83/ بحارالأنوار، ج36، ص117/ الصراط المستقیم، ج2، ص75/ کشف الغمهًْ، ج1، ص317/ کشف الیقین، ص373/ نهج الحق، ص197
2
(محمد/ 32)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ… أَیْ قَطَعُوهُ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ بَعْدَ أَخْذِهِ الْمِیثَاقَ عَلَیْهِمْ لَهُ.
امام علی (علیه السلام) - وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدی؛ یعنی پس از آنکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن‌ها درباره‌ی اهل بیتش پیمان گرفت. آن‌ها پیمانشان را نقض کرده و صله رحم را نسبت به آن حضرت به‌جا نیاوردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص382
بحارالأنوار، ج30، ص162/ القمی، ج2، ص308/ نورالثقلین/ البرهان
آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ [33]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید پیامبر [خدا] را، و اعمال خود را باطل نسازید.
1
(محمد/ 33)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ شَجَرَنَا فِی الْجَنَّهًِْ لَکَثِیرٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ إِیَّاکُمْ أَنْ تُرْسِلُوا عَلَیْهَا نِیرَاناً فَتُحْرِقُوهَا وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس سُبْحانَ اللهِ بگوید، خداوند در مقابل آن، برایش در بهشت درختی خواهد کاشت. هرکس الحَمْدُ لِلهِ بگوید خداوند به‌عنوان پاداش این عمل، در بهشت برایش درختی غرس خواهد کرد. هرکس اللهُ أَکْبَرُ بگوید پروردگار در مقابل این کار او در بهشت برایش درختی خواهد کاشت. مردی از قریش عرض کرد: «یا رسول الله (صلی الله علیه و آله)! اگر چنین باشد، ما در بهشت درختان زیادی خواهیم داشت». آن حضرت فرمود: «آری! امّا مواظب باشید! مبادا به آن‌ها آتش بزنید و آن‌ها را بسوزانید. زیرا خداوند فرموده است: یَا أَیُّهَا الذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وأَطِیعُوا الرَّسُول ولا تُبْطِلوا أَعْمَالکُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص384
وسایل الشیعهًْ، ج7، ص186/ بحارالأنوار، ج9، ص168/ أعلام الدین، ص359؛ «نارا» بدل «نیرانا» / الأمالی للصدوق، ص607/ بحارالأنوار، ج8، ص186/ ثواب الأعمال، ص11/ جامع الأخبار، ص54/ عدهًْ الداعی، ص263/ نورالثقلین/ البرهان
2
(محمد/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌فَرْقَدٍ النَّهْدِیِّ أَنَّهُ قَال: قَالَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ إِلَی أَنْ قَالَ وَ عَدَاوَتُنَا تُبْطِلُ أَعْمَالَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - یزیدبن‌فرقد گوید: امام صادق (علیه السلام) درتفسیر آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ. فرمود: «دشمنی‌کردن با ما باعث باطل‌شدن اعمال می‌گردد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص384
مستدرک الوسایل، ج1، ص170/ بحارالأنوار، ج27، ص198/ فرات الکوفی، ص418
3
(محمد/ 33)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اخْتَارُوا الْجَنَّهًَْ عَلَی النَّارِ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ فَتُقْذَفُوا فِی النَّارِ مُنْکَبِّینَ خالِدِینَ فِی‌ها أَبَداً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهشت را بر دوزخ اختیار کنید؛ اعمال خود را باطل نسازید که در نتیجه به جهنّم افکنده خواهید شد و تا ابد در آنجا خواهید ماند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص384
بحارالأنوار، ج68، ص174/ نورالثقلین
آیه إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ ثُمَّ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ [34]
کسانی که کافر شدند و [مردم را] از راه خدا بازداشتند سپس درحال کفر از دنیا رفتند، خدا هرگز آن‌ها را نخواهد بخشید.
آیه فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ [35]
پس هرگز سست نشوید و [از دشمنان] صلح [ذلّت بار] نطلبید درحالی‌که شما برترید، و خداوند با شماست و هرگز از [ثواب] اعمالتان نمی‌کاهد.
پس هرگز سست نشوید و [از دشمنان] صلح [ذلّت بار] نطلبید درحالی‌که شما برترید، و خداوند با شماست و هرگز از [ثواب] اعمالتان نمی‌کاهد
1 -1
(محمد/ 35)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ مِنْ کَلَامٍ لَهُ (علیه السلام) فِی بَعْضِ أَیَّامِ صِفِّینَ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِینَ اسْتَشْعِرُوا الْخَشْیَهًَْ وَ تَجَلْبَبُوا السَّکِینَهًَْ وَ عَضُّوا عَلَی النَّوَاجِذِ فَإِنَّهُ أَنْبَی لِلسُّیُوفِ عَنِ الْهَامِ وَ أَکْمِلُوا اللَّأْمَهًَْ وَ قَلْقِلُوا السُّیُوفَ فِی أَغْمَادِهَا قَبْلَ سَلِّهَا وَ الْحَظُوا الْخَزْرَ وَ اطْعُنُوا الشَّزْرَ وَ نَافِحُوا بِالظُّبَی وَ صِلُوا السُّیُوفَ بِالخُطَی وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ بِعَیْنِ اللَّهِ مَعَ ابْنِ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَعَاوِدُوا الْکَرَّ وَ اسْتَحْیُوا مِنَ الْفَرِّ فَإِنَّهُ عَارٌ فِی الْأَعْقَابِ وَ نَارٌ یَوْمَ الْحِسَابِ وَ طِیبُوا عَنْ أَنْفُسِکُمْ نَفْساً وَ امْشُوا إِلَی الْمَوْتِ مَشْیاً سُجُحاً وَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا السَّوَادِ الْأَعْظَمِ وَ الرِّوَاقِ الْمُطَنَّبِ فَاضْرِبُوا ثَبَجَهُ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ کَامِنٌ فِی کِسْرِهِ قَدْ قَدَّمَ لِلْوَثْبَهًِْ یَداً وَ أَخَّرَ لِلنُّکُو (صلی الله علیه و آله) رِجْلًا فَصَمْداً صَمْداً حَتَّی یَنْجَلِیَ لَکُمْ عَمُودُ الْحَقِّ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ.
امام علی (علیه السلام) - خطاب به افسران و سربازان اسلام، در جنگ صفّین: ای گروه‌های مسلمان! جان خود را از ترس از خدا آکنده سازید، و بر تن خویش جامه آرامش و اطمینان بپوشید! و دندان برهم فشارید [و مصمم باشید] تا بهتر از شمشیر دشمن مصون مانید. زره و افزارهای جنگ را کامل کنید، شمشیرها را پیش از بیرون کشیدن از غلاف‌ها در آن‌ها تکان دهید، خشمگینانه به دشمن بنگرید، از چپ و راست با سرنیزه حمله کنید، با دم شمشیر ضربه وارد آورید، و به هنگام شمشیر زدن دلاورانه پای پیش نهید، و بدانید که خدا به شما نظر دارد،
و شما همراه پسر عموی پیامبر جنگ می‌کنید. پس پی در پی حمله کنید و از فرار شرم داشته باشید که ننگی برای آیندگان شماست، و در روز شمار سبب رفتن به آتش دوزخ است. از دادن جان بیم نداشته باشید که فردا آن را به چنگ می‌آورید، آسان به جانب مرگ روانه شوید. و بر شما باد به این لشکر انبوه و خیمه افراشته، بر میان آن شمشیر کوبید که شیطان در فرارگاه آن کمین کرده است: دستی را برای جهیدن به پیش آورده، و پایی را برای فرار آماده نگاه داشته است. پس پایداری کنید پایداری، تا ستون نورانی حق بر شما آشکار گردد، وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ شما برترید، خدا با شما است، و هرگز اعمال شما را کم نمی‌کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص384
بحارالأنوار، ج32، ص557/ بحارالأنوار، ج74، ص337/ نهج البلاغهًْ، ص97؛ «فی بعض ایّام صفین» محذوف
نسخ
1
(محمد/ 35)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فِی ذِکْرِ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخ… فَلَمَّا قَوِیَ الْإِسْلَامُ وَ کَثُرَ الْمُسْلِمُونَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ فَنَسَخَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ الْآیَهًَْ الَّتِی أُذِنَ لَهُمْ فِیهَا أَنْ یَجْنَحُوا.
امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) در زمینه ناسخ و منسوخ فرمود: هنگامی‌که اسلام پیشرفت نمود و قوّت گرفت و به جمعیّت مسلمانان افزوده شد، خداوند متعال: آیه: فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ را نازل فرمود که نسخ‌کننده‌ی آیه: و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی و بر خدا توکّل کن، که او شنوا و داناست! . (انفال/61) می‌باشد که در آن به پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور قبول صلح داده شده بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص386
بحارالأنوار، ج19، ص175
2
(محمد/ 35)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها قَالَ: هِیَ مَنْسُوخَهًٌْ بِقَوْلِهِ فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی! . (انفال/61) این آیه به‌وسیله‌ی آیه: فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللهُ مَعَکُمْ وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ نسخ شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص386
نورالثقلین
هرگز از [ثواب] اعمالتان نمی‌کاهد
2 -1
(محمد/ 35)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ فَاتَتْهُ صَلَاهًُْ الْعَصْرِ فَکَأَنَّمَا وُتِرَ أَهْلَهُ وَ مَالَه أیْ أفْرَدَ عَنْهُمَا قتلا و نهبا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس نماز عصر از وی فوت شود گناهش همانند کسی است که خانواده و مالش را رها کرده تا به قتل برسند و به غارت دشمن درآیند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص386
نورالثقلین
2 -2
(محمد/ 35)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ أَیْ لَمْ یَنْقُصْکُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لن یَتِرَکُمْ أَعْمَالکُمْ یعنی پاداش اعمالتان را نمی‌کاهد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص386
البرهان
2 -3
(محمد/ 35)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ… قِیلَ: مَعْنَاهُ لَنْ یُکَلِّمَکُمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و لن یَتِرَکُمْ أَعْمَالکُمْ گفته شده به این معناست که در این مورد با شما احتجاج نخواهم کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص386
بحرالعرفان، ج15، ص28
آیه إِنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ وَ لا یَسْئَلْکُمْ أَمْوالَکُمْ [36]
زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی است؛ و اگر ایمان آورید و تقوا پیشه کنید، پاداش‌های شما را می‌دهد و [جز اندكى از] اموال شما را طلب نمی‌کند.
آیه إِنْ یَسْئَلْکُمُوها فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُوا وَ یُخْرِجْ أَضْغانَکُمْ [37]
چرا که هرگاه اموال شما را طلب کند و بر آن تأکید نماید، بخل می‌ورزید؛ و کینه و خشم شما را آشکار می‌سازد.
1
(محمد/ 37)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنْ یَسْئَلْکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُوا أَیْ یَجِدْکُمْ تَبْخَلُوا وَ یُخْرِجْ أَضْغانَکُمْ قَالَ: الْعَدَاوَهًَْ الَّتِی فِی صُدُورِکُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِن یَسْأَلکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلوا یعنی مشاهده می‌کند که شما بخل می‌ورزید. و یُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ یعنی کینه‌ها و دشمنی‌های موجود در قلب‌هایتان را خارج می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص388
القمی، ج2، ص308/ نورالثقلین/ البرهان
آیه‌ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فی سَبیلِ اللهِ فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ وَ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ [38]
آری، شما همان گروهی هستید که برای انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید، بعضی از شما بخل می‌ورزند؛ و هرکس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است؛ و خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید؛ و هرگاه سرپیچی کنید، خداوند گروه دیگری را به‌جای شما می‌آورد، پس آن‌ها مانند شما نخواهند بود [و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق مى‌كنند].
آری، شما همان گروهی هستید که برای انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید
1
(محمد/ 38)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إبْراهِیمَ (رحمة الله علیه) ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ مَعْنَاهُ أنْتُمْ یَا هَؤلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللهِ إلَی قَوْلِهِ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا عَنْ وِلَایَهًِْ أمِیرِالْمُؤمِنینَ (علیه السلام) یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ قَالَ یُدْخِلُهُمْ فِی هَذَا الْأمْرِ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ فِی مُعَادَاتِکُمْ وَ خَلَافِکُمْ وَ ظُلْمِکُمْ لِآلِ مُحَمَّد (علیهم السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هَا أَنتُمْ هَؤُلاء تُدْعَونَ لتُنفِقُوا فِی سَبِیل اللهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَل و مَن یَبْخَل فَإِنَّمَا یَبْخَل عَن نَّفْسِهِ و اللهُ الغَنِیُّ و أَنتُمُ الفُقَرَاء وإِن تَتَولوا یَسْتَبْدِل قَومًا غَیْرَکُمْ یعنی اگر از قبول ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) خودداری کنید، خداوند به‌جای شما گروه دیگری را به پذیرش این ولایت درمی‌آورد. ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثَالکُمْ یعنی آن‌ها مانند شما به دشمنی با اهل بیت (علیهم السلام) و ظلم به آنان نخواهند پرداخت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص388
القمی، ج2، ص308/ بحارالأنوار، ج64، ص166 نورالثقلین؛ «ها انتم… إلی قوله» محذوف/ البرهان
بعضی از شما بخل می‌ورزند؛ و هرکس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است
2 -1
(محمد/ 38)
الحسن (علیه السلام) - أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِمَنِّهِ وَ رَحْمَتِهِ لَمَّا فَرَضَ عَلَیْکُمُ الْفَرَائِضَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْکُمْ لِحَاجَهًٍْ مِنْهُ إِلَیْهِ بَلْ رَحْمَهًًْ مِنْهُ إِلَیْکُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُو… فَاعْلَمُوا أَنَّ مَنْ بَخِلَ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَیْه.
امام حسن (علیه السلام) - خداوند که به فضل و رحمت خویش واجبات را برای شما تعیین نمود نه از جهت احتیاج به انجام آن بود… توجّه داشته باشید هرکس بخل ورزد بر ضرر خود اقدام کرده است. خداوند بی‌نیاز است شما نیازمند به او هستید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص388
بحارالأنوار، ج23، ص99/ بحارالأنوار، ج75، ص374
و خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید
3 -1
(محمد/ 38)
الصّادق (علیه السلام) - قَوْلُهُ تَعَالَی وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ قَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ‌بْنُ‌أَبِی الْعَوْجَاءِ لِلطَّاقِی: أَ تَزْعُمُ أَنَّهُ غَنِیٌّ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: أَ یَکُونُ الْغَنِیُّ عِنْدَکَ فِی الْمَعْقُولِ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ لَیْسَ عِنْدَهُ ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّهًٌْ؟ قَالَ: إِنْ کَانَ غَنِیّاً مِنْ قِبَلِ ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِهِ وَ تِجَارَتِهِ فَهَذَا کُلُّ مَا یَتَعَامَلُ النَّاسُ بِهِ مِنْهُ فَأَیُّ الْقِیَاسِ أَکْثَرُ وَ أَوْلَی مِنْ أَنْ یُقَالَ: غَنِیٌّ مَنْ أَحْدَثَ الْغِنَی فَأَغْنَی بِهِ النَّاسَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَیْءٌ أَوْ مَنْ أَفَادَ مَالًا فِی هِبَهًٍْ أَوْ تِجَارَهًٍْ، فَقَالَ: هَذَا مِنْ کَلَامِ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - خداوند تعالی می‌فرماید: و آن کس که کفران کند، [زیانی به خدا نمی‌رساند] چرا که خداوند بی‌نیاز و ستوده است. (لقمان/12) و آیه: ای مردم شما [همگی] نیازمند به خدایید تنها خداوند است که بی‌نیاز و شایسته‌ی هرگونه حمد و ستایش است! . (فاطر/15) و آیه: پروردگارت بی‌نیاز و مهربان است. (انعام/133) و وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ. عبدالملک‌بن ابی‌العوجاء به طاقی گفت: «آیا اعتقاد داری خداوند غنی است»؟ گفت: «بله». گفت: «آیا عاقلانه است که که فردی را که هیچ طلا و نقره‌ای ندارد بی‌نیاز بدانی». گفت: «اگر به خاطر طلا و نقره و تجارتش غنی محسوب می‌شود همه‌ی افعال انسان‌ها از این قبیل خواهد بود. پس کدام مقیاس برای سنجش سزاوارتر است تا به وی غنی گفته شود. پس قبل از اینکه چنین چیزی حاصل شود چه کسی این غنی را ایجاد نموده تا مردم به آن دست یابند و چه کسی این مال را در قالب هبه یا تجارت در اختیار انسان‌ها قرار داده است»؟ اینجا بود که ابن ابی‌العوجاء گفت: «این کلام از امام صادق (علیه السلام) می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص388
متشابه القرآن، ج1، ص63
و هرگاه سرپیچی کنید، خداوند گروه دیگری را به‌جای شما می‌آورد، پس آن‌ها مانند شما نخواهند بود [و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق می‌کنند]
4 -1
(محمد/ 38)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَا یَخْرُجُ مِنْ شِیعَتِنَا أَحَدٌ إِلَّا أَبْدَلَنَا اللَّهُ بِهِ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ ذَلِکَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هیچ‌کدام از شیعیان ما خارج نمی‌شود مگر اینکه خداوند به‌جای او بهتری را به ما عنایت می‌کند زیرا در این آیه می‌فرماید: وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص390
البرهان/ بحارالأنوار، ج23، ص387/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص571
4 -2
(محمد/ 38)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌قَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا ابْنَ قَیْسٍ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ عَنَی أَبْنَاءَ الْمَوَالِی الْمُعْتَقِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - یعقوب‌بن‌قیس گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: ابن‌قیس! وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ که فرزندان آزاد شده موالی را قصد کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص390
بحارالأنوار، ج64، ص174/ القمی، ج2، ص309/ نورالثقلین/ البرهان
4 -3
(محمد/ 38)
الصّادق (علیه السلام) - قَدْ وَ اللهِ اَبْدَلَ خَیْراً مِنْهُمُ الْمَوَالِیّ.
امام صادق (علیه السلام) - به خدا قسم خداوند موالی را جایگزین این افراد نمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص390
نورالثقلین/ البرهان
4 -4
(محمد/ 38)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رَوَی أَبُو هُرَیْرَهًَْ: أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ؟ وَ کَانَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) إِلَی جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَی فَخِذِ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) فَقَالَ: هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوهریره گوید: چند تن از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنان که خدا در قرآنش یاد کرده، چه کسانی هستند»؟ سلمان (رحمة الله علیه) در پهلوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود، آن حضرت دست بر ران او زد و فرمود: «این شخص و تیره او، بدان سوگند به آنکه جانم به دست اوست، اگر ایمان آویزان به ستاره‌ی ثریا باشد، مردانی از فارس آن را برمی‌گیرند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص390
بحارالأنوار، ج22، ص52/ نورالثقلین
مطالب مرتبط
