تفسیر رواتیی سوره فتح

سوره فتح

فضیلت

1

(فتح/ مقدمه)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ بْنِ‌بِنْتِ إِلْیَاسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُول إِنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاهًُْ أُغْمِیَ عَلَیْهِ ثُمَ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَرَأَ: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ وَ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ وَ قَالَ: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ ثُمَّ قُبِضَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً.

امام سجّاد (علیه السلام) - از امام رضا (علیه السلام) روایت شده است: هنگامی‌که وفات امام سجّاد (علیه السلام) فرا رسید، بیهوش شد، و سپس دیده باز کرد و سوره: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ و إِنَّا فَتَحْنا را قرائت کرد و فرمود: «آن‌ها می‌گویند: حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده‌ی خویش درباره‌ی ما وفا کرد و زمین [بهشت] را میراث ما قرار داد که هرجا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم چه نیکوست پاداش عمل کنندگان. (زمر/74) و همان ساعت قبض روح شد و چیز دیگری نفرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص392

الکافی، ج1، ص468

ثواب قرائت

1

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا فَکَأَنَّمَا شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را قرائت نماید مانند این است که در فتح مکّه همراه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص392

نورالثقلین

2

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ کَمَنْ بَایَعَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ وَ أَوْفَی بِبَیْعَتِهِ وَ کَمَنْ شَهِدَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ فَتْحِ مَکَّهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی فتح را بخواند، خداوند به او ثوابی معادل ثواب کسانی که در زیر درخت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیعت کردند و به بیعتشان وفادار ماندند یا کسانی که در روز فتح مکّه، همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حضور داشتند، داده خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص392

البرهان

3

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا یَعْنِی سُورَهًَْ الْفَتْحِ فَکَأَنَّمَا شَهِدَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَتْحَ مَکَّهًَْ وَ فِی رِوَایَهًٍْ أُخْرَی فَکَأَنَّمَا کَانَ مَعَ مَنْ بَایَعَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را قرائت نماید گویا در فتح مکّه همراه حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) بوده است. و در روایتی آمده است که مانند این است همراه با کسانی بوده است که در زیر درخت در حدیبیّه همراه با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیعت نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص392

مستدرک الوسایل، ج4، ص349

4

(فتح/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ سُورَهًِْ إِنَّا فَتَحْنَا نَادَی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی یُسْمِعَ الْخَلَائِقَ أَنْتَ مِنْ عِبَادِیَ الْمُخْلَصِینَ أَلْحِقُوهُ بِالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِی فَأَسْکِنُوهُ جَنَّاتِ النَّعِیمِ وَ اسْقُوهُ الرَّحِیقَ الْمَخْتُومَ بِمِزَاجِ الْکَافُور.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس خواندن سوره: إِنَّا فَتَحْنا را به عادت خود تبدیل کند، منادی‌ای در روز قیامت، این ندا را طوری سر خواهد داد که همه‌ی موجودات آن را خواهند شنید: «تو از بندگان مخلص خداوند هستی. او را به سایر بندگان نیکوکار ملحق کنید و او را در نعمت‌های بهشت ساکن گردانید و از شراب ناب همراه با کافور به او بنوشانید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص392

بحارالأنوار، ج7، ص295/ ثواب الأعمال، ص115 و نورالثقلین؛ «ادخلوه» بدل «فاسکنوه» / البرهان

تعویذ حجاب

1

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی فِرَاشِهِ أَمِنَ مِنَ اللُّصُوصِ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ شَرِبَهَا بِمَاءِ زَمْزَمَ کَانَ عِنْدَ النَّاسِ مَسْمُوعَ الْقَوْلِ وَ کُلُّ شَیْءٍ سَمِعَهُ حَفِظَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بنویسد و آن را زیر سرش بگذارد، از شرّ دزدان در امان خواهد بود و هرکس آن را بنویسد و با آب زمزم بشوید، در نظر مردم دارای محبوبیّت و نفوذ خواهد بود و هرگاه چیزی را بشنود، آن را در حافظه‌اش ثبت خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص394

البرهان

2

(فتح/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی وَقْتِ مُحَارَبَهًٍْ أَوْ خُصُومَهًٍْ أَمِنَ مِنْ جَمِیعِ ذَلِکَ وَ فُتِحَ عَلَیْهِ بَابُ الْخَیْرِ وَ مَنْ شَرِبَ مَائَهُ لِلرَّجْفِ وَ الرُّعْبِ یَسْکُنُ الرَّجْفُ وَ یُطْلِقُهُ وَ مَنْ قَرَأَهَا فِی رُکُوبِ الْبَحْرِ أَمِنَ مِنَ الْغَرَقِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را بنویسد و در زمان جنگ یا خصومت آن را به خود بیاویزد، کاملاً در امان خواهد بود و باب خیر بر او گشوده خواهد شد. هرکس آب متبرک شده به‌وسیله‌ی آن را بنوشد، از ترس و لرز رهایی خواهد یافت. هرکس در هنگام سوارشدن به کشتی آن را بخواند، به اراده‌ی خداوند از غرق‌شدن در دریا در امان خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص394

البرهان

3

(فتح/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ وَ نِسَاءَکُمْ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ مِنَ التَّلَفِ بِقِرَاءَهًْ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.

امام صادق (علیه السلام) - اموال، زنان و کنیزان خود را با قرائت سوره‌ی فتح: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً از نابودی در امان نگه دارید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص394

وسایل الشیعه، ج6، ص255/ البرهان

4

(فتح/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ (علیه السلام) قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ مِنْ شِیعَتِنَا فَقَالَ لَهُ: یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا قَدَرْتُ أَنْ أَمْشِیَ إِلَیْکَ مِنْ وَجَعِ رِجْلَیَّ. قَالَ: فَأَیْنَ أَنْتَ مِنْ عُوذَهًِْ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام)؟ قَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا ذَاکَ؟ قَالَ: الْآیَهًُْ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً* وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً* هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلِیماً حَکِیماً* لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِی‌ها وَ یُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ کانَ ذلِکَ عِنْدَ اللهِ فَوْزاً عَظِیماً* وَ یُعَذِّبَ الْمُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً* وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزِیزاً حَکِیماً قَالَ: فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ فَمَا أَحْسَسْتُ بَعْدَ ذَلِکَ بِشَیْءٍ مِنْهَا بِعَوْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام باقر (علیه السلام) - جابر جعفی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «نزد حسین‌بن‌علی (علیه السلام) بودم که مردی از شیعیان ما از بنی‌امیّه نزد آن حضرت آمد و عرض نمود: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به خاطر درد پا قدرت رسیدن به محضر شما را ندارم». امام (علیه السلام) فرمود: «چرا از تعویذ حسین‌بن‌علی (علیه السلام) استفاده نمی‌کنی»؟ پرسید: «آن تعویذ چیست»؟ فرمود: «آیات: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلِیماً حَکِیماً لِیُدْخِلَ المُؤْمِنِینَ وَ الْمؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِی‌ها وَ یُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ کانَ ذلِکَ عِنْدَ اللهِ فَوْزاً عَظِیماً وَ یُعَذِّبَ المُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمشْرِکِینَ وَ الْمشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزِیزاً حَکِیماً». گوید: «آنچه را امام (علیه السلام) دستور داد، انجام دادم و به کمک الهی بعد از آن هیچ دردی حس نکردم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص394

طب الأیمهًْ (ص33/ ثواب الأعمال، ص115/ نورالثقلین/ البرهان

5

(فتح/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - صَلَاهًُْ الْعُسْرَهًِْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): قَالَ إِذَا عَسِرَ عَلَیْکَ أَمْرٌ فَصَلِّ عِنْدَ الزَّوَالِ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً إِلَی قَوْلِهِ وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً وَ فِی الثَّانِیَهًِْ بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ وَ قَدْ جُرِّبَ.

امام صادق (علیه السلام) - نماز عسرت و تنگدستی از امام صادق (علیه السلام): چون امری بر تو مشکل شود، وقت ظهر دو رکعت نماز بخوان؛ در رکعت اوّل؛ حمد، توحید و إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً تا وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً و در رکعت دوّم؛ حمد، توحید و أَ لَمْ نَشْرَحْ که بسیار مجرّب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص394

بحارالأنوار، ج92، ص115

6

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا تَحْتَ رَأْسِهِ أَمِنَ مِنَ اللُّصُوصِ وَ مَنْ کَتَبَهَا فِی صَحِیفَهًٍْ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ زَمْزَمَ وَ شَرِبَهَا کَانَ عِنْدَ النَّاسِ مَسْمُوعَ الْقَوْلِ وَ لَا یَسْمَعُ شَیْئاً یَمُرُّ عَلَیْهِ إِلَّا وَعَاهُ وَ حَفِظَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را بنویسد و زیر سرش بگذارد، از شرّ دزدها در امان خواهد بود. هرکس آن را بنویسد و آن نوشته را با آب زمزم بشوید سپس آن آب را بنوشد، در میان مردم دارای نفوذ خواهد بود و هرگاه مطلبی را شنید، آن را در حافظه‌اش ثبت خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص396

مستدرک الوسایل، ج6، ص385/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص117؛ «عند الزوال» محذوف/ بحارالأنوار، ج88، ص358/ مکارم الأخلاق، ص332

سبب نزول

1

(فتح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَا تَرَکَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ حَتَّی نَزَلَتْ سُورَهًُْ الْفَتْحِ فَلَمْ یَعُدْ إِلَی ذَلِکَ الْکَلَامِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا زمانی‌که سوره‌ی فتح نازل شود، همواره می‌فرمود: «پروردگارا! بیم آن دارم که نسبت به تو نافرمانی کنم و به عذاب روز قیامت گرفتار شوم». امّا پس از نازل شدن آن سوره، دیگر این جمله را نگفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص396

البرهان

2

(فتح/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ ابْنِ‌سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَذِهِ السُّورَهًِْ وَ هَذَا الْفَتْحِ الْعَظِیمِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَمَرَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی النَّوْمِ أَنْ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ یَطُوفَ وَ یَحْلِقَ مَعَ الْمُحَلِّقِینَ، فَأَخْبَرَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَرَهُمْ بِالْخُرُوجِ فَخَرَجُوا فَلَمَّا نَزَلَ ذَا الْحُلَیْفَهًِْ أَحْرَمُوا بِالْعُمْرَهًِْ وَ سَاقُوا الْبُدْنَ وَ سَاقَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سِتّاً وَ سِتِّینَ بَدَنَهًًْ وَ أَشْعَرَهَا عِنْدَ إِحْرَامِهِ، وَ أَحْرَمُوا مِنْ ذِی الْحُلَیْفَهًِْ مُلَبِّینَ بِالْعُمْرَهًِْ قَدْ سَاقَ مَنْ سَاقَ مِنْهُمُ الْهَدْیَ مُشْعَرَاتٍ مُجَلَّلَاتٍ، فَلَمَّا بَلَغَ قُرَیْشاً ذَلِکَ بَعَثُوا خَالِدَ‌بْنَ‌الْوَلِیدِ فِی مِائَتَیْ فَارِسٍ کَمِیناً لِیَسْتَقْبِلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَکَانَ یُعَارِضُهُ عَلَی الْجِبَالِ فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ حَضَرَتْ صَلَاهًُْ الظُّهْرِ فَأَذَّنَ بِلَالٌ وَ صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالنَّاسِ فَقَالَ خَالِدُ‌بْنُ‌الْوَلِیدِ: لَوْ کُنَّا حَمَلْنَا عَلَیْهِمْ وَ هُمْ فِی الصَّلَاهًِْ لَأَصَبْنَاهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَقْطَعُونَ صَلَاتَهُمْ وَ لَکِنْ تَجِیءُ لَهُمُ الْآنَ صَلَاهًٌْ أُخْرَی أَحَبُّ إِلَیْهِمْ مِنْ ضِیَاءِ أَبْصَارِهِمْ فَإِذَا دَخَلُوا فِی الصَّلَاهًِْ أَغَرْنَا عَلَیْهِمْ، فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِصَلَاهًِْ الْخَوْفِ بِقَوْلِهِ: وَ إِذا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ الْآیَهًَْ، وَ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی سُورَهًِْ النِّسَاءِ وَ قَدْ مَضَی ذِکْرُ خَبَرِ صَلَاهًِْ الْخَوْفِ فِیهَا فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّانِی نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحُدَیْبِیَهًَْ وَ هِیَ عَلَی طَرَفِ الْحَرَمِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَسْتَنْفِرُ بِالْأَعْرَابِ فِی طَرِیقِهِ مَعَهُ فَلَمْ یَتْبَعْهُ أَحَدٌ وَ یَقُولُونَ: أَ یَطْمَعُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابُهُ أَنْ یَدْخُلُوا الْحَرَمَ وَ قَدْ غَزَتْهُمْ قُرَیْشٌ فِی عُقْرِ دِیَارِهِمْ فَقَتَلُوهُمْ إِنَّهُ لَا یَرْجِعُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ

أَصْحَابُهُ إِلَی الْمَدِینَهًِْ أَبَداً فَلَمَّا نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحُدَیْبِیَهًَْ خَرَجَتْ قُرَیْشٌ یَحْلِفُونَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا یَدَعُونَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَدْخُلُ مَکَّهًَْ وَ فِیهِمْ عَیْنٌ تَطْرِفُ، فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنِّی لَمْ آتِ لِحَرْبٍ وَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَقْضِیَ نُسُکِی وَ أَنْحَرَ بُدْنِی وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لَحَمَاتِهَا، فَبَعَثُوا عُرْوَهًَْ‌بْنَ‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیَّ وَ کَانَ عَاقِلًا لَبِیباً وَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ فَلَمَّا أَقْبَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَظَّمَ ذَلِکَ وَ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) تَرَکْتَ قَوْمَکَ وَ قَدْ ضَرَبُوا الْأَبْنِیَهًَْ وَ أَخْرَجُوا الْعَوْدَ الْمَطَافِیلَ یَحْلِفُونَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا یَدَعُوکَ تَدْخُلُ مَکَّهًَْ فَإِنَّ مَکَّهًَْ حَرَمُهُمْ وَ فِیهِمْ عَیْن تَطْرِفُ أَ فَتُرِیدُ أَنْ تُبِیدَ أَهْلَکَ وَ قَوْمَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا جِئْتُ لِحَرْبٍ وَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَقْضِیَ نُسُکِی فَأَنْحَرَ بُدْنِی وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لَحَمَاتِهَا، فَقَالَ عُرْوَهًُْ: بِاللَّهِ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ أَحَداً صُدَّ کَمَا صُدِدْتَ، فَرَجَعَ إِلَی قُرَیْشٍ وَ أَخْبَرَهُمْ فَقَالَتْ قُرَیْشٌ: وَ اللَّهِ لَئِنْ دَخَلَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مَکَّهًَْ وَ تَسَامَعَتْ بِهِ الْعَرَبُ لَنَذِلَّنَّ وَ لَتَجْتَرِیَنَّ عَلَیْنَا الْعَرَبُ. فَبَعَثُوا حَفْصَ‌بْنَ‌الْأَحْنَفِ وَ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: وَیْحَ قُرَیْشٍ قَدْ نَهَکَتْهُمُ الْحَرْبُ أَ لَا خَلَّوْا بَیْنِی وَ بَیْنَ الْعَرَبِ فَإِنْ أَکُ صَادِقاً فَإِنَّمَا أَجْرُ الْمُلْکِ إِلَیْهِمْ مَعَ النُّبُوَّهًِْ وَ إِنْ أَکُ کَاذِباً کَفَتْهُمْ ذُؤْبَانُ الْعَرَبِ لَا یَسْأَلُنِی الْیَوْمَ امْرُؤٌ مِنْ قُرَیْشٍ خُطَّهًًْ لَیْسَ لِلَّهِ فِیهَا سَخَطٌ إِلَّا أَجَبْتُهُمْ إِلَیْهِ، قَالَ: فَوَافَوْا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَ لَا تَرْجِعُ عَنَّا عَامَکَ هَذَا إِلَی أَنْ نَنْظُرَ إِلَی مَا ذَا یَصِیرُ أَمْرُکَ وَ أَمْرُ الْعَرَبِ فَإِنَّ الْعَرَبَ قَدْ تَسَامَعَتْ بِمَسِیرِکَ فَإِنْ دَخَلْتَ بِلَادَنَا وَ حَرَمَنَا اسْتَذَلَّتْنَا الْعَرَبُ وَ اجْتَرَأَتْ عَلَیْنَا وَ نُخَلِّی لَکَ الْبَیْتَ فِی الْعَامِ الْقَابِلِ فِی هَذَا الشَّهْرِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ حَتَّی تَقْضِیَ نُسُکَکَ وَ تَنْصَرِفَ عَنَّا فَأَجَابَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی ذَلِکَ وَ قَالُوا لَهُ: وَ تَرُدُّ إِلَیْنَا کُلَّ مَنْ جَاءَکَ مِنْ رِجَالِنَا وَ نَرُدُّ إِلَیْکَ کُلَّ مَنْ جَاءَنَا مِنْ رِجَالِکَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ جَاءَکُمْ مِنْ رِجَالِنَا فَلَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِ وَ لَکِنْ عَلَی أَنَّ الْمُسْلِمِینَ بِمَکَّهًَْ لَا یُؤْذَوْنَ فِی إِظْهَارِهِمُ الْإِسْلَامَ وَ لَا یُکْرَهُونَ وَ لَا یُنْکَرُ عَلَیْهِمْ شَیْءٌ یَفْعَلُونَهُ مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ، فَقَبِلُوا ذَلِکَ فَلَمَّا أَجَابَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الصُّلْحِ أَنْکَرَ عَامَّهًُْ أَصْحَابِهِ وَ أَشَدُّ مَا کَانَ إِنْکَاراً فُلَانٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ لَسْنَا عَلَی الْحَقِّ وَ عَدُوُّنَا عَلَی الْبَاطِلِ فَقَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَنُعْطَی الذِّلَّهًَْ {الدَّنِیَّهًَْ} فِی دِینِنَا! قَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَعَدَنِی وَ لَنْ یُخْلِفَنِی. قَالَ: لَوْ أَنَّ مَعِی أَرْبَعِینَ رَجُلًا لَخَالَفْتُهُ. وَ رَجَعَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو وَ حَفْصُ‌بْنُ‌الْأَحْنَفِ إِلَی قُرَیْشٍ فَأَخْبَرَهُمْ بِالصُّلْحِ فَقَالَ عُمَرُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ لَمْ تَقُلْ لَنَا أَنْ نَدْخُلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ نَحْلِقَ مَعَ الْمُحَلِّقِینَ؟ فَقَالَ: أَ مِنْ عَامِنَا هَذَا وَعَدْتُکَ وَ قُلْتُ لَکَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ قَدْ وَعَدَنِی أَنْ أَفْتَحَ مَکَّهًَْ وَ أَطُوفَ وَ أَسْعَی مَعَ الْمُحَلِّقِینَ، فَلَمَّا أَکْثَرُوا عَلَیْهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَهُمْ: إِنْ لَمْ تَقْبَلُوا الصُّلْحَ فَحَارِبُوهُمْ، فَمَرُّوا نَحْوَ قُرَیْشٍ وَ هُمْ مُسْتَعِدُّونَ لِلْحَرْبِ وَ حَمَلُوا عَلَیْهِمْ فَانْهَزَمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَزِیمَهًًْ قَبِیحَهًًْ وَ مَرُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ: یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! خُذِ السَّیْفَ وَ اسْتَقْبِلْ قُرَیْشاً. فَأَخَذَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) سَیْفَهُ وَ حَمَلَ عَلَی قُرَیْشٍ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَرَاجَعُوا وَ قَالُوا: یَا عَلِیُّ (علیه السلام) بَدَا لِمُحَمَّدٍ فِیمَا أَعْطَانَا فَقَالَ: لَا وَ تَرَاجَعَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُسْتَحْیِینَ وَ أَقْبَلُوا یَعْتَذِرُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ بَدْرٍ إِذْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکُمْ إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَهًِْ مُرْدِفِینَ، أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ أُحُدٍ إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلی أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فِی أُخْراکُمْ، أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ کَذَا أَ لَسْتُمْ أَصْحَابِی یَوْمَ کَذَا فَاعْتَذَرُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَدَمُوا عَلَی مَا کَانَ مِنْهُمْ وَ قَالُوا: اللَّهُ أَعْلَمُ وَ رَسُولُهُ فَاصْنَعْ مَا بَدَا لَکَ وَ رَجَعَ حَفْصُ‌بْنُ‌الْأَحْنَفِ وَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالا: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أَجَابَتْ قُرَیْشٌ إِلَی مَا اشْتَرَطْتَ عَلَیْهِمْ مِنْ إِظْهَارِ الْإِسْلَامِ وَ أَنْ لَا یُکْرَهَ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالْمَکْتَبِ وَ دَعَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ اکْتُبْ، فَکَتَبَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو: لَا نَعْرِفُ الرَّحْمَنَ اکْتُبْ کَمَا کَانَ یَکْتُبُ آبَاؤُکَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَ فَإِنَّهُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ، ثُمَّ کَتَبَ هَذَا مَا تَقَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَلَأُ مِنْ قُرَیْشٍ، فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو: لَوْ عَلِمْنَا أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا حَارَبْنَاکَ اکْتُبْ هَذَا مَا تَقَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ أَ تَأْنَفُ مِنْ نَسَبِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنْ لَمْ تُقِرُّوا، ثُمَّ قَالَ: امْحُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! وَ اکْتُبْ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ، فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): مَا أَمْحُو اسْمَکَ مِنَ النُّبُوَّهًِْ أَبَداً، فَمَحَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ، ثُمَّ کَتَبَ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ عَبْدِ‌اللَّهِ وَ الْمَلَأُ مِنْ قُرَیْشٍ وَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو وَ اصْطَلَحُوا عَلَی وَضْعِ الْحَرْبِ بَیْنَهُمْ عَشْرَ سِنِینَ عَلَی أَنْ یَکُفَّ بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ وَ عَلَی أَنَّهُ لَا إِسْلَالٌ وَ لَا إِغْلَالٌ وَ أَنَّ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ غَیْبَهًًْ مَکْفُوفَهًًْ، وَ أَنَّهُ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَدْخُلَ فِی عَهْدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَقْدِهِ فَعَلَ، وَ أَنَّ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَدْخُلَ فِی عَهْدِ قُرَیْشٍ وَ عَقْدِهَا فَعَلَ، وَ أَنَّهُ مَنْ أَتَی مِنْ قُرَیْشٍ إِلَی أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِغَیْرِ إِذْنِ وَلِیِّهِ یَرُدُّهُ إِلَیْهِ وَ أَنَّهُ مَنْ أَتَی قُرَیْشاً مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَرُدَّهُ إِلَیْهِ، وَ أَنْ یَکُونَ الْإِسْلَامُ ظَاهِراً بِمَکَّهًَْ لَا یُکْرَهُ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ، وَ لَا یُؤْذَی وَ لَا یُعَیَّرُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَرْجِعُ عَنْهُمْ عَامَهُ هَذَا وَ أَصْحَابَهُ ثُمَّ یَدْخُلُ عَلَیْنَا فِی الْعَامِ الْقَابِلِ مَکَّهًَْ فَیُقِیمُ فِیهَا ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهَا بِسِلَاحٍ إِلَّا سِلَاحَ الْمُسَافِرِ السُّیُوفَ فِی الْقِرَابِ وَ کَتَبَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ شَهِدَ عَلَی الْکِتَابِ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! إِنَّکَ أَبَیْتَ أَنْ تَمْحُوَ اسْمِی مِنَ النُّبُوَّهًِْ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَتُجِیبَنَّ أَبْنَاءَهُمْ إِلَی مِثْلِهَا وَ أَنْتَ مَضِیضٌ مُضْطَهَدٌ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ صِفِّینَ وَ رَضُوا بِالْحَکَمَیْنِ کَتَبَ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مُعَاوِیَهًُْ‌بْنُ‌أَبِی‌سُفْیَانَ، فَقَالَ عَمْرُوبْنُ‌الْعَاصِ: لَوْ عَلِمْنَا أَنَّکَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا حَارَبْنَاکَ وَ لَکِنِ اکْتُبْ: هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مُعَاوِیَهًُْ‌بْنُ‌أَبِی‌سُفْیَانَ، فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَخْبَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِذَلِکَ، ثُمَّ کَتَبَ الْکِتَابَ قَالَ: فَلَمَّا کَتَبُوا الْکِتَابَ قَامَتْ خُزَاعَهًُْ فَقَالَتْ: نَحْنُ فِی عَهْدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَقْدِهِ وَ قَامَتْ بَنُوبَکْرٍ فَقَالَتْ: نَحْنُ فِی عَهْدِ قُرَیْشٍ وَ عَقْدِهَا، وَ کَتَبُوا نُسْخَتَیْنِ نُسْخَهًًْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نُسْخَهًًْ عِنْدَ سُهَیْلِ‌بْنِ‌عَمْرٍو وَ حَفْصِ‌بْنِ‌الْأَحْنَفِ إِلَی قُرَیْشٍ فَأَخْبَرَاهُمْ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ: انْحَرُوا بُدْنَکُمْ وَ احْلِقُوا رُءُوسَکُمْ فَامْتَنَعُوا وَ قَالُوا: کَیْفَ نَنْحَرُ وَ نَحْلِقُ وَ لَمْ نَطُفْ بِالْبَیْتِ وَ لَمْ نَسْعَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ، فَاغْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ ذَلِکَ وَ شَکَا ذَلِکَ إِلَی أُمِّ سَلَمَهًَْ، فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) انْحَرْ أَنْتَ وَ احْلِقْ. فَنَحَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حَلَقَ وَ نَحَرَ الْقَوْمُ عَلَی حَیْثُ یَقِینٍ وَ شَکٍّ وَ ارْتِیَابٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَعْظِیماً لِلْبُدْنِ رَحِمَ اللَّهُ الْمُحَلِّقِینَ وَ قَالَ قَوْمٌ لَمْ یَسُوقُوا الْبُدْنَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّ مَنْ لَمْ یَسُقْ هَدْیاً لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ الْحَلْقُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثَانِیاً رَحِمَ اللَّهُ الْمُحَلِّقِینَ الَّذِینَ لَمْ یَسُوقُوا الْهَدْیَ، فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ فَقَالَ:

رَحِمَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ، ثُمَّ رَحَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَحْوَ الْمَدِینَهًِْ فَرَجَعَ إِلَی التَّنْعِیمِ وَ نَزَلَ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ، فَجَاءَ أَصْحَابُهُ الَّذِینَ أَنْکَرُوا عَلَیْهِ الصُّلْحَ وَ اعْتَذَرُوا وَ أَظْهَرُوا النَّدَامَهًَْ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُمْ وَ سَأَلُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَسْتَغْفِرَ لَهُمْ فَنَزَلَتْ آیَهًُْ الرِّضْوَانِ نَزَلَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود: شأن نزول این سوره و این فتح بزرگ آن بود که خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خواب دستور داد که وارد مسجد الحرام شود و در آنجا به طواف کعبه بپردازد و همراه با حج‌گزاران در پایان مراسم حج، موی سر خویش را بتراشد. آن حضرت، خوابش را برای یارانش تعریف کرد و به آن‌ها دستور حرکت داد. زمانی‌که به ذوالحلیفه رسیدند، به قصد ادای عمره احرام بستند و حیواناتی را جهت قربانی به همراه خود بردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز شصت‌وشش رأس حیوان برای قربانی تعیین کرد و هنگام محرم‌شدن، بر شتران علامت گذاشت. آن‌ها با هدف انجام عمره در ذوالحلیفه احرام بستند. هریک از آن‌ها حیوانات قربانی خود را علامت زده و روی شتران را پوشانده بودند. زمانی‌که این امر به اطّلاع قریش رسید، خالدبن‌ولید را به همراه دویست سوار کار برای کمین فرستادند تا با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مقابله کند. او می‌خواست در کوه‌ها با آن حضرت روبرو شود. در میان راه، وقت اذان ظهر فرا رسید. بلال اذان گفت و مردم نمازشان را به امامت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اقامه کردند. خالدبن‌ولید گفت: «اگر درحالی‌که آن‌ها در نماز بودند به آن‌ها حمله می‌کردیم، کاملاً نابودشان می‌کردیم. امّا اکنون زمان برگزاری نماز دیگری خواهد رسید که از نور دیدگانشان برایشان عزیزتر است. هرگاه شروع به ادای آن نماز کردند به آن‌ها حمله می‌کنیم». دراین‌هنگام جبرئیل نماز خوف را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل و آیه‌ی زیر را از سوی پروردگار به پیامبر ابلاغ نمود: و هنگامی‌که در میان آن‌ها باشی، و [در میدان جنگ] برای آن‌ها نماز را برپا کنی. (نساء/102) در روز دوّم، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیبیّه فرود آمد که در نزدیکی محدوده‌ی حرم است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در طول مسیرش از اعراب خواست به او بپیوندند امّا هیچ‌کس از ایشان پیروی نکرد و می‌گفتند: «آیا محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش گمان می‌کنند می‌توانند وارد حرم شوند، درحالی‌که قریش در داخل شهرشان با آن‌ها جنگید و آن‌ها را شکست داد؟ محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش هرگز به مدینه باز نخواهند گشت». زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حدیبیّه فرود آمد قریشیان به لات و عزّی قسم می‌خوردند که هرگز نمی‌گذارند آن حضرت و یارانش زنده به مکّه برسند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ای به‌سوی آنان فرستاد و فرمود: «من برای جنگ نیامده‌ام. من فقط می‌خواهم حج را به‌جای بیاورم و حیوانات قربانی را که همراه

خود آورده‌ام سر ببرم و گوشت آن را برای شما بر جای بگذارم». آن‌ها عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستادند. او انسان عاقل و خردمندی بود که آیه زیر درباره‌ی او نازل شده بود: چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندی] از این دو شهر (مکّه و طائف) ناز ل نشده است؟! . (زخرف/31) زمانی‌که به‌سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد، این تصمیم آن حضرت را خطرناک دانست و گفت: «ای محمّد! من درحالی از مکّه خارج شدم که قریش شمشیرها بر کشیده و ساز و برگ جنگی تهیه می‌کردند و به لات‌وعزّی قسم می‌خوردند که نمی‌گذارند زنده وارد مکّه شوی. زیرا مکّه حرم آن‌هاست و چشم طرفه و بدیع آنان به شمار می‌آید. آیا تو می‌خواهی خانواده و قومت را به کشتن بدهی»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من برای جنگ نیامده‌ام. بلکه فقط می‌خواهم مناسک حج را به‌جای آورم و قربانی کنم و گوشت آن را برایتان بر جای می‌گذارم». عروه گفت: «به خدا قسم! هرگز ندیده‌ام که گروهی مانند امروز تصمیم به مقابله با گروه دیگری بگیرند». او به‌سوی قریش بازگشت. سران قریش گفتند: «به خدا قسم! اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) وارد مکّه شود و اعراب آن را بشنوند، خوار خواهیم شد و اعراب بر ما گستاخ خواهند شد». آن‌ها حفص‌بن‌احنف و سهیل‌بن‌عمرو را به‌سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرستادند. زمانی‌که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را دید فرمود: «وای بر قریش! جنگ آن‌ها را فرسوده کرده است. چرا راه مرا باز نمی‌کنید تا با اعراب روبرو شوم؟ اگر راستگو بودم، پادشاهی را با نبوّت خویش برایشان به ارمغان می‌آورم و اگر دروغگو بودم، آن‌ها را از گرگ‌های عرب حفظ خواهم کرد. امروز هرکدام از قریش که از من در خواستی بکند که انجام آن موجب خشم پروردگار نباشد، قطعاً آن را عملی خواهم کرد». آن دو دلسوزانه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درخواست کردند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! چرا امسال به مدینه باز نمی‌گردی تا ببینیم که کار تو و اعراب به کجا خواهد کشید؟ اعراب خبر حرکت شما به‌سوی مکّه را شنیده‌اند، چنانچه وارد شهر ما شوید آن‌ها ما را خوار و ذلیل به شمار می‌آورند و نسبت به ما گستاخ خواهند شد. ما در سال آینده در همین ماه به مدّت سه روز به شما اجازه می‌دهیم وارد مکّه شوید و عبادت خود را انجام دهید. سپس از شهر خارج شوید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به این درخواست آن‌ها پاسخ مثبت داد. آن‌ها همچنین گفتند: «تو باید هر فردی را که از میان ما به‌سوی تو پناه می‌آورد به ما باز گردانی و ما نیز در مقابل، افراد فراریتان را که به ما پناهنده می‌شوند به شما تحویل خواهیم داد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما به افرادی که از میان ما به شما پناه می‌آورند نیازی نداریم. امّا افرادی را که در مکّه مسلمان می‌شوند شکنجه نکنید و آن‌ها را به خاطر انجام احکام اسلام اذیت نکنید». آن‌ها این پیشنهاد را پذیرفتند. زمانی‌که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) به این درخواست آن‌ها پاسخ مثبت داد و با آن‌ها صلح نمود، اکثریّت یارانش با این امر مخالفت کردند. مخالفت عمربن‌خطاب از همه‌ی آن‌ها شدیدتر بود. او از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مگر ما بر حق نیستیم و دشمنانمان بر باطل نیستند»؟! آن حضرت فرمود: «بلی»! عمر پرسید: «آیا باید ذلّت و خواری در دینمان را بپذیریم»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند به من وعده‌ی پیروزی داده است. وعده‌ی خداوند همیشه تحقّق خواهد یافت». عمر گفت: «اگر چهل نفر از من حمایت می‌کردند، با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مخالفت می‌کردم». سهیل‌بن‌عمرو و حفص‌بن‌احنف به‌سوی قریش رفتند و جریان صلح را به اطّلاع آن‌ها را رساندند. عمر گفت: «ای رسول خدا! آیا شما نفرمودید: «ما وارد مسجد الحرام خواهیم شد و پس از اتمام مناسک حج موی سرمان را خواهیم تراشید» »؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از او پرسید: «آیا من به تو وعده دادم که امسال این کار را خواهیم کرد؟ من به شما گفتم که خداوند به من وعده داده است که وارد مکّه خواهم شد و مناسک حج را به جا خواهم آورد». زمانی‌که به ادامه سؤالاتشان پرداختند، آن حضرت فرمود: «اگر صلح را قبول ندارید، پس با آن‌ها بجنگید. آن‌ها به‌سوی سپاهیان قریش رفتند و به طور مفتضحانه‌ای شکست خوردند و به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازگشتند. آن حضرت لبخندی زد و فرمود: «ای علی (علیه السلام)! شمشیر را بردار و با قریش رویارویی کن. زمانی‌که آن‌ها امیرالمؤمنین (علیه السلام) را دیدند پا به فرار گذاشتند و گفتند: ای علی (علیه السلام)! آیا محمّد (صلی الله علیه و آله) در وعده‌ای که به ما داده بود، دچار بدا شده و نظرش تغییر کرده است»؟ امام علی (علیه السلام) فرمود: «خیر»! یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خجالت زده نزد آن حضرت بازگشتند و از ایشان معذرت خواهی می‌کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ایشان فرمود: «مگر شما همان یاران من در جنگ بدر نیستید که خداوند درباره‌ی شما فرموده است: [به خاطر بیاورید] زمانی را [که از شدّت ناراحتی در میدان بدر]، از پروردگارتان کمک می‌خواستید و او خواسته‌ی شما را پذیرفت [و گفت]: من شما را با یک‌هزار از فرشتگان، که پشت‌سرهم فرود می‌آیند، یاری می‌کنم. (انفال/9) مگر شما همان یاران من در جنگ احد نیستید که آیه‌ی زیر درباره‌ی شما نازل شد: به خاطر بیاورید] هنگامی را که از کوه بالا می‌رفتید و جمعی در وسط بیابان پراکنده شدند و [از شدّت وحشت]، به عقب‌ماندگان نگاه نمی‌کردید، و پیامبر از پشت‌سر، شما را صدا می‌زد. (آل‌عمران/153) مگر شما همان یاران من در فلان روز و فلان روز نیستید»؟ آن‌ها نزد آن حضرت به معذرت خواهی پرداختند و از تصوّرات قبلیشان پشیمان شدند و گفتند: «خداوند و پیامبرش می‌دانند! ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! هر کاری را که می‌خواهید انجام بدهید». حفص‌بن‌احنف و سهیل‌بن‌عمرو بار دیگر نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! قریش به درخواست شما مبنی بر آزادی اظهار اسلام وعدم اکراه افراد بر آیین‌شان پاسخ مثبت دادند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از یارانش خواست دوات و قلم بیاورند و امیرالمؤمنین (علیه السلام) را فرا خواند و به او فرمود: «بنویس». امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم». سهیل‌بن‌عمرو گفت: «ما رحمان را نمی‌شناسیم. همانند پدرانت بنویس: باسمک اللّهم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! بنویس: باسمک اللهم؛ زیرا یکی از نام‌های خداوند است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) سپس فرمود: «این پیمان صلحی است میان محمّد پیامبر خدا و قریش». سهیل‌بن‌عمرو گفت: «اگر به پیامبری تو ایمان داشتیم با تو نمی‌جنگیدیم». بنویس: «این معاهده صلحی است میان محمّدبن‌عبدالله و قریش». «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! آیا از اصل و نسب خویش بیزاری»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر اقرار هم نکنید باز هم من رسول خدا هستم». سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! آنچه را نوشتی پاک کن و به‌جای آن بنویس: محمّدبن‌عبدالله». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «من لقب شما مبنی بر پیامبری‌تان را هرگز پاک نخواهم کرد». به همین دلیل پیامبر (صلی الله علیه و آله) با دست مبارکش آن را پاک کرد. سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) چنین نوشت: «این پیمان صلحی است میان محمّدبن‌عبدالله و سهیل‌بن‌عمرو نماینده قریش». مبنی بر اینکه به مدّت ده سال از جنگ با یکدیگر خودداری کنند و به یکدیگر حمله نکنند، علیه یکدیگر شمشیر نکشند و افراد یکدیگر را به اسارت نگیرند. هرکس بخواهد با محمّد (صلی الله علیه و آله) یا قریش پیمان اتّحاد ببندد، آزاد است. براساس این معاهده، هرکدام از افراد قریش که بدون اذن ولی از میان قریش به مدینه بگریزد، محمّد (صلی الله علیه و آله) باید او را به قریش بازگرداند. امّا هرکدام از افراد محمّد (صلی الله علیه و آله) که به قریش پناهنده شود، به محمّد (صلی الله علیه و آله) بازگردانده نخواهد شد. افراد مسلمان در مکّه می‌توانند دین خود را اظهار کنند و در آن شهر افراد مجبور به پیروی از دین خاصّی نیستند و به خاطر پذیرش دین خاصّی مورد آزار و اذیّت یا انتقاد قرار نخواهند گرفت. امسال، محمّد (صلی الله علیه و آله) و یارانش به مدینه باز خواهند گشت و در سال آینده بدون داشتن سلاح جنگی جز سلاح افراد مسافر، به مکّه باز خواهند گشت و سه روز در آنجا خواهند ماند. کاتب این معاهده: علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)، شهود نگارش معاهده: مهاجرین و انصار». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! تو از پاک‌کردن نام (رسول الله (صلی الله علیه و آله) ) خودداری کردی. قسم به کسی که مرا به پیامبری برگزیده است، تو در آینده درحالی‌که مورد ظلم و ستم قرار خواهی گرفت، به فرزندان آن‌ها مشابه چنین پاسخی را خواهی داد. زمانی‌که جنگ صفّین اتّفاق افتاد و طرفین، حکمیّت را پذیرفتند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) نوشت: «این پیمان صلحی است میان امیرالمؤمنین و معاویه پسر ابوسفیان». عمروبن‌عاص گفت: «ای علی (علیه السلام)! اگر به اینکه تو امیرالمؤمنین هستی اعتقاد داشتیم که با تو نمی‌جنگیدیم. بنویس: این پیمان صلحی است میان علیّ‌بن‌ابی‌طالب و معاویه پسر ابوسفیان». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند و پیامبرش راست گفته‌اند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این امر را به من اطّلاع داده بود». سپس آن را نوشت. زمانی‌که پیمان صلح حدیبیّه نوشته شد، قبیله‌ی خزاعه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بنی‌بکر با قریش هم‌پیمان شدند. صلح حدیبیّه را در دو نسخه نوشتند و یکی از نسخه‌ها را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و دیگری را به سهیل‌بن‌عمرو دادند. سهیل‌بن‌عمرو و حفص‌بن‌احنف به میان قریش بازگشتند و جریان را برایشان تعریف کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به یارانش فرمود: «حیواناتی را که برای قربانی آورده‌اید سر ببرید و موی سرتان را بتراشید». اصحاب آن حضرت از این کار خودداری کردند و گفتند: «چگونه این کار را بکنیم درحالی‌که هنوز طواف و سعی را انجام نداده‌ایم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از این پاسخ آن‌ها اندوهگین شد و از این امر به همسرش امّ‌سلمه شکایت کرد. امّ‌سلمه فرمود: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما قربانی‌تان را سر ببرید و موهایتان را بتراشید». آن حضرت نیز چنین کرد. همراهان آن حضرت که چنین دیدند، با تردید اقدام به این کار کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با هدف بزرگداشت قربانی‌کردن، فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را تراشیده‌اند رحمت کند»! گروهی که هنوز قربانی‌شان را انجام نداده بودند گفتند: «آیا برای کسانی که موهایشان را کوتاه کرده‌اند دعا نمی‌کنید؟ زیرا کسی که قربانی را انجام نداده باشد، تراشیدن مو بر او واجب نیست». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را تراشیده‌اند و قربانی را انجام نداده‌اند، رحمت کند»! آن‌ها گفتند: «پس برای آنان که موهایشان را کوتاه کرده‌اند، دعا نمی‌کنید»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند کسانی را که موهایشان را کوتاه کرده‌اند رحمت کند»! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به‌سوی مدینه حرکت کرد و به تنعیم بازگشت و زیر درختی فرودآمد. یارانش که با پیمان صلح آن حضرت مخالفت کرده بودند نزد ایشان آمدند و معذرت خواهی و اظهار پشیمانی کردند و از آن حضرت خواستند تا برایشان طلب آمرزش کند. به همین دلیل آیه‌ی رضوان نازل شد. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص396

القمی، ج2، ص309/ نورالثقلین/ البرهان

آیه إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبیناً [1]

ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم!

سبب نزول

1

(فتح/ 1)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - لَمَّا نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ یَعْنِی فِی حُرُوبِهِ قَالَتْ قُرَیْشٌ فَعَلَی مَا نَتَّبِعُهُ وَ هُوَ لَا یَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِهِ وَ لَا بِنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِینا.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - وقتی این آیه بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد: بگو: «من پیامبر نوظهوری نیستم و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد». (احقاف/9) یعنی در جنگ‌ها قریش گفتند: «چگونه از این پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیروی کنیم با اینکه نمی‌داند با او و با ما چه خواهند کرد». خداوند این آیه را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص404

بحارالأنوار، ج24، ص320/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص561

2

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ عَنْ مُجَمِّعِ‌بْنِ‌حَارِثَهًَْ الْأَنْصَارِیِّ وَ کَانَ أَحَدَ الْقُرَّاءِ قَالَ: شَهِدْنَا الْحُدَیْبِیَهًَْ مَعَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا انْصَرَفْنَا عَنْهَا إِذَا النَّاسُ یَهِزُونَ الْأَبَاعِرَ، فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ: مَا بَالُ النَّاسِ قَالُوا: أُوحِیَ إِلَی رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله)؟ فَخَرَجْنَا نُوجِفُ فَوَجَدْنَا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَاقِفاً عَلَی رَاحِلَتِهِ عِنْدَ کُرَاعِ الْغَمِیمِ فَلَمَّا اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَیْهِ قَرَأَ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً السُّورَهًَْ. فَقَالَ عُمَرُ: أَ فَتْحٌ هُوَ یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: نَعَمْ. فَقَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، إِنَّهُ لَفَتْحٌ فَقَسَّمْتُ خَیْبَرَ عَلَی أَهْلِ الْحُدَیْبِیَّهًِْ لَمْ یَدْخُلْ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَنْ شَهِدَهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از مجمّع‌بن‌حارثه انصاری که یکی از قرّاء است روایت شده است که در حدیبیّه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همراه بودیم وقتی از آنجا بازگشتیم مردم به نشانه‌ی شادمانی سرگرم حرکت‌دادن شتران بودند که بعضی از آن‌ها گفتند: «چه شده است»؟ گفتند: «به پیامبر (صلی الله علیه و آله) وحی شده است». به سرعت حرکت نمودیم امّا پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مشاهده نمودیم که در کنار وسایلش در کراع الغمیم ایستاده بود که اصحاب نزد آن حضرت اجتماع نمودند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوره‌ی فتح را قرائت می‌نمود: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً. عمر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیا فتح محقّق می‌شود»؟ فرمود: «بله! قسم به آنکه جانم در دست اوست این فتح صورت می‌گیرد». آنگاه خیبر را میان اهل حدیبیّه تقسیم فرمود و و احدی را وارد خیبر نساخت مگر آنکه در حدیبیّه حضور یافته بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص404

بحارالأنوار، ج21، ص8/ نورالثقلین

3

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَزَلَتْ عَلَیَّ الْبَارِحَهًَْ سُورَهًٌْ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ إِلَی قَوْلِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - صبحگاهان سوره‌ای بر من نازل شد که برایم از دنیا و آنچه در آن است محبوب‌تر می‌باشد و آن؛ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص404

بحارالأنوار، ج30، ص564؛ «انزلت علی… مبینا» بدل «نزلت… تأخر» / نورالثقلین

4

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَتَادَهًُْ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: لَمَّا رَجَعْنَا مِنْ غَزَاهًِْ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ قَدْ حِیلَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ نُسُکِنَا فَنَحْنُ بَیْنَ الْحُزْنِ وَ الْکَأْبَهًِْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ نَزَلَتْ عَلَیَّ آیَهًٌْ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - قتاده از انس نقل می‌کند: هنگامی‌که از جنگ حدیبیّه بازگشتیم درحالی‌که بین ما و اعمالمان فاصله افتاده بود و ما از این جهت ناراحت و غمگین بودیم، خداوند آیه: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً را نازل نمود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیه‌ای بر من نازل شده که برایم از دنیا و آنچه در آن است محبوب‌تر می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص404

نورالثقلین

5

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَبْدُاللهِ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَالَ: أَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ فَجَعَلَتْ نَاقَتُهُ تُثْقِلُ فَتُقَدِّمُنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً فَأَدْرَکْنَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ بِهِ مِنَ السُّرُورِ مَا شَاءَ اللَّهُ، فَأَخْبَرَ أَنَّهَا نَزَلَتْ عَلَیْهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌مسعود گوید: هنگام بازگشت از حدیبیّه شتر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به سختی حرکت می‌کرد به‌گونه‌ای که از دیگران عقب ماند و ما جلوتر حرکت می‌نمودیم و سوره‌ی فتح؛ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده بود، و ما به محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدیم درحالی‌که آن حضرت را بسیار مسرور یافتیم و آن حضرت ما را از نزول این سوره مطّلع فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص406

نورالثقلین

پیروزی

1

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی جَوَامِعَ الْجَامِعِ: وَ قِیلَ: هُوَ فَتْحُ الْحُدَیْبِیَهًِْ؛ فَرُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا رَجَعَ مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ قَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: مَا هَذَا الْفَتْحُ، لَقَدْ صُدِدْنَا عَنِ الْبَیْتِ وَ صُدَّ هَدْیُنَا؟ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): بِئْسَ الْکَلَامُ هَذَا، بَلْ هُوَ أَعْظَمُ الْفُتُوحِ؛ قَدْ رَضِیَ الْمُشْرِکُونَ أَنْ یَدْفَعُوکَمْ عَنْ بِلَادِهِمْ بِالرَّاحِ وَ یَسْأَلُوکُمُ الْقَضِیَّهًَْ وَ رَغِبُوا إِلَیْکُمْ فِی الْأَمَانِ وَ قَدْ رَأَوْا مِنْکُمْ مَا کَرِهُوا. وَ عَنِ الزُّهْرِیِّ: لَمْ یَکُنْ فَتْحٌ أَعْظَمَ مِنْ صُلْحِ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْمُشْرِکِینَ اخْتَلَطُوا بِالْمُسْلِمِینَ فَسَمِعُوا کَلَامَهُمْ فَتَمَکَّنَ الْإِسْلَامُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ أَسْلَمَ فِی ثَلَاثِ سِنِینَ خَلْقٌ کَثِیرٌ کَثُرَ بِهِمْ سَوَادُ الْإِسْلَامِ، وَ الْحُدَیْبِیَهًُْ بِئْرٌ نَفِدَ مَاؤُهَا حَتَّی لَمْ یَبْقَ فِیهَا قَطْرَهًٌْ فَأَتَاهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَجَلَسَ عَلَی شَفِیرِهَا ثُمَّ دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ مَاءٍ فَتَوَضَّی ثُمَّ تَمَضْمَضَ وَ مَجَّهَ فِیهَا فَفَارَتْ بِالْمَاءِ حَتَّی أَصْدَرَتْ جَمِیعَ مَنْ مَعَهُ وَ رِکَابَهُمْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در جوامع الجامع آمده است که مراد از آن فتح حدیبیّه می‌باشد و روایت شده که چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حدیبیّه بازگشت مردی از اصحاب گفت: «این چه فتحی بود که ما را از خانه‌هایمان و از قربانی‌کردن نیز باز داشت»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بد سخنی را بر زبان جاری نمودی. بلکه این بالاترین فتح ما بود؛ مشرکان راضی شدند که شما با آسایش و امنیّت از شهرشان باز گردید و از شما در مورد اسلام می‌پرسیدند و میل به امان‌دادن به شما پیدا نمودند و از شما اموری را مشاهده کردند که برایشان قابل تحمّل نبود». از زهری نقل شده که فتحی عظیم‌تر از صلح حدیبیّه واقع نشد چون مشرکان با مسلمانان در کنار یکدیگر قرار گرفته و سخنان آن‌ها را می‌شنیدند و اسلام در دل‌های آن‌ها قرار گرفت و در سه سال تعداد کثیری از ایشان مسلمان شده و به جمعیّت مسلمین افزوده شد. و حدیبیّه چاهی بود که آبش خشک شده و حتّی قطره‌ای آب در آن یافت نمی‌شد؛ پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بالای چاه حاضر شده و بر لب آن نشسته و ظرف آب درخواست کرد و وضو گرفته و مضمضه نمود و آب دهان مبارک خویش را در چاه ریخت و آب از آن فوران زد به گونه‌ای که همه‌ی همراهان به مرکبشان از آن نوشیدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص406

نورالثقلین

2

(فتح/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): لِأَیِّ عِلَّهًٍْ یُکَبِّرُ الْمُصَلِّی بَعْدَ التَّسْلِیمِ ثَلَاثاً یَرْفَعُ بِهَا یَدَیْهِ؟ فَقَالَ: لِأَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا فَتَحَ مَکَّهًَْ صَلَّی بِأَصْحَابِهِ الظُّهْرَ عِنْدَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَلَمَّا سَلَّمَ رَفَعَ یَدَیْهِ وَ کَبَّرَ ثَلَاثاً وَ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ: لَا تَدَعُوا هَذَا التَّکْبِیرَ وَ هَذَا القَوْلَ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاهًٍْ مَکْتُوبَهًٍْ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ بَعْدَ التَّسْلِیمِ وَ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ کَانَ قَدْ أَدَّی مَا یَجِبُ عَلَیْهِ مِنْ شُکْرِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی تَقْوِیَهًِْ الْإِسْلَامِ وَ جُنْدِه.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «برای چه نمازگزار بعد از سلام سه مرتبه تکبیر گفته و دست‌هایش را بلند می‌کند»؟ حضرت فرمود: «زیرا نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) وقتی مکّه را فتح نمود، با اصحابش نزدیک حجرالاسود نماز ظهر را خواند و وقتی سلام داد دو دست را بلند کرده و سه مرتبه تکبیر گفت، بعد از آن فرمود: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ. سپس به اصحابشان رو کرد و فرمود: «این تکبیر را ترک نکنید و این دعا را دنبال هر نماز واجبی بخوانید زیرا کسی که بعد از سلام چنین کند و این دعا را بخواند در مقابل اینکه حق عزّوجلّ اسلام و سربازان مسلمین را تقویت کرده شکرش را که واجب است اداء نموده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص406

علل الشرایع، ج2، ص360/ نورالثقلین

3

(فتح/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إعلام الوری: فِی سَنَهًِْ خَمْسٍ کَانَتْ غَزْوَهًُْ الْحُدَیْبِیَهًِْ فِی ذِی الْقَعْدَهًِْ وَ خَرَجَ فِی نَاسٍ کَثِیرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ یُرِیدُ الْعُمْرَهًَْ وَ سَاقَ مَعَهُ سَبْعِینَ بَدَنَهًًْ وَ بَلَغَ ذَلِکَ الْمُشْرِکِینَ مِنْ قُرَیْشٍ فَبَعَثُوا خَیْلًا لِیَصُدُّوهُ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ کَانَ ص یَرَی أَنَّهُمْ لَا

یُقَاتِلُونَهُمْ لِأَنَّهُ خَرَجَ فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ وَ کَانَ مِنْ أَمْرِ سُهَیْلِ‌بْنِ‌عَمْرٍو وَ أَبِی‌جَنْدَلٍ ابْنِهِ وَ مَا فَعَلَهُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا شَکَّ بِهِ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ مَا شَکَّ إِلَّا یَوْمَئِذٍ فِی الدِّینِ وَ أَتَی بُدَیْلُ‌بْنُ‌وَرْقَاءَ إِلَی قُرَیْشٍ فَقَالَ لَهُمْ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ خَفِّضُوا عَلَیْکُمْ وَ إِنَّهُ لَمْ یَأْتِ یُرِیدُ قِتَالَکُمْ وَ إِنَّمَا یُرِیدُ زِیَارَهًَْ هَذَا الْبَیْتِ فَقَالُوا وَ اللَّهِ لَا نَسْمَعُ مِنْکَ وَ لَا تُحَدِّثُ الْعَرَبُ أَنَّهُ دَخَلَهَا عَنْوَهًًْ وَ لَا نَقْبَلُ مِنْهُ إِلَّا أَنْ یَرْجِعَ عَنَّا ثُمَّ بَعَثُوا إِلَیْهِ بِکُرْزِ‌بْنِ‌حَفْصٍ وَ خَالِدِ‌بْنِ‌الْوَلِیدِ وَ صَدُّوا الْهَدْیَ وَ بَعَثَ ص عُثْمَانَ‌بْنَ‌عَفَّانَ إِلَی أَهْلِ مَکَّهًَْ یَسْتَأْذِنُهُمْ فِی أَنْ یَدْخُلَ مَکَّهًَْ مُعْتَمِراً فَأَبَوْا أَنْ یَتْرُکُوهُ وَ احْتُبِسَ عُثْمَانُ فَظَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُمْ قَتَلُوهُ فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ أَ تُبَایِعُونِّی عَلَی الْمَوْتِ فَبَایَعُوهُ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ عَلَی أَنْ لَا یَفِرُّوا عَنْهُ أَبَداً ثُمَّ إِنَّهُمْ بَعَثُوا سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ یَا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ مَکَّهًَْ حَرَمُنَا وَ عِزُّنَا وَ قَدْ تَسَامَعَتِ الْعَرَبُ بِکَ أَنَّکَ قَدْ غَزَوْتَنَا وَ مَتَی مَا تَدْخُلُ عَلَیْنَا مَکَّهًَْ عَنْوَهًًْ تَطْمَعُ فِینَا فَنُتَخَطَّفُ وَ إِنَّا نَذْکُرُکَ الرَّحِمَ فَإِنَّ مَکَّهًَْ بَیْضَتُکَ الَّتِی تَفَلَّقَتْ عَنْ رَأْسِکَ قَالَ فَمَا تُرِیدُ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أَکْتُبَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ هُدْنَهًًْ عَلَی أَنْ أُخَلِّیَهَا لَکَ فِی قَابِلٍ فَتَدْخُلَهَا وَ لَا تَدْخُلَهَا بِخَوْفٍ وَ لَا فَزَعٍ وَ لَا سِلَاحٍ إِلَّا سِلَاحِ الرَّاکِبِ السَّیْفُ فِی الْقِرَابِ وَ الْقَوْسُ فَدَعَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) فَأَخَذَ أَدِیماً أَحْمَرَ فَوَضَعَهُ عَلَی فَخِذِهِ ثُمَّ کَتَبَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو هَذَا کِتَابٌ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) فَافْتَتِحْهُ بِمَا نَعْرِفُهُ اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ فَقَالَ اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ وَ امْحُ مَا کَتَبْتَ فَقَالَ لَوْ لَا طَاعَتُکَ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَمَا مَحَوْتُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اکْتُبْ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رسول الله (صلی الله علیه و آله) سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ سُهَیْلٌ لَوْ أَجَبْتُکَ فِی الْکِتَابِ إِلَی هَذَا لَأَقْرَرْتُ لَکَ بِالنُّبُوَّهًِْ فَامْحُ هَذَا الِاسْمَ وَ اکْتُبْ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَبْدِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّهُ وَ اللَّهِ لَرسول الله (صلی الله علیه و آله) عَلَی رَغْمِ أَنْفِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) امْحُهَا یا علی (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّ یَدِی لَا تَنْطَلِقُ لِمَحْوِ اسْمِکَ مِنَ النُّبُوَّهًِْ قَالَ فَضَعْ یَدِی عَلَیْهَا فَمَحَاهَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) سَتُدْعَی إِلَی مِثْلِهَا فَتُجِیِبُ وَ أَنْتَ عَلَی مَضَضٍ ثُمَّ کَتَبَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو وَ مَنْ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ عَلَی أَنَّ الْحَرْبَ مَکْفُوفَهًٌْ فَلَا إِغْلَالَ وَ لَا إِسْلَالَ وَ لَا قِتَالَ وَ عَلَی أَنْ لَا یُسْتَکْرَهَ أَحَدٌ عَلَی دِینِهِ وَ عَلَی أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِمَکَّهًَْ عَلَانِیَهًًْ وَ عَلَی أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَنْحَرُ الْهَدْیَ مَکَانَهُ وَ عَلَی أَنْ یُخَلِّیَهَا لَهُ فِی قَابِلٍ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ

فَیَدْخُلَهَا بِسِلَاحِ الرَّاکِبِ وَ یَخْرُجَ قُرَیْشٌ کُلُّهَا مِنْ مَکَّهًَْ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ مِنْ قُرَیْشٍ یُخَلِّفُونَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ وَ مَنْ لَحِقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابَهُ مِنْ قُرَیْشٍ فَإِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَرُدُّهُ إِلَیْهِمْ وَ مَنْ رَجَعَ مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِلَی قُرَیْشٍ بِمَکَّهًَْ فَإِنَّ قُرَیْشاً لَا تَرُدُّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِذَا سَمِعَ کَلَامِی ثُمَّ جَاءَکُمْ فَلَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ وَ إِنَّ قُرَیْشاً لَا یُعِینُ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ أَحَداً بِنَفْسٍ وَ لَا سِلَاحٍ إِلَی آخِرِهِ فَجَاءَ أَبُو جَنْدَلٍ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی جَلَسَ إِلَی جَنْبِهِ فَقَالَ أَبُوهُ سُهَیْلٌ رُدَّهُ عَلَیَّ فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ لَا نَرُدُّهُ فَقَامَ (صلی الله علیه و آله) وَ أَخَذَ بِیَدِهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ إِنَّ أَبَا جَنْدَلٍ لَصَادِقٌ فَاجْعَلْ لَهُ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی النَّاسِ وَ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ عَلَیْهِ بَأْسٌ إِنَّمَا یَرْجِعُ إِلَی أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُتِمَّ لِقُرَیْشٍ شَرْطَهَا وَ رَجَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِی الطَّرِیقِ سُورَهًَْ الْفَتْحِ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ار کتاب اعلام الوری آمده است: در ذی‌القعده سال ششم حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) با گروه زیادی از اصحاب خود برای عمره به‌طرف مکّه حرکت کردند، و هفتاد عدد شتر نیز برای قربانی با خود می‌بردند، خبر عزیمت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به مشرکین مکّه رسید و آن‌ها هم تصمیم گرفتند با آن حضرت مقابله کنند، و لذا سواران خود را فرستادند تا راه آن جناب را بگیرند. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم داشت در این سفر با مشرکین جنگ نکند و به خاطر همین در ماه حرام به‌طرف مکّه خارج شد، سهیل‌بن‌عمرو با پسرش ابوجندل دراین‌هنگام درباره‌ی رسالت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در تردید افتادند، و در مذهب خود که مشرک و بت‌پرست بودند، شک کردند. بریدبن‌ورقاء نزد گروهی از قریش رفت و گفت: «ای جماعت آرام بگیرید و ساکت باشید، محمّد (صلی الله علیه و آله) برای جنگیدن به مکّه نمی‌آید، وی در نظر گرفته خانه خدا را زیارت کند». مشرکین گفتند: «ما این حرف را از شما قبول نمی‌کنیم! ، فردا اعراب خواهند گفت: «محمّد (صلی الله علیه و آله) به زور و قدرت داخل مکّه شده است»، و ما می‌خواهیم که محمّد (صلی الله علیه و آله) برگردد و به مکّه داخل نشود». پس از این مشرکین بکربن‌حفص و خالدبن‌ولید را فرستادند و آن‌ها راه شترانی را که برای «هدی» در پیشاپیش حرکت می‌کردند بستند، عثمان‌بن‌عفان از اهل مکّه اذن گرفت تا برای انجام عمره به مکّه وارد شود، وی پس از اینکه به مکّه داخل شد، مشرکین او را حبس کردند و از بازگشت وی جلوگیری نمودند، پیغمبر گمان کرد که مشرکین وی را کشته‌اند. دراین‌هنگام به اصحاب خود فرمود: «آیا حاضرید به مرگ با من بیعت کنید»؟ اصحاب اطاعت کردند و در زیر درختی اجتماع کردند و با آن جناب بیعت کردند که از میدان جنگ فرار نکنند، پس از این جریان مشرکین سهیل‌بن‌عمرو را خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرستادند و گفتند: «یا ابا القاسم! مکّه موجب عزّت و شرافت و محلّ امن و آسایش بوده است، اینک ملّت عرب اطّلاع دارد که شما با ما درحال جنگ هستی. اکنون اگر شما وارد مکّه شوید گمان خواهند کرد که ما عاجز شده‌ایم، ناگهان بر سر ما خواهند ریخت و ما را از بین خواهند برد، و ما به خاطر خویشاوندی که با شما داریم، آرزومندیم شما از تصمیم خود منصرف شوید، زیرا که مکّه محل نش و نمای شما بوده؛ و مانند این است که از بدن شما جدا شده باشد، حضرت به سهیل‌بن‌عمرو فرمود: «اینک مقصود شما از آمدن چیست؟ و مطلب از چه قرار است»؟ سهیل گفت: «من تصمیم دارم بین خود و شما قرار دادی بنویسم، تا شما در سال آینده بدون خوف و هراس و لشکرکشی به مکّه بیایید، و اکنون از واردشدن در مکّه منصرف شوید، پیغمبر علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را پیش خود خواست و پوستی که برای نوشتن نامه تهیّه دیده بودند به او مرحمت کردند، و فرمود: بنویسید «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». سهیل گفت: «ما این کلمه را نمی‌فهمیم جمله‌ای را بنویسید که در نزد ما معروف باشد، امر کنید بنویسند: باسمک اللهمّ» پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «همان‌طوری‌که وی می‌گوید بنویس»، علی (علیه السلام) عرض کرد: «اگر نه این بود که اطاعت شما را بنمایم من آنچه را که نوشته‌ام پاک نمی‌کردم». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بنویسید: این معاهده‌ای است که محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با سهیل‌بن‌عمرو انجام می‌دهد»، سهیل گفت: «اگر من این موضوع را که رسالت شماست قبول داشتم، دیگر احتیاجی به نوشتن این نامه و قرارداد نبود، امر کنید بنویسند: محمّدبن‌عبداللَّه». امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: «به خداوند قسم! وی رسول پروردگار است اگرچه دماغ شما به خاک مالیده گردد». دراین‌هنگام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «موضوع رسالت را از نامه پاک کن». عرض کرد: «دست من یاری نمی‌کند این عمل را انجام دهم و کلمه‌ی نبوّت را پاک کنم»، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «دست مرا روی آن جمله بگذارید»، در این وقت حضرت با دست خود محلّ نزاع را پاک نمود. پس از این جریان فرمود: «یا علی (علیه السلام)! در آینده‌ی نزدیکی شما هم مانند من گرفتار این‌گونه مطالب خواهی شد، و از روی ناراحتی و ناچاری به پیشنهاد آنان تن می‌دهی، بعد از این عهدنامه را نوشتند و متن آن به قرار ذیل بود: «محمّدبن‌عبد اللَّه‌بن‌عبدالمطلّب از طرف مسلمین، و سهیل‌بن‌عمرو از طرف اهل مکّه معاهده بستند که با یکدیگر به موارد ذیل عمل کنند: «اوّل؛ از جنگیدن با همدیگر خودداری کنند و یکدیگر را فریب ندهند. دوّم؛ موضوع عقیده به دین و مذهب آزاد باشد و هرکس به هر مذهبی که میل دارد عمل کند. سوّم؛ مسلمانان مکّه در اظهار مذهب خود آزاد باشند و فرائض مذهبی خود را آزادانه انجام دهند. چهارم؛ محمّد (صلی الله علیه و آله) مجاز است که در سال آینده مدّت سه روز به مکّه بیاید و همه‌ی قریش از آنجا خارج شوند جز یک‌نفر که با محمّد (صلی الله علیه و آله) و اصحاب او در مکّه خواهند ماند. پنجم؛ هرکس از قریش به محمّد (صلی الله علیه و آله) و اصحاب او ملحق شد باید او را به قریش برگردانند. ششم؛ و هرکس از اصحاب محمّد (صلی الله علیه و آله) به طرف قریش رفت آنان حق دارند وی را بر نگردانند». حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که پس از شنیدن کلمات من به طرف شما بیاید من به وی احتیاجی ندارم. هفتم؛ قریش حق ندارند به دشمنان محمّد (صلی الله علیه و آله) کمک کنند و به آنان اسلحه و نفرات بدهند». پس از این جریان ابوجندل پسر سهیل‌بن‌عمرو آمد و در خدمت حضرت رسول نشست، پدرش گفت: «او را به من برگردانید». مسلمانان گفتند: «ما او را بر نمی‌گردانیم»، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دست او را گرفت و فرمود: «خداوندا اگر ابوجندل در گفتار خود صادق است وی را نجات بده بعد روی خود را به طرف مسلمان‌ها کرد و گفت: بر ابوجندل باکی نیست وی نزد پدر و مادرش می‌رود، من تصمیم دارم به این قرارداد عمل کنم». پس از عهدو پیمان به طرف مدینه مراجعت کردند، و در بین راه سوره‌ی إِنَّا فَتَحْنا نازل شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص406

بحارالأنوار، ج20، ص363

4

(فتح/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ… ثُمَّ یَقُومُ الْمَهْدِیُّ سَمِیُّ جَدِّی رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مُضَرَّجاً بِدَمِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ شُجَّ جَبِینُهُ وَ کُسِرَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ الْمَلَائِکَهًُْ تَحُفُّهُ حَتَّی یَقِفُ بَیْنَ یَدَیْ جَدِّهِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَیَقُولُ یَا جَدَّاهْ وَصَفْتَنِی وَ دَلَلْتَ عَلَیَّ وَ نَسَبْتَنِی وَ سَمَّیْتَنِی وَ کَنَیْتَنِی فَجَحَدَتْنِی الْأُمَّهًُْ وَ تَمَرَّدَتْ وَ قَالَتْ مَا وُلِدَ وَ لَا کَانَ وَ أَیْنَ هُوَ وَ مَتَی کَانَ وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ قَدْ مَاتَ وَ لَمْ یُعْقِبْ وَ لَوْ کَانَ صَحِیحاً مَا أَخَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی هَذَا الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَصَبَرْتُ مُحْتَسِباً وَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِی فِیهَا بِإِذْنِهِ یَا جَدَّاهْ فَیَقُولُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ وَ یَقُولُ جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ وَ حَقَّ قَوْلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ یَقْرَأُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزا.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: «از مولایم امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم! . (قصص/5) پرسیدم». امام (علیه السلام) فرمود: «بعد از وی فرزندش محمّدبن‌علی (علیه السلام) از معتصم و بعد از وی فرزندش علی‌بن‌محمّد (علیه السلام) از متوکّل و بعد از وی فرزندش حسن‌بن‌علی (علیه السلام) از ظلم معتز شکایت می‌کنند. آنگاه مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همنام جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، درحالی‌که پیراهن آن حضرت را که آغشته به خون پیشانی و دندان پاکش می‌باشد، پوشیده و فرشتگان اطراف او را گرفته‌اند، می‌آید و جلوی پیغمبر می‌ایستد و می‌گوید: «ای جدّ بزرگوار! شما مرا به اوصافی معرّفی فرمودی که مردم مرا از روی آن اوصاف بشناسند و نام و نسب و کنیه‌ام را ذکر فرمودی. با این حال امّت منکر وجود من شدند و متمرّد گشتند و گفتند: «مهدی متولّد نشده و اصلاً نبوده. اگر هست کجاست و کی می‌آید؟ پدرش مرده و اولاد نداشته است و اگر او موجود و سالم می‌بود، خدا آمدن او را تا این موقع به تأخیر نمی‌انداخت». من هم تاکنون صبر کردم و اینک به فرمان الهی ظاهر گشته‌ام». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده‌ی خویش درباره‌ی ما وفا کرد و زمین (بهشت) را میراث ما قرار داد که هرجا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم چه نیکوست پاداش عمل کنندگان»! (زمر/74) و هم می‌فرماید: جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ و آیه: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! . (توبه/33) امروز مصداق پیدا کرد، و تأویل شد. سپس این آیه را می‌خواند: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزِیزاً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص410

بحارالأنوار، ج53، ص33

آیه لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقیماً [2]

تا خداوند گناهان گذشته و آینده‌ای را که به تو نسبت می‌دادند ببخشد [و حقّانيت تو را ثابت نموده] و نعمتش را بر تو تمام کند و به راه راست هدایتت فرماید.

سبب نزول

1

(فتح/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: لَمْ یَزَلْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ حَتَّی نَزَلَتْ سُورَهًُْ الْفَتْحِ فَلَمْ یَعُدْ إِلَی ذَلِکَ الْکَلَامِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا زمانی‌که سوره‌ی فتح نازل شود، همواره می‌فرمود: «پروردگارا! بیم آن دارم که نسبت به تو نافرمانی کنم و به عذاب روز قیامت گرفتار شوم». امّا پس از نازل‌شدن آن سوره، دیگر این جمله را نگفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص412

بحارالأنوار، ج16، ص326

تا خداوند گناهان گذشته و آینده‌ای را که به تو نسبت می‌دادند ببخشد [و حقّانیت تو را ثابت نموده] و نعمتش را بر تو تمام کند و به راه راست هدایتت فرماید

1 -1

(فتح/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَ الْمَلَائِکَهًَْ بِالسُّجُودِ لآِدَمَ بِقَوْلِهِ وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا وَ قَالَ لِنَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً وَ قَالَ فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ وَ قَالَ تَعَالَی لِنَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّر.

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده است: خداوند متعال به فرشتگان دستور داده بر آدم (علیه السلام) سجده کنند، در آنجا که می‌فرماید: و [یاد کن] هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند. (بقره/34) و حال آنکه برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) ما می‌فرماید: خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستد‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملًا تسلیم [فرمان او] باشید. (احزاب/56) و باز درباره‌ی آدم (علیه السلام) می‌فرماید: سپس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت [و با آن‌ها توبه کرد]. و خداوند توبه‌ی او را پذیرفت. (بقره/37) و حال آنکه در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله) ما می‌فرماید: لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص412

روضهًْ الواعظین، ج1، ص61

استغفار و عصمت

1

(فتح/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: کَانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَهًَْ فِی لَیْلَتِهَا فَفَقَدَتْهُ مِنَ الْفِرَاشِ فَدَخَلَهَا فِی ذَلِکَ مَا یَدْخُلُ النِّسَاءَ فَقَامَتْ تَطْلُبُهُ فِی جَوَانِبِ الْبَیْتِ حَتَّی انْتَهَتْ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی جَانِبٍ مِنَ الْبَیْتِ قَائِمٌ رَافِعٌ یَدَیْهِ یَبْکِی وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تَنْزِعْ مِنِّی صَالِحَ مَا أَعْطَیْتَنِی أَبَداً اللَّهُمَّ لَا تُشْمِتْ بِی عَدُوّاً وَ لَا حَاسِداً أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لَا تَرُدَّنِی فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنْهُ أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَهًَْ عَیْنٍ أَبَداً قَالَ فَانْصَرَفَتْ أُمُّ سَلَمَهًَْ تَبْکِی حَتَّی انْصَرَفَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِبُکَائِهَا فَقَالَ لَهَا مَا یُبْکِیکِ یَا أُمَّ سَلَمَهًَْ فَقَالَتْ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ لِمَ لَا أَبْکِی وَ أَنْتَ بِالْمَکَانِ الَّذِی أَنْتَ بِهِ مِنَ اللَّهِ قَدْ غَفَرَ اللهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ تَسْأَلُهُ أَنْ لَا یَشْمَتَ بِکَ عَدُوّاً أَبَداً وَ أَنْ لَا یَرُدَّکَ فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذَکَ مِنْهُ أَبَداً وَ أَنْ لَا یَنْزِعَ مِنْکَ صَالِحاً أَعْطَاکَ أَبَداً وَ أَنْ لَا یَکِلَکَ إِلَی نَفْسِکَ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ أَبَداً فَقَالَ یَا أُمَّ سَلَمَهََا وَ مَا یُؤْمِنُنِی وَ إِنَّمَا وَکَلَ اللَّهُ یُونُسَ‌بْنَ‌مَتَّی (علیه السلام) إِلَی نَفْسِهِ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ وَ کَانَ مِنْهُ مَا کَانَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خانه امّ‌سلمه بود. شب¬هنگام امّ‌سلمه دید پیامبر (صلی الله علیه و آله) در بستر نیست. فکری در خاطرش گذشت که در خاطر زنان می¬گذرد. برخاست و همه جای خانه را درپی حضرت گشت تا اینکه به ایشان رسید. دید پیامبر (صلی الله علیه و آله) در گوشه¬ای از خانه ایستاده و دستانش را بلند کرده و می¬گرید و می¬فرماید: «خداوندا! نعمت¬های نیکی را که به من بخشیده¬ای هیچگاه از من مگیر! خداوندا! نکوهش دشمنان و حسودان را هرگز بر من روا مدار! خداوندا! هیچ‌گاه مرا به دردسری که از آن نجاتم داده¬ای برنگردان! خداوندا هرگز مرا اندازه چشم‌برهم‌زدنی به خود وامگذار»! در آن دم امّ‌سلمه با چشم گریان بازگشت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز از گریه‌ی امّ‌سلمه برگشت و به او فرمود: «ای امّ‌سلمه! چرا گریه می¬کنی»؟! عرض کرد: «پدر و مادرم به فدایت‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چطور گریه نکنم حال آنکه شما نزد خداوند چنان منزلتی داری که او از گناه گذشته و آینده‌ی تو درگذشته است امّا باز از او می¬خواهی نکوهش دشمنان را بر شما روا ندارد و هیچ‌گاه شما را به دردسری که از آن نجاتت داده برنگرداند و هرگز اندازه‌ی چشم‌برهم‌زدنی شما را به خود وانگذارد؟! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای امّ‌سلمه! چه چیز مرا در امان نگاه می¬دارد؟! خداوند به‌اندازه‌ی یک چشم‌برهم‌زدن یونس‌بن‌متی (علیه السلام) را به خودش واگذاشت و آن ماجرا بر او گذشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص412

بحارالأنوار، ج16، ص217

2

(فتح/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَیِّتُونَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَیْتَنِی أَعْلَمُ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَنَزَلَ سُورَهًُْ النَّصْرِ فَکَانَ یَسْکُتُ بَیْنَ التَّکْبِیرِ وَ الْقِرَاءَهًِْ بَعْدَ نُزُولِهَا فَیَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَمَا إِنَّ نَفْسِی نُعِیَتْ إِلَیَّ ثُمَّ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً فَقِیلَ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَ وَ تَبْکِی مِنَ الْمَوْتِ وَ قَدْ غَفَرَ اللهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ فَأَیْنَ هَوْلُ الْمُطَّلَعِ وَ أَیْنَ ضَیْقَهًُْ الْقَبْرِ وَ ظُلْمَهًُْ اللَّحْدِ وَ أَیْنَ الْقِیَامَهًُْ وَ الْأَهْوَالُ فَعَاشَ بَعْدَ نُزُولِ هَذِهِ السُّورَهًِْ عَاماً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - آنگاه که خداوند متعال این آیه: تو می‌میری و آن‌ها نیز خواهند مرد! . (زمر/30) را نازل کرد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای کاش می‌دانستم زمان آن کی خواهد بود». پس سوره‌ی نصر نازل شد. بعد از نزول این آیه بین قرائت سوره و تکبیر در نماز سکوت می‌کرد و می‌فرمود: «سُبْحَانَ اللهِ وَ بِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ». دلیل آن را پرسیدند؛ فرمود: «به‌راستی که جانم، خبر مرگ آن را به من داده شده است». سپس بسیار گریست. به آن حضرت عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به خاطر مرگتان گریه می‌کنید؟ درحالی‌که خداوند از گناه گذشته و آینده‌ی تو درگذشته است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هول و هراس بعد از مرگ چه؟ فشار قبر چه؟ تاریکی گور چه؟ قیامت و ترس از آن چه»؟ و تنها یک سال بعد از نزول این سوره زندگی کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص414

بحارالأنوار، ج22، ص471

3

(فتح/ 2)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ قَالَ حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ وَ عِنْدَهُ الرِّضَا عَلِیُّ‌بْنُ‌موسی (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ یا ابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَ لَیْسَ مِنْ قَوْلِکَ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَی فَقَالَ الْمَأْمُونُ لِلَّهِ دَرُّکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ عِنْدَ مُشْرِکِی أَهْلِ مَکَّهًَْ أَعْظَمَ ذَنْباً مِنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِأَنَّهُمْ کَانُوا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ صَنَماً فَلَمَّا جَاءَهُمْ ص بِالدَّعْوَهًِْ إِلَی کَلِمَهًِْ الْإِخْلَاصِ کَبُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ وَ عَظُمَ وَ قَالُوا أَ جَعَلَ الْآلِهَهًَْ إِلهاً واحِداً إِنَّ هذا لَشَیْءٌ عُجابٌ وَ انْطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَ اصْبِرُوا عَلی آلِهَتِکُمْ إِنَّ هذا لَشَیْءٌ یُرادُ ما سَمِعْنا بِهذا فِی الْمِلَّهًِْ الْآخِرَهًِْ إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ فَلَمَّا فَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) مَکَّهًَْ قَالَ لَهُ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّا فَتَحْنا لَکَ مَکَّةَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ عِنْدَ مُشْرِکِی أَهْلِ مَکَّهًَْ بِدُعَائِکَ إِلَی تَوْحِیدِ اللَّهِ فِیمَا تَقَدَّمَ وَ مَا تَأَخَّرَ لِأَنَّ مُشْرِکِی مَکَّهًَْ أَسْلَمَ بَعْضُهُمْ وَ خَرَجَ بَعْضُهُمْ عَنْ مَکَّهًَْ وَ مَنْ بَقِیَ مِنْهُمْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی إِنْکَارِ التَّوْحِیدِ عَلَیْهِ إِذَا دَعَا النَّاسَ إِلَیْهِ فَصَارَ ذَنْبُهُ عِنْدَهُمْ فِی ذَلِکَ مَغْفُوراً بِظُهُورِهِ عَلَیْهِم.

امام رضا (علیه السلام) - از علیّ‌بن‌محمّدبن‌جهم روایت شده است که گفت: در مجلس مأمون حضور داشتم و امام رضا (علیه السلام) نیز در آنجا بود. مأمون به آن حضرت گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مگر نمی‌گویی پیامبران معصوم هستند»؟ امام فرمود: «بلی»! … مأمون گفت: «ای ابالحسن (علیه السلام)! آیه: لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ ومَا تَأَخَّرَ را برایم تفسیر کن». آن حضرت فرمود: «از نظر مشرکان عرب، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از همگان گناهکارتر بود. زیرا آن‌ها به‌جای خداوند سیصدوشصت بت را می‌پرستیدند. امّا آن حضرت برایشان دعوت به کلمه‌ی اخلاص را به ارمغان آورد و این امر بر آن‌ها دشوار می‌نمود. به همین دلیل می‌گفتند: آیا او به‌جای اینهمه خدایان، خدای واحدی قرار داده؟! این به‌راستی چیز عجیبی است»! سرکردگان آن‌ها بیرون آمدند و گفتند: «بروید و خدایانتان را محکم بچسبید، این چیزی است که خواسته‌اند [شما را گمراه کنند]! ما هرگز چنین چیزی در آیین دیگری نشنیده‌ایم این تنها یک آئین ساختگی است! . (ص/75) زمانی‌که خداوند، فتح مکّه را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) ممکن کرد، خطاب به آن حضرت فرمود: إِنَّا فَتَحْنَا لکَ فَتْحًا مُّبِینًا، لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و مَا تَأَخَّرَ یعنی تا خداوند گناهان تو را به گمان مشرکان مکّه به علّت فراخواندن مردم به یکتاپرستی در گذشته، حال و آینده بیامرزد. زیرا برخی از مشرکان مکّه، ایمان آورده و برخی نیز از مکّه خارج شده بودند. گروهی که در مکّه باقی ماندند، نتوانسته بودند دعوت مردم به توحید توسّط آن حضرت را انکار کنند. به همین دلیل، گناهانی که آنان فکر می‌کردند بر دوش محمّد (صلی الله علیه و آله) است، بخشوده شد؛ زیرا حرف او به کرسی نشست و بر آنان پیروز شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص414

بحارالأنوار، ج11، ص83/ الاحتجاج، ج2، ص430/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص202/ نورالثقلین و البرهان؛ «فأخبرنی عن… بظهوره علیهم» محذوف

4

(فتح/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَبُو مَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ فَقَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِّی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) نَعَمْ مَا أَعْطَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً (صلی الله علیه و آله) دَرَجَهًًْ وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَهًًْ إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمحمد (صلی الله علیه و آله) وَ زَادَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) أَضْعَافاً مُضَاعَفَهًًْ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَلْ أَنْتَ مُجِیبُنِی قَالَ لَهُ نَعَمْ سَأَذْکُرُ لَکَ الْیَوْمَ مِنْ فَضَائِلِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا یُقِرُّ اللَّهُ بِهِ أَعْیُنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَکُونُ فِیهِ إِزَالَهًٌْ لِشَکِّ الشَّاکِّینَ فِی فَضَائِلِهِ إِنَّهُ عَلَیْهِ الصَّلَاهًُْ وَ السَّلَامُ کَانَ إِذَا ذَکَرَ لِنَفْسِهِ فَضِیلَهًًْ قَالَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَنَا أَذْکُرُ لَکَ فَضَائِلَهُ غَیْرَ مُزْرٍ بِالْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ لَا مُنْتَقِصٍ لَهُمْ وَ لَکِنْ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا أَعْطَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) مِثْلَ مَا أَعْطَاهُمْ وَ مَا زَادَهُ اللَّهُ وَ مَا فَضَّلَهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فَأَعِدَّ لَهُ جَوَاباً فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) هَاتِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ هَذَا آدَمُ (علیه السلام) أَسْجَدَ اللَّهُ لَهُ مَلَائِکَتَهُ فَهَلْ فَعَلَ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) شَیْئاً مِنْ هَذَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ ذَلِکَ وَ لَئِنْ أَسْجَدَ اللَّهُ لآِدَمَ مَلَائِکَتَهُ فَإِنَّ سُجُودَهُمْ لَمْ یَکُنْ سُجُودَ طَاعَهًٍْ أَنَّهُمْ عَبَدُوا آدَمَ (علیه السلام) مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَکِنِ اعْتَرَفُوا لآِدَمَ (علیه السلام) بِالْفَضِیلَهًِْ وَ رَحْمَهًًْ مِنَ اللَّهِ لَهُ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی صَلَّی عَلَیْهِ فِی جَبَرُوتِهِ وَ الْمَلَائِکَهًَْ بِأَجْمَعِهَا وَ تَعَبَّدَ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَاهًِْ عَلَیْهِ فَهَذِهِ زِیَادَهًٌْ لَهُ یَا یَهُودِیُّ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ آدَمَ (علیه السلام) تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِ خَطِیئَتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) نَزَلَ فِیهِ مَا هُوَ أَکْبَرُ مِنْ هَذَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ أَتَی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) غَیْرُ مُوَافٍ فِی الْقِیَامَهًِْ بِوِزْرٍ وَ لَا مَطْلُوبٍ فِیهَا بِذَنْبٍ.

امام علی (علیه السلام) - مردی یهودی از شام که تورات و انجیل و زبور و صحف انبیاء (علیهم السلام) را خوانده بود و اطّلاعاتی از استدلال‌های آن‌ها داشت، وارد مجلسی شد که اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن حضور داشتند؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نیز بود و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) و ابومعبد جهنی. گفت: «ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) هیچ مقام و منزلتی را برای پیامبری وانگذاشتید جز اینکه تمام آن‌ها را برای پیامبر خود ادّعا کردید؛ آیا پاسخ سؤال‌های مرا می‌دهید»؟ مردم از او روی برگردانیدند. امّا علی (علیه السلام) فرمود: «آری، خداوند هیچ درجه‌ای به پیامبر و فضیلتی برای رسولی نداده مگر اینکه تمام آن‌ها را در پیامبر ما (صلی الله علیه و آله) جمع کرده و به آن جناب چند برابر افزون‌تر بخشیده است». یهودی گفت: «تو جواب مرا می‌دهی». فرمود: «آری، امروز از فضایل پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مقداری نقل می‌کنم که موجب روشنی چشم مؤمنین شود و تردید کسانی که در فضایل آن جناب مشکوک بودند، برطرف گردد. وقتی فضیلتی از خود نقل می‌کرد می‌فرمود افتخار نمی‌کنم. من اکنون فضائل آن جناب را تذکّر می‌دهم بدون اینکه خرده‌گیری به انبیاء (علیهم السلام) داشته باشم. ولی خداوند را سپاسگزارم به‌واسطه‌ی آنچه به او عنایت فرموده؛ مانند تمام فضائلی که به انبیاء (علیهم السلام) داده و مقامات دیگری که به ایشان اختصاص داده است و آن جناب را بر انبیاء (علیهم السلام) فضیلت بخشیده است. یهودی گفت: «من اینک سؤال می‌کنم خود را آماده جواب کن». فرمود: «بگو»! گفت: «خداوند ملائکه را به سجده‌ی آدم (علیه السلام) مأمور کرد؛ آیا چنین مقامی را به ایشان داده است»؟ فرمود: «آری، آنچه درباره‌ی آدم (علیه السلام) گفتی چنین است. اگر ملائکه آدم (علیه السلام) را سجده کردند سجده‌ی آن‌ها سجده‌ی عبادت نبود که آدم (علیه السلام) را در مقابل خدا بپرستند؛ ولی با این سجده به فضیلت آدم اعتراف نمودند که مورد رحمت خدا قرار گرفته است. به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) از این بهتر عنایت شد؛ خداوند در جبروت خود با تمام ملائکه بر او صلوات فرستاد و مؤمنین نیز موظف شدند که بر او صلوات فرستند؛ این مقامی است بالاتر». یهودی گفت: «خداوند پس از انجام خطا توبه‌ی آدم (علیه السلام) را پذیرفت». فرمود: «صحیح است، امّا به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) بالاتر از این مقام را داده‌اند بدون اینکه گناهی از او سر بزند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ؛ هرگز حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) با گناه وارد قیامت نخواهد شد و نه از او درباره‌ی گناهی بازخواست خواهند کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص414

بحارالأنوار، ج10، ص28/ الاحتجاج، ج1، ص210/ نورالثقلین

گناه

1

(فتح/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عُمَرَ‌بْنِ‌یَزِیدَ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ مَا کَانَ لَهُ ذَنْبٌ وَ لَا هَمَّ بِذَنْبٍ وَ لَکِنَّ اللَّهَ حَمَّلَهُ ذُنُوبَ شِیعَتِهِ ثُمَّ غَفَرَهَا لَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - عمربن‌یزید بیّاع سابری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ ومَا تَأَخَّرَ لک چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «آن حضرت هیچ گناهی نداشت و هرگز مرتکب گناه نشد. امّا خداوند گناهان یاران و پیروانش را بر دوش ایشان قرار داده بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص416

بحارالأنوار، ج17، ص76/ بحارالأنوار، ج17، ص89/ البرهان/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص314

2

(فتح/ 2)

الهادی (علیه السلام) - سُئِلَ أَبُوالْحَسَنِ الثَّالِثُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ فَقَالَ (علیه السلام) وَ أَیُّ ذَنْبٍ کَانَ لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) مُتَقَدِّماً أَوْ مُتَأَخِّراً وَ إِنَّمَا حَمَلَهُ اللَّهُ ذُنُوبَ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مِمَّنْ مَضَی مِنْهُمْ وَ بَقِیَ ثُمَّ غَفَرَهَا لَهُ.

امام هادی (علیه السلام) - از امام هادی (علیه السلام) درباره‌ی آیه: لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و مَا تَأَخَّرَ سؤال شد. امام (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هرگز مرتکب گناه نشده بود و آن حضرت گناهان پیشین یا پسین نداشت. بلکه خداوند گناهان شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به عهده‌ی او گذاشته و سپس آن‌ها را برایش آمرزیده بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص416

بحارالأنوار، ج24، ص273/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص575/ البرهان

3

(فتح/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - فَقَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ أَیُ ذَنْبٍ کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): یَا مُفَضَّلُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: اللَّهُمَّ حَمِّلْنِی ذُنُوبَ شِیعَهًِْ أَخِی وَ أَوْلَادِی الْأَوْصِیَاءِ مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ لَا تَفْضَحْنِی بَیْنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ مِنْ شِیعَتِنَا فَحَمَّلَهُ اللَّهُ إِیَّاهَا وَ غَفَرَ جَمِیعَهَا قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَبَکَیْتُ بُکَاءً طَوِیلًا وَ قُلْتُ: یَا سَیِّدِی هَذَا بِفَضْلِ اللَّهِ عَلَیْنَا فِیکُمْ. قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): یَا مُفَضَّلُ مَا هُوَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَمْثَالُکَ بَلَی یَا مُفَضَّلُ لَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِیثِ أَصْحَابَ الرُّخَصِ مِنْ شِیعَتِنَا فَیَتَّکِلُونَ عَلَی هَذَا الْفَضْلِ وَ یَتْرُکُونَ الْعَمَلَ فَلَا یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً لِأَنَّا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِینَا لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُون.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گفت: «ای مولای من! پیغمبر (صلی الله علیه و آله) چه گناهی کرده بود؟ ([که خدا می‌فرماید: لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و مَا تَأَخَّرَ]. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای مفضّل! پیغمبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «خدایا گناهان گذشته و آینده‌ی شیعیان برادرم (علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) ) و اولادم که جانشینان من هستند، را تا روز قیامت به من واگذار کن. و مرا میان پیغمبران و انبیاء (علیهم السلام) به خاطراعمال پیروانم رسوا مگردان». خدا هم گناهان آن‌ها را واگذار به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) کرد و همه‌ی آنان را بخشید». مفضّل می‌گوید: «در این وقت من سخت گریستم و عرض کردم: «ای مولای من! این از موهبت خداوند است که به برکت وجود شما به ما رسیده است». حضرت فرمود: «ای مفضّل! شیعیانی که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) گناهان آن‌ها را به گردن گرفت، تو و امثال تو هستی. ای مفضّل! این حدیث را برای بعضی از شیعیان ما که در امر دین لاابالی هستند مگو، زیرا با اعتماد به این فضیلت، عمل به احکام دین را ترک می‌گویند و در نتیجه، از رحمت الهی محروم می‌گردند. زیرا خداوند درباره‌ی ما فرمود: آن‌ها جز برای کسی که خدا راضی [به شفاعت برای او] است شفاعت نمی‌کنند و از ترس او بیمناکند. (انبیاء/28)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص416

بحارالأنوار، ج53، ص33

4

(فتح/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌حَرْبٍ هلالی قَالَ: قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبِرْنِی بِمَسْأَلَتِی قَالَ أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَنِی عَنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِمَ لَمْ یُطِقْ حَمْلَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) عِنْدَ حَطِّ الْأَصْنَامِ مِنْ سَطْحِ الْکَعْبَهًِْ مَعَ قُوَّتِهِ وَ شِدَّتِه… فَقَالَ احْتَمَلَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) علیا (علیه السلام) یُرِیدُ بِذَلِکَ أَنْ یُعْلِمَ قَوْمَهُ أَنَّهُ هُوَ الَّذِی یُخَفِّفُ عَنْ ظَهْرِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا عَلَیْهِ مِنَ الدَّیْنِ وَ الْعِدَاهًِْ وَ الْأَدَاءِ عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یا ابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) زِدْنِی فَقَالَ احْتَمَلَهُ لِیُعْلِمَ بِذَلِکَ أَنَّهُ قَدِ احْتَمَلَهُ وَ مَا حَمَلَ إِلَّا لِأَنَّهُ مَعْصُومٌ لَا یَحْمِلُ وِزْراً فَتَکُونُ أَفْعَالُهُ عِنْدَ النَّاسِ حِکْمَهًًْ وَ ثَوَاباً وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یا علی (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَمَلَنِی ذُنُوبَ شِیعَتِکَ ثُمَّ غَفَرَهَا لِی وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّر.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌حرب هلالی گوید: عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! حال سؤال مرا بگویید و بدان پاسخ دهید». امام (علیه السلام) فرمود: «خواستی بپرسی چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در زمان فتح مکّه هنگامی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خواست کعبه را از لوث بت‌ها پاک کند، علی‌رغم قدرت و نیروی فراوانش نتوانست رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را حمل کند و نگه دارد… فرمود: «او را بر دوش خود حمل نمود تا به دیگران بفهماند که علی (علیه السلام) معصوم است و زیر بار هیچ گناهی نیست تا بدین‌ترتیب نشان دهد کارهای او در میان مردم حکمت است و ثواب، و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرموده بود که: «ای علی (علیه السلام)! خدای تبارک‌وتعالی بار گناه شیعیان تو را بر دوش من نهاد و سپس آن¬ها را بر من بخشید و منظور از قول خداوند در آیه: لِّیَغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ مَا تَأَخَّر، همین است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص418

بحارالأنوار، ج38، ص82/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص283/ علل الشرایع، ج1، ص175/ معانی الأخبار، ص352/ البرهان

5

(فتح/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَمَّا نَزَلَتْ عَلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ مَا الذَّنْبُ الْمَاضِی وَ مَا الذَّنْبُ الْبَاقِی قَالَ جَبْرَئِیلُ لَیْسَ لَکَ ذَنْبٌ یَغْفِرُهَا (یَغْفِرُهُ) لَکَ.

امام علی (علیه السلام) - هنگامی‌که آیه: لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد، فرمود: «ای جبرئیل گناه گذشته و گناه آینده چیست»؟ جبرئیل گفت: «برای تو گناهی نیست که خداوند بخواهد آن را ببخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص418

بحارالأنوار، ج17، ص90/ فرات الکوفی، ص419

شکر

1

(فتح/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) عِنْدَ عَائِشَهًَْ لَیْلَتَهَا فَقَالَتْ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِمَ تُتْعِبُ نَفْسَکَ وَ قَدْ غَفَرَ اللهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ فَقَالَ یَا عَائِشَهًُْ أَ لَا أَکُونُ عَبْداً شَکُورا.

امام باقر (علیه السلام) - ابابصیر از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در شبی که نوبت عایشه بود، در حجره‌ی او بود. عایشه گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چرا این قدر خود را به رنج و تعب می‌افکنی، با اینکه خداوند گناهان گذشته و آینده‌ی تو را بخشیده است». حضرت فرمود: مگر من نباید بنده‌ی سپاسگزار خدا باشم»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص418

بحارالأنوار، ج16، ص263/ بحارالأنوار، ج68، ص24

2

(فتح/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ أَبُو مَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ فَقَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) نَعَم قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا دَاوُدُ (علیه السلام) بَکَی عَلَی خَطِیئَتِهِ حَتَّی سَارَتِ الْجِبَالُ مَعَهُ لِخَوْفِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّهُ کَانَ إِذَا قَامَ إِلَی الصَّلَاهًِْ سُمِعَ لِصَدْرِهِ وَ جَوْفِهِ أَزِیزٌ کَأَزِیزِ الْمِرْجَلِ عَلَی الْأَثَافِیِّ مِنْ شِدَّهًِْ الْبُکَاءِ وَ قَدْ آمَنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِقَابِهِ فَأَرَادَ أَنْ یَتَخَشَّعَ لِرَبِّهِ بِبُکَائِهِ وَ یَکُونَ إِمَاماً لِمَنِ اقْتَدَی بِهِ وَ لَقَدْ قَامَ (صلی الله علیه و آله) عَشْرَ سِنِینَ عَلَی أَطْرَافِ أَصَابِعِهِ حَتَّی تَوَرَّمَتْ قَدَمَاهُ وَ اصْفَرَّ وَجْهُهُ یَقُومُ اللَّیْلَ أَجْمَعَ حَتَّی عُوتِبَ فِی ذَلِکَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی بَلْ لِتَسْعَدَ بِهِ وَ لَقَدْ کَانَ یَبْکِی حَتَّی یُغْشَی عَلَیْهِ فَقِیلَ لَهُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ بَلَی أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً.

امام علی (علیه السلام) - مردی یهودی از شام که تورات و انجیل و زبور و صحف انبیاء (علیهم السلام) را خوانده بود و اطّلاعاتی از استدلال‌های آن‌ها داشت، وارد مجلسی شد که اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله)

در آن حضور داشتند؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نیز بود و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) و ابومعبد جهنی. گفت: «ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) هیچ مقام و منزلتی را برای پیامبری وانگذاشتید جز اینکه تمام آن‌ها را برای پیامبر خود ادّعا کردید؛ آیا پاسخ سؤال‌های مرا می‌دهید»؟ مردم از او روی برگردانیدند. امّا علی (علیه السلام) فرمود: «آری». یهودی گفت: «داوود (علیه السلام) چنان بر گناهی که کرده بود گریست که از شدّت بیمناکی¬اش کوه¬ها هم با او همراه شدند». حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است، امّا به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) برتر از آن عطا شد. حضرت به نماز برخاست و از بس گریه کرد از سینه¬ و شکمش صدایی همچون صدای جوشش دیگ بر روی اجاق به گوش رسید، حال آنکه خداوند ایشان را از عذاب خود درامان داشته بود، امّا ایشان می¬خواست با گریستن به درگاه پروردگارش خشوع ورزد و برای پیروانش پیشوا باشد. حضرت ده سال بر روی سرانگشتان خود نماز خواند تا اینکه پاهایش ورم کرد و رنگ از رخسارش پرید، آن¬قدر سراسر شب را بیدار ماند که خداوند عزّوجلّ ایشان را بدین‌خاطر سرزنش کرد و فرمود: طه، ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی! (طه/2-1) بلکه آن را نازل کردیم تا با آن سعادتمتد شوی. حضرت (صلی الله علیه و آله) آن¬قدر گریه می¬کرد که از هوش می-رفت، عرض کردند: «مگر خداوند گناهان گدشته و آینده تو را نبخشیده است»؟ فرمود: «آری، مگر من نباید بنده‌ی سپاسگزار خدا باشم»؟! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص418

بحارالأنوار، ج17، ص286

3

(فتح/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ عُمَرَ‌بْنَ‌الْخَطَّابِ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ مَوْقُوذٌ أَوْ قَالَ مَحْمُومٌ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا أَشَدَّ وَعَکَکَ أَوْ حُمَّاکَ فَقَالَ مَا مَنَعَنِی ذَلِکَ أَنْ قَرَأْتُ اللَّیْلَهًَْ ثَلَاثِینَ سُورَهًًْ فِیهِنَّ السَّبْعُ الطُّوَلُ فَقَالَ عُمَرُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) غَفَرَ اللهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ أَنْتَ تَجْتَهِدُ هَذَا الِاجْتِهَادَ فَقَالَ یَا عُمَرُ أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عمربن‌خطاب خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید و دید ایشان سخت بیمار است و یا دید ایشان تب کرده است. عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چه سخت بیمار شده¬اید! و یا چه تبی کرده¬اید! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «با این وجود دیشب سی سوره از قرآن را قرائت کردم که هفت سوره بلند نیز از آن جمله بود». عمر عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! خداوند گناهان گذشته و آینده تو را بخشیده است با این حال هنوز شما این-چنین در عبادت می¬کوشی؟! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری، مگر من نباید بنده‌ی سپاسگزار خدا باشم»؟! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص420

بحارالأنوار، ج16، ص222/ بحارالأنوار، ج68، ص48

4

(فتح/ 2)

السّجّاد (علیه السلام) - إِنَّ جَدِّی رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَدْ غَفَرَ اللهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ فَلَمْ یَدَعِ الِاجْتِهَادَ لَهُ وَ تَعَبَّدَ بِأَبِی هُوَ وَ أُمِّی حَتَّی انْتَفَخَ السَّاقُ وَ وَرِمَ الْقَدَمُ وَ قِیلَ لَهُ أَ تَفْعَلُ هَذَا وَ قَدْ غَفَرَ اللهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً.

امام سجّاد (علیه السلام) - قَدْ غَفَرَ اللهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ و آینده‌ی جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را بخشید و آن حضرت در راه خدا از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. پدر و مادرم به فدایش آن‌قدر عبادت کرد که ساق پا و قدم‌هایش ورم نمود و به آن حضرت گفته شد: «چرا اینگونه عبادت می‌کنی درحالی‌که خداوند گناهان گذشته و آینده تو را بخشیده است». فرمود: «مگر من نباید بنده‌ی سپاسگزار خدا باشم»؟! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص420

بحارالأنوار، ج46، ص60/ بحارالأنوار، ج68، ص185/ نورالثقلین

گناهان گذشته و آینده

1

(فتح/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ عَمَّرَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ غَفَرَ اللهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سی سال عمر کند خداوند گناهان گذشته و آینده‌ی او را می‌بخشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص420

نورالثقلین

2

(فتح/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - فَإِذَا بَلَغَ التِّسْعِینَ غَفَرَ اللهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّر.

امام صادق (علیه السلام) - [انسان] هرگاه به سنّ نود برسد، خداوند گناهان گذشته و آینده‌ی او را می‌بخشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص420

الخصال، ج2، ص546/ نورالثقلین

آیه وَ یَنْصُرَکَ اللهُ نَصْراً عَزیزاً [3]

و پیروزی شکست‌ناپذیری نصیب تو کند.

آیه هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلیماً حَکیماً [4]

او کسی است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند لشکریان آسمان‌ها و زمین از آن خداست، و خداوند دانا و حکیم است.

او کسی است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد

1 -1

(فتح/ 4)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ هُوَ الْإِیمَان.

امام باقر (علیه السلام) - علیّ‌بن‌ابی‌حمزه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره: أَنزَل السَّکِینَةَ فِی قُلوبِ المُؤْمِنِینَ سؤال کردم. امام (علیه السلام) فرمود: «منظور از آن ایمان است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص422

الکافی، ج2، ص15/ بحارالأنوار، ج66، ص199/ بحارالأنوار، ج66، ص200/ نورالثقلین/ جامع الأخبار، ص36/ البرهان

1 -2

(فتح/ 4)

الرّضا (علیه السلام) - رَوَی الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌فَضَّالٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: السَّکِینَهًُْ رِیحٌ مِنَ الْجَنَّهًِْ تَخْرُجُ طَیِّبَهًًْ لَهَا صُورَهًٌْ کَصُورَهًِْ وَجْهِ الْإِنْسَانِ فَتَکُونُ مَعَ الْأَنْبِیَاء (علیهم السلام).

امام رضا (علیه السلام) - حسن‌بن‌علیّ‌بن‌فضّال از امام رضا (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «سکینه نسیمی خوش است که از بهشت به بیرون می‌وزد، و صورتی همانند صورت انسان دارد، و پیامبران (علیهم السلام) را همراهی می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص422

بحارالأنوار، ج21، ص147

1 -3

(فتح/ 4)

الرّضا (علیه السلام) - قَالَ علی‌بن‌أسباط: وَ سَأَلْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا السَّکِینَهًُْ قَالَ رِیحٌ مِنَ الجَنَّهًِْ لَهُ وَجْهٌ کَوَجْهِ الانْسَانِ أَطْیَبُ رِیحُهَا مِنَ الْمُسْکِ وَ هِیَ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَی رَسُولِه بِحُنَیْنٍ فَهَزَمَ الْمُشْرِکُونَ.

امام رضا (علیه السلام) - علیّ‌بن‌اسباط گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! سکینه چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «نسیمی بهشتی که چهره‌ای همانند چهره‌ی انسان دارد بویش خوشبوتر از مشک است و این آن چیزی بود که در حنین بر آن پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و مشرکان شکست خورده و پراکنده شدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص422

نورالثقلین

تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند

2 -1

(فتح/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَالْإِیمَانُ بِاللَّهِ تَعَالَی هُوَ أَعْلَی الْإِیمَانِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّاً فَقِیلَ لَهُ (علیه السلام) الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِیمَانُ تَصْدِیقٌ بِالْجَنَانِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ هُوَ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ مِنْهُ التَّامُّ الْکَامِلُ تَمَامُهُ وَ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الزَّائِدُ الْبَیِّنُ زِیَادَتُه… وَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَنْ لَقِیَ اللَّهَ کَامِلَ الْإِیمَانِ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ کَانَ مُضَیِّعاً لِشَیْءٍ مِمَّا افْتَرَضَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی هَذِهِ الْجَوَارِحِ وَ تَعَدَّی مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ ارْتَکَبَ مَا نَهَی عَنْهُ لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی نَاقِصَ الْإِیمَانِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ الْآیَهًَْ وَ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ وَاحِداً لَا زِیَادَهًَْ فِیهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ

یَکُنْ لِأَحَدٍ فَضْلٌ عَلَی أَحَدٍ وَ لَتَسَاوَی النَّاسُ فِی تَمَامِ الْإِیمَانِ وَ بِکَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِیهَا وَ بِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ آخَرُونَ النَّارَ.

امام علی (علیه السلام) - ایمان به خداوند بالاترین اعمال می‌باشد و در مرتبه‌ی عالی قرار دارد، و گرامی‌تر از آن مقامی نیست و بهره‌اش از همه افزون‌تر است. گفته شد: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایمان گفتار و کردار است و یا تنها گفتار می‌باشد»، فرمود: «ایمان گواهی به قلب، و اعتراف در زبان و عمل به اعضا و جوارح می‌باشد، ایمان همه‌اش عمل است، ایمان گاهی کامل و گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است، به‌طوری که این نقصان و زیادت به وضوح دیده می‌شود… رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس خداوند را با ایمان کامل ملاقات کند او از اهل بهشت می‌باشد، و هرکس چیزی از واجبات را ضایع کند و از اوامر خداوند سرپیچی نماید، و مرتکب منهیّات گردد با ایمان ناقص در پیشگاه خداوند حضور پیدا می‌کند». خداوند متعال فرمود: هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمَْ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ

وَ کانَ اللهُ عَلیماً حَکیماً و اگر همه در ایمان با هم مساوی بودند کسی را بر کسی فضیلت و برتری نبود، با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می‌گردند و به درجات آن نائل می‌شوند. اگر کسانی ایمان آن‌ها ناقص باشد و یا ایمان خود را از دست بدهند وارد دوزخ می‌شوند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص422

مستدرک الوسایل، ج11، ص148/ بحارالأنوار، ج90، ص53؛ «اسماها» بدل «اسناها»

2 -2

(فتح/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - أَبُوعَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیُّهَا الْعَالِمُ أَخْبِرْنِی أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ: مَا لَا یَقْبَلُ اللَّهُ شَیْئاً إِلَّا بِهِ. قُلْتُ: وَ مَا هُوَ؟ قَال: الْإِیمَانُ بِاللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَعْلَی الْأَعْمَالِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّاً. قَالَ: قُلْتُ: أَ لَا تُخْبِرُنِی عَنِ الْإِیمَانِ أَ قَوْلٌ هُوَ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ؟ فَقَالَ: الْإِیمَانُ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ الْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِکَ الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَیَّنَ فِی کِتَابِهِ وَاضِحٍ نُورُهُ ثَابِتَهًٍْ حُجَّتُهُ یَشْهَدُ لَهُ بِهِ الْکِتَابُ وَ یَدْعُوهُ إِلَیْهِ. قَالَ: قُلْتُ: صِفْهُ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ حَتَّی أَفْهَمَهُ. قَالَ: الْإِیمَانُ حَالاتٌ وَ دَرَجَاتٌ وَ طَبَقَاتٌ وَ مَنَازِلُ فَمِنْهُ التَّامُّ الْمُنْتَهَی تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُهُ. قُلْتُ: إِنَّ الْإِیمَانَ لَیَتِمُّ وَ یَنْقُصُ وَ یَزِیدُ؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: کَیْفَ ذَلِکَ؟ قَالَ: لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِ‌آدَمَ وَ قَسَّمَهُ عَلَیْهَا وَ فَرَّقَهُ فِیهَا فَلَیْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَهًٌْ إِلَّا وَ قَدْ وُکِّلَتْ مِنَ الْإِیمَانِ بِغَیْرِ مَا وُکِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا… فَمَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ حَافِظاً لِجَوَارِحِهِ مُوفِیاً کُلُ جَارِحَهًٍْ مِنْ جَوَارِحِهِ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَیْهَا لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مُسْتَکْمِلًا لِإِیمَانِهِ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ خَانَ فِی شَیْءٍ مِنْهَا أَوْ تَعَدَّی مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فِیهَا لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَاقِصَ الْإِیمَانِ. قُلْتُ: قَدْ فَهِمْتُ نُقْصَانَ الْإِیمَانِ وَ تَمَامَهُ. فَمِنْ أَیْنَ جَاءَتْ زِیَادَتُهُ؟ فَقَالَ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِیماناً فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِیماناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ وَ أَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ قَالَ نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدیً وَ لَوْ کَانَ کُلُّهُ وَاحِداً لَا زِیَادَهًَْ فِیهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ مِنْهُمْ فَضْلٌ عَلَی الْآخَرِ وَ لَاسْتَوَتِ النِّعَمُ فِیهِ وَ لَاسْتَوَی النَّاسُ وَ بَطَلَ التَّفْضِیلُ وَ لَکِنْ بِتَمَامِ الْإِیمَانِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ بِالزِّیَادَهًِْ فِی الْإِیمَانِ تَفَاضَلَ الْمُؤْمِنُونَ بِالدَّرَجَاتِ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِالنُّقْصَانِ دَخَلَ الْمُفَرِّطُونَ النَّار.

امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ای عالم کدامیک از اعمال در نزد خداوند بهترین است». فرمود: «آن عملی که خداوند جز آن چیزی را قبول نمی‌کند». گفتم: «آن کدام عمل است»؟ فرمود: «ایمان به خداوند یگانه که بالاترین و شریف‌ترین و عالی‌ترین چیز است». گفتم: «ایمان تنها گفتار است؟ یا گفتار و کردار با هم باید باشد»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ایمان همه‌اش عمل است، و اظهار زبانی جزئی از ایمان می‌باشد که خداوند آن را در کتاب خود بیان کرده است، نورش روشن، و برهانش ثابت می‌باشد، کتاب به آن ایمان گواهی می‌دهد و او را به طرف خود می‌کشاند». عرض کردم: «ایمان را برای من تعریف کنید تا خوب آن را دریابم»؟ فرمود: «ایمان حالات و درجات مختلفی دارد و با هم در یک حال نیستند، آن‌ها از نظر مقام و مرتبه متفاوت می‌باشند، بعضی از ایمان‌ها تمام و در حدّ کمال هستند، و پاره‌ای در عین نقصان می‌باشند، و بعضی هم متوسّط هستند». عرض کردم: «ایمان هم در حدّ کمال است و هم نقصان‌پذیر و هم زائد»؟ فرمود: «آری»! گفتم: «چگونه است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود و برای هریک سهمی معیّن کرد. هر یک از وظایف آدمیان را به یکی از جوارح اختصاص داده، و هر عضوی تکلیف مخصوصی دارد که عضو دیگرش به آن مکلّف نیست، هرکس اعضاء و جوارح خود را نگه دارد و وظایف هریک را انجام دهد، با ایمان کامل به محضر پروردگار خواهد رسید، و وارد بهشت خواهد شد، و هرکس در یکی از آن‌ها خیانت کند و یا از اوامر خداوند سرباز زند با ایمان ناقص به محضر او قدم خواهد گذاشت». عرض کردم: «نقصان ایمان را فهمیدم امّا برایم بگوئید که زیادشدن از کجا خواهد بود»؟ فرمود: «خداوند متعال دراین‌باره فرمود است: و هنگامی‌که سوره‌ای نازل می‌شود، بعضی از آنان [به دیگران] می‌گویند: «این سوره، ایمان کدام‌یک از شما را افزون ساخت»؟! [به آن‌ها بگو]: امّا کسانی که ایمان آورده‌اند، بر ایمانشان افزوده و آن‌ها [به فضل و رحمت الهی] خوشحالند. و امّا آن‌ها که در دل‌هایشان بیماری است، پلیدی بر پلیدیشان افزوده. (توبه/125-124) در جای دیگر گفتند: ما داستان آنان را بحق برای تو بازگو می‌کنیم آن‌ها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند، و ما بر هدایتشان افزودیم. (کهف/13) و اگر همه یکسان بودند و زیادت و نقصانی در آنجا نبود که آن‌ها بر هم برتری و فضیلتی نداشتند. اگر زیادت نبود همه‌ی نعمت‌ها مساوی می‌شد و مردم همه با هم برابر بودند، و تفضیل باطل می‌شد ولی با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می‌گردند، و با زیادت در ایمان درجات بیشتری به دست می‌آورند، و کسانی که در ایمان نقصان داشته باشند وارد دوزخ می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص424

الکافی، ج2، ص33/ نورالثقلین

2 -3

(فتح/ 4)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لِیَزْدادُوا تَصْدِیقاً بِشَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ أَنَّهُمْ کُلَّمَا أُمِرُوا بِشَیْءٍ مِنِ الشَّرَائِعِ صَدَقُوا بِهِ وَ ذَلِکَ بالسَّکِینَهًْ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ فِی قُلُوبِهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تا تصدیق به شریعت اسلام افزون گردد و آن اینکه هرگاه به چیزی از احکام اسلامی امر شوند آن را تصدیق نموده و با آرامشی که خداوند در قلوب ایشان قرار داده آن را می‌پذیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص426

بحارالأنوار، ج66، ص178

2 -4

(فتح/ 4)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ الْإِیمَانَ یَزِیدُ وَ یَنْقُصُ؟ قَالَ: نَعَمْ، یَزِیدُ حَتَّی یُدْخِلَ صَاحِبَهُ الْجَنَّهًَْ وَ یَنْقُصُ حَتَّی یُدْخِلَ صَاحِبَهُ النَّارَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عمر گوید: به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفتیم: «آیا ایمان کم و زیاد می‌شود»؟ فرمود: «بله ایمان زیاد می‌گردد تا جایی که صاحبش را در بهشت داخل می‌نماید و کم می‌گردد تا جایی که صاحبش را وارد جهنّم می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص426

بحارالأنوار، ج66، ص209

2 -5

(فتح/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عِمْرَانَ: سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُونَ مِنَّا ثَمَانِیَهًٌْ مُحَدَّثُونَ سَابِعُهُمُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، فَقَامَ أَبُوبَصِیرٍ ابْنُ‌أَبِی‌الْقَاسِمِ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ، وَ قَالَ سَمِعْتُ مِنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) مُنْذُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ، فَقَالَ لَهُ أَبُوبَصِیرٍ: سَمِعْتُهُ مِنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ إِنِّی کُنْتُ خُمَاسِیّاً جَاءَ بِهَذَا. قَالَ: اسْکُتْ یَا صَبِیُ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ یَعْنِی الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ لَمْ یَقُلْ ابْنِی هَذَا.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌عمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «می‌گویند هشت نفر از ما محدّثون خواهند بود و هفتمین آن‌ها حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. ابوبصیر از جای برخاسته و سر مبارک آن حضرت را بوسید و گفت: «از چهل سال قبل این را از پدر بزرگوارتان امام باقر (علیه السلام) شنیدم و آن زمان‌که این حدیث را شنیدم پنج‌ساله بودم که آن حضرت این حدیث را بیان فرمود و گفت: «ای بچّه ساکت باش که مراد از لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و فرزند من این جمله را نفرمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص426

رجال الکشی، ص475

لشکریان آسمان‌ها و زمین از آن خداست، و خداوند دانا و حکیم است

3 -1

(فتح/ 4)

الباقر (علیه السلام) - کَانَ کُلُ شَیْءٍ مَاءً وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ الْمَاءَ فَاضْطَرَمَ نَاراً ثُمَّ أَمَرَ النَّارَ فَخَمَدَتْ فَارْتَفَعَ مِنْ خُمُودِهَا دُخَانٌ فَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ مِنْ ذَلِکَ الدُّخَانِ وَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنَ الرَّمَادِ ثُمَّ اخْتَصَمَ الْمَاءُ وَ النَّارُ وَ الرِّیحُ فَقَالَ الْمَاءُ: أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَتِ الرِّیحُ: أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَتِ النَّارُ: أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ. فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِلَی الرِّیحِ: أَنْتِ جُنْدِیَ الْأَکْبَر.

امام باقر (علیه السلام) - در ابتدا آب همه‌جا را فراگرفته بود و عرش (حکومت) او، بر آب قرار داشت. (هود/7) خداوند به آب دستور داد تا به آتش تبدیل شود. سپس آتش را خاموش کرد و از آن دودی بلند شد. آنگاه از آن دود آسمان‌ها و از خاکستر آن آتش، زمین را آفرید. سپس آب، آتش و باد با یکدیگر رقابت کردند. آب می‌گفت: «من قوی‌ترین و بزرگ‌ترین سپاه خداوند هستم». آتش می‌گفت: «من بزرگ‌ترین سپاه خدا هستم». باد نیز می‌گفت: «من بزرگ‌ترین سپاه خدا هستم». خداوند عزّوجلّ به باد وحی کرد: «تو بزرگ‌ترین سپاه من (نیروی برتر من) هستی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص426

الکافی، ج8، ص95/ البرهان

3 -2

(فتح/ 4)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَعْنِی المَلَائِکَهًُْ وَ الْجِنُّ وَ الانْسُ وَ الشَّیَاطِینُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ مراد از لشکریان آسمان‌ها و زمین، ملائکه، جن، انس و شیاطین می‌باشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص426

بحارالأنوار، ج19، ص160

آیه لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ یُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ کانَ ذلِکَ عِنْدَ اللهِ فَوْزاً عَظیماً [5]

هدف [ديگر از آن فتح مبين] این بود که مردان و زنان با ایمان را در باغ‌هایی [از بهشت] وارد کند که نهرها از زیر [درختانش] جاری است، درحالی‌که جاودانه در آن می‌مانند، و گناهانشان را می‌بخشد، و این نزد خدا رستگاری بزرگی است!

آیه وَ یُعَذِّبَ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکینَ وَ الْمُشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصیراً [6]

و [نيز] مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند [آرى] حوادث ناگواری [كه براى مؤمنان انتظار مى‌كشند] تنها بر خودشان نازل می‌شود! خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنّم را برای آنان آماده کرده و چه بد سرانجامی است!

به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند [آری] حوادث ناگواری [که برای مؤمنان انتظار می‌کشند] تنها بر خودشان نازل می‌شود

1 -1

(فتح/ 6)

الکاظم (علیه السلام) - وَ اللَّهِ مَا أُعْطِیَ مُؤْمِنٌ قَطُّ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ إِلَّا بِحُسْنِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَجَائِهِ مِنْهُ وَ حُسْنِ خُلُقِهِ وَ الْکَفِّ عَنِ اغْتِیَابِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ مُؤْمِناً بَعْدَ التَّوْبَهًِْ وَ الِاسْتِغْفَارِ إِلَّا أَنْ یُسِیءَ الظَّنَّ بِاللَّهِ وَ تَقْصِیرِهِ مِنْ رَجَائِهِ وَ سُوءِ خُلُقِهِ وَ اغْتِیَابِ الْمُؤْمِنِینَ وَ اللَّهِ لَا یُحْسِنُ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ ظَنّاً بِاللَّهِ إِلَّا کَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِیمٌ یَسْتَحْیِی أَنْ یُخْلِفَ ظَنَّ عَبْدِهِ وَ رَجَاءَهُ فَأَحْسِنُوا الظَّنَّ بِاللَّهِ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ.

امام کاظم (علیه السلام) - به خداوند سوگند! هر مؤمنی که به خیر دنیا و آخرت رسید فقط به خاطر حسن ظن به خداوند بود. و با امیدواری و حسن خلق به آن مقام رسید و غیبت مردم را نکرد و زبان به بدگویی کسی نگشود. به خداوند سوگند! پروردگار مؤمنی را اگر توبه و استغفار کرده باشد، عذاب نمی‌کند. مگر اینکه به خداوند سوءظن داشته و به خدا امیدوار نبوده و از مؤمنان غیبت کرده باشد. به خدا سوگند! هر مؤمنی که به خدا حسن ظن داشته باشد خدا به حسن ظن او عمل می‌کند. و خداوند از اینکه حسن ظن و امید بنده‌ی مؤمن خود را بر نیاورد و او را ناامید کند، حیاء می‌کند. اینک به خداوند حسن ظن داشته و مشتاق باشید. که خداوند در قرآن فرموده است: الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص428

مستدرک الوسایل، ج11، ص248/ بحارالأنوار، ج67، ص388؛ «بسوء» بدل «یسیء» / أعلام الدین، ص255/ أعلام الدین، ص455/ عدهًْ الداعی، ص147/ فقه الرضا (ص360؛ «بسوء» بدل «ان یسیء»

1 -2

(فتح/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ هُمُ الَّذِینَ أَنْکَرُوا الصُّلْحَ وَ اتَّهَمُوا رسول الله (صلی الله علیه و آله).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الظَّانِّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوءِ عَلیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوءِ منظور از این عبارت، کسانی هستند که با پیمان صلح از سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مخالفت و آن حضرت را متّهم کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص428

بحارالأنوار، ج20، ص353/ القمی، ج2، ص315/ البرهان

خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنّم را برای آنان آماده کرده و چه بد سرانجامی است

2 -1

(فتح/ 6)

السّجّاد (علیه السلام) - فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ خَسِرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًَْ یَتْرُکُ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا وَ یَرَی أَنَّ لَذَّهًَْ الرِّئَاسَهًِْ الْبَاطِلَهًِْ أَفْضَلُ مِنْ لَذَّهًِْ الْأَمْوَالِ وَ النِّعَمِ الْمُبَاحَهًِْ الْمُحَلَّلَهًِْ فَیَتْرُکُ ذَلِکَ أَجْمَعَ طَلَباً لِلرِّئَاسَهًِْ حَتَّی إِذا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّهًُْ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ فَهُوَ یَخْبِطُ خَبْطَ عَشْوَاءَ یَقُودُهُ أَوَّلُ بَاطِلٍ إِلَی أَبْعَدِ غَایَاتِ الْخَسَارَهًِْ وَ یُمِدُّهُ رَبُّهُ بَعْدَ طَلَبِهِ لِمَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ فِی طُغْیَانِهِ فَهُوَ یُحِلُّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ یُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَا یُبَالِی بِمَا فَاتَ مِنْ دِینِهِ إِذَا سَلِمَتْ لَهُ رِئَاسَتُهُ الَّتِی قَدْ یَتَّقِی مِنْ أَجْلِهَا فَأُولَئِکَ الَّذِینَ غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِینا.

امام سجّاد (علیه السلام) - همانا گروهی از مردم در دنیا و آخرت زیان می‌کنند، دنیا را برای دنیا ترک نموده و لذّت ریاست باطله را بر خوشی اموال و نعمت‌های مباح حلال ترجیح دادند و همه‌ی این‌ها را برای ریاست باطله رها نمودند، تا اینکه اگر به او گویند: «از خدا بترس، بزرگ‌منشی او را به گناه وامی‌دارد (عزّت ظاهری که با گناه به‌دست آورده او را می‌گیرد). دوزخ او را بس است و چه بد جایگاهی است! . (بقره/206) و او بی‌هدف به هر دری می‌کوبد. اوّلین باطل او را به دورترین اهداف زیان و خسارت رهبری می‌کند، و پس از آنکه درخواست کار باطل را می‌کند خداوند متعال نیز او را در طغیان می‌کشاند، پس او حرام خدا را حلال داشته و حلال خداوند را حرام می‌کند، و اگر ریاستش همان که موجب بدبختی او شده سالم بماند دیگر برایش مهمّ نیست مطلبی از دینش فوت شود، این افراد همان‌هایی هستند که خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنّم را برای آنان آماده کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص428

بحارالأنوار، ج2، ص84/ بحارالأنوار، ج71، ص184؛ «شقی» بدل «یتقی»

2 -2

(فتح/ 6)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّ الَّتِی وَقَعَتْ عَلَیْهَا اسْمُ الْمُسُوخِیَّهًِْ مِثْلَ الْقِرْدِ وَ الْخِنْزِیرِ وَ الدُّبِّ وَ أَشْبَاهِهَا إِنَّمَا هِیَ مِثْلُ مَا مَسَخَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی صُوَرِهَا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ بِإِنْکَارِهِمْ تَوْحِیدَ اللَّهِ وَ تَکْذِیبِهِمْ رُسُلَهُ.

امام رضا (علیه السلام) - امروزه در روی زمین مسخ‌شده‌ای نیست و آن‌ها را که منسوخ نامند مثل میمون و خوک و خرس و شبیهان آن‌ها؛ همانا مانند آن‌هایی هستند که خدا عزّوجلّ به قومی خشم کرد و آن‌ها را به این صورت درآورد و آن‌ها را به خاطر انکار یگانگی خدا و تکذیب رسولانش لعن کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص430

بحارالأنوار، ج58، ص115

آیه وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزیزاً حَکیماً [7]

لشکریان آسمان‌ها و زمین تنها از آن خداست و خداوند شکست‌ناپذیر و حکیم است. !

آیه إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً [8]

به یقین ما تو را گواه [بر اعمال آن‌ها] و بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده فرستادیم.

آیه لِتُؤْمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ وَ تُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلاً [9]

تا [شما مردم] به خدا و رسولش ایمان بیاورید و از او دفاع کنید و او را بزرگ دارید، و خدا را صبح و شام تسبیح گویید.

1

(فتح/ 9)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً ثُمَّ عَطَفَ بِالْمُخَاطَبَهًِْ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لِتُؤْمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ ثُمَّ عَطَفَ عَلَی نَفْسِهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ وَ تُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً مَعْطُوفاً عَلَی قَوْلِهِ لِتُؤْمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا أَرْسَلنَاکَ شَاهِدًا و مُبَشِّرًا و نَذِیرًا؛ سپس اصحابِ پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید: لتُؤْمِنُوا بِاللهِ و رَسُولهِ و تُعَزِّرُوهُ و تُوقِّرُوهُ و سپس خداوند بر ذات متعال خویش، عطف کرده و فرموده است: و تُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً و أَصِیلا که این جمله به لتُؤْمِنُوا بِاللهِ و رَسُولهِ معطوف است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص430

البرهان

آیه إِنَّ الَّذینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتیهِ أَجْراً عَظیماً [10]

کسانی که با تو بیعت می‌کنند [در حقيقت] تنها با خدا بیعت می‌نمایند، و دست خدا بالای دست آن‌هاست پس هرکس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است و آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفا کند، به‌زودی پاداش عظیمی به او خواهد داد.

سبب نزول

1

(فتح/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ نَزَلَتْ فِی بِیعَهًِْ الرِّضْوَانِ لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ اشْتَرَطَ عَلَیْهِمْ أَنْ لَا یُنْکِرُوا بَعْدَ ذَلِکَ عَلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) شَیْئاً یَفْعَلُهُ وَ لَا یُخَالِفُوهُ فِی شَیْءٍ یَأْمُرُهُمْ بِهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدَ نُزُولِ آیَهًِْ الرِّضْوَانِ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً وَ إِنَّمَا رَضِیَ عَنْهُمْ بِهَذَا الشَّرْطِ أَنْ یَفُوا بَعْدَ ذَلِکَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ مِیثَاقِهِ وَ لَا یَنْقُضُوا عَهْدَهُ وَ عَقْدَهُ فَبِهَذَا الْعَقْدِ رَضِیَ عَنْهُم.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه در بیعت رضوان نازل شد که خداوند فرموده است: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ خداوند شرط این رضایت خودش از آن¬ها راعدم انتقاد آن¬ها از هیچ‌کدام از اعمال پیامبر (صلی الله علیه و آله) وعدم مخالفت با اوامر آن حضرت دانسته است. خداوند پس از نازل‌کردن آیه‌ی بیعت رضوان، در آیه‌ی دیگری چنین فرموده است: إِنَّ الذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلی نَفْسِهِ ومَنْ أَوفَی بِمَا عَاهَدَ عَلیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیماً رضایت خداوند از آن¬ها مشروط بر این بود که پس از آن به عهد و پیمان الهی وفادار باشند و پیمان‌شکنی نکنند. چنانچه به این عهد خود وفا کنند، پروردگار از آن¬ها راضی خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص430

بحارالأنوار، ج20، ص353/ القمی، ج2، ص315؛ «العهد» بدل «العقد» / نورالثقلین

کسانی که با تو بیعت می‌کنند [در حقیقت] تنها با خدا بیعت می‌نمایند

1 -1

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - لَمَّا هَاجَرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ حَضَرَ خُرُوجُهُ إِلَی بَدْرٍ دَعَا النَّاسَ إِلَی الْبَیْعَهًِْ فَبَایَعَ کُلُّهُمْ عَلَی السَّمْعِ وَ الطَّاعَهًِْ وَ کَانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِذَا خَلَا دَعَا علیا (علیه السلام) فَأَخْبَرَهُ مَنْ یَفِی مِنْهُمْ وَ مَنْ لَا یَفِی وَ یَسْأَلُهُ کِتْمَانَ ذَلِکَ ثُمَّ دَعَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) علیا (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَالَ لَهُمْ بَایِعُونِی بَیْعَهًَْ الرِّضَا فَقَالَ حَمْزَهًُْ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی عَلَی مَا نُبَایِعُ أَ لَیْسَ قَدْ بَایَعْنَا فَقَالَ یَا أَسَدَ اللَّهِ وَ أَسَدَ رَسُولِهِ تُبَایِعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ بِالْوَفَاءِ وَ الِاسْتِقَامَهًِْ لِابْنِ أَخِیکَ إِذَنْ تَسْتَکْمِلَ الْإِیمَانَ قَالَ نَعَمْ سَمْعاً وَ طَاعَهًًْ وَ بَسَطَ یَدَهُ فَقَالَ لَهُمْ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیکُمْ عَلِیٌّ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ (رحمة الله علیه) فِی الْجَنَّهًِْ وَ فَاطِمَهًُْ سَیِّدَهًُْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ (سلام الله علیها) وَ السِّبْطَانِ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ هَذَا شَرْطٌ مِنَ اللَّهِ عَلَی جَمِیعِ الْمُسْلِمِینَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَجْمَعِینَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً ثُمَّ قَرَأَ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) - زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه هجرت کرد و لحظه‌ی خروج او به‌سوی جنگ بدر فرا رسید مردم را به بیعت فرا خواند و همه‌ی مردم با کمال میل اطاعت کردند. چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تنها می¬شد علی (علیه السلام) را فرا می¬خواند تا نام کسانی را که به عهدشان وفادار می‌ماندند و کسانی که وفادار نمی‌ماندند را به او خبر دهد و از او می‌خواست که آن را پوشیده نگه دارد. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، علی، حمزه و فاطمه (علیهم السلام) را صدا زد و به آن‌ها فرمود: «با من از روی رضایتمندی بیعت کنید». حمزه (علیه السلام) گفت: «پدر و مادرم به فدایت. نسبت به چه چیزی با تو بیعت ببندیم؟ آیا ما پیش از این با تو بیعت نبسته‌ایم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای شیر خدا و شیر رسول خدا! به خاطر خدا و رسول او از روی وفا و درستی با پسر برادرت بیعت ببند که دراین‌صورت ایمانت را کامل می‌کنی». گفت: «باشد من در خدمتم». و دستش را باز کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن‌ها فرمود: «یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیکُمْ». و در ادامه گفت: علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین و حمزه (علیه السلام) سیدالشّهداء است. جعفر دارای دو بال است که در بهشت پرواز می‌کند. فاطمه (سلام الله علیها) سرور زنان دو جهان و دو فرزندزاده پیامبر (صلی الله علیه و آله) حسن و حسین (علی‌ها السلام) سرور جوانان اهل بهشتند. این شرطی از جانب خدا بر همه‌ی مسلمانانِ جن و انس است. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً سپس این آیه را تلاوت کرد: إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللهَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص432

بحارالأنوار، ج22، ص278/ بحارالأنوار، ج65، ص395

1 -2

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - حَجَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِیعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَیْرَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهًْ… فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ قَبْلَ الْجُحْفَهًِْ بِثَلَاثَهًِْ أَمْیَالٍ أَتَاهُ جبرئیل لَی خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَهًِْ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ یا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ فِی عَلِی (علیه السلام) فقال (صلی الله علیه و آله) … مَنْ بَایَعَ فَإِنَّمَا یُبَایِعُ اللَّهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ بَایِعُوا علیا (علیه السلام) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْحَسَنَ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) کَلِمَهًًْ طَیِّبَهًًْ بَاقِیَهًًْ یُهْلِکُ اللَّهُ مَنْ غَدَرَ وَ یَرْحَمُ مَنْ وَفَی فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ الْآیَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مدینه به حج رفت، زیرا همه‌ی احکام غیر از حج و ولایت را به قوم خود تعلیم داده بود… سپس به راه خود ادامه داد تا اینکه به غدیرخم که در سه مایلی قبل از جحفه قرار دارد، رسید و درحالی‌که پنج ساعت از روز گذشته بود، جبرئیل با تهدید و نهیب و تضمین امان از مردم، از جانب خدا باز آمده و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)، خدای عزّوجلّ به تو سلام می¬رساند و می¬گوید: ای پیامبر! در مورد علی (علیه السلام) آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا [به مردم] برسان! (مائده/67) و هرکه بیعت کرده، در حقیقت با خدا بیعت کرده است؛ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ. ای مردم، از خدا پروا نموده و با علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین و با حسن و حسین و امامان (علیهم السلام) پس از ایشان که کلمه طیّبه‌ی باقیه‌ی خداوند است، بیعت کنید. خداوند هرکس را که خیانت کند به هلاکت می‌رساند و هرکس به پیمان خود وفا کند، رحم می‌کند. پس هر کس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است…

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص432

بحرالعرفان، ج15، ص48

1 -3

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النَّبِیِ (صلی الله علیه و آله) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فیهِ (علیه السلام) فِی خُطْیَهًِْ الْغَدِیرِ: مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ بَیَّنْتُ لَکُمْ وَ أَفْهَمْتُکُمْ وَ هَذَا عَلِیٌ (علیه السلام) یُفْهِمُکُمْ بَعْدِی أَلَا وَ إِنَ عِنْدَ انْقِضَاءِ خُطْبَتِی أَدْعُوکُمْ إِلَی مُصَافَقَتِی عَلَی بَیْعَتِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ ثُمَّ مُصَافَقَتِهِ بَعْدِی أَلَا إِنِّی قَدْ بَایَعْتُ اللَّهَ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَدْ بَایَعَنِی وَ أَنَا آخِذُکُمْ بِالْبَیْعَهًِْ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ الْآیَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای مردم، من گفتنی¬ها را گفتم و آن¬ها را به شما فهماندم و این علی (علیه السلام) است که پس از من به شما می¬فهماند؛ بدانید که پس از پایان خطبه¬ام از شما دعوت خواهم کرد به‌عنوان بیعت با علی (علیه السلام) و اقرار به امامت او با من دست دهید و سپس با علی (علیه السلام) دست دهید. بدانید که من با خدا بیعت کردم و علی (علیه السلام) با من بیعت نمود و من از جانب خدای عزّوجلّ از شما برای علی (علیه السلام) بیعت می¬گیرم که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص432

بحارالأنوار، ج37، ص214/ نورالثقلین

1 -4

(فتح/ 10)

الباقر (علیه السلام) - لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ أَذَان الی ان قال (علیه السلام) وَ لَا تُبَایِعُ إِلَّا مِنْ وَرَاءِ ثَوْبِهَا.

امام باقر (علیه السلام) -… زنان در هنگام بیعت پارچه‌ای به دست می‌گرفتند و بیعت می‌نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص434

نورالثقلین

بیعهًْ حضرت قائم

1

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا… یَقِفُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیَصْرُخُ صَرْخَهًًْ فَیَقُولُ یَا مَعَاشِرَ نُقَبَائِی وَ أَهْلَ خَاصَّتِی وَ مَنْ ذَخَرَهُمُ اللَّهُ لِنُصْرَتِی قَبْلَ ظُهُورِی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ائْتُونِی طَائِعِینَ فَتَرِدُ صَیْحَتُهُ (علیه السلام) عَلَیْهِمْ وَ هُمْ عَلَی مَحَارِیبِهِمْ وَ عَلَی فُرُشِهِمْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا فَیَسْمَعُونَهُ فِی صَیْحَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ فِی أُذُنِ کُلِّ رَجُلٍ فَیَجِیئُونَ نَحْوَهَا وَ لَا یَمْضِی لَهُمْ إِلَّا کَلَمْحَهًِْ بَصَرٍ حَتَّی یَکُونَ کُلُّهُمْ بَیْنَ یَدَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النُّورَ فَیَصِیرُ عَمُوداً مِنَ الْأَرْضِ إِلَی السَّمَاءِ فَیَسْتَضِیءُ بِهِ کُلُّ مُؤْمِنٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ نُورٌ مِنْ جَوْفِ بَیْتِهِ فَتَفْرَحُ نُفُوسُ الْمُؤْمِنِینَ بِذَلِکَ النُّورِ وَ هُمْ لَا یَعْلَمُونَ بِظُهُورِ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) ثُمَّ یُصْبِحُونَ وُقُوفاً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُمْ ثَلَاثُمِائَهًٍْ وَ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا بِعِدَّهًِْ أَصْحَابِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ بَدْرٍ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ یَا سَیِّدِی فَاثْنَانِ وَ سَبْعُونَ رَجُلًا الَّذِینَ قُتِلُوا مَعَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) یَظْهَرُونَ مَعَهُمْ قَالَ یَظْهَرُ مِنْهُمْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفاً مُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ عَلَیْهِ عِمَامَهًٌْ سَوْدَاءُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَبِغَیْرِ سُنَّهًِْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بَایَعُوا لَهُ قَبْلَ ظُهُورِهِ وَ قَبْلَ قِیَامِهِ فَقَالَ (علیه السلام) یَا مُفَضَّلُ کُلُّ بَیْعَهًٍْ قَبْلَ ظُهُورِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَبَیْعَتُهُ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ خَدِیعَهًٌْ لَعَنَ اللَّهُ الْمُبَایِعَ لَهَا وَ الْمُبَایَعَ لَهُ بَلْ یَا مُفَضَّلُ یُسْنِدُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظَهْرَهُ إِلَی الْحَرَمِ وَ یَمُدُّ یَدَهُ فَتُرَی بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَ یَقُولُ هَذِهِ یَدُ اللَّهِ وَ عَنِ اللَّهِ وَ بِأَمْرِ اللَّهِ ثُمَّ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَهًَْ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ الْآیَهًَْ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: «از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریّت حضرت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند، آنگاه در بین رکن و مقام می‌ایستد و با صدای رسا می‌گوید: «ای نقبا و مردمی که به من نزدیک هستید! و‌ای کسانی که خداوند شما را پیش از ظهور من در روی زمین برای یاری من ذخیره کرده است! برای اطاعت از من به‌سوی من بیایید! صدای او به این افراد می‌رسد و آن‌ها در شرق و غرب عالم، بعضی در محراب عبادت و گروهی خوابیده‌اند، با این وصف با یک صدا که می‌شنوند و با یک چشم‌به‌هم‌زدن، در بین رکن و مقام نزد او خواهند بود. سپس خداوند به نور دستور می‌دهد که به صورت عمودی از زمین تا آسمان جلوه کند و هرکه ساکن زمین است، از آن نور مستفیض می‌شود و نور از میان خانه‌اش بر وی می‌درخشد و از این نور دل‌های مؤمنین مسرور می‌گردد، درحالی‌که هنوز آن‌ها نمی‌دانند که قائم ما اهل‌بیت ظهور کرده است. ولی چون صبح شود، همه در برابر قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهند بود و آن‌ها سیصدوسیزده مرد به تعداد لشکر پیغمبر در روز جنگ بدر هستند». مفضّل گفت: «آقا! آیا آن هفتادودو نفر که با امام حسین (علیه السلام) در کربلا شهید شدند هم با آن‌ها ظهور می‌کنند؟ فرمود: «فقط حسین‌بن‌علی (علیه السلام) با دوازده هزار نفر از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام)، درحالی‌که حضرت عمامه‌ی سیاه پوشیده است، ظهور می‌کند». عرض کردم: «آقا! آیا مردم به غیر روش و سنّت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قبل از ظهور و قیامش با امام حسین (علیه السلام) بیعت می‌کنند»؟ فرمود: «ای مفضّل! هر بیعتی قبل از ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، کفر و نفاق و نیرنگ است؛ خداوند بیعت‌کننده و بیعت‌گیرندگان آن را لعنت کند. بلکه‌ای مفضّل! تکیه به خانه‌ی خدا می‌دهد و دستش را دراز می‌کند و نوری که ضرری برای خود حضرت ندارد، از آن می‌جهد و می‌گوید: این دست خدا و از جانب خدا و به امر خداست. سپس این آیه را می‌خواند: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص434

بحارالأنوار، ج53، ص1

2

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عن الصادق (علیه السلام) فی حدیث ظهور القائم: (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَا مُفَضَّلُ یُسْنِدُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظَهْرَهُ إِلَی الْحَرَمِ وَ یَمُدُّ یَدَهُ فَتُرَی بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَ یَقُولُ هَذِهِ یَدُ اللَّهِ وَ عَنِ اللَّهِ وَ بِأَمْرِ اللَّهِ ثُمَّ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَهًَْ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ الْآیَهًَْ فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یُقَبِّلُ یَدَهُ جَبْرَئِیلَ ثُمَّ یُبَایِعُه.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی حدیث ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف): ای مفضّل! تکیه به خانه‌ی خدا می‌دهد و دستش را دراز می‌کند و نوری از آن می‌جهد و می‌گوید: این دست خدا و از جانب خدا و به امر خداست سپس این آیه را می‌خواند: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ اوّل کسی که دست او را می‌بوسد، جبرئیل است، و با ایشان بیعت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص434

بحارالأنوار، ج53، ص8

شباهت بیعت خدا با بیعت پیامبر

1

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌بَزِیعٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَأْسَفُ کَأَسَفِنَا وَ لَکِنَّهُ خَلَقَ أَوْلِیَاءَ لِنَفْسِهِ یَأْسَفُونَ وَ یَرْضَوْنَ وَ هُمْ مَخْلُوقُونَ مَرْبُوبُونَ فَجَعَلَ رِضَاهُمْ رِضَا نَفْسِهِ وَ سَخَطَهُمْ سَخَطَ نَفْسِهِ لِأَنَّهُ جَعَلَهُمُ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهِ وَ الْأَدِلَّاءَ عَلَیْهِ فَلِذَلِکَ صَارُوا کَذَلِکَ وَ لَیْسَ أَنَّ ذَلِکَ یَصِلُ إِلَی اللَّهِ کَمَا یَصِلُ إِلَی خَلْقِهِ لَکِنْ هَذَا مَعْنَی مَا قَالَ مِنْ ذَلِکَ وَ قَدْ قَالَ مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ بَارَزَنِی بِالْمُحَارَبَهًِْ وَ دَعَانِی إِلَیْهَا وَ قَالَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ قَالَ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَکُلُّ هَذَا وَ شِبْهُهُ عَلَی مَا ذَکَرْتُ لَک.

امام صادق (علیه السلام) - از حمزهًْ‌بن‌بزیع روایت شده است: که امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: امّا هنگامی‌که ما را به خشم آوردند، از آن‌ها انتقام گرفتیم. (زخرف/55) » فرمود: «خداوند مانند ما غم و غصّه نمی‌خورد؛ بلکه او اولیایی را برای خودش آفریده است که اندوهگین و شاد می‌شوند. آن‌ها آفریده و تربیت شده‌اند. خداوند، رضایت آن‌ها را به‌عنوان رضایت خودش و خشم آن‌ها را به‌عنوان خشم خودش قرار داده است. زیرا به آن‌ها دستور داده است تا مردم را به‌سوی او دعوت کنند و راهنمایانی برای مردم به‌سوی او باشند. به همین دلیل آن‌ها به چنان جایگاهی دست یافته‌اند. این بدان معنی نیست که خداوند مانند انسان‌ها شاد یا غمگین می‌شود؛ بلکه این، معنای آیه‌ی فوق است. خداوند همچنین فرموده است: «هرکس به یکی از اولیای من اهانت کند، آشکارا با من به جنگ برخاسته و مرا به جنگ با خودش دعوت کرده است. پروردگار در قرآن کریم فرموده است: کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است. (نساء/80) همچنین در آیه‌ی دیگری می‌فرماید: إِنَّ الذِینَ یبَایعُونَکَ إِنَّمَا یبَایعُونَ اللهَ یدُ اللهِ فَوقَ أَیدِیهِمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص436

الکافی، ج1، ص144/ بحارالأنوار، ج4، ص65/ التوحید، ص168/ معانی الأخبار، ص19

بیعت امام رضا

1

(فتح/ 10)

الرّضا (علیه السلام) - أَنَ الْمَأْمُونَ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَأْخُذَ الْبَیْعَهًَْ لِنَفْسِهِ بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ وَ لِأَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) بِوَلَایَهًِْ الْعَهْدِ وَ لِفَضْلِ‌بْنِ‌سَهْلٍ بِالْوِزَارَهًِْ أَمَرَ بِثَلَاثَهًِْ کَرَاسِیَّ فَنُصِبَتْ لَهُمْ فَلَمَّا قَعَدُوا عَلَیْهَا أَذِنَ لِلنَّاسِ فَدَخَلُوا یُبَایِعُونَ فَکَانُوا یَصْفِقُونَ بِأَیْمَانِهِمْ عَلَی أَیْمَانِ الثَّلَاثَهًِْ مِنْ أَعْلَی الْإِبْهَامِ إِلَی الْخِنْصِرِ وَ یَخْرُجُونَ حَتَّی بَایَعَ فِی آخِرِ النَّاسِ فَتًی مِنَ الْأَنْصَارِ فَصَفَقَ بِیَمِینِهِ مِنْ أَعْلَی الْخِنْصِرِ إِلَی أَعْلَی الْإِبْهَامِ فَتَبَسَّمَ أَبُوالْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ: کُلُّ مَنْ بَایَعَنَا بَایَعَ بِفَسْخِ الْبَیْعَهًِْ غَیْرَ هَذَا الْفَتَی فَإِنَّهُ بَایَعَنَا بِعَقْدِهَا. فَقَالَ الْمَأْمُونُ: وَ مَا فَسْخُ الْبَیْعَهًِْ مِنْ عَقْدِهَا. قَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام): عَقْدُ الْبَیْعَهًِْ هُوَ مِنْ أَعْلَی الْخِنْصِرِ إِلَی أَعْلَی الْإِبْهَامِ وَ فَسْخُهَا مِنْ أَعْلَی الْإِبْهَامِ إِلَی أَعْلَی الْخِنْصِرِ. قَالَ: فَمَاجَ النَّاسُ فِی ذَلِکَ وَ أَمَرَ الْمَأْمُونُ بِإِعَادَهًِْ النَّاسِ إِلَی الْبَیْعَهًِْ عَلَی مَا وَصَفَهُ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) وَ قَالَ النَّاسُ: کَیْفَ یَسْتَحِقُّ الْإِمَامَهًَْ مَنْ لَا یَعْرِفُ عَقْدَ الْبَیْعَهًِْ إِنَّ مَنْ عَلِمَ لَأَوْلَی بِهَا مِمَّنْ لَا یَعْلَمُ؟ قَالَ: فَحَمَلَهُ ذَلِکَ عَلَی مَا فَعَلَهُ مِنْ سَمِّهِ.

امام رضا (علیه السلام) - وقتی مأمون خواست برای خود به خلافت و برای امام رضا (علیه السلام) به ولایتعهدی و برای فضل‌بن‌سهل به وزارت بیعت بگیرد، دستور داد سه کرسی گذاشتند. وقتی هرکدام بر کرسی خود قرار گرفتند، به مردم اجازه‌ی ورود داد. مردم وارد شدند و شروع به بیعت کردند و با دست راست، از بالای انگشت شست تا انگشت کوچک بر دست راست هریک از این سه نفر می‌گذاشتند و خارج می‌شدند. تا بالأخره جوانی از انصار در آخر بیعت کرد و دست راست خود را از انگشت کوچک تا بالای شست بر دست آن‌ها گذاشت. امام رضا (علیه السلام) تبسّم کرد و آنگاه فرمود: «هرکس با ما بیعت کرد، بیعتی کرد که آن را بشکند، جز این جوان که بیعت محکم و پایدار کرد». مأمون گفت: «شکستن و پایداری بیعت از کجا معلوم شد»؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «پایداری بیعت از بالای انگشت کوچک تا بالای انگشت شست است و فسخ بیعت از بالای شست تا بالای انگشت کوچک است». مردم با شنیدن این جریان با یکدیگر به صحبت پرداختند. مأمون دستور داد برگردند و آن‌طوری که امام رضا (علیه السلام) دستور می‌دهد بیعت کنند. مردم می‌گفتند: «از کجا لیاقت امامت دارد کسی که شیوه‌ی بیعت‌کردن را نمی‌داند؟ کسی که می‌داند از او شایسته‌تر است. این سخنان باعث شد که مأمون، امام رضا (علیه السلام) را مسموم کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص436

عیون أخبارالرضا (ج2، ص239/ نورالثقلین

2

(فتح/ 10)

الرّضا (علیه السلام) - فِی بَیْعَهًِْ النَّاسِ لِلرّضَا (علیه السلام) عِنْدَ الْمَأمُونِ وَ فِیهِ جَلَسَ الْمَأْمُونُ وَ وَضَعَ لِلرِّضَا (علیه السلام) وِسَادَتَیْنِ عَظیِمَتَیْنِ حَتَّی لَحِقَ بِمَجْلِسِهِ وَ فَرْشِهِ وَ أَجْلَسَ الرِّضَا (علیه السلام) عَلَیْهِمَا فِی الْخُضْرَهًِْ وَ عَلَیْهِ عِمَامَهًٌْ وَ سَیْفٌ ثُمَّ أَمَرَ ابْنَهُ الْعَبَّاسَ‌بْنَ‌الْمَأْمُونِ أَنْ یُبَایِعَ لَهُ أَوَّلَ النَّاسِ فَرَفَعَ الرِّضَا (علیه السلام) یَدَهُ فَتَلَقَّی

بِظَهْرِهَا وَجْهَ نَفْسِهِ وَ بِبَطْنِهَا وُجُوهَهُمْ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ: ابْسُطْ یَدَکَ لِلْبَیْعَهًِْ. وَ قَالَ لَهُ الرِّضَا (علیه السلام) إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَکَذَا کَانَ یُبَایِعُ فَبَایَعَهُ النَّاسُ وَ یَدُهُ فَوْقَ أَیْدِیهِم.

امام رضا (علیه السلام) - در جریان بیعت‌کردن مردم با امام رضا (علیه السلام) نزد مأمون آمده است: مأمون نشست و برای امام رضا (علیه السلام) دو پشتی بزرگ نزدیک خود قرار داده بود آن جناب با لباس سبز در جایگاه خود نشست؛ عمّامه‌ای بر سر داشت و شمشیری بر کمر آویخته بود، مأمون دستور داد که اوّلین شخص پسرش عبّاس‌بن‌مأمون بیعت کند، امام (علیه السلام) دست خود را طوری بلند کرد که پشت دست آن جناب مقابل صورت خودش و کف دست رو به مردم بود. مأمون گفت: «دست خود را برای بیعت بگشایید». فرمود: «پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این چنین بیعت می‌کرد». مردم بیعت کردند؛ دست امام رضا (علیه السلام) بالای دست آن‌ها بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص436

بحارالأنوار، ج49، ص146/ نورالثقلین

زیارت

1

(فتح/ 10)

الرّضا (علیه السلام) - الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَقُولُ فِی الْحَدِیثِ الَّذِی یَرْوِیهِ أَهْلُ الْحَدِیث أَنَّ الْمُؤْمِنِینَ یَزُورُونَ رَبَّهُمْ مِنْ مَنَازِلِهِمْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ (علیه السلام) یَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَضَّلَ نَبِیَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ طَاعَتَهُ وَ مُبَایَعَتَهُ مُبَایَعَتَهُ وَ زِیَارَتَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ زِیَارَتَهُ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ وَ قَالَ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ وَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی فَقَدْ زَارَ اللَّهَ وَ دَرَجَهًُْ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی الْجَنَّهًِْ أَرْفَعُ الدَّرَجَاتِ فَمَنْ زَارَهُ إِلَی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّهًِْ مِنْ مَنْزِلِهِ فَقَدْ زَارَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

امام رضا (علیه السلام) - اباصلت گوید: «به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! درباره‌ی حدیثی که اهل حدیث آن را روایت می¬کنند: «مؤمنان در بهشت در منزل‌های خود پروردگار خود را زیارت می¬کنند، چه می‌فرمایید؟ امام فرمود: «ای اباصلت! به‌درستی که خدای تبارک‌وتعالی پیامبرش محمّد (صلی الله علیه و آله) را بر همه‌ی آفریدگانش از پیامبران و فرشتگان برتری داد و اطاعت او را اطاعت خود و متابعت او را متابعت خود و زیارت او را در دنیا و آخرت زیارت خود قرار داد. و فرمود: کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است. (نساء/80) و فرموده است: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکس مرا در حیات من یا بعد از وفات من زیارت کند در حقیقت خدای تعالی را زیارت کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص438

بحارالأنوار، ج4، ص3/ الاحتجاج، ج2، ص408/ نورالثقلین/ الأمالی للصدوق، ص460؛ «متابعته» بدل «مبایعته» / التوحید، ص117؛ «متابعته» بدل «مبایعته» / عیون أخبارالرضا (ج1، ص115

دست خدا بالای دست آن‌هاست

2 -1

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا عَیْنُ اللَّهِ وَ أَنَا یَدُ اللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّه.

امام علی (علیه السلام) - منم چشم خدا، منم دست خدا، منم جنب خدا (یعنی به خدا نزدیکم و مردم باید از ناحیه‌ی من به خدا تقرّب جویند) منم باب خدا (هرکه معرفت و خشنودی خدا را طلب کند باید از طریق من وارد شود).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص438

الکافی، ج1، ص145/ نورالثقلین

2 -2

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا عِلْمُ اللَّهِ وَ أَنَا قَلْبُ اللَّهِ الْوَاعِی وَ لِسَانُ اللَّهِ النَّاطِقُ وَ عَیْنُ اللَّهِ النَّاظِرَهًُْ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا یَدُ اللَّه.

امام علی (علیه السلام) - منم علم خدا و منم قلب واعی خدا یعنی دل خدا که حافظ و نگاهدارنده است و زبان گویای خدا و چشم خدا و جنب و پهلوی خدا و منم دست خدا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص438

بحارالأنوار، ج24، ص198

2 -3

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - أَمَّا ن فَکَانَ نَهَراً فِی الْجَنَّهًِْ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَهُ: کُنْ مِدَاداً. فَکَانَ مِدَاداً ثُمَ أَخَذَ شَجَرَهًًْ فَغَرَسَهَا بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ وَ الْیَدُ الْقُوَّهًُْ وَ لَیْسَ بِحَیْثُ تَذْهَبُ إِلَیْهِ الْمُشَبِّهَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - و امّا نون؛ عبارت است از نهری در بهشت که آبش از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است؛ حق‌تعالی به این آب می‌فرماید: «مرکّب شو»! پس بلافاصله مرکّب می‌گردد، سپس درختی را با دستش می‌کارد [امام (علیه السلام) برای رفع شبهه‌ای که برای گروه مشبّهه پیش آمده بلافاصله فرمود: مقصود از «ید» قوّه و قدرت است نه آن معنایی که در توهّم گروه مشبّهه می‌باشد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص438

بحارالأنوار، ج54، ص368/ نورالثقلین

پس هرکس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است

3 -1

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی کِتَابِهِ الَّذِی کَتَبَهُ إِلَی شِیعَتِهِ وَ یَذْکُرُ فِیهِ خُرُوجَ عَائِشَهًَْ إِلَی الْبَصْرَهًِْ وَ عِظَمَ خَطَإِ طَلْحَهًَْ وَ الزُّبَیْرِ فَقَالَ وَ أَیُّ خَطِیئَهًٍْ أَعْظَمُ مِمَّا أَتَیَا أَخْرَجَا زَوْجَهًَْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنْ بَیْتِهَا وَ کَشَفَا عَنْهَا حِجَاباً سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ صَانَا حَلَائِلَهُمَا فِی بُیُوتِهِمَا مَا أَنْصَفَا لَا لِلَّهِ وَ لَا لِرَسُولِهِ مِنْ أَنْفُسِهِمَا ثَلَاثُ خِصَالٍ مَرْجِعُهَا عَلَی النَّاسِ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْبَغْیُ وَ الْمَکْرُ وَ النَّکْثُ قَالَ اللَّهُ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْیُکُمْ عَلی أَنْفُسِکُمْ وَ قَالَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ قَالَ وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ وَ قَدْ بَغَیا علینَا وَ نَکَثَا بَیْعَتِی وَ مَکَرَا بِی.

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نامه‌ای به شیعیان خویش نوشته و در آن متذکّر خروج عایشه به بصره شده و اشتباهات فاحش طلحه و زبیر را برشمرده و فرمود: «چه خطایی عظیم‌تر از این عمل این دو نفر است که همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از خانه‌ی خویش بیرون آورده و حجاب و پوششی که خداوند برای وی قرار داده بود را کشف نموده‌اند درحالی‌که همسران خویش را در خانه محافظت می‌کردند. ایشان برای خداوند و رسولش در سه مورد انصاف را رعایت ننمودند که در کتاب خداوند بازگشت آن به مردم است و آن اعمال ظلم و مکر و عهدشکنی است؛ خداوند تعالی می‌فرماید: ای مردم! ستم‌های شما، به زیان خود شماست! . (یونس/23) و فرمود: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ و فرمود: امّا این نیرنگ‌ها تنها دامان صاحبانش را می‌گیرد. (فاطر/43) و این افراد بر من ستم نموده و پیمان‌شکنی کرده و برعلیه من مکر نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص440

بحارالأنوار، ج32، ص107/ القمی، ج2، ص210/ نورالثقلین/ خصایص الأیمهًْ (ص101؛ «قال امیرالمومنین… انفسهما» محذوف و «قدبغیا… مکرابی» محذوف

3 -2

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کُنَّ عَلَیْهِ الْمَکْرُ وَ النَّکْثُ وَ الْبَغْیُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ مَکْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِینَ وَ قَالَ جَلَّ وَ عَزَّ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ قَالَ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْیُکُمْ عَلی أَنْفُسِکُمْ مَتاعَ الْحَیاةِ الدُّنْیا.

امام صادق (علیه السلام) - سه چیز در هرکس باشد به ضرر اوست: مکر، پیمان‌شکنی و ستم. و این‌ها به دلیل فرموده خدا است: امّا این نیرنگ‌ها تنها دامان صاحبانش را می‌گیرد. (فاطر/43) مکر و حیله‌بازی بد جز صاحب خود را فرانمی‌گیرد. بنگر عاقبت توطئه‌ی آن‌ها چه شد، که ما آن‌ها و قومشان همگی را نابود کردیم. (نمل/51) و خداوند فرموده: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ و فرموده است: ای مردم! ستم‌های شما، به زیان خود شماست! از زندگی دنیا بهره [می‌برید]. (یونس/23) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص440

بحارالأنوار، ج75، ص229/ تحف العقول، ص315

3 -3

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَمْسَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی مَنْ کُنَّ فِیهِ کُنَّ عَلَیْهِ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ: النَّکْثُ وَ الْمَکْرُ وَ الْبَغْیُ وَ الْخِدَاعُ وَ الظُّلْمُ فَأَمَّا النَّکْثُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پنج خصلت است که در کتاب خدا ذکر شده؛ هرکس دارای آن‌ها باشد ضرر آن‌ها به صاحبانش برمی‌گردد. گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن پنج‌چیز کدام است»؟ فرمود: «عهدشکستن، مکرکردن، ستم‌نمودن، فریب‌دادن و ظلم‌نمودن است». پس آن حضرت آیات شریفه این پنج خصلت را قرائت فرمود: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص440

معدن الجواهر، ص48

3 -4

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الطَّبَرِیِّ… أَرْسَلَ طَلْحَهًُْ وَ الزُّبَیْرُ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) قَبْلَ خُرُوجِهِمَا إِلَی مَکَّهًَْ مَعَ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌طَلْحَهًْ ثُمَّ جَاءَاهُ علیا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنَاهُ فِی الْخُرُوجِ إِلَی مَکَّهًَْ لِلْعُمْرَهًِْ فَأَذِنَ لَهُمَا بَعْدَ أَنْ أَحْلَفَهُمَا أَنْ لَا یَنْقُضَا بَیْعَتَهُ وَ لَا یَغْدِرَا بِهِ وَ لَا یَشُقَّا عَصَا الْمُسْلِمِینَ وَ لَا یُوقِعَا الْفُرْقَهًَْ بَیْنَهُمْ وَ أَنْ یَعُودَا بَعْدَ الْعُمْرَهًِْ إِلَی بُیُوتِهِمَا بِالْمَدِینَهًِْ فَحَلَفَا عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ ثُمَّ خَرَجَا فَفَعَلَا مَا فَعَلَا قَالَ وَ لَمَّا خَرَجَا قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِأَصْحَابِهِ وَ اللَّهِ مَا یُرِیدَانِ الْعُمْرَهًَْ وَ إِنَّمَا یُرِیدَانِ الْغَدْرَهًَْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً.

امام علی (علیه السلام) - از طبری روایت شده است: … طلحه و زبیر قبل از خروج به‌سمت مکّه و قیام برعلیه حضرت علی (علیه السلام) دنبال آن حضرت فرستاده و محمّدبن‌طلحه نیز همراه آن‌ها بود… سپس خدمت علی (علیه السلام) آمده و از آن حضرت برای تشرّف به مکّه برای انجام اعمال عمره اجازه خواستند. آن حضرت بعد از اینکه از ایشان خواست که پیمان‌شکنی نکنند و بر وی ستم روا ندارند و بین امّت اسلام اختلاف نیندازند و بعد از انجام اعمال عمره به خانه‌ی خویش در مدینه باز گردند به ایشان اجازه داده و آن دونفر قسم یاد نمودند و از شهر خارج شدند و آنچه را می‌خواستند مرتکب شدند و چون ایشان از محضر امیرالمؤمنین (علیه السلام) خارج شدند آن حضرت به اصحاب خویش فرمود: «به خدا قسم این دو قصد به‌جا آوردن حج عمره ندارند بلکه قصد خروج در سر دارند و فرمود: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهِ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص440

بحارالأنوار، ج32، ص24/ بحارالأنوار، ج32، ص33؛ «بتفاوت» / الجمل، ص437؛ «بتفاوت» / الکافیهًْ، ص15؛ «بتفاوت»

3 -5

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ (رحمة الله علیه) قَالَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ عَرَفَهًَْ فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَ اللَّهَ بَاهَی بِکُمُ الْیَوْمَ لِیَغْفِرَ لَکُمْ عَامَّهًًْ وَ یَغْفِرُ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ فَقَالَ: ادْنُ مِنِّی یَا عَلِیُّ (علیه السلام) فَدَنَا فَأَخَذَ بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ: إِنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَطَاعَکَ وَ تَوَلَّاکَ مِنْ بَعْدِی وَ إِنَّ

الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَنْ عَصَاکَ وَ نَصَبَ لَکَ الْعَدَاوَهًَْ مِنْ بَعْدِی وَ رَوَوْا عَنْ أَبِی‌أَیُّوبَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ بَاهَی بِکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ فَغَفَرَ لَکُمْ عَامَّهًًْ وَ غَفَرَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ فَأَمَّا الْعَامَّهًُْ فَفِیهِمْ مَنْ یُحْدِثُ بَعْدِی أَحْدَاثاً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ أَمَّا الْخَاصَّهًُْ فَطَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سلمان (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در روز عرفه در بین اصحاب چنین فرمود: «ای مردم همانا خداوند در این روز به شما مباهات می‌کند تا همگی شما را مورد مغفرت خویش قرار دهد و علی (علیه السلام) را مشمول غفران خاص خویش سازد». سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام) نزدیک من بیا». و آن حضرت جلو آمد و پیامبر دست علی (علیه السلام) را گرفته و فرمود: «حقیقتا خوشبخت کسی است که بعد از من از تو اطاعت نماید و تو را دوست داشته باشد و بدبخت به تمام معنا آن است که بعد از من با تو مخالفت نموده و با تو دشمنی کند». و از ابوایّوب نیز این‌گونه روایت شده است. با این تفاوت که فرمود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر ما وارد شده و فرمود: «ای مردم خداوند در این روز بر شما مباهات نموده و شما را به صورت عمومی و علی (علیه السلام) را به صورت خاص مشمول مغفرت خویش نموده است. امّا غفران عمومی این است که در بین امّت بعد از من اموری حادث می‌گردد که خداوند فرموده است: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ امّا مغفرت خاص این است که هرکس از علی (علیه السلام) پیروی نماید درحقیقت از من پیروی نموده و سرپیچی از امر او سرپیچی از دستور من است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص440

تقریب المعارف، ص203

3 -6

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - اتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ اثْبُتُوا عَلَی مَا أَمَرَکُمْ بِهِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنْ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ مِنَ الْإِیمَانِ بِنُبُوَّهًِْ محمد (صلی الله علیه و آله) رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ مِنَ الِاعْتِقَادِ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَلِیِّ اللَّهِ وَ لَا یَغُرَّنَّکُمْ صَلَاتُکُمْ وَ صِیَامُکُمْ وَ عِبَادَتُکُمُ السَّالِفَهًُْ إِنَّمَا تَنْفَعُکُمْ إِنْ وَافَیْتُمُ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ فَمَنْ وَفَی وُفِیَ لَهُ وَ تَفْضُلُ بِالْإِفْضَالِ عَلَیْهِ وَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ اللَّهُ وَلِیُّ الِانْتِقَامِ مِنْهُ وَ إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِخَوَاتِیمِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - تقوای خدا را پیشه کنید و در راه فرمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی توحید و ایمان به نبوّت محمّد رسول خدا و اعتقاد به ولایت علی ولی الله پایدار باشید. مبادا شما را نماز و روزه و عبادت‌های گذشته‌تان بفریبد. و آنچه به شما سود می‌بخشد؛ وفا نمودن به عهد و پیمان است. اگر وفا کردید نسبت به شما وفا خواهد شد و مورد محبّت قرار می‌گیرید. پس هرکس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است. خداوند انتقام‌گیرنده از اوست و اعمال شما در آخر آن معلوم خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص442

بحارالأنوار، ج9، ص328

3 -7

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی النَّبِیِّ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّ الْعَلِیَّ الْأَعْلَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّ أَبَا جَهْلٍ وَ الْمَلَأَ مِنْ قُرَیْشٍ قَدْ دَبَّرُوا یُرِیدُونَ قَتْلَکَ وَ أَمَرَکَ أَنْ تُبِیتَ علیا (علیه السلام) فِی مَوْضِعِکَ وَ قَالَ لَکَ إِنَّ مَنْزِلَتَهُ مَنْزِلَهًُْ إِسْمَاعِیلَ الذَّبِیحِ مِنْ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ (علیه السلام) یَجْعَلُ نَفْسَهُ لِنَفْسِکَ فِدَاءً وَ رُوحَهُ لِرُوحِکَ وِقَاءً وَ أَمَرَکَ أَنْ تَسْتَصْحِبَ أَبَابَکْرٍ ثُمَّ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِأَبِی‌بَکْرٍ أَ رَضِیتَ أَنْ تَکُونَ مَعِی یَا أَبَا بَکْرٍ تُطْلَبُ کَمَا أُطْلَبُ وَ تُعْرَفُ بِأَنَّکَ أَنْتَ الَّذِی تَحْمِلُنِی عَلَی مَا أَدَّعِیهِ فَتَحْمِلُ عَنِّی أَنْوَاعَ الْعَذَابِ قَالَ أَبُو بَکْرٍ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَمَّا أَنَا لَوْ عِشْتُ عُمُرَ الدُّنْیَا أُعَذَّبُ فِی جَمِیعِهَا أَشَدَّ عَذَابٍ لَا یَنْزِلُ عَلَیَّ مَوْتٌ مُرِیحٌ وَ لَا مَنْهَجٌ مُتِیحٌ وَ کَانَ ذَلِکَ فِی مَحَبَّتِکَ لَکَانَ ذَلِکَ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَنَعَّمَ فِیهَا یَا أَبَا بَکْرٍ إِنَّ مَنْ عَاهَدَ ثُمَّ لَمْ یَنْکُثْ وَ لَمْ یُغَیِّرْ وَ لَمْ یُبَدِّلْ وَ لَمْ یَحْسُدْ مَنْ قَدْ أَبَانَهُ اللَّهُ بِالتَّفْضِیلِ فَهُوَ مَعَنَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی وَ إِذَا أَنْتَ مَضَیْتَ عَلَی طَرِیقَهًٍْ یُحِبُّهَا مِنْکَ رَبُّکَ وَ لَمْ تَتْبَعْهَا بِمَا یُسْخِطُ وَ وَافَیْتَهُ بِهَا إِذَا بَعَثَکَ بَیْنَ یَدَیْهِ کُنْتَ لِوَلَایَهًِْ اللَّهِ مُسْتَحِقّاً وَ لِمُرَافَقَتِنَا فِی تِلْکَ الْجِنَانِ مُسْتَوْجِباً انْظُرْ أَبَا بَکْرٍ فَنَظَرَ فِی آفَاقِ السَّمَاءِ فَرَأَی أَمْلَاکاً مِنْ نَارٍ عَلَی أَفْرَاسٍ مِنْ نَارٍ بِأَیْدِیهِمْ رِمَاحٌ مِنْ نَارٍ وَ کُلٌّ یُنَادِی یا محمد (صلی الله علیه و آله)

مُرْنَا بِأَمْرِکَ فِی مُخَالِفِیکَ نُطَحْطِحُهُم ثُمَّ قَالَ تَسَمَّعْ عَلَی الْبِحَارِ فَأُحْضِرَتِ الْبِحَارُ بِحَضْرَتِهِ وَ صَاحَتِ أَمْوَاجُهَا یا محمد (صلی الله علیه و آله) مُرْنَا بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ نَمْتَثِلْهُ ثُمَّ سَمِعَ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ الْجِبَالَ وَ الْبِحَارَ کُلٌّ یَقُولُ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مَا أَمَرَکَ رَبُّکَ بِدُخُولِ الْغَارِ لِعَجْزِکَ عَنِ الْکُفَّارِ وَ لَکِنِ امْتِحَاناً وَ ابْتِلَاءً لِیُخَلِّصَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ مِنْ عِبَادِهِ وَ إِمَائِهِ بِأَنَاتِکَ وَ صَبْرِکَ وَ حِلْمِکَ عَنْهُمْ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مَنْ وَفَی بِعَهْدِکَ فَهُوَ مِنْ رُفَقَائِکَ فِی الْجِنَانِ وَ مَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ هُوَ مِنْ قُرَنَاءِ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ فِی طَبَقَاتِ النِّیرَان.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وحی نمود که‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله) خداوند بلند مرتبه به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید که ابوجهل و گروهی از قریش این‌گونه برنامه‌ریزی نموده‌اند که تو را به قتل برسانند لذا پروردگار تو را مأمور ساخته که علی (علیه السلام) را در بستر خود بخوابانی. و فرود: «منزلت علی (علیه السلام) همانند مرتبه‌ی اسماعیل (علیه السلام) ذبیح فرزند ابراهیم خلیل (علیه السلام) است چون نفس و جان خویش را فدای نفس و جان تو می‌نماید و خداوند به تو دستور می‌دهد که ابوبکر را با خود همراه سازی». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ابوبکر فرمود: «آیا میل داری با من همراه شوی درحالی‌که ببازخواست می‌شوی همانگونه که از من طلب می‌شود. و اینگونه شناخته خواهی شد که تو باری را برایم متحمّل شده‌ای و در این مسیر گرفتار انواع عذاب خواهی شد». ابوبکر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اگر من به‌اندازه‌ی عمر دنیا زندگی نمایم و در تمام مدّت آن گرفتار عذاب شوم و در این مدّت با مرگ از عذاب رهایی نیابم و راه آزادی از آن نداشته باشم و در مدّت این عذاب محبّت تو را در دل داشته باشم برایم گواراتر است از زندگی در ناز و نعمت». ای ابوبکر هرکس عهد ببندد و آن را نشکند و در آن تغییری ایجاد ننماید و پیمانش را تبدیل نکند و با آنکه خداوند وی را برتری و فضیلت داده حسادت ننماید این شخص در عالی‌ترین مقامات اخروی همراه ماست و تو نیز هرگاه بر شیوه‌ای که پروردگارت برایت پسندیده است حرکت نمایی و در مسیری که مغضوب پروردگار است گام نگذاری و به عهدت وفادار بمانی در روز قیامت برای ولایت و محبّت خداوند شایستگی خواهی داشت و مستوجب همراهی و مرافقت با ما در درجات بهشت خواهی شد. ای ابوبکر بنگر. پس وی به افق آسمان نظر انداخت و دید که مالکان دوزخ بر اسب‌های آتشین سوار شده و در دستشان نیزه‌های از آتش دارند و هرکدام صدا می‌زند‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله) ما مأموریم تا مخالفانت را نابود نماییم… سپس فرمود: «به صدای دریاها گوش بده و دریاها به محضر آن حضرت حاضر شده و امواجشان فریاد زدند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) ما مأموریم به دستور تو دشمنانت را درهم بکوبیم». سپس شنید که آسمان‌ها و زمین وکوه‌ها و دریاها همه می‌گفتند: «خداوند به جهت عاجزبودن تو در مقابل کفّار به تو دستور پناهنده‌شدن به غار را نداده بلکه این امتحانی برای امّت و جداشدن زنان و مردان ناپاک از بندگان پاک است تا با صبر و بردباری تو این امر محقّق گردد، ای محمّد (صلی الله علیه و آله) هرکس به عهد با تو وفادار باشد پس با تو در درجات بهشت خواهد بود و هرکس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است و در طبقات آتش جهنّم همنشین شیطان خواهد بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص442

بحارالأنوار، ج19، ص80

3 -8

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ لَمَّا رَجَعَ الْأَمْرُ إِلَیْهِ أَمَرَ أَبَا الْهَیْثَمِ‌بْنَ‌التَّیِّهَانِ وَ عَمَّارَ‌بْنَ‌یَاسِرٍ وَ عُبَیْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌أَبِی‌رَافِعٍ فَقَالَ اجْمَعُوا النَّاسَ ثُمَّ انْظُرُوا مَا فِی بَیْتِ مَالِهِمْ وَ اقْسِمُوا بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّهًِْ فَوَجَدُوا نَصِیبَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثَلَاثَهًَْ دَنَانِیرَ فَأَمَرَهُمْ یَقْعُدُونَ لِلنَّاسِ وَ یُعطُونَهُمْ قَالَ وَ أَخَذَ مِکْتَلَهُ وَ مِسْحَاتَهُ ثُمَّ انْطَلَقَ إِلَی بِئْرِ الْمَلِکِ یَعْمَلُ فِیهَا فَأَخَذَ النَّاسُ ذَلِکَ الْقِسْمَ حَتَّی بَلَغُوا الزُّبَیْرَ وَ طَلْحَهًَْ وَ عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌عُمَرَ أَمْسَکُوا بِأَیْدِیهِمْ وَ قَالُوا هَذَا مِنْکُمْ أَوْ مِنْ صَاحِبِکُمْ قَالُوا بَلْ هَذَا أَمْرُهُ لَا نَعْمَلُ إِلَّا بِأَمْرِهِ قَالُوا فَاسْتَأْذِنُوا لَنَا عَلَیْهِ قَالُوا مَا عَلَیْهِ إِذْنٌ هُوَ ذَا بِبِئْرِ الْمَلِکِ یَعْمَلُ فَرَکِبُوا دَوَابَّهُمْ حَتَّی جَاءُوا إِلَیْهِ فَوَجَدُوهُ فِی الشَّمْسِ وَ مَعَهُ أَجِیرٌ لَهُ یُعِینُهُ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ الشَّمْسَ حَارَّهًٌْ فَارْتَفِعْ مَعَنَا إِلَی الظِّلِّ فَارْتَفَعَ مَعَهُمْ إِلَیْهِ فَقَالُوا لَهُ لَنَا قَرَابَهًٌْ مِنْ نَبِیِّ اللَّهِ وَ سَابِقَهًٌْ وَ جِهَادٌ إِنَّکَ أَعْطَیْتَنَا بِالسَّوِیَّهًِْ وَ لَمْ یَکُنْ عُمَرُ وَ لَا عُثْمَانُ یُعْطُونَنَا بِالسَّوِیَّهًِْ کَانُوا یُفَضِّلُونَنَا عَلَی غَیْرِنَا فَقَالَ عَلِیٌّ أَیُّهُمَا عِنْدَکُمْ أَفْضَلُ عُمَرُ أَوْ أَبُو بَکْرٍ قَالُوا أَبُو بَکْرٍ قَالَ فَهَذَا قَسْمُ أَبِی‌بَکْرٍ وَ إِلَّا فَدَعُوا أَبَا بَکْرٍ وَ غَیْرَهُ وَ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ فَانْظُرُوا مَا لَکُمْ مِنْ حَقٍّ فَخُذُوهُ قَالَا فَسَابِقَتُنَا قَالَ أَنْتُمَا أَسْبَقُ مِنِّی بِسَابِقَتِی قَالُوا لَا قَالَا قَرَابَتُنَا بِالنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ أَ هِیَ أَقْرَبُ مِنْ قَرَابَتِی قَالُوا لَا قَالُوا فَجِهَادُنَا قَالَ أَعْظَمُ مِنْ جِهَادِی قَالُوا لَا قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا أَنَا فِی هَذَا الْمَالِ وَ أَجِیرِی هَذَا إِلَّا بِمَنْزِلَهًٍْ سَوَاءٍ قَالَا أَ فَتَأْذَنُ لَنَا فِی الْعُمْرَهًِْ قَالَ مَا الْعُمْرَهًَْ تُرِیدَانِ وَ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَمْرَکُمْ وَ شَأْنَکُمْ فَاذْهَبَا حَیْثُ شِئْتُمَا فَلَمَّا وَلَّیَا قَالَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ.

امام علی (علیه السلام) - روایت شده است که: وقتی که خلافت ظاهری به علی (علیه السلام) رسید، به ابوالهیثم و عمّاریاسر و عبداللَّه‌بن‌ابی رافع دستور داد که مردم را جمع کنند و به حساب بیت المال برسند. و آن را بین مردم به‌طور مساوی تقسیم نمایند. آن‌ها حساب کردند و دیدند که به هرکس سه دینار می‌رسد. حضرت فرمود: «بنشینید و بین مردم تقسیم کنید». امّا خود حضرت، زنبیل و بیلش را برداشت و روانه‌ی زمین بایری شد تا در آنجا کار کند. هرکس سهم خود را گرفت تا اینکه نوبت به طلحه و زبیر و عبداللَّه‌بن‌عمر رسید. آن‌ها نگرفتند و گفتند: «خودتان این‌گونه تقسیم می‌کنید یا به دستور علی (علیه السلام) است»؟ گفتند: «علی (علیه السلام) این‌گونه دستور داده است و ما بدون اجازه او کاری انجام نمی‌دهیم». گفتند: «پس از او اذن بگیرید تا ما پیش او برویم». گفتند: «او در صحراست و کار می‌کند. سوار چهار پایان خود شدند و رفتند و حضرت را درحالی‌که زیر آفتاب سوزان کار می‌کرد و یک‌نفر نیز او را کمک می‌نمود، یافتند». گفتند: «نور و گرمای خورشید ما را اذیت می‌کند بیا در سایه با تو حرف بزنیم». حضرت با آن‌ها به زیر سایه‌ای رفت و آن‌ها گفتند: «ما از نزدیکان پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستیم و در جهاد در راه خدا سابقه‌ی طولانی داریم، چرا در تقسیم بیت المال، ما را با دیگران مساوی قرار می‌دهی؟! عمر و عثمان این‌گونه عمل نمی‌کردند. و ما را بر دیگران برتری می‌دادند»! حضرت پرسید: «ابوبکر افضل است یا عمر»؟ . گفتند: «ابوبکر»! حضرت فرمود: «من مثل ابوبکر با شما رفتار کردم و اگر او را نیز نمی‌پذیرید به قرآن نگاه کنید و طبق آن، حق خود را بگیرید». گفتند: «ما در اسلام سابقه داریم». حضرت فرمود: «آیا سابقه‌ی شما از من زیادتر است»؟ . گفتند: «نه». دوباره گفتند: «ما از خویشان پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستیم». حضرت فرمود: «آیا خویشاوندی شما به پیامبر (صلی الله علیه و آله) از من نزدیک‌تر است». گفتند: «نه». باز هم آنان گفتند: «ما در راه خدا جهاد کردیم». امام پرسید: «آیا بیشتر از من جهاد کرده‌اید»؟ . گفتند: «نه». حضرت فرمود: «من و این کارگر، در استفاده از بیت المال مساوی هستیم». طلحه و زبیر گفتند: «پس اجازه بده ما به عمره برویم»! . حضرت فرمود: «شما به عمره نمی‌روید؛ من از نیّت شما آگاهم. هرجا می‌خواهید بروید»! . وقتی که رفتند، حضرت فرمود: «هرکس بیعت خود را بشکند به ضرر خودش تمام می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص444

نورالثقلین

3 -9

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَتَبَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) کِتَاباً بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنَ النَّهْرَوَانِ وَ أَمَرَ أَنْ یُقْرَأَ عَلَی النَّاس فَکَانَ أَوَّلُ مَنْ بَایَعَنِی طَلْحَهًَْ وَ الزُّبَیْرَ فَقَالَا نُبَایِعُکَ عَلَی أَنَّا شُرَکَاؤُکَ فِی الْأَمْرِ فَقُلْتُ لَا وَ لَکِنَّکُمَا شُرَکَائِی فِی الْقُوَّهًِْ وَ عَوْنَایَ فِی الْعَجْزِ فَبَایَعَانِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ وَ لَوْ أَبَیَا لَمْ أُکْرِهْهُمَا کَمَا لَمْ أُکْرِهْ غَیْرَهُمَا وَ کَانَ طَلْحَهًُْ یَرْجُو الْیَمَنَ وَ الزُّبَیْرُ یَرْجُو الْعِرَاقَ فَلَمَّا عَلِمَا أَنِّی غَیْرُ مُوَلِّیهِمَا اسْتَأْذَنَانِی لِلْعُمْرَهًِْ یُرِیدَانِ الْغَدْرَ فَأَتَیَا عَائِشَهًَْ وَ اسْتَخَفَّاهَا مَعَ کُلِّ شَیْءٍ فِی نَفْسِهَا عَلَیَّ وَ النِّسَاءُ نَوَاقِصُ الْإِیمَانِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ فَأَمَّا نُقْصَانُ إِیمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاهًِْ وَ الصِّیَامِ فِی أَیَّامِ حَیْضِهِنَّ وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَلَا شَهَادَهًَْ لَهُنَّ إِلَّا فِی الدَّیْنِ وَ شَهَادَهًُْ امْرَأَتَیْنِ بِرَجُلٍ وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِیثُهُنَّ عَلَی الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِیثِ الرِّجَالِ وَ قَادَهُمَا عُبَیْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌عَامِرٍ إِلَی الْبَصْرَهًِْ وَ ضَمِنَ لَهُمَا الْأَمْوَالَ وَ الرِّجَالَ فَبَیْنَمَا هُمَا یَقُودَانِهَا إِذْ هِیَ تَقُودُهُمَا فَاتَّخَذَاهَا فِئَهًًْ یُقَاتِلَانِ دُونَهَا فَأَیُّ خَطِیئَهًٍْ أَعْظَمُ مِمَّا أَتَیَا إِخْرَاجِهِمَا زَوْجَهًَْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنْ بَیْتِهَا فَکَشَفَا عَنْهَا حِجَاباً سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ صَانَا حَلَائِلَهُمَا فِی بُیُوتِهِمَا وَ لَا أَنْصَفَا اللَّهَ وَ لَا رَسُولَهُ مِنْ أَنْفُسِهِمَا ثَلَاثُ خِصَالٍ مَرْجِعُهَا عَلَی النَّاسِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْیُکُمْ عَلی أَنْفُسِکُمْ وَ قَالَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ قَالَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَقَدْ بَغَیا علی (علیه السلام) وَ نَکَثَا بَیْعَتِی وَ مَکَرَا بِی.

امام علی (علیه السلام) - امیرمؤمنان (علیه السلام) پس از بازگشت از نهروان نامه‌ای نگاشت و فرمان داد بر مردم بخوانند… نخستین بیعت‌کنندگان «طلحه» و «زبیر» بودند و گفتند با تو بیعت می‌کنیم به‌شرط آنکه در کار خلافت شریک تو باشیم. گفتم: «نه، امّا در قوّت و نیروی کار با من شریک باشید و درحال ناتوانی یار و مددکار من». به این شرط بیعت کردند و اگر خودداری می‌کردند وادارشان نمی‌کردم همان‌طور که هیچ‌کس دیگر را وادار به بیعت نکردم. «طلحه» امید داشت به حکومت «یمن» برسد و «زبیر» به حکومت «عراق»، هنگامی‌که دانستند به آنان حکومت نخواهم داد به بهانه‌ی «عمره» رخصت سفر خواستند درحقیقت قصدشان نیرنگ و حیله‌گری بود. سپس به «عایشه» پیوستند و او را که دل از دشمنی من انباشته بود به جنگ با من برانگیختند. «عبداللَّه‌بن‌عامر» آن‌ها را به بصره کشانید و تعهّد کرد که مال و مرد جنگجو در اختیارشان بگذارد عایشه آن‌ها را می‌کشاند و آن‌ها عایشه را. عایشه را پناهگاه خود و آلت دست خود قرار دادند و در پیرامون او به جنگ پرداختند. چه گناهی سهمگین‌تر ازین که زنان خود را در خانه محفوظ نگاه داشتند امّا حرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از خانه بیرون کشیدند و حجاب او را که خدای تعالی بر او پوشانده است برداشتند: سه خصلت است که بازگشت نتایج آن عاید عامل آن گردد. نخست آنکه خدای تعالی می‌فرماید: ای مردم! ستم‌های شما، به زیان خود شماست! . (یونس/10) دوّم؛ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ. سوّم؛ امّا این نیرنگ‌ها تنها دامان صاحبانش را می‌گیرد. (فاطر/43) اینک بنگرید که آن دو در مقابل من سرکشی کردند و بیعت مرا شکستند و به نیرنگ دست زدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص446

بحارالأنوار، ج30، ص17

3 -10

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ اللَّهِ لَقَدْ خَرَجَ آدَمُ مِنَ الدُّنْیَا وَ قَدْ عَاهَدَ عَلَی الْوَفَاءِ لِوَلَدِهِ شَیْثٍ فَمَا وُفِیَ لَهُ وَ لَقَدْ خَرَجَ نُوحٌ (علیه السلام) مِنَ الدُّنْیَا وَ قَدْ عَاهَدَ قَوْمَهُ عَلَی الْوَفَاءِ لِوَصِیِّهِ سَامٍ فَمَا وَفَتْ أُمَّتُهُ وَ لَقَدْ خَرَجَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) مِنَ الدُّنْیَا وَ عَاهَدَ قَوْمَهُ عَلَی الْوَفَاءِ لِوَصِیِّهِ إِسْمَاعِیلَ فَمَا وَفَتْ أُمَّتُهُ وَ لَقَدْ خَرَجَ موسی (علیه السلام) مِنَ الدُّنْیَا وَ عَاهَدَ قَوْمَهُ عَلَی الْوَفَاءِ لِوَصِیِّهِ یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ (علیه السلام) فَمَا وَفَتْ أُمَّتُهُ وَ لَقَدْ رُفِعَ عِیسَی‌بْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) إِلَی السَّمَاءِ وَ قَدْ عَاهَدَ قَوْمَهُ عَلَی الْوَفَاءِ لِوَصِیِّهِ شَمْعُونَ‌بْنِ‌حَمُّونَ (علیه السلام) الصَّفَا فَمَا وَفَتْ أُمَّتُهُ وَ إِنِّی مُفَارِقُکُمْ عَنْ قَرِیبٍ وَ خَارِجٌ مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِکُمْ وَ قَدْ عَهِدْتُ إِلَی أُمَّتِی فِی عَهْدِ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ إِنَّهَا لَرَاکِبَهًٌْ سَنَنَ مَنْ قَبْلَهَا مِنَ الْأُمَمِ فِی مُخَالَفَهًِْ وَصِیِّی وَ عِصْیَانِهِ أَلَا وَ إِنِّی مُجَدِّدٌ عَلَیْکُمْ عَهْدِی فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتی خداوند تبارک‌وتعالی آیه: و به پیمانی که با من بسته‌اید وفا کنید، تا من نیز به پیمان شما وفا کنم. [و در راه انجام وظیفه، و عمل به پیمان‌ها] تنها از من بترسید! . (بقر ه/40) را نازل ساخت. پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به خدا سوگند؛ حضرت آدم (علیه السلام) از دار دنیا رفت، درحالی‌که با قومش پیمان بسته بود تا به فرزندش شیث وفادار بمانند، و به آن وفا نکردند، و حضرت نوح (علیه السلام) چشم از جهان پوشید و با قومش برای وصیّش سام وفادار باشند، امّتش وفا نکردند، و حضرت ابراهیم (علیه السلام) دار دنیا را وداع گفت و از قومش بر وفادارماندن به وصیّش، اسماعیل (علیه السلام) پیمان گرفت، امّتش انجام ندادند، حضرت موسی (علیه السلام) از دنیا رفت درحالی‌که با قومش عهد بسته بود به وفا با وصیّش یوشع‌بن‌نون (علیه السلام)، امّتش به آن وفا نکردند، و حضرت عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) به آسمان بالابرده شد و میثاق بست با قومش بر وفادارماندن به وصیّش شمعون‌بن‌حمون صفا، [ولی] امّتش وفا نکردند، و من نیز به‌زودی از شما جدا خواهم شد و از میان شما می‌روم و به ملکوت اعلی خواهم پیوست، و به تحقیق عهد کردم با امّتم درباره‌ی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)، و او هم به سرنوشت اوصیاء پیامبران پیشین از جانب امّتشان دچار خواهد شد، با وصیّ من مخالفت خواهند ورزید، و نافرمانیش خواهند کرد، آگاه باشید! عهدم را درباره‌ی علی (علیه السلام) بار دیگر به شما ابلاغ می‌نمایم. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص446

بحارالأنوار، ج38، ص129

3 -11

(فتح/ 10)

الحسین (علیه السلام) - دَعَا الْحُسَیْنُ (علیه السلام) بِدَوَاهًٍْ وَ بَیْضَاءَ وَ کَتَبَ إِلَی أَشْرَافِ الْکُوفَهًِْ مِمَّنْ کَانَ یَظُنُّ أَنَّهُ عَلَی رَأْیِهِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) إِلَی سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌صُرَدٍ وَ الْمُسَیَّبِ‌بْنِ‌نَجَبَهًَْ وَ رِفَاعَهًَْ‌بْنِ‌شَدَّادٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌وَالٍ وَ جَمَاعَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَدْ قَالَ فِی حَیَاتِهِ مَنْ رَأَی سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلًّا لِحُرُمِ اللَّهِ نَاکِثاً لِعَهْدِ اللَّهِ مُخَالِفاً لِسُنَّهًِْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللَّهِ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ یُغَیِّرْ بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ کَانَ حَقِیقاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَهًَْ الشَّیْطَانِ وَ تَوَلَّوْا عَنْ طَاعَهًِْ الرَّحْمَنِ وَ أَظْهَرُوا الْفَسَادَ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودَ وَ اسْتَأْثَرُوا بِالْفَیْءِ وَ أَحَلُّوا حَرَامَ اللَّهِ وَ حَرَّمُوا حَلَالَهُ وَ إِنِّی أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ لِقَرَابَتِی مِنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ أَتَتْنِی کُتُبُکُمْ وَ قَدِمَتْ عَلَیَّ رُسُلُکُمْ بِبَیْعَتِکُمْ أَنَّکُمْ لَا تُسَلِّمُونِّی وَ لَا تَخْذُلُونِّی فَإِنْ وَفَیْتُمْ لِی بِبَیْعَتِکُمْ فَقَدْ أُصِبْتُمْ حَظَّکُمْ وَ رُشْدَکُمْ وَ نَفْسِی مَعَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی مَعَ أَهَالِیکُمْ وَ أَوْلَادِکُمْ فَلَکُمْ بِی أُسْوَهًٌْ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ نَقَضْتُمْ عُهُودَکُمْ وَ خَلَعْتُمْ بَیْعَتَکُمْ فَلَعَمْرِی مَا هِیَ مِنْکُمْ بِنُکْرٍ لَقَدْ فَعَلْتُمُوهَا بِأَبِی وَ أَخِی وَ ابْنِ عَمِّی وَ الْمَغْرُورُ مَنِ اغْتَرَّ بِکُمْ فَحَظَّکُمْ أَخْطَأْتُمْ وَ نَصِیبَکُمْ ضَیَّعْتُمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ سَیُغْنِی اللَّهُ عَنْکُمْ وَ السَّلَامُ.

امام حسین (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) پس از نزول به کربلا دوات و کاغذ خواست و نامه‌ای برای اشراف کوفه که گمان می‌کرد موافق با آن حضرت هستند، نوشت. مضمون آن نامه این است: [نامه‌ی امام به کوفیان پس از نزول در سرزمین کربلا] بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم از حسین‌بن‌علی به‌سوی سلیمان‌بن‌صرد، مسیب‌بن‌نجبه، رفاعهًْ‌بن‌شداد عبد اللَّه‌بن‌وائل و گروهی از مؤمنین. امّا بعد؛ شما می‌دانید که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در زمان زندگی خود فرمود: کسی که سلطان ستم‌کیشی را که حرام خدا را حلال بداند، عهد و پیمان خدا را بشکند، مخالف سنّت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) باشد، در میان مردم با گناه و عدوان رفتار نماید، سپس قول و رفتار خود را تغییر ندهد خدا حق دارد که وی را هم در جایگاهی نظیر جایگاه او داخل کند. شما می‌دانید این گروه اطاعت شیطان را لازم می‌دانند و از طاعت خدای رحمان روگردان شده‌اند، فتنه و فساد را ظاهر حدود و احکام خدا را تعطیل نموده‌اند، حقّ فقراء را می‌بلعند، حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده‌اند من ازاین‌جهت به مقام خلافت احق و اولی می‌باشم چون به پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) نزدیک‌ترم. نامه‌های شما به من رسید، فرستادگان شما بیعت‌های شما را به من رساندند که مرا تسلیم دشمن نکنید و رها ننمایید. اگر شما به بیعت خود وفا کنید بهره و هدایت خود را یافته‌اید. جان من با جان شما اهل و فرزندان من با اهل و فرزندان شما خواهد بود. شما به من تأسّی نمایید اگر شما این مطالب را گوش نکنید، عهد و پیمان خود را بشکنید، بیعت خود را خلع نمایید به جان خودم که این اعمال از شما استبعادی ندارد، زیرا شما این‌گونه بی‌وفایی‌ها را با پدر و برادر و پسر عمویم مسلّ کردید. کسی که به شما مغرور شود فریب خواهد خورد. شما درباره‌ی حظ و بهره‌ی خود خطا کردید، و نصیب خویشتن را ضایع نمودید. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ. به‌زودی خدا مرا از شما بی‌نیاز خواهد کرد. و السّلام.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص448

بحارالأنوار، ج44، ص381

3 -12

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قال (صلی الله علیه و آله) إِنِّی مُفَارِقُکُمْ عَنْ قَرِیبٍ وَ خَارِجٌ مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِکُمْ وَ قَدْ عَهِدْتُ إِلَی أُمَّتِی فِی عَهْدِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ إِنَّهَا لَرَاکِبَهًٌْ سَنَنَ مَنْ قَبْلَهَا مِنَ الْأُمَمِ فِی مُخَالَفَهًِْ وَصِیِّی وَ عِصْیَانِهِ أَلَا وَ إِنِّی مُجَدِّدٌ عَلَیْکُمْ عَهْدِی فِی عَلِیٍ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیما.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: من نیز به‌زودی از شما جدا خواهم شد و از میان شما می‌روم و به ملکوت اعلی خواهم پیوست، و به تحقیق با امّتم درباره‌ی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) عهد کردم. و او هم به سرنوشت اوصیاء پیامبران پیشین (علیهم السلام) از جانب امّتشان دچار خواهد شد، با وصیّ من مخالفت خواهند ورزید، و نافرمانیش خواهند کرد، آگاه باشید! عهدم را درباره‌ی علی (علیه السلام) بار دیگر به شما ابلاغ می‌نمایم. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهِ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیما.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص448

بحارالأنوار، ج38، ص129/ نورالثقلین

3 -13

(فتح/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ فِی النَّارِ لَمَدِینَهًًْ یُقَالُ لَهَا الْحَصِینَهًُْ أَ فَلَا تَسْأَلُونِّی مَا فِیهَا؟ فَقِیلَ لَهُ: وَ مَا فِیهَا یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)؟ قَالَ؟ فِیهَا أَیْدِی النَّاکِثِین.

امام علی (علیه السلام) - در دوزخ شهری است که آن را «حصینه» می‌گویند: «آیا نمی‌پرسید که در آن شهر چیست»؟ پرسیدند: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)، در آن شهر چیست»؟ فرمود: «دست‌های بیعت‌شکنان در آنجا خواهد بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص448

روضهًْ الواعظین، ج2، ص507/ نورالثقلین

آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفا کند، به‌زودی پاداش عظیمی به او خواهد داد

4 -1

(فتح/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَیُّهَا النَّاسُ هَذَا علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) کَنْزُ اللَّهِ الْیَوْمَ وَ مَا بَعْدَ الْیَوْمِ مَنْ أَحَبَّهُ وَ تَوَلَّاهُ الْیَوْمَ وَ مَا بَعْدَ الْیَوْمِ فَقَدْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ وَ أَدَّی مَا وَجَبَ عَلَیْهِ وَ مَنْ عَادَاهُ الْیَوْمَ وَ مَا بَعْدَ الْیَوْمِ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَعْمَی وَ أَصَمَّ لَا حُجَّهًَْ لَهُ عِنْدَ اللَّه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - علیّ‌ابن ابی‌طالب (علیه السلام) امروز و بعد از این، گنج الهی است؛ هرکس علی (علیه السلام) را دوست بدارد و از او پیروی کند، عهد خدا را وفا کرده است و آنچه را که پروردگار بر او واجب ساخته اداء نموده است، آن کس که از امروز به بعد علی (علیه السلام) را دشمن بدارد، در روز قیامت کور و کر محشور می‌شود و حجّتی برای او نزد خدا نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص450

بحارالأنوار، ج22، ص486

4 -2

(فتح/ 10)

الهادی (علیه السلام) - مَا رُوِیَ عَنْ أَبِی‌مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ‌بْنِ‌الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ زَارَ بِهَا فِی یَوْمِ الْغَدِیرِ فِی السَّنَهًِْ الَّتِی أَشْخَصَهُ الْمُعْتَصِمُ فَإِذَا أَرَدْتَ ذَلِکَ فَقِفْ عَلَی بَابِ الْقُبَّهًِْ الشَّرِیفَهًِْ وَ اسْتَأْذِنْ وَ ادْخُلْ مُقَدِّماً رِجْلَکَ الْیُمْنَی عَلَی الْیُسْرَی وَ امْشِ حَتَّی تَقِفَ عَلَی الضَّرِیحِ وَ اسْتَقْبِلْهُ وَ اجْعَلِ الْقِبْلَهًَْ بَیْنَ کَتِفَیْکَ وَ قُل أَشْهَدُ أَنَّکَ وَفَیْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی مُوفٍ لَکَ بِعَهْدِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْحَقُّ الَّذِی نَطَقَ بِوَلَایَتِکَ التَّنْزِیلُ وَ أَخَذَ لَکَ الْعَهْدَ عَلَی الْأُمَّهًِْ بِذَلِکَ الرَّسُولُ.

امام هادی (علیه السلام) - آنچه از حضرت ابامحمّد امام حسن عسکری (علیه السلام) از پدر بزرگوارش روایت شده این است که آن حضرت در روز عید غدیر در سالی که معتصم آن حضرت را احضار نموده بود به زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رفت و فرمود: «هرگاه اراده‌ی زیارت نمودی بر باب قبّه‌ی شریفه بایست و اذن دخول بخوان و با پای راست وارد شو و تا نزدیک ضریح بیا و رو به ضریح بایست و قبله را بین شانه‌های خویش قرار بده و چنین بگو… شهادت می‌دهم که به عهد خدا وفادار بودی و خداوند تعالی برای تو به عهد خویشش وفا نمود و وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً و شهادت می‌دهم که حقیقتاً تو امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستی که خدا و به ولایت تو در قرآن سخن گفته است و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای تو از امّت عهد و پیمان گرفت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص450

بحارالأنوار، ج97، ص359

تعویذ

1

(فتح/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - لِلصُّدَاعِ وَ الشَّقِیقَهًِْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ اقْرَأْ وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ إِلَی قَوْلِهِ جَمِیعاً. تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ إِلَی قَوْلِهِ هَدًّا. وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا الْآیَهًَْ وَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی الْآیَهًَْ مِثْلَهُ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً إِلَی قَوْلِهِ نُسُکٍ. یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ اسْکُنْ سَکَّنْتُکَ یَا وَجَعَ الرَّأْسِ بِالَّذِی سَکَنَ لَهُ مَا فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ.

امام صادق (علیه السلام) - برای درد سر و شقیقه از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که آیه: اگر به‌وسیله‌ی قرآن، کوه‌ها به حرکت درآیند یا زمین‌ها قطعه‌قطعه شوند، یا به‌وسیله‌ی آن با مردگان سخن گفته شود، [باز هم ایمان نخواهند آورد]! ولی همه‌ی کارها در اختیار خداست! آیا آن‌ها که ایمان آورده‌اند نمی‌دانند که اگر خدا بخواهد همه‌ی مردم را [به اجبار] هدایت می‌کند [امّا هدایت اجباری سودی ندارد]. (رعد/31) و نزدیک است به خاطر این سخن آسمان‌ها از هم متلاشی گردد، و زمین شکافته شود، و کوه‌ها به‌شدّت فرو ریزد. (مریم/90) و آیه: و در پیش‌روی آنان سدّی قرار دادیم، و در پشت‌سرشان سدّی است. (یس/9) و آیه: ای زمین، آبت را فرو بر! و‌ای آسمان، خودداری کن! . (هود/44) و آیه: و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، [و ناچار بود سر خود را بتراشد]، باید فدیه و کفّاره‌ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی بدهد! . (بقره/196) و یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ؛ ای دردِ سر به حق پروردگاری که آنچه در شب و روز در برابرش رام است و او نسبت به همه چیز شنوا و آگاه است، آرام باش.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص450

بحارالأنوار، ج92، ص57

آیه سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرابِ شَغَلَتْنا أَمْوالُنا وَ أَهْلُونا فَاسْتَغْفِرْ لَنا یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فی قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَنْ یَمْلِکُ لَکُمْ مِنَ اللهِ شَیْئاً إِنْ أَرادَ بِکُمْ ضَرًّا أَوْ أَرادَ بِکُمْ نَفْعاً بَلْ کانَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیراً [11]

به‌زودی متخلّفان از اعراب بادیه‌نشین [عذرتراشى كرده] می‌گویند: «[حفظ] اموال و خانواده‌های ما، ما را به خود مشغول داشت [و نتوانستيم در سفر حديبيّه تو را همراهى كنيم]، برای ما طلب آمرزش کن»! آن‌ها به زبان خود چیزی می‌گویند که در دل ندارند! بگو: «چه کسی می‌تواند در برابر خداوند از شما دفاع کند هرگاه زیانی برای شما بخواهد، و یا اگر نفعی اراده کند [مانع گردد]؟! و خداوند به همه‌ی کارهایی که انجام می‌دهید آگاه است»!

1

(فتح/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ذَکَرَ الْأَعْرَابَ الَّذِینَ تَخَلَّفُوا عَنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ إِلَی قَوْلِهِ وَ کُنْتُمْ قَوْماً بُوراً أَیْ قَوْمَ سَوْءٍ وَ هُمُ الَّذِینَ اسْتَنْفَرَهُمْ فِی الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ لَمَّا رَجَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ مِنَ الْحُدَیْبِیَهًِْ غَزَا خَیْبَراً فَاسْتَأْذَنَهُ الْمُخَلَّفُونَ أَنْ یَخْرُجُوا مَعَهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند درباره‌ی اعراب بیابانگردی که از همراهی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در این سفر بازمانده بودند می‌فرماید: سَیَقُول لکَ المُخَلفُونَ مِنَ الأَعْرَابِ شَغَلتْنَا أَمْوالنَا و أَهْلونَا فَاسْتَغْفِرْ لنَا یَقُولونَ بِأَلسِنَتِهِم مَّا لیْسَ فِی قُلوبِهِمْ قُل فَمَن یَمْلکُ لکُم مِّنَ اللهِ شَیْئًا إِنْ أَرَادَ بِکُمْ ضَرًّا أَو أَرَادَ بِکُمْ نَفْعًا بَل کَانَ اللهُ بِمَا تَعْمَلونَ خَبِیرًا، بَل ظَنَنتُمْ أَن لن یَنقَلبَ الرَّسُول و المُؤْمِنُونَ إِلی أَهْلیهِمْ أَبَدًا و زُیِّنَ ذَلکَ فِی قُلوبِکُمْ و ظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوءِ و کُنتُمْ قَومًا بُورًا یعنی بدترین قوم بودند که در صلح حدیبیّه آن‌ها را از خود رنجانید. زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حدیبیّه به مدینه بازگشت به خیبر حمله کرد. کسانی که از همراهی با ایشان باز مانده بودند، به محضر ایشان آمدند و از ایشان خواستند به آن‌ها اجازه همراهی با آن حضرت جهت حرکت به‌سوی خیبر را بدهد. دراین‌هنگام خداوند آیه زیر را نازل فرمود: سَیَقُول المُخَلفُونَ…

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص452

بحارالأنوار، ج20، ص353/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فتح/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ جَاءَ حَتَّی نَزَلَ بِغَدِیرِ خُمٍّ بِالْجُحْفَهًِْ بَیْنَ مَکَّهًَْ وَ الْمَدِینَهًِْ ثُمَّ أَمَرَ بِالدَّوْحَاتِ بِقَمِ مَا تَحْتَهُنَّ مِنْ شَوْکٍ ثُمَّ نُودِیَ بِالصَّلَاهًِْ جَامِعَهًًْ فَخَرَجْنَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی یَوْمٍ شَدِیدِ الْحَرِّ وَ إِنَّ مَنْ یَضَعُ رِدَاءَهُ تَحْتَ قَدَمَیْهِ مِنْ شِدَّهًِْ الْحَرِّ وَ الرَّمْضَاءِ وَ مِنَّا مَنْ یَضَعُهُ فَوْقَ رَأْسِهِ فَصَلَّی بِنَا ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا فَقَالَ: … لِأَنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِی أَنِّی إِذَا لَمْ أُبَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیَّ لَمَا بَلَّغْتُ رِسَالَتَهُ وَ قَدْ ضَمِنَ لِیَ الْعِصْمَهًَْ وَ هُوَ اللَّهُ الْکَافِی الْکَرِیمُ. أَوْحَی إِلَیَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ… إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ. مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ مَا قَصَّرْتُ فِیمَا بَلَّغْتُ وَ لَا قَعَدْتُ عَنْ تَبْلِیغِ مَا أَنْزَلَهُ وَ أَنَا أُبَیِّنُ لَکُمْ سَبَبَ هَذِهِ الْآیَهًِْ إِنَّ جَبْرَئِیلَ هَبَطَ إِلَیَّ مِرَاراً ثَلَاثاً فَأَمَرَنِی عَنِ السَّلَامِ رَبِّ السَّلَامِ أَنْ أَقُومَ فِی هَذَا الْمَشْهَدِ وَ أُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی الَّذِی مَحَلُّهُ مِنِّی مَحَلُّ هَارُونَ (علیه السلام) مِنْ مُوسَی (علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ وَلِیُّکُمْ بَعْدَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ نَزَلَ بِذَلِکَ آیَهًٌْ هِیَ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ الَّذِی أَقَامَ الصَّلَاهًَْ وَ آتَی الزَّکَاهًَْ وَ هُوَ رَاکِعٌ یُرِیدُ اللَّهَ تَعَالَی فِی کُلِّ حَالٍ. فَسَأَلْتُ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَسْتَعِفَی لِیَ السَّلَامَ مِنْ تَبْلِیغِی ذَلِکَ إِلَیْکُمْ أَیُّهَا النَّاسُ لِعِلْمِی بِقِلَّهًِْ الْمُتَّقِینَ وَ کَثْرَهًِْ الْمُنَافِقِینَ وَ لِأَعْذَالِ الظَّالِمِینَ وَ

أَدْغَالِ الْآثِمِینَ وَ حِیلَهًِْ الْمُسْتَشْرِینَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ بِأَنَّهُمْ یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فِی قُلُوبِهِم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چون‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حجّهًْ‌الوداع بازمی‌گشت و به سرزمین غدیر خم که در جحفه و بین مکّه و مدینه قرار دارد رسید و در آنجا توقّف نمود سپس دستور داد تا خارهای اطراف را جمع نمایند و امر نمود تا برای نماز جماعت آماده شوند. پس ما خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدیم درحالی‌که آن روز بسیار گرم بود به‌اندازه‌ای که بعضی از ما ردای خویش را از شدّت گرما و ریگ‌های داغ زیر پای خویش قرارداده وعده‌ای سر خویش را پوشانده‌بودن و با همین حالت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز را اقامه کردیم، سپس حضرت رو به ما کرد و فرمود: «خداوند به من اعلام نموده است که اگر آنچه را بر من نازل کرده است را ابلاغ نکنم، چنان است که پیام و رسالتش را ابلاغ نکرده‌ام و خداوند تبارک‌وتعالی خودش برای من محفوظ‌ماندن را تضمین فرموده است. و او خداوند کریم و کافی است و به من چنین وحی فرموده است: به نام خداوند بخشنده مهربان. ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا [به مردم] برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای! خداوند تو را از [خطرات احتمالی] مردم، نگاه می‌دارد و خداوند، جمعیّت کافران [لجوج]) را هدایت نمی‌کند. (مائده/67) ای گروه مردم! اینک من در تبلیغ آنچه خداوند بر من نازل فرمود کوتاهی نکردم و من برای شما سبب نزول این آیه را بیان می‌کنم. بدانید که جبرئیل سه بار به حضور من آمد و از سوی پروردگار من که اصل و مایه‌ی سلام است به من امر کرد که در چنین اجتماعی به پا خیزم و به همه‌ی افراد، سیاه و سپید، اعلام کنم که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برادر و جانشین و وصی و امام بعد از من است. یعنی کسی که منزلت و محلّ او نسبت به من، منزلت و محلّ هارون نسبت به موسی (علیه السلام) است، جز اینکه پس از من پیامبری نیست. و همانا پس از خدا و رسول خدا علی (علیه السلام) ولی شماست و همانا که خداوند تبارک‌وتعالی در این مورد آیه‌ای از قرآن را بر من نازل فرمود که در آن می‌فرماید: سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آن‌ها که ایمان آورده‌اند همان‌ها که نماز را برپا می‌دارند، و درحال رکوع، زکات می‌دهند. (مائده/55) و علیّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نماز را بر پا می‌داد و درحالی‌که در رکوع بوده صدقه پرداخته است و در همه حال فقط خدای عزّ‌وجلّ را اراده کرده است و می‌کند. من از جبرئیل خواستم که از خداوند تقاضا کند مرا از تبلیغ این موضوع به شما معاف فرماید، زیرا می‌دانم که مؤمنان اندکند و منافقان بسیارند و گنهکاران در این کار فرومایگی می‌کنند و مسخره‌کنندگان به اسلام در کمین نشسته‌اند، همانانی که خداوند آنان را در کتاب خود چنین توصیف فرموده است: یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فِی قُلُوبِهِم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص452

التحصین لابن طاوس، ص578/ العددالقویهًْ، ص171؛ بتفاوت

3

(فتح/ 11)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قُلْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَمَنْ یَمْلِکُ لَکُمْ مِنَ اللهِ شَیْئاً إِنْ أَرادَ بِکُمْ ضَرًّا أَوْ أَرادَ بِکُمْ نَفْعاً أَیْ فَمَنْ یَمْنَعُکُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِکُمْ سُوءاً أَوْ نَفْعاً أَیْ غَنِیمَهًًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بگو: فَمَنْ یَمْلِکُ لَکُمْ مِنَ اللهِ شَیْئاً إِنْ أَرادَ بِکُمْ ضَرًّا أَوْ أَرادَ بِکُمْ نَفْعا یعنی چه کسی عذاب الهی را از شما دور می‌کند اگر خداوند برای شما اراده سوء نماید و یا اینکه برای شما غنیمت و نفی را اراده نماید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص454

بحرالعرفان، ج15، ص50

آیه بَلْ ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَنْقَلِبَ الرَّسُولُ وَ الْمُؤْمِنُونَ إِلی أَهْلیهِمْ أَبَداً وَ زُیِّنَ ذلِکَ فی قُلُوبِکُمْ وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَ کُنْتُمْ قَوْماً بُوراً [12]

ولی شما گمان کردید پیامبر و مؤمنان هرگز به خانواده‌های خود بازنخواهند گشت و این [پندار غلط] در دلهای شما زینت یافته بود و گمان بد کردید و سرانجام [در دام شيطان افتاديد و] هلاک شدید!

1

(فتح/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الظَّنُّ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی وَجْهَیْنِ فَمِنْهُ ظَنُّ یَقِینٍ وَ مِنْهُ ظَنُّ الشَّکِّ وَ أَمَّا الشَّکُّ فَقَوْلُهُ إِنْ نَظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَ مَا نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ وَ قَوْلُهُ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ظن در قرآن بر دو وجه است یک قسم ظن به‌معنای یقین و قسم دیگر ظن به‌معنای شک است؛ امّا مصداق شک، آیه: ما تنها گمانی دراین‌باره داریم، و به هیچ وجه یقین نداریم! . (جاثیه/32) و آیه: ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص454

نورالثقلین

2

(فتح/ 12)

الرّضا (علیه السلام) - أَحْسِنُوا الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) کَانَ یَقُولُ: مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللَّهِ کَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِه.

امام رضا (علیه السلام) - به خداوند تبارک‌وتعالی خوش گمان باشید همانگونه که امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «هرکس نسبت به پروردگارش خوش گمان باشد خداوند نیز به گمان بنده آگاه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص454

الکافی، ج8، ص347/ نورالثقلین

آیه وَ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِاللهِ وَ رَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ سَعیراً [13]

آن کس که به خدا و پیامبرش ایمان نیاورده [سرنوشتش دوزخ است]، چرا که ما برای کافران آتش فروزان آماده کرده‌ایم!

آیه وَ لِلهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحیماً [14]

مالکیت و حاکمیت آسمان‌ها و زمین از آن خداست هرکس را بخواهد [و شايسته بداند] می‌بخشد، و هرکس را بخواهد مجازات می‌کند و خداوند آمرزنده و رحیم است.

آیه سَیَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انْطَلَقْتُمْ إِلی مَغانِمَ لِتَأْخُذُوها ذَرُونا نَتَّبِعْکُمْ یُریدُونَ أَنْ یُبَدِّلُوا کَلامَ اللهِ قُلْ لَنْ تَتَّبِعُونا کَذلِکُمْ قالَ اللهُ مِنْ قَبْلُ فَسَیَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنا بَلْ کانُوا لا یَفْقَهُونَ إِلاَّ قَلیلاً [15]

هنگامی‌که شما برای به دست‌آوردن غنایمی حرکت کنید، متخلّفان [حديبيّه] می‌گویند: «بگذارید ما هم درپی شما بیاییم، آن‌ها می‌خواهند کلام خدا را تغییر دهند بگو: «هرگز نباید به‌دنبال ما بیایید این‌گونه خداوند از قبل گفته است»! آن‌ها به‌زودی می‌گویند: «شما نسبت به ما حسد می‌ورزید»! ولی آن‌ها جز اندکی نمی‌فهمند!

سبب نزول

1

(فتح/ 15)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِنَّ اللَّهَ بَشَّرَ مَنْ حَضَرَ الْحُدَیْبِیَهًَْ بِغَنِیمَهًِْ خَیْبَرَ فَأَرَادَ الْمُخَلِّفُونَ مُشَارَکَتَهُمْ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَنْ تَتْبَعُونَا لِأَنَّ اللَّهَ وَعَدَنَا بِهَا خَاصَّهًًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند متعال در هنگام حدیبیّه به پیامبر بشارت پیروزی در خیبر را داد؛ امّا آن‌ها که از دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) سرپیچی کرده بودند، قصد مشارکت در خیبر را نمودند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرگز نباید به‌دنبال ما بیایید چون خداوند این وعده را فقط برای ما قرار داده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص454

الصراط المستقیم، ج3، ص90/ المناقب، ج3، ص164؛ «بتفاوت»

هنگامی‌که شما برای به دست‌آوردن غنایمی حرکت کنید، متخلّفان [حدیبیّه] می‌گویند: «بگذارید ما هم درپی شما بیاییم، آن‌ها می‌خواهند کلام خدا را تغییر دهند بگو: «هرگز نباید به‌دنبال ما بیایید این‌گونه خداوند از قبل گفته است»! آن‌ها به‌زودی می‌گویند: «شما نسبت به ما حسد می‌ورزید»! ولی آن‌ها جز اندکی نمی‌فهمند

1 -1

(فتح/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فُضِّلْتُ بِأَرْبَعٍ جُعِلَتْ لِأُمَّتِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً… وَ أُحِلَّتْ لِأُمَّتِیَ الْغَنَائِم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدا چهار امتیاز به من داده: زمین را برایم سجده‌گاه و پاک‌کننده قرار داده، اگر هریک از امّتم هنگام نماز آب نیابد بر زمین تیمّم و سجده می‌کند… غنیمت جنگ را برای امّتم حلال فرموده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص456

الخصال، ج1، ص201

1 -2

(فتح/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أُعْطِیتُ خَمْساً لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلِی جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً وَ نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ وَ أُحِلَّ لِیَ الْمَغْنَم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پنج چیز به من عطا شده که به کسی پیش از من عطا نشده است؛ زمین برایم مسجد و طهور مقرّر شده و غنیمت بر من حلال شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص456

الخصال، ج1، ص292/ نورالثقلین

1 -3

(فتح/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جابربن‌عبد اللَّهِ عَنْ النبی (صلی الله علیه و آله) حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَقُولُ فیه حَاکِیاً عَنِ اللَّهِ عزوجل مُخَاطِباً لَهُ (صلی الله علیه و آله) و أَحْلَلْتُ لَکَ الْغَنِیمَهًَْ وَ لَمْ تَحِلَ لِأَحَدٍ قَبْلَک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از جابربن‌عبدالله روایت شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیثی طولانی از خداوند متعال خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین حکایت می‌کند: «دست آورد غنائم جنگی را از کافران بر تو حلال گردانیدم، درحالی‌که برای پیشینیان حلال نبوده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص456

معانی الإخبار، ص51/ نورالثقلین

1 -4

(فتح/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام): فِی حَدِیثِ الْیَهُودِیِّ الشَّامِیِّ وَ احْتِجَاجِهِ عَلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِلَی أَنْ قَالَ (علیه السلام) قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ: فَإِنَّ مُوسَی (علیه السلام) قَدْ أُعْطِیَ الْمَنَ وَ السَّلْوَی فَهَلْ (فُعِلَ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ) نَظِیرُ هَذَا قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام): لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَحَلَّ لَهُ الْغَنَائِمَ وَ لِأُمَّتِهِ وَ لَمْ تُحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلَهُ فَهَذَا أَفْضَلُ مِنَ الْمَنِّ وَ السَّلْوَی.

امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) فرمود: روزی یکی از علمای یهودی اهل شام خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرض کرد: «به موسی (علیه السلام) (من و سلوی) شیر خشت و مرغ بریان دادند آیا به محمّد (صلی الله علیه و آله) شبیه آن داده شده است». علی (علیه السلام) فرمود: «صحیح است؛ به محمّد (صلی الله علیه و آله) بهتر از این دادند. خداوند غنائم را برای او و امّتش حلال کرد که برای دیگری حلال نکرده بود این از منّ و سلوی بهتر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص456

مستدرک الوسایل، ج11، ص133/ نورالثقلین

1 -5

(فتح/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَا هُوَ أَجِدُهُ قَدْ بَیَّنَ فَضْلَ نَبِیِّهِ عَلَی سَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ ثُمَّ خَاطَبَهُ فِی أَضْعَافِ مَا أَثْنَی‌عَلَیْهِ فِی الْکِتَابِ مِنَ الْإِزْرَاءِ عَلَیْهِ وَ انْخِفَاضِ مَحَلِّهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ تَهْجِینِهِ وَ تَأْنِیبِهِ مَا لَمْ یُخَاطِبْ بِهِ أَحَداً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) مِثْلُ قَوْلِهِ وَ لَوْ شاءَ اللهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَی الْهُدی فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْجاهِلِینَ وَ قَوْلِهِ وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناکَ لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئاً قَلِیلًا إِذاً لَأَذَقْناکَ ضِعْفَ الْحَیاةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَکَ عَلَیْنا نَصِیراً وَ قَوْلِهِ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ وَ قَوْلِهِ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ وَ هُوَ یَقُولُ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ وَ کُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ فَإِذَا کَانَتِ الْأَشْیَاءُ تُحْصَی فِی

الْإِمَامِ (علیه السلام) وَ هُوَ وَصِیُّ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَالنَّبِیُّ أَوْلَی أَنْ یَکُونَ بَعِیداً مِنَ الصِّفَهًِْ الَّتِی قَالَ فِیهَا وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ وَ هَذِهِ کُلُّهَا صِفَاتٌ مُخْتَلِفَهًٌْ وَ أَحْوَالٌ مُنَاقِضَهًٌْ وَ أُمُورٌ مُشَکِّکَهًٌْ فَإِنْ یَکُنِ الرَّسُولُ وَ الْکِتَابُ حَقّاً فَقَدْ هَلَکْتُ لِشَکِّی فِی ذَلِکَ وَ إِنْ کَانَا بَاطِلَیْنِ فَمَا عَلَیَّ مِنْ بَأْس فَقَالَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَمَّا مَا ذَکَرْتَهُ مِنَ الْخِطَابِ الدَّالِّ عَلَی تَهْجِینِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِزْرَاءِ بِهِ وَ التَّأْنِیبِ لَهُ مَعَ مَا أَظْهَرَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ مِنْ تَفْضِیلِهِ إِیَّاهُ عَلَی سَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) فَلِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُشْرِکِینَ کَمَا قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ بِحَسَبِ جَلَالَهًِْ مَنْزِلَهًِْ نَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) عِنْدَ رَبِّهِ کَذَلِکَ عَظُمَ مِحْنَتُهُ لِعَدُوِّهِ وَ الَّذِی عَادَ مِنْهُ فِی حَالِ شِقَاقِهِ وَ نِفَاقِهِ وَ کُلُّ أَذًی وَ مَشَقَّهًٍْ لِدَفْعِ نُبُوَّتِهِ وَ تَکْذِیبِهِ إِیَّاهُ وَ سَعْیِهِ فِی مَکَارِهِهِ وَ قَصْدِهِ لِنَقْضِ کُلِّ مَا أَبْرَمَهُ وَ اجْتِهَادِهِ وَ مَنْ مَالَأَهُ عَلَی کُفْرِهِ وَ فَسَادِهِ وَ نِفَاقِهِ وَ إِلْحَادِهِ فِی إِبْطَالِ دَعْوَاهُ وَ تَغْیِیرِ مِلَّتِهِ وَ مُخَالَفَهًِْ سُنَّتِهِ وَ لَمْ یَرَ شَیْئاً أَبْلَغَ فِی تَمَامِ کَیْدِهِ مِنْ تَنْفِیرِهِمْ مِنْ مُوَالَاهًِْ وَصِیِّهِ وَ إِیحَاشِهِمْ مِنْهُ وَ صَدِّهِمْ عَنْهُ وَ إِغْرَائِهِمْ بِعَدَاوَتِهِ وَ الْقَصْدِ لِتَغْیِیرِ الْکِتَابِ الَّذِی جَاءَ بِهِ وَ إِسْقَاطِ مَا فِیهِ مِنْ فَضْلِ ذَوِی الْفَضْلِ وَ کُفْرِ ذَوِی الْکُفْرِ مِنْهُ وَ مِمَّنْ وَافَقَهُ عَلَی ظُلْمِهِ وَ بَغْیِهِ وَ شِرْکِهِ وَ لَقَدْ عَلِمَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُمْ فَقَالَ إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا وَ قَالَ یُرِیدُونَ أَنْ یُبَدِّلُوا کَلامَ اللهِ وَ لَقَدْ أَحْضَرُوا الْکِتَابَ کَمَلًا مُشْتَمِلًا عَلَی التَّأْوِیلِ وَ التَّنْزِیلِ وَ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ وَ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ لَمْ یَسْقُطْ مِنْهُ حَرْفُ أَلِفٍ وَ لَا لَامٍ فَلَمَّا وَقَفُوا عَلَی مَا بَیَّنَهُ اللَّهُ مِنْ أَسْمَاءِ أَهْلِ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ أَنَّ ذَلِکَ إِنْ ظَهَرَ نَقَضَ مَا عَقَدُوهُ قَالُوا لَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِ وَ نَحْنُ مُسْتَغْنُونَ عَنْهُ بِمَا عِنْدَنَا.

امام علی (علیه السلام) - فرد زندیقی نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده و گفت: «اگر این اختلاف در آیات قرآن شما نبود حتما به دین شما می‌گرویدم». حضرت فرمود: «آن آیه کدام است؟ … و نیز قرآن؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را بر تمام انبیاء (علیهم السلام) تفضیل داده، ولی بیشتر از آن تعاریف او را مخاطب به آزار و جفا و بدی ساخته و از سر سرزنش و ملامت به نوعی خطاب نموده که هیچ پیامبری را این‌گونه نگفته، مانند آیات امّا اگر خدا بخواهد، آن‌ها را [به اجبار] بر هدایت جمع خواهد کرد. [ولی هدایت اجباری، چه سودی دارد]؟ پس هرگز از جاهلان مباش. (انعام/35) و و اگر ما تو را ثابت قدم نمی‌ساختیم [و در پرتو مقام عصمت، مصون از انحراف نبودی]، نزدیک بود به آنان تمایل کنی. اگر چنین می‌کردی، ما دو برابر مجازات [مشرکان] در زندگی دنیا، و دو برابر [مجازات] آن‌ها را بعد از مرگ، به تو می‌چشاندیم سپس در برابر ما، یاوری برای خود نمی‌یافتی! . (اسراء/75-74) و در دل چیزی را پنهان می‌داشتی که خداوند آن را آشکار می‌کند و از مردم می‌ترسیدی درحالی‌که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی! . (احزاب/37) و در آیات: و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد. (احقاف/9) و ما هیچ‌چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم.

(انعام/38) و همه چیز را در کتاب آشکارکننده‌ای برشمرده‌ایم! . (یس/12) اگر همه چیز در امام معدود و محسوب است، که او همان وصیّ پیامبر است، و آن حضرت سزاوارتر است که از صفت: و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد. (احقاف/9)» دور باشد، و خلاصه این‌ها همه‌ی صفاتی مختلف و احوالی متناقض و اموری مشکل است، پس چنانچه رسول و کتاب، حقّ و درستند که من به‌جهت شکّ در این امور به هلاکت افتاده‌ام، و اگر هر دو باطلند که دیگر هیچ بأس و باکی نیست. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «و امّا در پاسخ به مواردی از قرآن که خطاب‌های نامناسبی نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از قبیل تهجین و آزار و لوم آن جناب دارد با اینکه خداوند آن حضرت را در قرآن بر سایر انبیاء (علیهم السلام) تفضیل و برتری داده، باری پروردگار متعال برای هر پیامبری یک دشمن از مشرکین قرار داده، همچنان‌که در قرآن فرموده، و به‌جهت اینکه منزلت پیامبر ما نزد خداوند از همه‌ی انبیاء (علیهم السلام) بالاتر بود به همین خاطر رنج و محنت آن رسول گرامی از دشمنان شقیّ و منافق عظیم شد، آنان برای دفع نبوّت و تکذیب او از هیچ آزاری مضایقه نکرده و هر تصدیق و تأیید او را نقض نمودند، و تمامی کفر و عناد و نفاق و الحاد دست به دست هم داده و با تمام تلاش سعی در ابطال دعوت و تغییر آیین و مخالفت سنّت او کردند و با تمام کید و حیله دوستی وصیّ او را ملقّب به زشت‌ترین القاب نموده و جوّی از وحشت و هراس و اعراض و تحریک دشمنی به او ساختند، و قصد داشتند قرآن را تغییر داده و موارد فضل فضلا و کفر جماعت کافر و ظالم و بی‌انصاف و مشرک را از آن ساقط کنند. و خداوند به این کارشان واقف شده و فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا؛ کسانی که آیات ما را تحریف می‌کنند بر ما پوشیده نخواهند بود! . (فصلت/40)». و یُرِیدُونَ أَنْ یُبَدِّلُوا کَلامَ اللهِ و پس از وفات پیامبر قرآن را به‌صورت کامل و مشتمل بر تأویل و تنزیل و محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ بدون هیچ افتادگی حرف الف و لامی حاضر نمودند، و هنگامی‌که بر آنچه خداوند از اسامی اهل حقّ و باطل آشکار نموده بود واقف شدند و دریافتند اگر آن آشکار شود نقشه‌هایشان بر باد خواهد رفت گفتند: آنچه نزد ماست کافی بوده و نیازی به آن نداریم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص456

نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج90، ص124/ الاحتجاج، ج1، ص257

آیه قُلْ لِلْمُخَلَّفینَ مِنَ الْأَعْرابِ سَتُدْعَوْنَ إِلی قَوْمٍ أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ تُقاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطیعُوا یُؤْتِکُمُ اللهُ أَجْراً حَسَناً وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا کَما تَوَلَّیْتُمْ مِنْ قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذاباً أَلیماً [16]

 

به متخلّفان از اعراب بگو: «به‌زودی از شما دعوت می‌شود که به‌سوی قومی نیرومند و جنگجو بروید و با آن‌ها پیکار کنید تا اسلام بیاورند اگر اطاعت کنید، خداوند پاداش نیکی به شما می‌دهد و اگر سرپیچی نمایید همان‌گونه که در گذشته نیز سرپیچی کردید شما را با عذاب دردناکی کیفر می‌دهد»!

آیه لَیْسَ عَلَی الْأَعْمی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْمَریضِ حَرَجٌ وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَنْ یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذاباً أَلیماً [17]

بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست [اگر در ميدان جهاد شركت نكنند] و هرکس خدا و رسولش را اطاعت نماید، او را در باغ‌های [از بهشت] وارد می‌کند که نهرها از زیر [درختانش] جاری است و آن کس که سرپیچی کند، او را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازد!

آیهَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَریباً [18]

خداوند از مؤمنان هنگامی‌که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند راضی و خشنود شد خدا آنچه را در درون دل‌هایشان [از ايمان و صداقت] نهفته بود می‌دانست از این‌رو آرامش را بر دل‌هایشان نازل کرد و پیروزی نزدیکی به‌عنوان پاداش نصیب آن‌ها فرمود.

1

(فتح/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی بِیعَهًِْ الرِّضْوَانِ لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَة.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه در بیعت رضوان نازل شد که خداوند فرموده است: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج20، ص354/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص577؛ «و نزلت فی بیعته الرضوان» محذوف/ البرهان

2

(فتح/ 18)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَلَمْ یُبَایِعْهُمْ عَلَی الْمَوْتِ وَ إِنَّمَا بَایَعَهُمْ عَلَی أَنْ لَا یَفِرُّوا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) با اصحاب بر مرگ ایشان بیعت نگرفت بلکه بیعت برعدم فرار از جنگ بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج20، ص330

3

(فتح/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - اشْتَرَطَ عَلَیْهِمْ أَنْ لَا یُنْکِرُوا بَعْدَ ذَلِکَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَیْئاً یَفْعَلُهُ وَ لَا یُخَالِفُوهُ فِی شَیْءٍ یَأْمُرُهُمْ بِهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بَعْدَ نُزُولِ آیَهًِْ الرِّضْوَانِ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً وَ إِنَّمَا رَضِیَ عَنْهُمْ بِهَذَا الشَّرْطِ أَنْ یَفُوا بَعْدَ ذَلِکَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ مِیثَاقِهِ وَ لَا یَنْقُضُوا عَهْدَهُ وَ عَقْدَهُ فَبِهَذَا الْعَقْدِ رَضِیَ عَنْهُمْ فَقَدْ قَدَّمُوا فِی التَّأْلِیفِ آیَهًَْ الشَّرْطِ عَلَی بَیْعَهًِْ الرِّضْوَانِ وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ أَوَّلًا بَیْعَهًُْ الرِّضْوَانِ ثُمَّ آیَهًُْ الشَّرْطِ عَلَیْهِمْ فِیهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پیامبر از ایشان پیمان گرفت که بعد از این هرگز اعمال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را انکار ننمایند ودر هیچ‌یک از دستورات پیامبر (صلی الله علیه و آله) با وی مخالفت نکنند. سپس خداوند متعال بعد از نزول آیه‌ی رضوان فرمود: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً و رضایت الهی به این شرط بود که بعد از این به عهد خویش با خداوند وفادار بوده و پیمان‌شکنی ننمایند و به شرط پایبندی به این پیمان خداوند از ایشان راضی می‌گردد لذا بر بیعت رضوان یک شرط گذاشت شده است و همانا در مرحله‌ی اوّل بیعت رضوان قرار گرفته سپس آیه شرط بر ایشان صورت گرفته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج20، ص354/ البرهان

4

(فتح/ 18)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّهُ تَعَالَی قَدْ وَصَفَ مَنْ رَضِیَ عَنْهُ مِمَّنْ بَایَعَ تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ بِأَوْصَافٍ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّهَا لَمْ تَحْصُلْ لِجَمِیعِ الْمُبَایِعِینَ فَیَجِبُ أَنْ یَخْتَصَّ الرِّضَا بِمَنِ اخْتَصَّ بِتِلْکَ الْأَوْصَافِ لِأَنَّهُ تَعَالَی قَالَ فَعَلِمَ ما فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً.

امام علی (علیه السلام) - خداوند تعالی کسانی را که از آن‌ها راضی شده از کسانی توصیف نموده که در زیر درخت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیعت نمودند که ما اوصاف آن‌ها را می‌دانیم و ما می‌دانیم که این اوصاف برای همگان محقّق نشده است لذا واجب است رضایت خویش را به کسانی منحصر نماید که متّصف به این ویژگی‌ها هستند چون خداوند آنچه را در درون دل‌هایشان [از ایمان و صداقت] نهفته بود می‌دانست از این‌رو آرامش را بر دل‌هایشان نازل کرد و پیروزی نزدیکی به‌عنوان پاداش نصیب آن‌ها فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج31، ص259

5

(فتح/ 18)

الباقر (علیه السلام) - عن جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ کَمْ کَانُوا قَالَ أَلْفاً وَ مِائَتَیْنِ قُلْتُ هَلْ کَانَ فِیهِمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَالَ نَعَمْ سَیِّدُهُمْ وَ شَرِیفُهُمْ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر روایت کرده است که از امام باقر (علیه السلام) سؤال کردم: «تعداد مؤمنانی که خداوند در آیه: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ درباره‌ی آن‌ها سخن گفته است، چند نفر بوده است»؟ فرمود: «هزارودویست نفر». گفتم: «آیا علی (علیه السلام) در میان آنان بود»؟ فرمود: «آری! علی (علیه السلام) سرور و بزرگ آن‌ها بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج24، ص93/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص577/ البرهان/ بحارالأنوار، ج36، ص55

6

(فتح/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَوْلُهُ تَعَالَی لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْحُدَیْبِیَهًِْ قَالَ جَابِرٌ کُنَّا یَوْمَئِذٍ أَلْفاً وَ أَرْبَعَمِائَهًٍْ قَالَ لَنَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَنْتُمُ الْیَوْمَ خِیَارُ أَهْلِ الْأَرْضِ فَبَایَعَنَا تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ عَلَی الْمَوْتِ فَمَا نَکَثَ إِلَّا حُرُّ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ کَانَ مُنَافِقاً وَ أَوْلَی النَّاسِ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ أمیرالمؤمنین علِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) لِأَنَّهُ تَعَالَی قَالَ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً یَعْنِی فَتْحَ خَیْبَرَ وَ کَانَ ذَلِکَ عَلَی یَدِ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - آیه: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ درباره‌ی حاضران در صلح حدیبیّه نازل شد. جابر می‌گوید: در روز صلح حدیبیّه ما هزاروچهارصد نفر بودیم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ما فرمود: «شما بهترین افراد روی زمین هستید». ما زیر آن درخت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیمان بستیم تا آخرین لحظه حیاتمان از ایشان اطاعت و حمایت کنیم. به جز ابن‌قیس که منافق بود، هیچ‌کدام از ما عهدوپیمان خود را نقص نکردیم. سزاوارترین مردم به این آیه، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. زیرا خداوند فرموده است: و پیروزی نزدیکی به‌عنوان پاداش نصیب آن‌ها فرمود. (فتح/18) که منظور از آن فتح خیبر توسط امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص460

بحارالأنوار، ج36، ص121/ کشف الغمهًْ، ج1، ص304؛ «جزءبن» بدل «حربن» / البرهان

7

(فتح/ 18)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ بِمُوَازَرَهًِْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ بَایَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لَقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ.

امام علی (علیه السلام) - امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود: «من همان کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل نام مرا به‌عنوان حامی و پشتیبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ذکر کرده است و من اوّلین کسی بودم که زیر درخت با آن حضرت (صلی الله علیه و آله) بیعت کردم. خداوند دراین‌باره فرموده است: لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص462

بحارالأنوار، ج33، ص233/ القمی، ج2، ص268/ نورالثقلین؛ «أنا الذی… رسول الله» محذوف/ البرهان

آیه لوَ مَغانِمَ کَثیرَةً یَأْخُذُونَها وَ کانَ اللهُ عَزیزاً حَکیماً [19]

و [همچنين] غنایم بسیاری که آن را به دست می‌آورید و خداوند شکست ناپذیر و حکیم است!

آیه وَعَدَکُمُ اللهُ مَغانِمَ کَثیرَةً تَأْخُذُونَها فَعَجَّلَ لَکُمْ هذِهِ وَ کَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنْکُمْ وَ لِتَکُونَ آیَةً لِلْمُؤْمِنینَ وَ یَهْدِیَکُمْ صِراطاً مُسْتَقیماً [20]

خداوند غنایم فراوانی به شما وعده داده بود که آن‌ها را به دست می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت و دست تعدّی مردم [دشمنان‌] را از شما بازداشت تا نشانه‌ای برای مؤمنان باشد و شما را به راه راست هدایت کند!

آیه وَ أُخْری لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْها قَدْ أَحاطَ اللهُ بِها وَ کانَ اللهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیراً [21]

و نیز غنایم و فتوحات دیگری [نصيبتان مى‌كند] که شما توانایی آن را ندارید، ولی قدرت خدا به آن احاطه دارد و خداوند بر همه چیز تواناست!

آیه وَ أُخْری لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْها قَدْ أَحاطَ اللهُ بِها وَ کانَ اللهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیراً [22]

و اگر کافران [در سرزمين حديبيّه] با شما پیکار می‌کردند به‌زودی فرار می‌کردند، سپس ولیّ و یاوری نمی‌یافتند!

آیه سُنَّةَ اللهِ الَّتی قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللهِ تَبْدیلاً [23]

این سنّت الهی است که در گذشته نیز بوده است و هرگز برای سنّت الهی تغییر و تبدیلی نخواهی یافت!

1

(فتح/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هَذِهِ سُنَّتِی فِی أَهْلِ طَاعَتِی وَ أَهْلِ مَعْصِیَتِی، أَنْصُرُ أَوْلِیَائِی وَ أَخْذُلُ أَعْدَائِی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - این سنّت من در مورد اهل طاعت و کسانی که اهل سرکش و عصیان هستند می‌باشد. اولیاء مرا یاری نما و دشمنانم را خوار و ذلیل کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص462

بحارالإنوار، ج19، ص161

آیه وَ هُوَ الَّذی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَکَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً [24]

او کسی است که دست آن‌ها را از شما، و دست شما را از آنان در دل مکّه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز ساخت و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست!

سبب نزول

1

(فتح/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَبَبُ نُزُولِهِ أَنَّ الْمُشْرِکِینَ بَعَثُوا أَرْبَعِینَ رَجُلًا عَامَ الْحُدَیْبِیَهًِْ لِیُصِیبُوا مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَأُتِیَ بِهِمْ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أُسَارَی فَخَلَّی سَبِیلَهُمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سبب نزول آیه این بود که مشرکین در سال حدیبیّه چهل نفر را فرستادند تا از مسلمانان غنیمتی بگیرند امّا آن‌ها را به‌عنوان اسیر نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آوردند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور آزادی آن‌ها را داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص462

بحارالأنوار، ج20، ص326

او کسی است که دست آن‌ها را از شما، و دست شما را از آنان در دل مکّه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آن‌ها پیروز ساخت و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست

1 -1

(فتح/ 24)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ الَّذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَکَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ أَیْ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَمَمْتُمْ مِنَ الْمَدِینَهًِْ إِلَی الْحَرَمِ وَ طَلَبُوا مِنْکُمُ الصُّلْحَ بَعْدَ أَنْ کَانُوا یَغْزُونَکُمْ بِالْمَدِینَهًِْ صَارُوا یَطْلُبُونَ الصُّلْحَ بَعْدَ إِذْ کُنْتُمْ أَنْتُمْ تَطْلُبُونَ الصُّلْحَ مِنْهُم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و هُو الذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وأَیْدِیَکُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَکَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلیْهِمْ یعنی پس از آنکه از مدینه با قصد عبادت به‌سوی حرم مکّه حرکت کردید و آن‌ها از شما درخواست صلح کردند. حال آنکه زمانی آن‌ها در مدینه با شما می‌جنگیدند و شما درخواست صلح می‌کردید، امّا امروز، در مکّه از شما می‌خواهند با آن‌ها صلح نمایید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص464

بحارالأنوار، ج20، ص355/ البرهان/ نورالثقلین

1 -2

(فتح/ 24)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - انَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ مَعَهُ یَوْمَ الْفَتْحِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفاً حَتَّی جَعَلَ أَبُو سُفْیَانَ وَ الْمُشْرِکُونَ یَسْتَغِیثُون.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - در فتح مکّه دوازده هزار نفر همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودند. این کار باعث شده بود ابوسفیان و مشرکان مکّه از سایر اعراب درخواست کمک کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص464

بحارالأنوار، ج18، ص205/ البرهان

آیه هُمُ الَّذینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللهُ فی رَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً [25]

آن‌ها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از [زيارت] مسجد الحرام و رسیدن قربانی‌هایتان به محلّ قربانگاه بازداشتند و هرگاه مردان و زنان با ایمانی در این میان بدون آگاهی شما، زیر دست و پا، از بین نمی‌رفتند که از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما می‌رسید، [خداوند هرگز مانع اين جنگ نمى‌شد]! هدف این بود که خدا هرکس را می‌خواهد در رحمت خود وارد کند و اگر مؤمنان و کفّار [در مكّه] از هم جدا می‌شدند، کافران را عذاب دردناکی می‌کردیم!

1

(فتح/ 25)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَخْبَرَ بِعِلَّهًِْ الصُّلْحِ وَ مَا أَجَازَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ یَعْنِی بِمَکَّهًَْ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ فَأَخبَرَ اللهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَبِیَّهُ أَنَ عِلَّهًَْ الصُّلْحِ إِنَّمَا کَانَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ الَّذِینَ کَانُوا بِمَکَّهًَْ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ صُلْحٌ وَ کَانَتِ الْحَرْبُ لَقُتِلُوا فَلَمَّا کَانَ الصُّلْحُ آمَنُوا وَ أَظْهَرُوا الْإِسْلَامَ وَ یُقَالُ إِنَّ ذَلِکَ الصُّلْحَ کَانَ أَعْظَمَ فَتْحاً عَلَی الْمُسْلِمِینَ مِنْ غَلَبِهِم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند، علّت صلح را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیان کرده و می‌فرماید: هُمُ الذِینَ کَفَرُوا وصَدُّوکُمْ عَنِ المَسْجِدِ الحَرَامِ و الهَدْیَ مَعْکُوفًا أَن یَبْلغَ مَحِلهُ و لولا رِجَال مُّؤْمِنُونَ و نِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لمْ تَعْلمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِیبَکُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلمٍ؛ که منظور از این آیه وجود مؤمنانی در مکّه است. خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) اطّلاع می‌دهد که علّت عقد این پیمان صلح، وجود مؤمنانی در مکّه است. اگر پیمان صلح امضا نمی‌شد و میان مسلمانان و مشرکان جنگ و درگیری به وجود می‌آمد، آن‌ها کشته می‌شدند. امّا با بسته‌شدن پیمان صلح آن‌ها در امان ماندند و اسلام خویش را اظهار کردند. گفته می‌شود: این صلح برای مسلمانان بیش از پیروزی آن‌ها در جنگ بر مشرکان برکت داشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص464

نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج20، ص355

2

(فتح/ 25)

الرسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزْوَهًِْ الْحُدَیْبِیَهًِْ خَرَجَ فِی ذِی الْقَعْدَهًِْ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْمَکَانِ الَّذِی أَحْرَمَ فِیهِ أَحْرَمُوا وَ لَبِسُوا السِّلَاحَ فَلَمَّا بَلَغَهُ أَنَّ الْمُشْرِکِینَ قَدْ أَرْسَلُوا إِلَیْهِ خَالِدَ‌بْنَ‌الْوَلِیدِ لِیَرُدَّهُ قَالَ: ابْغُونِی رَجُلًا یَأْخُذُنِی عَلَی غَیْرِ هَذَا الطَّرِیقِ فَأُتِیَ بِرَجُلٍ مِنْ مُزَیْنَهًَْ أَوْ مِنْ جُهَیْنَهًَْ فَسَأَلَهُ فَلَمْ یُوَافِقْهُ فَقَالَ: ابْغُونِی

رَجُلًا غَیْرَهُ فَأُتِیَ بِرَجُلٍ آخَرَ إِمَّا مِنْ مُزَیْنَهًَْ وَ إِمَّا مِنْ جُهَیْنَهًَْ قَالَ فَذَکَرَ لَهُ فَأَخَذَهُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی الْعَقَبَهًِْ فَقَالَ مَنْ یَصْعَدْهَا حَطَّ اللَّهُ عَنْهُ کَمَا حَطَّ اللَّهُ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَقَالَ لَهُمُ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً… نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ قَالَ: فَابْتَدَرَهَا خَیْلُ الْأَنْصَارِ الْأَوْسِ وَ الْخَزْرَجِ قَالَ: وَ کَانُوا أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَهًٍْ فَلَمَّا هَبَطُوا إِلَی الْحُدَیْبِیَهًِْ إِذَا امْرَأَهًٌْ مَعَهَا ابْنُهَا عَلَی الْقَلِیبِ فَسَعَی ابْنُهَا هَارِباً فَلَمَّا أَثْبَتَتْ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَرَخَتْ بِهِ هَؤُلَاءِ الصَّابِئُونَ لَیْسَ عَلَیْکَ مِنْهُمْ بَأْسٌ فَأَتَاهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَهَا فَاسْتَقَتْ دَلْواً مِنْ مَاءٍ فَأَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَشَرِبَ وَ غَسَلَ وَجْهَهُ فَأَخَذَتْ فَضْلَتَهُ فَأَعَادَتْهُ فِی الْبِئْرِ فَلَمْ تَبْرَحْ حَتَّی السَّاعَهًِْ وَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ الْمُشْرِکُونَ أَبَانَ‌بْنَ‌سَعِیدٍ فِی الْخَیْلِ فَکَانَ بِإِزَائِهِ ثُمَّ أَرْسَلُوا الْحُلَیْسَ فَرَأَی الْبُدْنَ وَ هِیَ تَأْکُلُ بَعْضُهَا أَوْبَارَ بَعْضٍ فَرَجَعَ وَ لَمْ یَأْتِ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لِأَبِی‌سُفْیَانَ: یَا أَبَاسُفْیَانَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا عَلَی هَذَا حَالَفْنَاکُمْ عَلَی أَنْ تَرُدُّوا الْهَدْیَ عَنْ مَحِلِّهِ فَقَالَ: اسْکُتْ فَإِنَّمَا أَنْتَ أَعْرَابِیٌّ. فَقَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ لَتُخَلِّیَنَّ عَنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا أَرَادَ أَوْ لَأَنْفَرِدَنَّ فِی الْأَحَابِیشِ فَقَالَ: اسْکُتْ حَتَّی نَأْخُذَ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَلْثاً فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ عُرْوَهًَْ‌بْنَ‌مَسْعُودٍ وَ قَدْ کَانَ جَاءَ إِلَی قُرَیْشٍ فِی الْقَوْمِ الَّذِینَ أَصَابَهُمُ الْمُغِیرَهًُْ‌بْنُ‌شُعْبَهًَْ کَانَ خَرَجَ مَعَهُمْ مِنَ الطَّائِفِ وَ کَانُوا تُجَّاراً فَقَتَلَهُمْ وَ جَاءَ بِأَمْوَالِهِمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَبَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَقْبَلَهَا وَ قَالَ: هَذَا غَدْرٌ وَ لَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِ فَأَرْسَلُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذَا عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَدْ أَتَاکُمْ وَ هُوَ یُعَظِّمُ الْبُدْنَ قَالَ: فَأَقِیمُوهَا فَأَقَامُوهَا فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَجِیءَ مَنْ جِئْتَ قَالَ جِئْتُ أَطُوفُ بِالْبَیْتِ وَ أَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَنْحَرُ هَذِهِ الْإِبِلَ وَ أُخَلِّی عَنْکُمْ عَنْ لُحْمَانِهَا قَالَ: لَا وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی فَمَا رَأَیْتُ مِثْلَکَ رُدَّ عَمَّا جِئْتَ لَهُ إِنَّ قَوْمَکَ یُذَکِّرُونَکَ اللَّهَ وَ الرَّحِمَ أَنْ تَدْخُلَ عَلَیْهِمْ بِلَادَهُمْ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ وَ أَنْ تَقْطَعَ أَرْحَامَهُمْ وَ أَنْ تُجَرِّیَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَنَا بِفَاعِلٍ حَتَّی أَدْخُلَهَا قَالَ: وَ کَانَ عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ حِینَ کَلَّمَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَنَاوَلَ لِحْیَتَهُ وَ الْمُغِیرَهًُْ قَائِمٌ عَلَی رَأْسِهِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ فَقَالَ: مَنْ هَذَا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)؟ فَقَالَ: هَذَا ابْنُ‌أَخِیکَ الْمُغِیرَهًُْ. فَقَالَ: یَا غُدَرُ وَ اللَّهِ مَا جِئْتَ إِلَّا فِی غَسْلِ سَلْحَتِکَ. قَالَ: فَرَجَعَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ لِأَبِی سُفْیَانَ وَ أَصْحَابِهِ: لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مِثْلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) رُدَّ عَمَّا جَاءَ لَهُ فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ

سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو وَ حُوَیْطِبَ‌بْنَ‌عَبْدِ الْعُزَّی فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأُثِیرَتْ فِی وُجُوهِهِمُ الْبُدْنُ فَقَالا مَجِیءَ مَنْ جِئْتَ؟ قَالَ: جِئْتُ لِأَطُوفَ بِالْبَیْتِ وَ أَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَنْحَرَ الْبُدْنَ وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لُحْمَانِهَا. فَقَالا: إِنَّ قَوْمَکَ یُنَاشِدُونَکَ اللَّهَ وَ الرَّحِمَ أَنْ تَدْخُلَ عَلَیْهِمْ بِلَادَهُمْ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ وَ تَقْطَعَ أَرْحَامَهُمْ وَ تُجَرِّیَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ. قَالَ: فَأَبَی عَلَیْهِمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا أَنْ یَدْخُلَهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَرَادَ أَنْ یَبْعَثَ عُمَرَ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ عَشِیرَتِی قَلِیلٌ وَ إِنِّی فِیهِمْ عَلَی مَا تَعْلَمُ وَ لَکِنِّی أَدُلُّکَ عَلَی عُثْمَانَ‌بْنِ‌عَفَّانَ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: انْطَلِقْ إِلَی قَوْمِکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَبَشِّرْهُمْ بِمَا وَعَدَنِی رَبِّی مِنْ فَتْحِ مَکَّهًَْ فَلَمَّا انْطَلَقَ عُثْمَانُ لَقِیَ أَبَانَ‌بْنَ‌سَعِیدٍ فَتَأَخَّرَ عَنِ السَّرْحِ فَحَمَلَ عُثْمَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ دَخَلَ عُثْمَانُ فَأَعْلَمَهُمْ وَ کَانَتِ الْمُنَاوَشَهًُْ فَجَلَسَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ جَلَسَ عُثْمَانُ فِی عَسْکَرِ الْمُشْرِکِینَ وَ بَایَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمُسْلِمِینَ وَ ضَرَبَ بِإِحْدَی یَدَیْهِ عَلَی الْأُخْرَی لِعُثْمَانَ وَ قَالَ الْمُسْلِمُونَ: طُوبَی لِعُثْمَانَ قَدْ طَافَ بِالْبَیْتِ وَ سَعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَحَلَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا کَانَ لِیَفْعَلَ فَلَمَّا جَاءَ عُثْمَانُ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَ طُفْتَ بِالْبَیْتِ فَقَالَ: مَا کُنْتُ لِأَطُوفَ بِالْبَیْتِ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَطُفْ بِهِ ثُمَّ ذَکَرَ الْقِصَّهًَْ وَ مَا کَانَ فِیهَا فَقَالَ لِعَلِیٍّ اکْتُبْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلٌ: مَا أَدْرِی مَا الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِلَّا أَنِّی أَظُنُّ هَذَا الَّذِی بِالْیَمَامَهًِْ وَ لَکِنِ اکْتُبْ کَمَا نَکْتُبُ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ قَالَ وَ اکْتُبْ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ سُهَیْلٌ: فَعَلَی مَا نُقَاتِلُکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: أَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ النَّاسُ: أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله). قَالَ: اکْتُبْ فَکَتَبَ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله). فَقَالَ النَّاسُ: أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ فِی الْقَضِیَّهًِْ أَنَّ مَنْ کَانَ مِنَّا أَتَی إِلَیْکُمْ رَدَدْتُمُوهُ إِلَیْنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) غَیْرُ مُسْتَکْرِهٍ عَنْ دِینِهِ وَ مَنْ جَاءَ إِلَیْنَا مِنْکُمْ لَمْ نَرُدَّهُ إِلَیْکُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِمْ وَ عَلَی أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ فِیکُمْ عَلَانِیَهًًْ غَیْرَ سِرٍّ وَ إِنْ کَانُوا لَیَتَهَادَوْنَ السُّیُورَ فِی الْمَدِینَهًِْ إِلَی مَکَّهًَْ وَ مَا کَانَتْ قَضِیَّهًٌْ أَعْظَمُ بَرَکَهًًْ مِنْهَا. لَقَدْ کَادَ أَنْ یَسْتَوْلِیَ عَلَی أَهْلِ مَکَّهًَْ الْإِسْلَامُ فَضَرَبَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو عَلَی أَبِی جَنْدَلٍ ابْنِهِ فَقَالَ أَوَّلُ مَا قَاضَیْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هَلْ قَاضَیْتُ عَلَی شَیْءٍ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا کُنْتَ بِغَدَّارٍ قَالَ فَذَهَبَ بِأَبِی جَنْدَلٍ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَدْفَعُنِی إِلَیْهِ قَالَ وَ لَمْ أَشْتَرِطْ لَکَ قَالَ وَ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِأَبِی جَنْدَلٍ مَخْرَجاً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - معاویهًْ‌بن‌عمّار از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هنگامی‌که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در غزوه‌ی حدیبیّه به‌سوی مکّه حرکت کرد در ماه ذی القعده بود، و در میقاتگاه که حاجیان محرم می‌شوند احرام بستند و سلاح حمل کردند، و چون به آن حضرت (صلی الله علیه و آله) خبر رسید که مشرکان، خالدبن‌ولید را سر راه او فرستاده‌اند تا او را برگرداند فرمود: مردی را بیابید که ما را از بیراهه ببرد. مسلمانان مردی را از قبیله‌ی مزینه یا جهینه نزد حضرت آوردند. حضرت از او پرسش کرد و او را مورد پسند خویش نیافت و ازاین‌رو فرمود: مرد دیگری بیابید. آن‌ها مرد دیگری را که او نیز از قبیله‌ی مزینه یا جهینه بود نزد حضرت آوردند. و چون حضرت با او سخن گفت او را به همراه خود برد تا به‌گردنه‌ای رسید. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: کیست که از این گردنه بالا رود تا خدا گناهش را بریزد چنان‌که گناه بنی‌اسرائیل را ریخت و به آن‌ها فرمود: و از درِ [بیت المقدس] با تواضع وارد شوید! که اگر چنین کنید، گناهان شما را می‌بخشم و نیکوکاران را پاداش بیشتر خواهیم داد. (اعراف/161) گروه انصار یعنی اوس و خزرج پیشی گرفتند و بالا رفتند و ایشان هزاروهشتصد تن بودند. پس چون به درّه حدیبیّه سرازیر شدند به زنی برخوردند که با پسر خود بر لب چاه بود. پسر آن زن که چشمش به لشکریان محمّد (صلی الله علیه و آله) افتاد گریخت و چون آن زن دانست که آن‌ها لشکریان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) هستند پشت‌سر پسرش فریاد زد که؛ این‌ها صائبه هستند (عرب‌ها به کسانی که از دین آن‌ها دست می‌کشیدند و به دین دیگر در می‌آمدند صائبه می‌گفتند)، از آن‌ها آزاری به تو نخواهد رسید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نزد آن زن آمد و از او خواست دلوی آب بکشد و پس از آنکه آب را کشید حضرت آن را گرفت و آشامید و روی خود را با آن شست و باقیمانده‌ی آن را به درون چاه ریخت و آن چاه [از برکت آب دست رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)] تا هم‌اینک همچنان پر آب است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از آنجا به‌سوی مکّه حرکت کرد و قریش ابان‌بن‌سعید را با سواران قریش نزد آن حضرت فرستادند و او در برابر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) موضع گرفت و پس از او حلیس را فرستادند. وقتی حلیس آمد و شتران قربانی را دید که کرک همدیگر را می‌خوردند، نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نرفت و بازگشت و به ابوسفیان گفت: «ای اباسفیان! به‌خدا سوگند ما با شما هم‌پیمان نشده‌ایم که شتران قربانی را از قربانگاهشان بازگردانی». ابوسفیان به او گفت: «خاموش باش که تو عربی بیابان‌نشین هستی». حلیس گفت: به‌خدا سوگند یا باید محمّد (صلی الله علیه و آله) را برای آمدن مکّه آزاد بگذاری تا هرآنچه می‌خواهد بکند و یا اینکه من احابیش را از همکاری با قریش جدا می‌کنم». ابوسفیان گفت: «خاموش باش تا ما از محمّد (صلی الله علیه و آله) پیمانی بگیریم». قریش پس از این جریان عروهًْ‌بن‌مسعود را [که رئیس قبیله‌ی ثقیف بود و در طائف سکونت داشتند] نزد آن حضرت فرستادند. عروه درآن‌هنگام برای گفتگو پیرامون کسانی که مغیره را کشته بود نزد قریش آمده بود. و چگونگی کشتن آن‌ها این‌گونه بود که مغیره آن‌ها را که برای تجارت رفته بودند در راه کشت و اموالشان را برداشته نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) برد. حضرت (صلی الله علیه و آله) آن اموال را نپذیرفت و فرمود: «این اموال با نیرنگ به دست آمده و ما نیازی بدان نداریم. آن‌ها کسانی را نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرستادند» و گفتند: «ای پیامبر (صلی الله علیه و آله)! اینک عروهًْ‌بن‌مسعود به نمایندگی از سوی قریش نزد تو می‌آید و او کسی است که به شتران قربانی احترام می‌نهد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «قربانی‌ها را جلوی او صف کنید و آن‌ها را در برابر او صف کردند». عروه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «برای طواف خانه‌ی کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». عروه گفت: «نه، به لات و عزّی سوگند صلاح نمی‌بینم همچون تویی برای منظوری که آمده‌ای بازگردانده شود، ولی قومت قریش تو را به یاد خدا و خویشاوندی خود با تو آورده‌اند و سوگندت می‌دهند که مبادا بدون اجازه آن‌ها به شهرشان درآیی و قطع رحم کنی و دشمنشان را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کاری نمی‌کنم جز اینکه به مکّه وارد شوم». امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «عروهًْ‌بن‌مسعود هنگام گفتگو با پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست به ریش آن حضرت می‌داشت و مغیرهًْ‌بن‌شعبه که بالای سر آن حضرت ایستاده بود به روی دست او زد». عروه گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این کیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این پسر برادر تو مغیره است». عروه رو به مغیره کرد و گفت: «ای نیرنگ‌باز! به‌خدا من به مکّه نیامده‌ام مگر برای شستن کار پلشت تو». عروه به‌سوی قریش بازگشت و به ابوسفیان و یارانش گفت: «نه، به‌خدا سوگند، من صلاح نمی‌دانم شخصی همچون محمّد (صلی الله علیه و آله) را از آمدن به مکّه و انجام کاری که دارد، باز گرداند». قریش سهیل‌بن‌عمرو و حویطب‌بن‌عبد العزّی را نزد پیامبر فرستادند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود تا شتران قربانی را در برابر آن‌ها صف کردند. آن دو آمدند و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برای طواف کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». سهیل‌بن‌عمرو و حویطب گفتند: «قومت تو را به‌خدا و خویشاوندیشان سوگند می‌دهند که مبادا بی‌اجازه به شهر آن‌ها درآیی و دشمن را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن‌ها نپذیرفت مگر آنکه به مکّه وارد شود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفت عمر را سوی آن‌ها بفرستد و عمر در پاسخ گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! عشیره‌ی من در میان قریش اندکند و جایگاه من در میان ایشان چنان است که می‌دانی، ولی من شما را برای انجام این مهم به عثمان‌بن‌عفان راهنمایی می‌کنم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد عثمان فرستاد و فرمود: «به سوی مؤمنان قومت برو و آن‌ها را به فتح مکّه که خداوند به من وعده داد بشارت ده». هنگامی‌که عثمان راهی مکّه بود به ابان‌بن‌سعید برخورد و او وی را احترام کرد و از سر زین عقب کشید و عثمان را جلو خود نشانید و او را به مکّه برد و عثمان وارد مکّه شد و پیغام خود را به آن‌ها اعلان کرد، و بدین‌ترتیب کشمکش میان مسلمانان و مشرکان آغاز شد. سهیل‌بن‌عمر نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بود و عثمان هم در میان لشکر مشرکان گرفتار شد. دراین‌هنگام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با مسلمانان بیعت کردند و به‌جای بیعت عثمان که حضور نداشت پیامبر (صلی الله علیه و آله)، یک دست خود را به دست دیگر زد، و مسلمانان گفتند: خوشا به حال عثمان که موفق شد به خانه‌ی کعبه طواف کند و میان صفا و مروه سعی نماید و از احرام بیرون آید. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «او چنین کاری نمی‌کند. و چون عثمان برگشت و نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «آیا به خانه‌ی کعبه طواف کردی»؟ گفت: «من چنین کاری نمی‌کردم و در طواف به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیشی نمی‌گرفتم، و ماجرای خود را بازگفت و هرچه رخ داده بود بیان کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به علی (علیه السلام) کرد و گفت: بنویس بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». سهیل گفت: «من نمی‌دانم رحمان و رحیم کیست مگر همان که در شهر یمامه است، پس همان‌طور که ما می‌نویسیم». بنویس: «بسمک اللّهمّ». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: بنویس؛ این قراردادی است که پیامبر خدا با سهیل‌بن‌عمرو می‌بندد». سهیل گفت: «[اگر ما تو را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدانیم] پس چرا با تو بجنگیم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «منم پیامبر خدا، و منم محمّدبن‌عبد اللَّه». مسلمانان همصدا گفتند: «تویی رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». از بندهای قرار داد این بود که مشرکان گفتند: «هرکس از ما به‌سوی شما گریخت او را به ما باز گردانید و محمّد او را به زور به دین خود در نیاورد، ولی هرکس از شما مسلمانان به‌سوی ما گریخت او را بازنمی‌گردانیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما به کسی که نزد شما گریزد نیازی نداریم. و همچنین از جمله بندهای این قرار داد آن بود که خداپرستی در میان مردم مکّه پیدا باشد نه پنهان». امام صادق (صلی الله علیه و آله) در اینجا فرمود: «و همانا پرده‌هایی از مدینه برای مسلمانان مکّه هدیه می‌فرستادند و هیچ‌بندی از موادّ صلحنامه برای آنان پربرکت‌تر از این نبود، و کار به‌جایی رسید که نزدیک بود که اسلام بر همه‌ی مردم مکّه چیرگی یابد. سهیل‌بن‌عمرو به پسر خود ابوجندل دست انداخت و او را گرفت و گفت: «این نخستین ماده‌ای است که روی آن قرار بسته‌ایم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مگر تو قراردادی امضا کرده‌ای»؟ سهیل گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! تو پیمان‌شکن نبودی». این چنین بود که سهیل، ابوجندل را همراه خود برد. ابوجندل رو به پیامبر (صلی الله علیه و آله) کرد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا مرا تسلیم او می‌کنی»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من درباره‌ی [آزادی] تو شرطی با او نکرده بودم»، و سپس فرمود: «خدایا! برای ابوجندل گشایشی فراهم آور».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص464

بحارالأنوار، ج20، ص365/ نورالثقلین

3

(فتح/ 25)

الحسن (علیه السلام) - ثُمَّ أَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَعَنَ أَبَا سُفْیَانَ فِی سَبْعَهًِْ مَوَاطِنَ أَوَّلُهُنَّ حِینَ خَرَجَ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ أَبُو سُفْیَانَ جَاءَ مِنَ الشَّامِ فَوَقَعَ فِیهِ أَبُو سُفْیَانَ فَسَبَّهُ وَ أَوْعَدَهُ وَ هَمَّ أَنْ یَبْطِشَ بِهِ ثُمَّ صَرَفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ وَ الثَّانِی یَوْمَ الْعِیرِ حَیْثُ طَرَدَهَا أَبُو سُفْیَانَ لِیُحْرِزَهَا مِنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ الثَّالِثُ یَوْمَ أُحُدٍ یَوْمَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) اللَّهُ مَوْلَانَا وَ لَا مَوْلَی لَکُمْ وَ قَالَ أَبُو سُفْیَانَ لَنَا الْعُزَّی وَ لَا لَکُمُ الْعُزَّی فَلَعَنَهُ اللَّهُ وَ مَلَائِکَتُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ أَجْمَعُونَ وَ الرَّابِعُ یَوْمَ حُنَیْنٍ یَوْمَ جَاءَ أَبُو سُفْیَانَ بِجَمْعِ قُرَیْشٍ وَ هَوَازِنَ وَ جَاءَ عُیَیْنَهًُْ بِغَطْفَانَ وَ الْیَهُودِ فَرَدَّهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً هَذَا قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِی سُورَتَیْنِ فِی کِلْتَیْهِمَا یُسَمِّی أَبَا سُفْیَانَ وَ أَصْحَابَهُ کُفَّاراً وَ أَنْتَ یَا مُعَاوِیَهًُْ یَوْمَئِذٍ مُشْرِکٌ عَلَی رَأْیِ أَبِیکَ بِمَکَّهًَْ وَ عَلِیٌّ یَوْمَئِذٍ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی رَأْیِهِ وَ دِینِهِ وَ الْخَامِسُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ صَدَدْتَ أَنْتَ وَ أَبُوکَ وَ مُشْرِکُو قُرَیْشٍ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَلَعَنَهُ اللَّهُ لَعْنَهًًْ شَمِلَتْهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

امام حسن (علیه السلام) - آیا می‌دانید که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ابوسفیان را در هفت موضع لعنت کرد: اوّل: هنگامی‌که آن حضرت از مکّه خارج و متوجّه مدینه شد و ابوسفیان از شام آمد، ابوسفیان به حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پرخاش کرد و ناسزا گفت و آن بزرگوار را تهدید به قتل نمود و تصمیم گرفت که به آن حضرت حمله نماید. ولی خدای توانا شرّ او را از رسول خود (صلی الله علیه و آله) رد کرد. دوّم: آن روزی که ابوسفیان کاروان را طرد نمود که آن را از دست پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نجات دهد. سوّم: در جنگ احد که پیامبر معظم اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا مولای ما است، ولی شما مولا ندارید». ابوسفیان گفت: «ما دارای بت عزّی می‌باشیم و شما بت عزّی ندارید»، دراین‌هنگام بود که خدا، ملائکه، رسول و جمیع مؤمنین ابوسفیان را لعنت کردند. چهارم: در جنگ حنین، آن روزی که ابوسفیان گروه قریش و هوازن را آورد و عیینه گروه غطفان و یهود را آورد. آنگاه خدای توانا ایشان را درحالی باز گردانید که خشمناک بودند و خیری ندیدند. یعنی قول خداوند سبحان که در سوره‌ی (احزاب و فتح) ابوسفیان و یاران وی را کافر معرفی نموده همین است. ای معاویه! تو در آن روز بر رأی پدرت در مکّه مشرک بودی. ولی حضرت امیر در آن روز بر رأی و دین پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) بود. پنجم: این آیه که می‌فرماید: وَ الهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ؛ ای معاویه! در آن روز تو و پدرت و مشرکین قریش راه به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بستید و خدا پدرت را به نحوی لعنت کرد که آن لعنت تا قیام قیامت شامل حال ایشان شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص470

بحارالأنوار، ج44، ص76/ الاحتجاج، ج1، ص274

صد و مصدود

1

(فتح/ 25)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ صُدَّ بِالْحُدَیْبِیَهًِْ قَصَّرَ وَ أَحَلَّ وَ نَحَرَ ثُمَّ انْصَرَفَ مِنْهَا وَ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ الْحَلْقُ حَتَّی یَقْضِیَ النُّسُکَ فَأَمَّا الْمَحْصُورُ فَإِنَّمَا یَکُونُ عَلَیْهِ التَّقْصِیر.

امام باقر (علیه السلام) - زمانی‌که در حدیبیه مانع پیامبر (صلی الله علیه و آله) شدند آن حضرت موی خویش را تقصیر نموده و از احرام بیرون آمد و قصد بازگشت نمود و بر آن حضرت حلق‌نمودن واجب نبود مگر اینکه مناسک را به‌جا آورد. امّا بر کسی که از ورود به حرم ممانعت شده فقط تقصیر واجب می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص470

الکافی، ج4، ص368/ نورالثقلین

2

(فتح/ 25)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ مُحْرِمٍ انْکَسَرَتْ سَاقُهُ أَیَّ شَیْءٍ یَکُونُ حَالُهُ وَ أَیُّ شَیْءٍ عَلَیْهِ؟ قَالَ: هُوَ حَلَالٌ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ. قُلْتُ: مِنَ النِّسَاءِ وَ الثِّیَابِ وَ الطِّیبِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ مِنْ جَمِیعِ مَا یَحْرُمُ عَلَی الْمُحْرِمِ وَ قَالَ أَ مَا بَلَغَکَ قَوْلُ

أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) حُلَّنِی حَیْثُ حَبَسْتَنِی لِقَدَرِکَ الَّذِی قَدَّرْتَ عَلَیَّ؟ قُلْتُ: أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا تَقُولُ فِی الْحَجِّ؟ قَالَ: لَا بُدَّ أَنْ یَحُجَّ مِنْ قَابِلٍ. قُلْتُ: أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَحْصُورِ وَ الْمَصْدُودِ هُمَا سَوَاءٌ. فَقَالَ: لَا. قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) حِینَ صَدَّهُ الْمُشْرِکُونَ قَضَی عُمْرَتَهُ. قَالَ: لَا وَ لَکِنَّهُ اعْتَمَرَ بَعْدَ ذَلِکَ.

امام کاظم (علیه السلام) - احمدبن‌محمّدبن‌ابی‌نصر گوید: از امام کاظم (علیه السلام) در مورد فرد محرم که ساقش شکسته سؤال نمودم: «حکم احرامش چیست»؟ فرمود: «او مُحلّ از هر چیزی است». پرسیدم: «حتّی از زنان و لباس و بوی خوش»؟ فرمود: «بله همه‌ی اموری که بر محرم حرام است بر وی حلال می‌گردد». و فرمود: «مگر فرمایش امام صادق (علیه السلام) را نشنیده‌ای». فرمود: «حلال کردی بر من همانگونه که آن‌ها را برایم مقدّر و حرام نموده بودی». سؤال کردم: «خداوند امورت را اصلا نماید در مورد حج چه می‌فرمایی»؟ فرمود: «واجب است در سال آینده حج را به‌جا آورد». پرسیدم: «آیا حکم کسی که محصور است با آنکه راهش مسدود است یکسان می‌باشد»؟ فرمود: «خیر». عرض کردم: «پس از حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در زمانی‌که مشرکان راه را بر حضرت سد کردند». بفرمایید: «آیا عمره‌اش را قضا نمود»؟ فرمود: «خیر لکن بعد از آن عمره به‌جا آورد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص470

الکافی، ج4، ص369/ نورالثقلین

3

(فتح/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: الْمَحْصُورُ غَیْرُ الْمَصْدُودِ. قَالَ: الْمَحْصُورُ هُوَ الْمَرِیضُ وَ الْمَصْدُودُ هُوَ الَّذِی رَدَّهُ الْمُشْرِکُونَ کَمَا رَدُّوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ مِنْ مَرَضٍ وَ الْمَصْدُودُ تَحِلُّ لَهُ النِّسَاءُ وَ الْمَحْصُورُ لَا تَحِلُ لَهُ النِّسَاءُ… قُلْتُ: فَمَا بَالُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ رَجَعَ مِنْ الْحُدَیْبِیَهًِْ حَلَّتْ لَهُ النِّسَاءُ وَ لَمْ یَطُفْ بِالْبَیْتِ؟ قَالَ: لَیْسَا سَوَاءً کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَصْدُوداً وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مَحْصُوراً.

امام صادق (علیه السلام) - معاویهًْ‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود انسان محصور غیر از کسی است که راهش بسته است. محصور آن است که مریض است و مصدود آن است که مشرکان راهش را برای انجام حج بسته‌اند همانگونه که راه را بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و اصحابش سد نمودند و این منع به‌جهت بیماری نبود. برای مصدود زنان حلال هستند ولکن بر محصور حرام است. و در پایان حدیث آمده که به آن حضرت عرض نمودم امّا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام بازگشت از حدیبیه نفرمود که زنان بر وی حلال می‌باشند و طواف خانه‌ی کعبه به‌جا نیاورد. فرمود: «این دو با یکدیگر متفاوت است و حکم یکسان ندارند چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مصدود بود و لیکن امام حسین (علیه السلام) محصور بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص472

الکافی، ج4، ص369/ نورالثقلین

4

(فتح/ 25)

الکاظم (علیه السلام) - عن الْفَضْلِ‌بْنِ‌یُونُسَ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ عَرَضَ لَهُ سُلْطَانٌ فَأَخَذَهُ ظَالِماً لَهُ یَوْمَ عَرَفَهًَْ قَبْلَ أَنْ یُعَرِّفَ فَبَعَثَ بِهِ إِلَی مَکَّهًَْ فَحَبَسَهُ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ النَّحْرِ خَلَّی سَبِیلَهُ کَیْفَ یَصْنَعُ؟ فَقَالَ: یَلْحَقُ فَیَقِفُ بِجَمْعٍ ثُمَّ یَنْصَرِفُ إِلَی مِنًی فَیَرْمِی وَ یَذْبَحُ وَ یَحْلِقُ وَ لَا شَیْءَ عَلَیْهِ. قُلْتُ: فَإِنْ خَلَّی عَنْهُ یَوْمَ النَّفْرِ کَیْفَ یَصْنَعُ؟ قَالَ: هَذَا مَصْدُودٌ عَنِ الْحَجِّ إِنْ کَانَ دَخَلَ مُتَمَتِّعاً بِالْعُمْرَهًِْ إِلَی الْحَجِّ فَلْیَطُفْ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً ثُمَّ یَسْعَی أُسْبُوعاً وَ یَحْلِقُ رَأْسَهُ وَ یَذْبَحُ شَاهًًْ فَإِنْ کَانَ مُفْرِداً لِلْحَجِ فَلَیْسَ عَلَیْهِ ذَبْحٌ وَ لَا شَیْءَ عَلَیْه.

امام کاظم (علیه السلام) - فضل‌بن‌یونس گوید: به امام کاظم (علیه السلام) گفتم: «سلطان ظالم در روز عرفه قبل از ظهر، یک نفر حاجی را توقیف کرد و به مکّه فرستاد و حبس کردند، و چون روز عید شد، حاجی را از زندان آزاد کرد. تکلیف این حاجی چه خواهد بود»؟ امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «باید به سایر حاجیان ملحق شود و در مزدلفه توقّف کند سپس به منی بیاید و به مجسمه‌ی شیطان سنگ بزند و قربانی خود را بکشد و سر بتراشد. وظیفه‌ی دیگری برعهده‌ی او نیست». من گفتم: «اگر روز دوازدهم که روز بازگشت از مراسم حج است، او را آزاد کنند، چه تکلیفی برعهده‌ی او خواهد بود». فرمود: «این حاجی، با توقیف‌شدن استطاعت خود را از دست داده است. اگر موقع ورود به مکّه، با عمره‌ی تمتّع وارد شده باشد، باید هفت نوبت دور خانه‌ی کعبه طواف کند و هفت نوبت بین صفا و مروه سعی کند و بعداً سر خود را بتراشد و یک قربانی تقدیم کند. و اگر به نیّت حج خالص به مکّه وارد شده است، اعمال او خاتمه یافته و تکلیف دیگری بر او نخواهد بود، نه قربانی و نه کار دیگر. فقط سر می‌تراشد و از احرام خارج می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص472

وسایل الشیعه، ج13، ص184/ نورالثقلین

5

(فتح/ 25)

الباقر (علیه السلام) - الْمَصْدُودُ یَذْبَحُ حَیْثُ صُدَّ وَ یَرْجِعُ صَاحِبُهُ فَیَأْتِی النِّسَاء.

امام باقر (علیه السلام) - کسی که در نیمه راه مکّه متوقّف بماند و راه او بسته شود، همان‌جا یک قربانی تقدیم می‌کند و به خانه باز می‌گردد، و چون در اثر مسدودبودن راه، استطاعت خود را از دست داده است و تکلیف حج از او ساقط شده، می‌تواند با زن خود همبستر شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص472

وسایل الشیعه، ج13، ص180/ نورالثقلین

مهلت دادن

1

(فتح/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یُمْهِلُهُمْ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهُ سَیُخْرِجُ مِنْ أَصْلَابِهِمْ ذُرِّیَّاتٍ طَیِّبَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ وَ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبَ اللَّهُ هَؤُلَاءِ عَذاباً أَلِیماً إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند آن‌ها را مهلت داد چون می‌دانست از نهاد آن‌ها فرزندانی پاک و مؤمن بوجود خواهد آمد؛ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً اگر جدا شده بودند این فرزندان مؤمن از آن‌ها دچار عذاب دردناکی می‌شدند. کسی عجله در کیفر می‌کند که ترس از فرار جایی داشته باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص472

بحارالأنوار، ج24، ص393

امام علی

1

(فتح/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَوْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ لَمْ یَکُنْ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَوِیّاً فِی دِینِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ بَلَی قَالَ فَکَیْفَ ظَهَرَ عَلَیْهِ الْقَوْمُ وَ کَیْفَ لَمْ یَدْفَعْهُمْ وَ مَا مَنَعَهُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنَعَتْهُ قَالَ قُلْتُ وَ أَیُّ آیَهًٍْ قَالَ قَوْلُهُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً إِنَّهُ کَانَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَدَائِعُ مُؤْمِنِینَ فِی أَصْلَابِ قَوْمٍ کَافِرِینَ وَ مُنَافِقِینَ فَلَمْ یَکُنْ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِیَقْتُلَ الْآبَاءَ حَتَّی تَخْرُجَ الْوَدَائِعُ فَلَمَّا خَرَجَتِ الْوَدَائِعُ ظَهَرَ عَلَی مَنْ ظَهَرَ فَقَاتَلَهُ وَ کَذَلِکَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) لَنْ یَظْهَرَ أَبَداً حَتَّی تَظْهَرَ وَدَائِعُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا ظَهَرَتْ ظَهَرَ عَلَی مَنْ ظَهَرَ فَقَتَلَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در راه دین خداوند، نیرومند و شجاع نبود»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بلی». عرض کردم: «پس چرا گروهی بر او پیروز شدند و او از خود در برابر آن‌ها دفاع نکرد؟ عامل این کار چه بود»؟ امام فرمود: «یکی از آیات قرآن مانع این کار شد». عرض کردم: «چه آیه‌ای»؟ امام فرمود: «خداوند فرموده است: لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا خداوند در میان فرزندان کفّار و منافقان، مؤمنانی را قرار داده است. آن حضرت بنا نداشت تا زمانی‌که آن فرزندان و نوادگان به دنیا بیایند با آن‌ها بجنگد. زمانی‌که آن‌ها به دنیا آمدند، آن حضرت با آن‌ها که دشمنی خود را ابراز کردند جنگید. حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین است. آن حضرت نیز زمانی ظهور خواهد کرد که مؤمنانی که از نسل کفّار به دنیا می‌آیند، متولّد شده باشند. آنگاه آن حضرت به کفّار حمله خواهد کرد و آنان را خواهد کشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص474

بحارالأنوار، ج29، ص436/ علل الشرایع، ج1، ص147/ البرهان/ کمال الدین، ج2، ص641/ نورالثقلین

2

(فتح/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً لَوْ أَخْرَجَ اللَّهُ مَا فِی أَصْلَابِ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْکَافِرِینَ وَ مَا فِی أَصْلَابِ الْکَافِرِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَعَذَّبَ الَّذِینَ کَفَرُوا.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت درباره‌ی آیه: لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا فرمود: «هرگاه خداوند کفّاری را که از نسل مؤمنان و مؤمنانی را که از نسل کفّار متولّد می‌شوند به دنیا آورد، آنان که کفر ورزیدند را عذاب خواهد داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص474

بحارالأنوار، ج29، ص437/ علل الشرایع، ج1، ص147/ کمال الدین، ج2، ص642/ نورالثقلین؛ «لعذبنا» بدل «لعذب» / البرهان

آیه إِذْ جَعَلَ الَّذینَ کَفَرُوا فی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجاهِلِیَّةِ فَأَنْزَلَ اللهُ سَکینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلیماً [26]

[به خاطر بياوريد] هنگامی را که کافران در دل‌های خود خشم و نخوت جاهلیّت داشتند و [در مقابل]، خداوند آرامش و سکینه‌ی خود را بر فرستاده‌ی خویش و مؤمنان نازل فرمود و آن‌ها را به حقیقت تقوا ملزم ساخت، و آنان از هرکس شایسته‌تر و اهل آن بودند و خداوند به همه چیز دانا است.

[به خاطر بیاورید] هنگامی را که کافران در دل‌های خود خشم و نخوت جاهلیّت داشتند

1 -1

(فتح/ 26)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ قَالَ إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجاهِلِیَّةِ یَعْنِی قُرَیْشاً وَ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو حِینَ قَالُوا لَا نَعْرِفُ الرَّحْمَنَ الرَّحِیمَ وَ قَوْلَهُمْ وَ لَوْ عَلِمْنَا أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا حَارَبْنَاکَ فَاکْتُبْ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَبْدِ‌اللَّه (صلی الله علیه و آله).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذْ جَعَل الذِینَ کَفَرُوا فِی قُلوبِهِمُ الحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الجَاهِلیَّةِ منظور از کفّار در این آیه قریش و نماینده‌شان سهیل‌بن‌عمرو است که خطاب به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) گفتند: «ما رحمن و رحیم را نمی‌شناسیم و همچنین گفتند: اگر اعتقاد داشتیم که تو رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستی با تو نمی‌جنگیدیم. بنابراین بنویس محمّدبن‌عبدالله».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص474

بحارالأنوار، ج20، ص356/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(فتح/ 26)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ: سُئِلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنِ الْعَصَبِیَّهًِْ. فَقَالَ: الْعَصَبِیَّهًُْ الَّتِی یَأْثَمُ عَلَیْهَا صَاحِبُهَا أَنْ یَرَی الرَّجُلُ شِرَارَ قَوْمِهِ خَیْراً مِنْ خِیَارِ قَوْمٍ آخَرِینَ وَ لَیْسَ مِنَ الْعَصَبِیَّهًِْ أَنْ یُحِبَّ الرَّجُلُ قَوْمَهُ وَ لَکِنَّ مِنَ الْعَصَبِیَّهًِْ أَنْ یُعِینَ قَوْمَهُ عَلَی الظُّلْمِ.

امام سجّاد (علیه السلام) - زهری گوید: از علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) سؤال شد عصبیّت چیست، فرمود: «عصبیّتی که موجب گناه می‌گردد آن است که مردی بدترین خویشاوندانش را خوب بداند و نیکان قوم دیگری را بد جلوه دهد، تعصّب آن نیست که کسی قوم خود را دوست بدارد بلکه تعصّب آن است که در ظلم قوم خود از آن‌ها دفاع کند و یاری نماید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص474

بحارالأنوار، ج70، ص288/ نورالثقلین

1 -3

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حَبَّهًٌْ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیَّهًٍْ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیَّهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اگر کسی به‌اندازه‌ی دانه خردلی [به کمترین میزانی] در دلش عصبیّت داشته باشد خداوند به روز قیامت او را با اعراب جاهلیّت بر می‌انگیزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

الکافی، ج2، ص308/ نورالثقلین

1 -4

(فتح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ تَعَصَّبَ أَوْ تُعُصِّبَ لَهُ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَ الْإِیمَانِ مِنْ عُنُقِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - اگر کسی تعصّب ورزد یا برای او تعصّب ورزیده شود، در حقیقت بند ایمان را از گردنش بیرون آورده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

الکافی، ج2، ص308/ نورالثقلین

1 -5

(فتح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ تَعَصَّبَ عَصَبَهُ اللَّهُ بِعِصَابَهًٍْ مِنْ نَارٍ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه تعصب کند خدا دستمال و سربندی از آتش به سر او می‌بندد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

وسایل الشیعه، ج15، ص371/ نورالثقلین

1 -6

(فتح/ 26)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَ اللَّهَ یُعَذِّبُ السِّتَّهًَْ بِالسِّتَّهًِْ الْعَرَبَ بِالْعَصَبِیَّهًِْ وَ الدَّهَاقِینَ بِالْکِبْرِ وَ الْأُمَرَاءَ بِالْجَوْرِ وَ الْفُقَهَاءَ بِالْحَسَدِ وَ التُّجَّارَ بِالْخِیَانَهًِْ وَ أَهْلَ الرَّسَاتِیقِ بِالْجَهْل.

امام علی (علیه السلام) - خداوند شش گروه را به شش چیز عذاب می‌کند: عرب را به تعصّب داشتن، دهقانان را به تکبّر، امیران را به ستم، فقیهان را به حسد، تاجران را به خیانت، روستائیان را به نادانی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

وسایل الشیعه، ج15، ص372

1 -7

(فتح/ 26)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَأَطْفِئُوا مَا کَمَنَ فِی قُلُوبِکُمْ مِنْ نِیرَانِ الْعَصَبِیَّهًِْ وَ أَحْقَادِ الْجَاهِلِیَّهًِْ وَ إِنَّمَا تِلْکَ الْحَمِیَّهًُْ تَکُونُ فِی الْمُسْلِمِ مِنْ خَطَرَاتِ الشَّیْطَانِ وَ نَخَوَاتِهِ وَ نَزَغَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ. وَ فِیهِ: فَاللَّهَ اللَّهَ فِی کِبْرِ الْحَمِیَّهًِْ وَ فَخْرِ الْجَاهِلِیَّهًِْ فَإِنَّهُ مَلَاقِحُ الشَّنَئَانِ وَ مَنَافِخُ الشَّیْطَانِ الَّتِی خَدَعَ بِهَا الْأُمَمَ الْمَاضِیَهًَْ وَ الْقُرُونَ الْخَالِیَهًَْ.

امام علی (علیه السلام) - پس آتش عصبیت و کینه‌های جاهلیّت را که در دلهایتان پنهان است خاموش کنید، چرا که این کبر و خودخواهی در فرد مسلمان از خاطره انگیزی‌های شیطان و ایجاد نخوت‌ها و فسادها و وسوسه‌های اوست. … خدا را خدا را از کبر برگرفته از عصبیّت، و خودخواهی جاهلی، که زاینده‌ی کینه و دشمنی، و مجرای دمیدن و افسون شیطان است، کبری که با آن امت‌های پیشین، و ملّتهای گذشته را فریب داده است

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

نورالثقلین

1 -8

(فتح/ 26)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: لَمْ تُدْخِلِ الْجَنَّهًَْ حَمِیَّهًٌْ غَیْرُ حَمِیَّهًِْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) وَ ذَلِکَ حِینَ أَسْلَمَ غَضَباً لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی حَدِیثِ السَّلَی الَّذِی أُلْقِیَ عَلَی النَّبِی (صلی الله علیه و آله).

امام سجّاد (علیه السلام) - اهل تعصّب وارد بهشت نمی‌شوند مگر حمزهًْ‌بن‌عبد المطلب او هنگامی‌که مشاهده کرد مشرکان به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اهانت کردند و شکم شتری را روی او انداختند از روی تعصّب و حمایت از برادرزاده‌اش مسلمان شد و از آن جناب دفاع کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

بحارالأنوار، ج70، ص285/ نورالثقلین

1 -9

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَعَوَّذُ فِی کُلِ یَوْمٍ مِنْ سِتِ خِصَالٍ مِنَ الشَّکِ وَ الشِّرْکِ وَ الْحَمِیَّهًِْ وَ الْغَضَبِ وَ الْبَغْیِ وَ الْحَسَدِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین عادتی داشت که هر روز از شش چیز به‌خدا پناه می‌برد: از شک، شرک، پابندبودن به رسوم، عادات جاهلانه، خشم، ستم و رشک.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

الخصال، ج1، ص329/ نورالثقلین

1 -10

(فتح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَه الی ان قال (علیه السلام) وَ الْإِنْصَافُ وَ ضِدَّهُ الْحَمِیَّهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - عقل و جهل را بشناسید… انصاف و ضدّ آن تعصب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

الکافی، ج1، ص21/ نورالثقلین

خداوند آرامش و سکینه‌ی خود را بر فرستاده خویش و مؤمنان نازل فرمود

2 -1

(فتح/ 26)

الرّضا (علیه السلام) - عَن العَبَّاسِ بنِ هِلَال عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ وَ هُوَ یَقُولُ لِلْحَسَنِ أَیُّ شَیْءٍ السَّکِینَهًُْ عِنْدَکُمْ وَ قَرَأَ فَأَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا أَدْرِی فَأَیُّ شَیْءٍ هُوَ قَالَ رِیحٌ تَخْرُجُ مِنَ الْجَنَّهًِْ طَیِّبَهًٌْ لَهَا صُورَهًٌْ کَصُورَهًِْ وَجْهِ الْإِنْسَانِ قَالَ فَیَکُونُ مَعَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَسْبَاطٍ تَنْزِلُ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ الْأَوْصِیَاءِ فَقَالَ تَنْزِلُ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) قَالَ وَ هِیَ الَّتِی نَزَلَتْ عَلَی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ بَنَی الْکَعْبَهًَْ فَجَعَلَتْ تَأْخُذُ کَذَا وَ کَذَا وَ یَبْنِی الْأَسَاسَ عَلَیْهَا.

امام رضا (علیه السلام) - عبّاس‌بن‌هلال گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که آیه: فَأَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ را قرائت نموده و به حسن می‌فرمود: «به نظر شما معنای سکینه چیست»؟ حسن به آن حضرت گفت: «فدایتان شوم، نمی‌دانم به چه معناست». فرمود: «نسیمی خوشبو از بهشت خارج می‌شود که همانند صورت انسان است و این نسیم همراه همه‌ی انبیاء (علیهم السلام) می‌باشد». علیّ‌بن‌اسباط عرض کرد: «آیا بر انبیاء (علیهم السلام) و اوصیاء نازل می‌شود»؟ فرمود: «فقط بر انبیاء (علیهم السلام) نازل می‌گردد و این سکینه همان چیزی است که هنگام بنای کعبه بر ابراهیم (علیه السلام) نازل شد و حکم را که چگونه عمل کند درک می‌کرد و پایه‌های کعبه را با کمک این حالت پایه‌گذاری نمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص476

بحارالأنوار، ج13، ص450/ العیاشی، ج1، ص133

2 -2

(فتح/ 26)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌الْحَسَنِ الثَّانِی (علیه السلام) وَ مَعِی الْحَسَنُ‌بْنُ‌الْجَهْمِ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُک إِنَّهُمْ یَحْتَجُّونَ عَلَیْنَا بِقَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ. قَالَ: وَ مَا لَهُمْ فِی ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ قَالَ اللَّهُ فَأَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلَی رَسُولِهِ وَ مَا ذَکَرَهُ فِیهَا بِخَیْرٍ. قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَنَا: جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ هَکَذَا تَقْرَءُونَهَا. قَالَ: هَکَذَا قَرَأْتُهَا. قَالَ زُرَارَهًُْ: قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَی رَسُولِهِ أَ لَا تَرَی أَنَّ السَّکِینَهًَْ إِنَّمَا نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِه.

امام رضا (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌محمّد حجّال گوید: نزد علیّ‌بن‌موسی الرضا (علیه السلام) بودم و حسن‌بن‌جهم نیز همراهم بود. حسن به آن حضرت گفت: «مخالفان به آیه: درحالی‌که دوّمین نفر بود [و یک‌نفر بیشتر همراه نداشت] در آن هنگام که آن دو در غار بودند. (توبه/40) بر ما احتجاج می‌کنند». حضرت فرمود: «امّا به خدا قسم برای آن‌ها در آیه: فَأَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ حقّی ندارند که در آن آیه از خیر سخن گفته شده است. می‌گوید گفتم: «من فدایتان شوم آیه را این‌گونه قرائت می‌کنید». فرمود: «من به این شیوه قرائت می‌نمایم». زراره می‌گوید امام باقر (علیه السلام) فرمود: «خداوند سکینه و آرامش را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود آیا نمی‌بینی که این آرامش فقط بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص478

بحارالأنوار، ج19، ص80/ العیاشی، ج2، ص88

آن‌ها را به حقیقت تقوا ملزم ساخت

3 -1

(فتح/ 26)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ مَالِکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ لِمَوْلَایَ الرِّضَا (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها قَالَ هِیَ وَلَایَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِین (علیه السلام) فَالْمَعْنَی أنَّ الْمَلْزُومِینَ بِهَا شِیعَتُهُ وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها.

امام رضا (علیه السلام) - مالک‌بن‌عبدالله روایت کرده است که گفت: خدمت امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از آیه: و أَلزَمَهُمْ کَلمَةَ التَّقْوی و کَانُوا أَحَقَّ بِهَا و أَهْلهَا چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «این آیه درباره‌ی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده است به این معناست که افراد پایبند به تقوا شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستند وایشان سزاوار به این امر می‌باشند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص478

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص577/ البرهان

3 -2

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌بَرْزَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَیَ فِی عَلِیٍ عَهْداً. فَقُلْتُ: اللَّهُمَ بَیِّنْ لِی. فَقَالَ لِی اسْمَعْ فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ قَدْ سَمِعْتُ. فَقَالَ: اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ أَخْبِرْ عَلِیّاً (علیه السلام) بِأَنَّهُ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّاسِ وَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِین.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبرزه گوید: شنیدم رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند درباره‌ی علی (علیه السلام) از من عهدی گرفته و دستوری داده است». عرض کردم: «خدایا! آن‌ها را برایم بیان کن». خداوند فرمود: «گوش کن»! عرض کردم: «خدایا من به‌طور کامل شنیده¬ام (سراپا گوش هستم)». پروردگار فرمود: «به علی (علیه السلام) بگو که او امیرالمؤمنین (علیه السلام) و سرور اوصیای پیامبران و سزاوارترین مردم نسبت به آن‌ها و کلمه‌ای است که آن را بر بندگان پرهیزگارم واجب گردانیده‌ام».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص478

الیقین، ص297/ البرهان

3 -3

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عُمَرَ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَیَّ عَهْداً فَقُلْتُ: یَا رَبِّ بَیِّنْهُ لِی قَالَ: اسْمَعْ. قُلْتُ: سَمِعْتُ. قَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)، إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) رَایَهًُْ الْهُدَی بَعْدَکَ، وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی، وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی، وَ هُوَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی أَلْزَمَهَا اللَّهُ الْمُتَّقِینَ، فَمَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی، وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی، فَبَشِّرْهُ بِذَلِک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند امری را به من اطّلاع داد. عرض کردم: «خدایا آن را برایم بیان کن». پروردگار فرمود: «گوش کن». عرض کردم: «به دقّت گوش می‌دهم». پروردگار فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پس از تو، علی (علیه السلام) پرچم هدایت، امام اولیاء و نور هدایت برای کسانی است که از من اطاعت می‌کنند. همچنین او کلمه‌ای است که خداوند آن را بر پرهیزگاران لازم و واجب کرده است. هرکس او را دوست داشته باشد، درحقیقت مرا دوست داشته است. هرکس از او متنفّر باشد، درحقیقت نسبت به من کینه روا داشته است. این مژده را به او بده».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص478

بحارالأنوار، ج24، ص176/ البرهان/ نورالثقلین

3 -4

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ فَسَحَ اللَّهُ لِی فِی بَصَرِی غَلْوَهًًْ کَمَا یَرَی الرَّاکِبُ خَرْقَ الْإِبْرَهًِْ مِنْ مَسِیرَهًِْ یَوْمٍ فَعَهِدَ إِلَیَّ رَبِّی فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) کَلِمَاتٍ فَقَالَ: اسْمَعْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَهًِْ وَ هُوَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ. قَالَ: فَبَشَّرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِذَلِکَ فَأَلْقَی عَلِیٌّ (علیه السلام) سَاجِداً شُکْراً لِلَّهِ ثُمَّ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنِّی لَأُذْکَرُ هُنَاکَ فَقَالَ: نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ لَیَعْرِفُکَ هُنَاکَ وَ إِنَّکَ لَتُذْکَرُ فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «زمانی‌که مرا به معراج بردند، پرده از مقابل دیدگانم برداشته شد و چشمانم می‌توانستند بسیار بیشتر از حالت عادی اشیاء را ببینند. گویی سوارکاری سوراخ سوزنی را از فاصله یک روز راه ببیند. پروردگار درباره‌ی علی (علیه السلام)، اموری را به من یادآوری کرد». و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بدان که علی (علیه السلام)، امام و سرور پرهیزکاران، سرکرده و پیشوای افراد اصیل و شریف (قائد الغرّ المُحجّلین) و پادشاه مؤمنان است. ثروت نیز پشتیبان و حامی ستمکاران است. کلمه‌ای است که پرهیزگاری را مشروط به پذیرش ولایت او کرده‌ام. او از همگان به این مقام سزاوارتر است. این مژده را به او بده». رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) این امر را به امیرالمؤمنین (علیه السلام) اطّلاع داد. آن حضرت به شکرانه این نعمت به سجده افتاد». سپس فرمود: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا در آنجا از من یاد می‌شود»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! خداوند تو را در آنجا می‌شناسد و در ملکوت اعلی از تو یاد می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص478

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص577/ البرهان

3 -5

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) کُنْتُ نَائِماً فِی الْحِجْرِ إِذْ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَحَرَّکَنِی تَحْرِیکاً لَطِیفاً ثُمَّ قَالَ لِی عَفَا اللَّهُ عَنْکَ یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) قُمْ وَ ارْکَبْ فَفِدْ إِلَی رَبِّکَ فَأَتَانِی بِدَابَّهًٍْ دُونَ الْبَغْلِ وَ فَوْقَ الْحِمَارِ خَطْوُهَا مَدَّ الْبَصَرِ لَهُ جَنَاحَانِ مِنْ جَوْهَرٍ یُدْعَی الْبُرَاقَ قَالَ فَرَکِبْتُ حَتَّی طَعَنْتُ فِی الثَّنِیَّهًْ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی جَبْرَئِیلُ یا محمد (صلی الله علیه و آله) تَقَرَّبْ إِلَی رَبِّکَ فَقَدْ وَطِئْتُ الْیَوْمَ مَکَاناً بِکَرَامَتِکَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا وَطِئْتُهُ قَطُّ وَ لَوْ لَا کَرَامَتُکَ لَأَحْرَقَنِی هَذَا النُّورُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیَّ قَالَ فَتَقَدَّمْتُ فَکُشِفَ لِی عَنْ سَبْعِینَ حِجَاباً قَالَ فَقَالَ لِی یا محمد (صلی الله علیه و آله) فَخَرَرْتُ سَاجِداً وَ قُلْتُ لَبَّیْکَ رَبَّ الْعِزَّهًِْ لَبَّیْکَ قَالَ فَقِیلَ لِی یا محمد (صلی الله علیه و آله) ارْفَعْ رَأْسَکَ وَ سَلْ تُعْطَ وَ اشْفَعْ تُشَفَّعْ یا محمد (صلی الله علیه و آله) أَنْتَ حَبِیبِی وَ صَفِیِّی وَ رَسُولِی إِلَی خَلْقِی وَ أَمِینِی فِی عِبَادِی مَنْ خَلَّفْتَ فِی قَوْمِکَ حِینَ وَفَدْتَ إِلَیَّ قَالَ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ نَاصِرِی وَ وَزِیرِی وَ عَیْبَهًُْ عِلْمِی وَ مُنْجِزُ عِدَاتِی قَالَ فَقَالَ لِی رَبِّی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ جُودِی وَ مَجْدِی وَ قُدْرَتِی عَلَی خَلْقِی لَا أَقْبَلُ الْإِیمَانَ بِی وَ لَا بِأَنَّکَ نَبِیٌّ إِلَّا بِالْوَلَایَهًِْ لَهُ یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاءِ قَالَ فَقُلْتُ رَبِّی وَ کَیْفَ لِی بِهِ وَ قَدْ خَلَّفْتُهُ فِی الْأَرْضِ قَالَ فَقَالَ لِی یا محمد (صلی الله علیه و آله) ارْفَعْ رَأْسَکَ قَالَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی وَ إِذَا أَنَا بِهِ مَعَ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُقَرَّبِینَ مِمَّا یَلِی السَّمَاءَ الْأَعْلَی قَالَ فَضَحِکْتُ حَتَّی بَدَتْ نَوَاجِذِی قَالَ فَقُلْتُ یَا رَبِّ الْیَوْمَ قَرَّتْ عَیْنِی قَالَ ثُمَّ قِیلَ لِی یا محمد (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ لَبَّیْکَ ذَا الْعِزَّهًِْ لَبَّیْکَ قَالَ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) عهْداً فَاسْمَعْهُ قَالَ قُلْتُ مَا هُوَ یَا رَبِّ فَقَالَ عَلِیٌّ رَایَهًُْ الْهُدَی وَ إِمَامُ الْأَبْرَارِ وَ قَاتِلُ الْفُجَّارِ وَ إِمَامُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ أَوْرَثْتُهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی فَمَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی إِنَّهُ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) قَالَ ثُمَّ أَتَانِی جبرئیل قَالَ فَقَالَ لِی یَقُولُ اللَّهُ لَکَ یا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَلَایَهًَْ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حجر خوابیده بودم که جبرئیل نازل شده و به آرامی مرا حرکت داده و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) خداوند تو را ببخشد از جای برخیز و سوار شو به محضر پروردگارت مشرّف شو». سپس برایم مرکبی را آورد که کوچک‌تر از استر و بزرگ‌تر از الاغ بود و قدم‌های به‌اندازه‌ی وسعت دید چشم و بال‌هایش از جوهر بود و به آن براق گفته می‌شد. فرمود: «برآن سوار شده و پاهایم را دو طرف وی قرار دادم. سپس جبرئیل به من گفت: «به پروردگار تقرّب بجوی که من در این روز به‌واسطه‌ی گرامت و بزرگواری تو به مکانی قدم نهادم که قبل از این هرگز به این مقام داخل نشده بودم و اگر کرامت تو نبود این نوری که در مقابل ماست مرا می‌سوزانید». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من جلوتر رفتم تا اینکه هفتاد حجاب برایم برطرف شد خداوند مرا صدا زده و فرمود: «یا محمّد (صلی الله علیه و آله)». پس من به سجده افتادم و عرض کردم: «لبیک‌ای پروردگار صاحب عزّت لبیک»! به من گفته شد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) سرت را بالا بگیر و از خداوند درخواست کن تا به تو عنایت کند و شفاعت بخواه تا پذیرفت شود. ای محمّد تو حبیب و برگزیده و رسول من به‌سوی بندگانم هستی و امین من در بین مخلوقات می‌باشی. هنگامی‌که نزد من آمدی چه کسی را در بین امّتت جانشین قرار دادی»؟ گفتم: «کسی را که تو به او از من آگاه‌تری او پسر عمویم و یاری‌گر و وزیر و حامل علمم و محقّق‌کننده وعده‌هایم می‌باشد. خداوند فرمود: «به عزّت و جلال و بخشش و مجد و قدرتم بر خلایق، ایمان به خودم و ایمان به نبوّت تو را جز با ولایت علی (علیه السلام) نمی‌پذیرم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله) آیا دوست داری علی (علیه السلام) را در ملکوت آسمان‌ها ببینی». عرض کردم بله لکن من او را در زمین جانشین خویش قرار داده‌ام امّا چگونه می‌شود او را در آسمان‌ها ببیینم»؟ خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) سرت را بالا بگیر». پس سر خویش را بالا گرفتم درحالی‌که با ملائکه مقرّبین که از آسمان اعلی پشت‌سر یکدیگر قرار داشتند همراه بودم پس خنده بر لبانم نشست به‌گونه‌ای که دندان‌هایم ظاهر شد». عرض کردم: «خدایا امروز دیده‌ام روشن شد». سپس به من گفته شد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)». گفتم: «لبیک‌ای خداوند صاحب عزّت لبیک». فرمود: «من در مورد علی (علیه السلام) از تو عهدی می‌گیرم پس آن را بشنو». عرض کردم: «خدایا آن عهد چیست»؟ فرمود: «علی (علیه السلام) نشانه هدایت و امام ابرار و قاتل فاجران و پیشوای کسانی است که از ما اطاعت می‌نمایند و او کلمه‌ای است که بر متّقین لازم نموده‌ام و علم و فهم خویش را به وی ارث داده‌ام. پس هرکس علی (علیه السلام) را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس نسبت به وی بغض داشته باشد با من دشمنی نموده است او در معرض امتحان است و دیگران به‌وسیله‌ی وی امتحان می‌گردند. پس علی (علیه السلام) را به این امر بشارت بده». جبرئیل نزد من آمده و گفت خداوند می‌فرماید: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) مراد از وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص480

بحارالأنوار، ج18، ص392/ بحارالأنوار، ج37، ص314/ الیقین، ص291

3 -6

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَحْنُ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی وَ سَبِیلُ الْهُدَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ما کلمه‌ی تقوی و راه رستگاری هستیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

بحارالأنوار، ج16، ص376/ نورالثقلین

3 -7

(فتح/ 26)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا عُرْوَهًُْ اللَّهِ الْوُثْقَی وَ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی.

امام علی (علیه السلام) - من عروهًْ الوثقی و کلمه‌ی تقوی هستم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

التوحید، ص165/ نورالثقلین

3 -8

(فتح/ 26)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی قَالَ هِیَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ آیَهًُْ النَّصْرِ.

امام علی (علیه السلام) - وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی؛ مراد لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَکْبَرُ است که نشانه‌ی نصرت و پیروزی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

مستدرک الوسایل، ج11، ص106/ بحارالأنوار، ج97، ص37/ بحارالأنوار، ج32، ص461/ شرح نهج البلاغهًْ، ج5، ص177

3 -9

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ النَّبِی (صلی الله علیه و آله) حَدیثٌ طَوِیلٌ فِی تَفْسِیرِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَر {وَ فیهِ قَالَ النَّبیِ (صلی الله علیه و آله)} فَقَوْلُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَعْنِی وَحْدَانِیَّتَهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ الْأَعْمَالَ إِلَّا بِهَا وَ هِیَ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی یُثَقِّلُ اللَّهُ بِهَا الْمَوَازِینَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) است در حدیث طولانی درباره‌ی تفسیر: سُبْحَانَ اللهِ وَ الحَمْدُ لِلهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَکْبَر فرموده است: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ یعنی یگانه‌پرستی است و خدا عملی را نمی‌پذیرد جز به‌واسطه‌ی آن کلمه که تقوی است و خدا روز قیامت موازین را به‌وسیله‌ی آن سنگین می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

بحارالأنوار، ج9، ص294/ نورالثقلین

3 -10

(فتح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی قَالَ هُوَ الْإِیمَانُ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی منظور؛ ایمان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

الکافی، ج2، ص15/ بحارالأنوار، ج66، ص200/ جامع الأخبار، ص36/ نورالثقلین

3 -11

(فتح/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَوْلَی الْقَوْلِ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بالاترین گفتارها واژه‌ی مقدّس پرهیزگاری می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

القمی، ج1، ص290/ نورالثقلین

و آنان از هرکس شایسته‌تر و اهل آن بودند و خداوند به همه چیز دانا است

4 -1

(فتح/ 26)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَال: دَخَلْتُ عَلَی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فَقُلْتُ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی بِمَا أَوْصَی إِلَیْکَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ سَأُخْبِرُکُمْ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ وَ ارْتَضَاهُ وَ أَتَمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ وَ کُنْتُمْ أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها.

امام علی (علیه السلام) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسیدم. گفتم: «آقا مرا از وصایایی که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به تو نموده، مطّلع فرما». فرمود: «بسیار خوب می‌گویم. خداوند برای شما دین را خواست و امتیاز بر آن بخشید و نعمت خود را بر شما تمام کرد و شما شایسته‌تر به آن بودید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

بحارالأنوار، ج23، ص221

آیه لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنینَ مُحَلِّقینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرینَ لا تَخافُونَ فَعَلِمَ ما لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَریباً [27]

خداوند آنچه را به پیامبرش در عالم خواب نشان داد راست گفت به‌طور قطع همه‌ی شما به خواست خدا وارد مسجد الحرام می‌شوید در نهایت امنیّت و درحالی‌که سرهای خود را تراشیده یا کوتاه کرده‌اید و از هیچ‌کس ترس و وحشتی ندارید ولی خداوند چیزهایی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید [و در اين تأخير حكمتى بود] و قبل از آن، فتح نزدیکی [براى شما] قرار داده است.

خداوند آنچه را به پیامبرش در عالم خواب نشان داد راست گفت به‌طور قطع همه‌ی شما به خواست خدا وارد مسجد الحرام می‌شوید

1 -1

(فتح/ 27)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ أَبُو مَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ فَقَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِّی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) نَعَمْ مَا أَعْطَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً دَرَجَهًًْ وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَهًًْ إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمحمد (صلی الله علیه و آله) وَ زَادَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) أَضْعَافاً مُضَاعَفَهًًْ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَلْ أَنْتَ مُجِیبُنِی قَالَ لَهُ نَعَم فَقَالَ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا یُوسُفُ (علیه السلام) قَاسَی مَرَارَهًَْ الْفُرْقَهًِْ وَ حُبِسَ فِی السِّجْنِ تَوَقِّیاً لِلْمَعْصِیَهًِْ فَأُلْقِیَ فِی الْجُبِّ وَحِیداً قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) قَاسَی مَرَارَهًَْ الْغُرْبَهًِْ وَ فَارَقَ الْأَهْلَ وَ الْأَوْلَادَ وَ الْمَالَ مُهَاجِراً مِنْ حَرَمِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَمْنِهِ فَلَمَّا رَأَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَآبَتَهُ وَ اسْتِشْعَارَهُ الْحُزْنَ أَرَاهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اسْمَهُ رُؤْیَا تُوَازِی رُؤْیَا یُوسُفَ (علیه السلام) فِی تَأْوِیلِهَا وَ أَبَانَ لِلْعَالَمِینَ صِدْقَ تَحْقِیقِهَا فَقَالَ لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ.

امام علی (علیه السلام) - روزی یکی از علمای یهودی اهل شام که کتب آسمانی تورات و انجیل و زبور و صحف پیامبران (علیهم السلام) را خوانده و بر دلایل و براهین همه‌ی آن‌ها واقف و آگاه بود به مجلسی وارد شد که در آن گروهی از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله)؛ حضرت امیر (علیه السلام) و ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) و ابن‌مسعود، و ابومعبد الجهنیّ حضور داشتند. یهودی گفت: «ای امّت محمّد هیچ درجه و فضیلتی از انبیاء و مرسلین ترک نگفتید جز آنکه همه‌ی آن‌ها را به پیامبر خودتان نسبت دادید، حال حاضرید به سؤالات من در آن مورد پاسخ گویید»؟ با این سؤال همه خاموش شده و هیچ نگفتند. حضرت امیر (علیه السلام) وقتی این‌گونه دید فرمود: «آری من حاضرم». یهودی گفت: «یوسف تلخ کامی فراق را با تمام ناراحتیش تحمّل کرد و زندانی کشید تا از معصیت محفوظ بماند. او را تنها میان چاه انداختند». علی (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است محمّد (صلی الله علیه و آله) سختی غربت را کشید و از خانواده و فرزندان و مال خود فاصله گرفت و از حرم خدا و جایگاه امن پروردگار مهاجرت نمود وقتی خداوند ناراحتی و حزن او را دید خوابی شبیه رؤیای یوسف (علیه السلام) در تأویل به او نشان داد و برای جهانیان راستی آن رؤیا را آشکار کرد فرمود: لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ المَسْجِدَ الحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص482

بحارالأنوار، ج10، ص33/ بحارالأنوار، ج17، ص280/ الاحتجاج، ج1، ص215/ نورالثقلین

1 -2

(فتح/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): جُعِلْتُ فِدَاکَ، الرُّؤْیَا الصَّادِقَهًُْ وَ الْکَاذِبَهًُْ مَخْرَجُهُمَا مِنْ مَوْضِعٍ وَاحِدٍ، قَالَ: صَدَقْتَ؛ أَمَّا الْکَاذِبَهًُْ الْمُخْتَلِفَهًُْ، فَإِنَّ الرَّجُلَ یَرَاهَا فِی أَوَّلِ لَیْلَهًٍْ فِی سُلْطَانِ الْمَرَدَهًِْ الْفَسَقَهًِْ، وَ إِنَّمَا هِیَ شَیْءٌ یُخَیَّلُ إِلَی الرَّجُلِ وَ هِیَ کَاذِبَهًٌْ مُخَالِفَهًٌْ، لَاخَیْرَ فِیهَا؛ وَ أَمَّا الصَّادِقَهًُْ إِذَا رَآهَا بَعْدَ الثُّلُثَیْنِ مِنَ اللَّیْلِ مَعَ حُلُولِ الْمَلَائِکَهًِْ وَ ذلِکَ قَبْلَ السَّحَرِ، فَهِیَ صَادِقَهًٌْ لَاتَخَلَّفُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ، إِلَّا أَنْ یَکُونَ جُنُباً، أَوْ یَنَامَ عَلی غَیْرِ طَهُورٍ وَ لَمْ یَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ حَقِیقَهًَْ ذِکْرِهِ، فَإِنَّهَا تَخْتَلِفُ وَ تُبْطِئُ عَلی صَاحِبِهَا.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «فدایت شوم! خواب راست و دروغ از یکجا برمی‌آیند»؟ فرمود: «خوب گفتی امّا خواب دروغ پریشان این است که مرد آن را در آغاز شب هنگام تسلّط دیوهای سرکش و بدکار بیند و همانا چیز است که در خیال مرد افتاده دروغ است و بی‌سود، و امّا خواب درست را پس از گذشت شب با آمدن فرشته‌ها پیش از سحرگاه می‌بیند که درست است و پریشان نیست. ان‌شاءاللَّه مگر آنکه جنب باشد یا بی‌وضوء و ناپاک یا یاد خدا را نکرده باشد چنانچه باید که پریشان باشد و به کندی اثر بخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص484

الکافی، ج15، ص224/ نورالثقلین

در نهایت امنیّت

2 -1

(فتح/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌زِیَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّهُمْ یَقُولُونَ لَنَا: أَ مُؤْمِنُونَ أَنْتُمْ؟ فَنَقُولُ: نَعَمْ. فَیَقُولُونَ: أَ لَیْسَ الْمُؤْمِنُونَ فِی الْجَنَّهًِْ؟ فَنَقُولُ: بَلَی. فَیَقُولُونَ: أَ فَأَنْتُمْ فِی الْجَنَّهًِْ؟ فَإِذَا نَظَرْنَا إِلَی أَنْفُسِنَا ضَعُفْنَا وَ انْکَسَرْنَا عَنِ الْجَوَابِ قَالَ: فَقَالَ (علیه السلام): إِذَا قَالُوا لَکُمْ أَ مُؤْمِنُونَ أَنْتُمْ فَقُولُوا نَعَمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. قَالَ: قُلْتُ: فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا اسْتَثْنَیْتُمْ لِأَنَّکُمْ شُکَّاکٌ. قَالَ: فَقُولُوا لَهُمْ وَ اللَّهِ مَا نَحْنُ بِشُکَّاکٍ وَ لَکِنِ اسْتَثْنَیْنَا کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَدْخُلُونَهُ أَوَّلًا وَ قَدْ سَمَّی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ الْمُؤْمِنِینَ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ مُؤْمِنِینَ وَ لَمْ یُسَمِّ مَنْ رَکِبَ الْکَبَائِرَ وَ مَا وَعَدَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَیْهِ النَّارَ فِی قُرْآنٍ وَ لَا أَثَرٍ وَ لَا نُسَمِّیهِمْ بِالْإِیمَانِ بَعْدَ ذَلِکَ الْفِعْل.

امام صادق (علیه السلام) - حسن‌بن‌زیاد عطار گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مخالفان ما از ما می‌پرسند: آیا شما مؤمن هستید»؟ پاسخ می‌دهیم: «آری! ان‌شاءالله». آن‌ها مجدّداً سؤال می‌کنند: «مگر نه اینکه مؤمنان در بهشت هستند»؟ پاسخ می‌دهیم: «بلی»! آن‌ها می‌پرسند: «پس آیا شما هم در بهشت خواهید بود»؟ دراین‌هنگام وقتی به خودمان می‌نگریم از پاسخ‌دادن به سؤال آن‌ها عاجز می‌مانیم». امام فرمود: «اگر از شما پرسیدند: آیا مؤمن هستید»؟ پاسخ بدهید: «آری! ان‌شاءالله». عرض کردم: «آن‌ها می‌گویند: شما به این علّت (ان‌شاءالله می‌گویید) که نسبت به ایمان خود شک و تردید دارید». امام فرمود: «به آن‌ها بگویید: به خدا قسم! ما دراین‌باره هیچ تردیدی نداریم. امّا به این علّت (ان‌شاءالله) می‌گوییم که خداوند در آیه‌ی زیر این عبارت را آورده است: لتَدْخُلنَّ المَسْجِدَ الحَرَامَ إِن شَاء اللهُ آمِنِینَ با این وجود خداوند از همان ابتدا می‌دانست که آن‌ها وارد مسجد الحرام خواهند شد. خداوند، مؤمنان را به خاطر انجام اعمال نیک، مؤمن نامیده است و نام مؤمن را بر کسانی که مرتکب گناهان کبیره می‌شوند و سایر گناهانی را که خداوند متعال، آتش را مجازات آن‌ها در قرآن ذکر کرده است، انجام می‌دهند، نگذاشته است. بنابراین پس از ارتکاب آن عمل، آن‌ها را مؤمن نمی‌داند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص484

بحارالأنوار، ج66، ص72/ معانی الأخبار، ص413/ البرهان

در نهایت امنیّت و درحالی‌که سرهای خود را تراشیده یا کوتاه کرده‌اید و از هیچ‌کس ترس و وحشتی ندارید ولی خداوند چیزهایی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید

3 -1

(فتح/ 27)

الباقر (علیه السلام) - لَیْسَ عَلَیَّ النِّسَاءِ الْحَلْقُ إنَّما یُقَصِّرُونَ مِنْ شُعُورِهِنَّ.

امام باقر (علیه السلام) - تحلیق بر زنان واجب نیست بلکه از موی خویش تقصیر می‌نمایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص486

نورالثقلین

3 -2

(فتح/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) الْفَرْقُ مِنَ السُّنَّهًِْ قَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ فَرَقَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ فَرَقَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ لَیْسَ مِنَ السُّنَّهًِْ قَالَ مَنْ أَصَابَهُ مَا أَصَابَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَفْرُقُ کَمَا فَرَقَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ أَصَابَ سُنَّهًَْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ إِلَّا فَلَا قُلْتُ لَهُ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حِینَ صُدَّ عَنِ الْبَیْتِ وَ قَدْ کَانَ سَاقَ الْهَدْیَ وَ أَحْرَمَ أَرَاهُ اللَّهُ الرُّؤْیَا الَّتِی أَخْبَرَهُ اللَّهُ بِهَا فِی کِتَابِهِ إِذْ یَقُولُ لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ فَعَلِمَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنَّ اللَّهَ سَیَفِی لَهُ بِمَا أَرَاهُ فَمِنْ ثَمَّ وَفَّرَ ذَلِکَ الشَّعْرَ الَّذِی کَانَ عَلَی رَأْسِهِ حِینَ أَحْرَمَ انْتِظَاراً لِحَلْقِهِ فِی الْحَرَمِ حَیْثُ وَعَدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا حَلَقَهُ لَمْ یُعِدْ فِی تَوْفِیرِ الشَّعْرِ وَ لَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ قَبْلِه.

امام صادق (علیه السلام) - از ابوبصیر روایت شده که گفت: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: ««فرق» بازکردن در وسط موی سر از سنّت است»؟ فرمود: «نه»، گفتم: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچ وقت برای موی سرش «فرق» گذاشت»؟ فرمود: «آری». عرضه داشتم: «چگونه می‌شود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این کار را انجام دهد و حال آنکه از «سنّت» نباشد»؟! . فرمود: «هرکس در وضعی قرار بگیرد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آن وضع قرار داشت می‌بایست مانند آن حضرت موی سرش را تفریق نماید». گفتم: «چه بود»؟ فرمود: «در سال ششم هجرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مدینه عازم بیت اللَّه الحرام شد، و احرام حج بست و قربانی هم با خود همراه برد، پس از آنکه کفّار قریش مانع ورود آن حضرت به مکّه شدند، برطبق آیه: لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمسْجِدَ الحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دانست که در آینده‌ی نزدیکی به سلامت وارد مکّه معظمه خواهد شد، لذا موی سرش را تقصیر نکرد و از زمانی‌که احرام بسته بود تا سال بعد همچنان موی سرش باقی بود که به ناچار نیازمند تفریق گردید ولی پس از انجام عمل حج و تراشیدن موی سر، آن حضرت دیگر موی سرش را بلند نکرد، و نه قبل از وضع نامبرده، موی سرش را می‌گذاشت که آنقدر بلند شود که احتیاج به «تفریق» داشته باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص486

الکافی، ج6، ص486/ وسایل الشیعهًْ، ج2، ص109/ بحارالأنوار، ج16، ص189؛ «فقد اصاب سنهًْ رسول الله (ص)» محذوف و «الرؤیا التی… الله رسوله» محذوف/ نورالثقلین

3 -3

(فتح/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عن سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌مِهْرَانَ قَالَ قُلْتُ لِجَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) وَ کَیْفَ صَارَ الصَّرُورَهًُْ یُسْتَحَبُّ لَهُ دُخُولُ الْکَعْبَهًِْ دُونَ مَنْ قَدْ حَجَّ فَقَالَ لِأَنَّ الصَّرُورَهًَْ قَاضِی فَرْضٍ مَدْعُوٍّ إِلَی حَجِّ بَیْتِ اللَّهِ فَیَجِبُ أَنْ یَدْخُلَ الْبَیْتَ الَّذِی دُعِیَ إِلَیْهِ لِیُکْرَمَ فِیهِ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ صَارَ الْحَلْقُ عَلَیْهِ وَاجِباً دُونَ مَنْ قَدْ حَجَّ فَقَالَ لِیَصِیرَ بِذَلِکَ مُوسَماً بِسِمَهًِْ الْآمِنِینَ أَ لَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - از سلیمان‌بن‌مهران نقل است که به جعفربن‌محمّد (علیه السلام) گفتم: «چگونه است که برای صروره (کسی که سفر اوّل حج اوست) مستحبّ است که به کعبه داخل شود، ولی برای کسی که به حجّ رفته باشد استحباب ندارد»؟ فرمود: «زیرا صروره اداکننده‌ی امر واجبی و دعوت شده به حجّ بیت اللَّه است ازاین‌رو واجب است که به آن بیتی که به زیارت آن دعوت شده است داخل شود، تا در آنجا مورد تکریم واقع شود». گفتم: «و چگونه است که تراشیدن سر بر او واجب شده، و بر دیگران واجب نشده است»؟ فرمود: «این عمل برای آن است که صروره به نشان «آمنین» آراسته گردد، آیا کلام خداوند عزّوجلّ را نشنیده‌ای که می‌فرماید: لَتَدْخُلُنَّ المَسْجِدَ الحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص486

من لایحضره الفقیه، ج2، ص238/ بحارالأنوار، ج96، ص39/ علل الشرایع، ج2، ص449/ نورالثقلین؛ «فدعوا» بدل «مدعو» و «فیحب» بدل «فیجب

3 -4

(فتح/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِینَ. فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ؟ فَقَالَ: ارْحَمِ الْمُحَلِّقِینَ. فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُقَصِّرِینَ؟ حَتَّی قَالُوا لَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِی الرَّابِعَهًِْ قَالَ (صلی الله علیه و آله): اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِینَ وَ الْمُقَصِّرِینَ فَالْحَلْقُ أَفْضَلُ وَ التَّقْصِیرُ یُجْزِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ فَبَدَأَ بِالْحَلْقِ وَ هُوَ أَفْضَل.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) نقل کرده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدایا بر تحلیق‌کنندگان ترحّم فرما». عرض شد: «یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) برای قصرکنندگان دعا نمی‌فرمایید». فرمود: «خدایا بر حلق‌کنندگان ترحّم فرما». عرض شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای مقصّرین دعا نمایید». تا اینکه سه مرتبه این مطلب را تکرار نمودند و در مرتبه‌ی چهارم فرمود: «خدایا تحلیق‌کنندگان و تقصیرکنندگان را مورد رحمت خویش قرار بده». بنابراین حلق افضل است و تقصیر مجزی و کفایت‌کننده است. خداوند متعال می‌فرماید: لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ المَسْجِدَ الحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ و چون حلق در ابتدا آمده نشانه‌ی برتری آن می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص486

دعایم الإسلام، ج1، ص330/ مستدرک الوسایل، ج10، ص134؛ «فقال و المقصرین فی الرابعه» محذوف و فی موضعه: «حتی قالوا له ثلاث… المحلقین و المقصرین» / بحارالأنوار، ج96، ص302

قبل از آن، فتح نزدیکی [برای شما] قرار داده است

4 -1

(فتح/ 27)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَرِیباً یَعْنِی فَتْحَ خَیْبَرَ لِأَنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا رَجَعَ مِنْ حُدَیْبِیَهًَْ غَزَا خَیْبَرَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَجَعَل مِن دُونِ ذَلکَ فَتْحًا قَرِیبًا که منظور از فتح قریب، فتح خیبر بود. زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مجرّد اینکه از حدیبیّه به مدینه بازگشت، خیبر را فتح کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص488

نورالثقلین/ البرهان

آیه هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ کَفی بِاللهِ شَهیداً [28]

او کسی است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاده تا آن را بر همه‌ی ادیان پیروز کند و کافی است که خدا گواه این موضوع باشد!

1

(فتح/ 28)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِی الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ… وَ هُوَ الْإِمَامُ الَّذِی یُظْهِرُهُ اللَّهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْما.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الذِی أَرْسَل رَسُولهُ بِالهُدَی و دِینِ الحَقِّ لیُظْهِرَهُ عَلی الدِّینِ کُلهِ؛ منظور از آن، امامی است که خداوند او را بر همه‌ی ادیان چیره می‌سازد و او زمین را پس از آنکه مملوء از جور و ظلم بود، سرشار از عدل و داد می‌نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص488

بحارالأنوار، ج51، ص50/ القمی، ج2، ص317/ نورالثقلین؛ «ظلما» محذوف/ البرهان

2

(فتح/ 28)

الباقر (علیه السلام) - قَوْلُهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهَدْیِ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ: یُظْهِرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی الرَّجْعَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! . (توبه/33)؛ خداوند در رجعت، دینش را بر سایر ادیان پیروز و چیره خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص488

البرهان

3

(فتح/ 28)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ… قُلْتُ لَهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِ؟ قَالَ: هُوَ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ بِالْوَلَایَهًِْ لِوَصِیِّهِ وَ الْوَلَایَهًُْ هِیَ دِینُ الْحَقِّ قُلْتُ: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ قَالَ: یَظْهَرُ عَلَی جَمِیعِ الْأَدْیَانِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ بِوَلَایَهًِْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ لِوَلَایَهًِْ عَلِی (علیه السلام).

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد. (توبه/33) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «او همان کسی است که پیامبرش را به تبلیغ ولایت وصی و جانشین خود دستور داده است و ولایت همان دین حق است». از آن حضرت درباره‌ی عبارت: تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! . (توبه/33) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «منظور از آن غالب‌ساختن آن بر همه‌ی ادیان در هنگام قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. خداوند می‌فرماید: ولی خدا نور خود را کامل می‌کند هرچند کافران خوش نداشته باشند! . (صف/8) که منظور از نور همان ولایت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و منظور از مشرکان، کسانی است که دیگران را در ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) شریک قرار می‌دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص488

تأویل الآیات الظاهره، ص661/ البرهان

4

(فتح/ 28)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی ظُهُورِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ثُمَّ یُظْهِرَهُ اللهُ کَما وَعَدَ به جَدُّهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ الْمُفَضَّلُ: یَا مَوْلَایَ فَمَا تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؟ قَالَ (علیه السلام): هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلهِ فَوَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ وَ یَکُونُ الدِّینُ کُلُّهُ وَاحِداً کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ. قَالَ الْمُفَضَّلُ: قُلْتُ: یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ الدِّینُ الَّذِی فِی آبَائِهِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ نُوحٍ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) هُوَ الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ هُوَ الْإِسْلَامُ لَا غَیْرُ. قُلْتُ: یَا مَوْلَایَ أَ تَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ؟ قَالَ: نَعَمْ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِنْهُ هَذِهِ الْآیَهًُْ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِین… قَالَ الْمُفَضَّلُ: یَا مَوْلَایَ فَقَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ قَالَ: یَا مُفَضَّلُ لَوْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَتْ مَجُوسِیَّهًٌْ وَ لَا یَهُودِیَّهًٌْ وَ لَا صَابِئِیًهًٌْ وَ لَا نَصْرَانِیَّهًٌْ وَ لَا فُرْقَهًٌْ وَ لَا خِلَافٌ وَ لَا شَکٌ وَ لَا شِرْکٌ وَ لَا عَبَدَهًُْ أَصْنَامٍ وَ لَا أَوْثَانٍ وَ لَا اللَّاتِ وَ الْعُزَّی وَ لَا عَبَدَهًُْ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ لَا النُّجُومِ وَ لَا النَّارِ وَ لَا الْحِجَارَهًِْ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ هَذَا الْمَهْدِیُّ وَ هَذِهِ الرَّجْعَهًُْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلهِ. فَقَالَ الْمُفَضَّلُ: أَشْهَدُ أَنَّکُمْ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْتُمْ وَ بِسُلْطَانِهِ وَ بِقُدْرَتِهِ قَدَرْتُمْ وَ بِحُکْمِهِ نَطَقْتُمْ وَ بِأَمْرِهِ تَعْمَلُون.

امام صادق (علیه السلام) - در مورد ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: همان‌طور که جدّش در این آیه وعده داده است: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! . (توبه/33) مفضّل گفت: «آقا! تأویل: تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! . (توبه/33) چیست»؟ حضرت فرمود: «تأویل آن، این آیه است: و با آن‌ها پیکار کنید، تا فتنه [شرک و سلب آزادی] برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد! . (انفال/39) ای مفضّل! به خدا قسم اختلاف را از میان ملل و ادیان برمی‌دارد و همه‌ی دین‌ها یکی می‌شود، چنان‌که خدا فرموده است: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/19) و هم فرموده: و هرکس جز اسلام [و تسلیم در برابر فرمان حق]، آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیانکاران است. (آل عمران/85) مفضّل گفت: «آقا! آیا دینی که پدران او ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمّد (علیهم السلام) داشتند، همان دین اسلام بود»؟ فرمود: «آری همین دین اسلام بود، نه غیر آن»! عرض کردم: «دلیلی از قرآن بر این مطلب دارید»؟ فرمود: «آری از اوّل تا آخر قرآن پر از دلیل است. از جمله آیه: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/19) می‌باشد. و دیگر این آیه: از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید خداوند شما را در کتاب‌های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای! . (حج/78) مفضّل گفت: «آقا! پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در موقع برانگیخته‌شدنش بر تمام ادیان باطله غلبه نیافت. پس چگونه خداوند می‌فرماید: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ؟ فرمود: «ای مفضّل! اگر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بعد از بعثتش بر تمام ادیان غالب شده بود، دیگر نه مجوسی، نه یهودی، نه صابئیان و نه نصرانی و هیچ تفرقه و اختلاف و شک و شرک و بت‌پرستی و اوثان و لات و عزّی و پرستش آفتاب و ماه و ستارگان آتش سنگ نبود، پس لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ تأویلش امروز است. اینک این مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و این هم رجعت است، که خداوند می‌فرماید: و با آن‌ها پیکار کنید، تا فتنه [شرک و سلب آزادی] برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد! . (انفال/39)». مفضّل گفت: «گواهی می‌دهم که از علم خداوند استفاده کرده‌اید، با قدرت و اقتدار او توانا گشته‌اید، با حکم او تکلّم می‌کنید و به امر او عمل می‌نمایید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص488

بحارالأنوار، ج53، ص4

آیه مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً [29]

محمّد فرستاده‌ی خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند پیوسته آن‌ها را درحال رکوع و سجود می‌بینی درحالی‌که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد این برای آن است که کافران را به خشم آورد [ولى] کسانی از آن‌ها را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده‌ی آمرزش و اجر عظیمی داده است.

محمّد فرستاده‌ی خداست

1 -1

(فتح/ 29)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) عَشَرَهًَْ أَسْمَاءٍ خَمْسَهًٌْ مِنْهَا فِی الْقُرْآنِ وَ خَمْسَهًٌْ لَیْسَتْ فِی الْقُرْآنِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْقُرْآنِ {فَ} مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ یس وَ نکته.

امام باقر (علیه السلام) - همانا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) ده نام دارد که پنج تا از آن‌ها در قرآن آمده و پنج تا از آن‌ها در قرآن نیامده است: آنچه در قرآن آمده، عبارتند از: محمّد و احمد و عبدالله و یس و نون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص490

بحارالأنوار، ج16، ص96

1 -2

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مُحَمَّدٌ رسول الله.

امام صادق (علیه السلام) - نقش نگین پیغمبر (صلی الله علیه و آله) چنین بود: محمّد رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص490

بحارالأنوار، ج16، ص123

1 -3

(فتح/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌سَلَامٍ أَ نَبِیٌّ أَنْتَ أَمْ رَسُولٌ فَقَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی (صلی الله علیه و آله) نَبِیّاً وَ رَسُولًا وَ أَنَا (صلی الله علیه و آله) خَاتَمُ النَّبِیِّینَ أَ فَمَا قَرَأْتَ فِی التَّوْرَاهًِْ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً الْآیَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبداللَّه‌بن‌سلام از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تو پیغمبری یا رسول»؟ فرمود: «به‌راستی‌که خداوند مرا پیغمبر و رسول هر دو مبعوث کرده و من خاتم پیغمبرانم، مگر در تورات نخوانده‌ای: مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص492

بحارالأنوار، ج57، ص241

1 -4

(فتح/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَکْتُوبٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَخُو رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِأَلْفَیْ عَامٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بر در بهشت نوشته شده: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ محمّد رَسُولُ اللهِ؛ علی (علیه السلام) برادر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است. هزار سال قبل از آنکه آسمان‌ها و زمین آفریده شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص492

الخصال، ج2، ص338/ نورالثقلین

و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید

2 -1

(فتح/ 29)

الرّضا (علیه السلام) - فَسَّرَ الرِّضَا (علیه السلام) قُولَهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ أنَّ عَلِیّا (علیه السلام) مِنْهُمْ.

امام رضا (علیه السلام) - وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ منظور؛ علی (علیه السلام) می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص492

المناقب، ج2، ص85/ بحارالأنوار، ج41، ص68

2 -2

(فتح/ 29)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجْرَی فِی الْمُؤْمِنِ مِنْ رِیحِ رَوْحِ اللَّهِ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند در انسان مؤمن، نسیمی از روح الله را جاری کرده است. زیرا در کتاب جاودانه‌اش چنین می‌فرماید: رُحَمَاء بَیْنَهُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص492

بحارالأنوار، ج64، ص75/ المحاسن، ج1، ص131/ البرهان

2 -3

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِهِ أَ هُوَ لِقَوْمٍ لَا یَحِلُّ إِلَّا لَهُمْ وَ لَا یَقُومُ بِهِ إِلَّا مَنْ کَانَ مِنْهُمْ أَوْ هُوَ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ وَحَّدَ اللَّهَ تَعَالَی وَ آمَنَ بِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ کَانَ کَذَا فَلَهُ أَنْ یَدْعُوَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِلَی طَاعَتِهِ وَ أَنْ یُجَاهِدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ ذَلِکَ لِقَوْمٍ لَا یَحِلُّ إِلَّا لَهُمْ وَ لَا یَقُومُ بِذَلِکَ إِلَّا مَنْ کَانَ مِنْهُمْ قُلْتُ وَ مَنْ أُولَئِکَ قَالَ مَنْ قَامَ بِشَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْقِتَالِ وَ الْجِهَادِ عَلَی الْمُجَاهِدِینَ فَهُوَ الْمَأْذُونُ لَهُ فِی الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ قَائِماً بِشَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْجِهَادِ عَلَی الْمُجَاهِدِینَ فَلَیْسَ بِمَأْذُونٍ لَهُ فِی الْجِهَادِ وَ لَا الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَحْکُمَ فِی نَفْسِهِ بِمَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ شَرَائِطِ الْجِهَادِ قُلْتُ فَبَیِّنْ لِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَخْبَرَ فِی کِتَابِهِ الدُّعَاءَ إِلَیْهِ وَ وَصَفَ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهِ فَجَعَلَ ذَلِکَ لَهُمْ دَرَجَاتٍ یُعْرَفُ بَعْضُهَا بِبَعْضٍ وَ یُسْتَدَلُّ بِبَعْضِهَا عَلَی بَعْض ثُمَّ ذَکَرَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَتْبَاعَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ (الأئمهًْ (علیهم السلام) ) الَّتِی وَصَفَهَا فِی کِتَابِهِ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ جَعَلَهَا دَاعِیَهًًْ إِلَیْهِ فَأَذِنَ لَهُ فِی الدُّعَاءِ إِلَیْهِ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ وَصَفَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل.

امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که به آن حضرت عرض کردم: «به من خبر دهید که آیا دعوت به‌سوی خداوند و جهاد در راه او برای قومی خاص است و برای دیگران ورود به آن جایز نیست؟ یا اینکه برای هرکس به وحدانیّت خداوند و به پیامبر ایمان دارد برایش این امر مباح است و می‌تواند دعوت به توحید و اطاعت خداوند نماید و به جهاد در راه خداوند ید نماید». فرمود: «این امر مختص به قومی خاص است و برای غیر آن‌ها حلال نمی‌باشد و جز این گروه کسی اقدام به این امر نمی‌نماید». پرسیدم: «این گروه چه کسانی هستند»؟ فرمود: «کسانی که به شرایط خداوند در جهاد پایبند باشد و جهاد بر عهده‌ی مجاهدین است لذا کسی مأذون به جهاد و یا دعوت به خداوند نیست مگر آنکه در مورد آن حکم شود به انچه خداوند در شرایط جهاد دستور فرموده است». عرض کردم: «خداوند تو را رحمت نماید برایم بیشتر بفرماید». فرمود: «همانا خداوند تعالی در قرآن از دعوت به خویش و ویژگی‌های دعوت‌کننده را بیان نموده و برای ایشان درجاتی را تعریف نموده که بعضی از آن‌ها به بعضی دیگر شناخته می‌شوند و بر بعضی به‌وسیله‌ی بعضی دیگر استدلال می‌شود… سپس اتباع پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پیروان این امّت و ائمه (علیهم السلام) را در قرآن مجید بیان نموده و توصیف به امر به معروف و نهی از منکرکننده معرفی نموده که آن‌ها را دعوت‌کنندگان به‌سوی خداوند معرفی نموده و به ایشان برای دعوت دیگران به‌سوی پروردگار اجازه داده است و فرمود: ای پیامبر! خداوند و مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند، برای حمایت تو کافی است [فقط بر آن‌ها تکیه کن]! . (انفال/64) سپس پیروان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از اهل ایمان توصیف نموده و فرمود: محمّد رَسُولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص492

تهذیب الأحکام، ج6، ص129/ الکافی، ج5، ص13/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص36

2 -4

(فتح/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) هَذِهِ الْخُطْبَهًْ فَدَعَاکَ نَبِیُّنَا (صلی الله علیه و آله) بِنُصْرَتِهِ فَنَصَرْتَهُ بِی وَ بِجَعْفَر (رحمة الله علیه) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) فَنَحْنُ الَّذِینَ اخْتَرْتَنَا لَهُ وَ سَمَّیْتَنَا فِی دِینِکَ لِدَعْوَتِکَ أَنْصَاراً لِنَبِیِّکَ قَائِدُنَا إِلَی الْجَنَّهًِْ خِیَرَتُکَ وَ شَاهِدُنَا أَنْتَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ جَعَلْتَنَا ثَلَاثَهًًْ مَا نَصَبَ لَنَا عَزِیزٌ إِلَّا أَذْلَلْتَهُ بِنَا وَ لَا مَلِکٌ إِلَّا طَحْطَحْتَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً وَ وَصَفْتَنَا یَا رَبَّنَا بِذَلِکَ وَ أَنْزَلْتَ فِینَا قُرْآناً جَلَّیْتَ بِهِ عَنْ وُجُوهِنَا الظُّلَمَ وَ أَرْهَبْتَ بِصَوْلَتِنَا الْأُمَمَ إِذَا جَاهَدَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) رَسُولُکَ عَدُوّاً لِدِینِکَ تَلُوذُ بِهِ أُسْرَتَهُ وَ تَحُفُّ بِهِ عِتْرَتَهُ (علیهم السلام) کَأَنَّهُمُ النُّجُومُ الزَّاهِرَهًُْ إِذَا تَوَسَّطَهُمُ الْقَمَرُ الْمُنِیرُ لَیْلَهًَْ تَمهًْ (تِمِّهِ).

امام علی (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) روایت شده است: پیامبرت از تو درخواست یاری کرد خدایا تو او را به‌وسیله‌ی من (علی) و جعفر و حمزه (رحمة الله علیه) یاری نمودی ما کسانی هستیم که برای پیامبر خود انتخاب کردی و ما را یاران او نامیدی او پیشوای ما است به بهشت و گواه بر ما تو هستی ما را سه نفر قرار دادی هر شخصیتی که بجنگ می‌آمد به‌وسیله‌ی ما خوارش می‌کردی و هر پادشاهی را هلاک می‌نمودی ما را أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً و در این مورد آیه‌ای از قرآن نازل کردی و به ما این افتخار را ارزانی داشتی از چهره‌ی ما ستم را زدودی و از هیبت ما مردم را به وحشت انداختی هرگاه محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبرت سرکشی را پیکار می‌پرداخت چنان خانواده‌اش او را در میان می‌گرفتند مانند ستارگان درخشان که در میان آن‌ها ماهی تابان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص494

بحارالأنوار، ج25، ص32

در میان خود مهربانند

3 -1

(فتح/ 29)

الباقر (علیه السلام) - الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ لِأَنَّ اللَّهَ خَلَقَ طِینَتَهُمَا مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ هِیَ طِینَهًُْ الْجِنَانِ ثُمَّ تَلَا رُحَماءُ بَیْنَهُمْ فَهَلْ یَکُونُ الرَّحِیمُ إِلَّا بَرّاً وَصُولًا.

امام باقر (علیه السلام) - رابطه‌ی هر فرد مؤمن با مؤمن دیگر مانند دو برادر تنی با یکدیگر است. زیرا آن‌ها را از خاک هفت آسمان که از بهشت آمده است، سرشته شده‌اند سپس آیه: رُحَمَاء بَیْنَهُمْ را خواند و فرمود: «آیا جز این است که رحیم نیکو رفتار و بخشنده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص494

بحارالأنوار، ج71، ص276/ نورالثقلین/ المحاسن، ج1، ص134/ البرهان

3 -2

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قُلْتُ قَوْمٌ عِنْدَهُمْ فُضُولٌ وَ بِإِخْوَانِهِمْ حَاجَهًٌْ شَدِیدَهًٌْ وَ لَیْسَ تَسَعُهُمُ الزَّکَاهًُْ أَ یَسَعُهُمْ أَنْ یَشْبَعُوا وَ یَجُوعَ إِخْوَانُهُمْ فَإِنَّ الزَّمَانَ شَدِیدٌ فَقَالَ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَحْرِمُهُ فَیَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِیهِ وَ التَّوَاصُلُ وَ التَّعَاوُنُ عَلَیْهِ وَ الْمُوَاسَاهًُْ لِأَهْلِ الْحَاجَهًِْ وَ الْعَطْفُ مِنْکُمْ یَکُونُونَ عَلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ فِیهِمْ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ مُتَرَاحِمِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - سماعه می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم که: «اگر قومی مالی بیش از نیاز داشته باشند، و برادران ایشان نیاز فراوان، و زکات کفایت نیازمندی آنان را نکند، آیا آن ثروتمندان حق دارند که سیر باشند و برادرانشان گرسنه بمانند، زیرا روزگار سخت شده است». فرمود: «مسلمان برادر مسلمان است و به او ستم روا نمی‌دارد، و او را خوار نمی‌سازد، و ناکام نمی‌گذارد؛ پس مسلمانان باید در هر زمانی تلاش کنند، و در کار رسیدگی و همیاری باشند، و باید چیزی از مال خود را در اختیار نیاز داران و یاری‌خواهانی که در میان شما هستند قرار دهند، تا چنان رفتار کرده باشید که خداوند امر کرده است: همه نسبت به یک دیگر مهربان باشند، و میان خود- از دو سر- مهربانی و بخشندگی را مراعات کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص494

الکافی، ج4، ص50/ نورالثقلین

3 -3

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - یَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِی التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاهًُْ لِأَهْلِ الْحَاجَهًِْ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی تَکُونُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ

مُتَرَاحِمِینَ مُغْتَمِّینَ لِمَا غَابَ عَنْکُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - مسلمان، برادر مسلمان است و به او ستم نمی¬کند؛ او را وانمی¬گذارد؛ به او خیانت نمی¬کند؛ و بر مسلمانان لازم است که بکوشند در پیوستن به هم و در همیاری مهرورزانه با هم، و همراهی با حاجتمندان، و توجه به همدیگر، تا همان گونه که خدای عزّوجلّ به شما فرموده: رُحَماءُ بَیْنَهُمْ، شما نیز چنین باشید و به هم ترحّم کنید؛ و برای آنچه در دسترش شما نیست، از امورآن‌ها، غمناک باشید؛ درست به همان روشی که گروه انصار در عهد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گذراندند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص494

الکافی، ج2، ص175/ نورالثقلین

3 -4

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - تَوَاصَلُوا وَ تَبَارُّوا وَ تَرَاحَمُوا وَ کُونُوا إِخْوَهًًْ بَرَرَهًًْ کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَل.

امام صادق (علیه السلام) - با هم صله کنید و به هم نیکی کنید به هم مهربانی کنید، و با هم برادرانی نیکوکار باشید چنانچه خدا شما را بدان امر کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص496

الکافی، ج2، ص175/ نورالثقلین

درحال رکوع و سجود می‌بینی

4 -1

(فتح/ 29)

الکاظم (علیه السلام) - قَوْلُهُ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً عَنْ موسی‌بْنِ‌جَعْفَر (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام)

امام کاظم (علیه السلام) - تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً از امام کاظم (علیه السلام) به نقل از پدران بزرگوارش آمده است: «آیه‌ی شریفه درباره‌ی علی (علیه السلام) نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص496

بحارالأنوار، ج36، ص187/ بحارالأنوار، ج38، ص203/ کشف الغمهًْ، ج1، ص322/ کشف الیقین، ص119/ کشف الیقین، ص391/ المناقب، ج2، ص15/ نهج الحق، ص247/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص579

درحالی‌که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند

5 -1

(فتح/ 29)

الباقر (علیه السلام) - عن سَعْدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً فَقَالَ مَثَلٌ إجراء (أَجْرَاهُ) اللَّهُ فِی شِیعَتِنَا کَمَا یُجْرِی لَهُمْ فِی الْأَصْلَابِ ثُمَّ یَزْرَعُهُمْ فِی الْأَرْحَامِ وَ یُخْرِجُهُمْ لِلْغَایَهًِْ الَّتِی أَخَذَ عَلَیْهَا مِیثَاقَهُمْ فِی الْخَلْقِ مِنْهُمْ أَتْقِیَاءُ وَ شُهَدَاءُ وَ مِنْهُمُ الْمُمْتَحَنَهًُْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنْهُمُ الْعُلَمَاءُ وَ مِنْهُمُ النُّجَبَاءُ وَ مِنْهُمُ النُّجَدَاءُ وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التُّقَی وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التَّقْوَی وَ مِنْهُمْ أَهْلُ التَّسْلِیمِ فَازُوا بِهَذِهِ الْأَشْیَاءِ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ وَ فَضَلُوا النَّاسَ بِمَا فَضَلُوا وَ جَرَتْ لِلنَّاسِ بَعْدَهُمْ فِی الْمَوَاثِیقِ حَالُهُمْ أَسْمَاؤُهُمْ.

امام باقر (علیه السلام) - سعد از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که از آن جناب پرسیدند: «تفسیر آیه: محمّد رَسُولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «این مثلی است که در شیعیان ما جاری می‌گردد همان‌گونه که برای آن‌ها در اصلاب جریان پیدا می‌کند و بعد در ارحام کشت می‌شود و بعد از مدّت معینی آن‌ها را از ارحام خارج می‌سازد و پیمان از آن‌ها می‌گیرد. گروهی از آن‌ها از متّقین هستند و جماعتی از شهداء به حساب می‌آیند و گروهی دل‌های آن‌ها مورد امتحان قرار می‌گیرند، دسته‌ای از آن‌ها از علماء هستند و جماعتی از بزرگان به شمار می‌روند و پاره‌ای از آنان از شجاعان به شمار می‌آیند. بعضی پرهیزگار هستند و دسته‌ای اهل تقوی و فضیلت می‌باشند، گروهی اهل تسلیم و رضا به شمار می‌روند، آن‌ها با این فضیلت‌ها و بزرگواری‌ها رستگار شدند و به رحمت خداوند رسیدند و بر مردم فضیلت پیدا کردند و از خود در میان مردم نام نیک نهادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص496

بحارالأنوار، ج69، ص170/ فرات الکوفی، ص423؛ «الناس» محذوف

نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است

6 -1

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ قَالَ هُوَ السَّهَرُ فِی الصَّلَاهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ پرسید، فرمود: «منظور شب زنده¬داری در نماز است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص496

من لایحضره الفقیه، ج1، ص473/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص152/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص321/ مفتاح الفلاح، ص291/ بحارالأنوار، ج84، ص161/ نورالثقلین/ البرهان

6 -2

(فتح/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ هُوَ مَا یَظْهَرُ فِی وُجُوهِهِمْ مِنِ السَّهَرِ بِاللَّیْلِ عَنِ ابْنِ عباس (رحمة الله علیه) أَثَرُ صَلَاتِهِمْ یَظْهَرُ فِی وُجُوهِهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛ چیزی است که در صورتشان از اثر شب زنده‌داری آشکار می‌شود. از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت شده: «آثار نماز در صورتشان ظاهر می‌گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص496

فقه القرآن، ج1، ص130

6 -3

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - هُوَ السَّهَرُ فِی اللَّیْلِ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور شب زنده¬داری در شب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

البرهان

6 -4

(فتح/ 29)

الرّضا (علیه السلام) - عَلَیْکُمْ بِصَلَاهًِْ اللَّیْلِ فَمَا مِنْ عَبْدٍ یَقُومُ آخِرَ اللَّیْلِ فَیُصَلِّی ثَمَانَ رَکَعَاتٍ وَ رَکْعَتَیِ الشَّفْعِ وَ رَکْعَهًَْ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی قُنُوتِهِ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ إِلَّا أُجِیرَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مُدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی مَعِیشَتِهِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ الْبُیُوتَ الَّتِی یُصَلَّی فِیهَا بِاللَّیْلِ یَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ.

امام رضا (علیه السلام) - بر شما باد به خواندن نماز شب، هیچ بنده‌ای نیست که در پایان شب، برخیزد، و هشت رکعت، و دو رکعت، شفع، و یک رکعت وتر را بخواند و در قنوت خود هفتاد بار «استغفر اللَّه» بگوید مگر اینکه از عذاب قبر و از آتش دوزخ بر کنار می‌ماند، و عمرش طولانی می‌شود، و در زندگی وی توسعه پیدا می‌شود. سپس فرمود: «خانه‌هایی که در آن‌ها نماز شب خوانده می‌شود نورش به اهل آسمان می‌درخشد چنانکه نور ستارگان به اهل زمین می‌درخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

بحارالأنوار، ج84، ص161

6 -5

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - لَیْسَ مِنْ شِیعَتِنَا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلَاهًَْ اللَّیْلِ.

امام صادق (علیه السلام) - کسی که نماز شب نگزارد از شیعیان ما نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

بحارالأنوار، ج84، ص161

6 -6

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - زَیْدٌ الزَّرَّادُ فِی أَصْلِهِ، قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) نَخْشَی أَنْ لَا نَکُونَ مُؤْمِنِینَ قَالَ وَ لِمَ ذَاکَ إِلَی أَنْ قَالَ (علیه السلام) بَلْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ فِی الْأَرْضِ فِی أَطْرَافِهَا مُؤْمِنِینَ مَا قَدْرُ الدُّنْیَا کُلِّهَا عِنْدَهُمْ یَعْدِلُ جَنَاحَ بَعُوضَهًٍْ إِلَی أَنْ ذَکَرَ مِنْ صِفَاتِهِمُ الصُّفْرَ الْوُجُوهِ مِنَ السَّهَرِ فَذَلِکَ سِیمَاهُمْ مَثَلًا ضَرَبَهُ اللَّهُ فِی الْإِنْجِیلِ لَهُمْ وَ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْفُرْقَانِ وَ الزَّبُورِ وَ الصُّحُفِ الْأُولَی وَصَفَهُمْ فَقَالَ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ عَنَی بِذَلِکَ صُفْرَهًَْ وُجُوهِهِمْ مِنْ سَهَرِ اللَّیْلِ إِلَی أَنْ قَالَ إِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ اتَّخَذُوا أَرْضَ اللَّهِ فِرَاشاً وَ التُّرَابَ وِسَاداً وَ اسْتَقْبَلُوا بِجِبَاهِهِمُ الْأَرْضَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَی رَبِّهِمْ فِی فَکَاکِ رِقَابِهِمْ مِنَ النَّارِ.

امام صادق (علیه السلام) - زید زرّاد گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: : «می‌ترسم که ما مؤمن نباشیم.» فرمود: «برای چه؟» گفتم: «چون میان ما کسی وجود ندارد که برادرش نزد او از پولش عزیزتر باشد، از این رو، درمی¬یابم که پول نزد ما عزیزتر است از برادر هم¬کیش، که هر دو دوست پیرو امیر مومنان هستیم.» آن حضرت فرمود: «نه، هرگز، شما مؤمن هستید، ولی ایمانتان کامل نیست؛ تا زمانی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما خروج کند، آنگاه خدا شما را صاحب یک آرمان می¬کند و همه مؤمن کامل خواهید شد. اگر در روی زمین مؤمنین کامل نباشند، در آن صورت خدا ما را به سوی خود بالا می¬برد؛ شما، هم زمین را منکر هستید، هم آسمان را. آری، سوگند به آن که جانم به دست اوست، در اطراف زمین مؤمنانی وجود دارند که با وجود آن‌ها همه دنیا ارزش بال پشه‌ای را ندارد؛ و اگر دنیا با همه آنچه در آن است و بر آن است، طلای سرخ باشد و گردن¬بند یکی از آن‌ها باشد، و از گردنش بیفتد، او توجّه نمی¬کند که چه بر گردن داشته، و چه چیزی از گردنش افتاده، از بس که نزد او خوار است. آنانند که زندگیشان نهان است، آواره اینجا و آنجای زمینند، شکمشان از روزه به پشت چسبیده، لب¬هاشان از ذکر تسبیح پلاسیده، دیده‌هاشان از گریه ژولیده، رنگ رویشان از بی‌خوابی پریده. این است چهره و ظاهر آنان که خدا را در انجیل برایشان نمونه آورده، و در تورات و فرقان و صحف پیشین آن‌ها را وصف کرده، که فرموده: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیل و مقصودش زردی رخ¬هایشان بوده از بی‌خوابی شبانه. آنان برادران خوب هستند در دشواری و آسانی؛ بر خود پیش می¬دارند دیگران را در دشواری که خدا آن‌ها را وصف کرده و فرموده: و آن‌ها را بر خود مقدّم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند. (حشر/9) و پیروز شدند و به خدا رستگار شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

مستدرک الوسایل، ج6، ص334/ بحارالأنوار، ج64، ص350

6 -7

(فتح/ 29)

السّجّاد (علیه السلام) - تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ عَنْ زَیْنِ العابدین (علیه السلام) خَلَوْا بِاللَّهِ فَکَسَاهُمُ نُوراً مِنْ نُورِهِ.

امام سجّاد (علیه السلام) - تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ از امام زین العابدین (علیه السلام) روایت شده که فرمود با خدای خویش خلوت نمودند پس پروردگار آن‌ها را به نور خویش نورانی نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

فقه القرآن، ج1، ص130

6 -8

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی لَأَرَی بَعْضَ أَصْحَابِنَا یَعْتَرِیهِ النَّزَقُ وَ الْحِدَّهًُْ وَ الطَّیْشُ فَأَغْتَمُّ لِذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً وَ أَرَی مَنْ خَالَفَنَا فَأَرَاهُ حَسَنَ السَّمْتِ قَالَ لَا تَقُلْ حَسَنَ السَّمْتِ فَإِنَّ السَّمْتَ سَمْتُ الطَّرِیقِ وَ لَکِنْ قُلْ حَسَنَ السِّیمَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! برخی یاران خودمان را می‌بینم که گرفتار کج خلقی و تندی و آشفتگی هستند، سخت اندوه می‌خورم درحالی‌که می‌بینم در میان مخالفان ما کسانی خوش سمت هستند». فرمود: «مگو خوش سمت، سمت در راه گویند ولی بگو خوش سیما که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص498

بحارالأنوار، ج64، ص122/ الکافی، ج2، ص11/ نورالثقلین

6 -9

(فتح/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ أَیْ عَلَامَتَهُمْ یَوْمَ القِیَامَهًِْ أَنْ یَکُونَ مَوَاضِعُ سُجُودِهِمْ أَشَدُّ بَیَاضاً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - آیه‌ی سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ به این معناست که علامتشان این است که در روز قیامت پیشانی آن‌ها بیشترین نورانیّت را دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص500

بحارالأنوار، ج22، ص302

6 -10

(فتح/ 29)

الکاظم (علیه السلام) - مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ قَدْ مَحَا اللَّهُ ذُنُوبَهُ عَنْهُ فَلْیُوَالِ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَإِنَّهُ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - هرکس دوست دارد خداوند را درحالی زیارت نماید که گناهانش آمرزیده شده باشد علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) را دوست بدارد چرا که او از کسانی است که خداوند فرمود: سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص500

بحارالأنوار، ج27، ص107

این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است

7 -1

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ یَعْنِی رسول الله (صلی الله علیه و آله) کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَنْزَلَ عَلَیْهِمْ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ صِفَهًَْ محمد (صلی الله علیه و آله) وَ صِفَهًَْ أَصْحَابِهِ وَ مَبْعَثَهُ وَ مُهَاجَرَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ مُحَمَّدٌ رسول الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ فَهَذِهِ صِفَهًُْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ صِفَهًُْ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَفَهُ أَهْلُ الْکِتَاب.

امام صادق (علیه السلام) - این آیه درباره‌ی یهودیان و مسیحیان نازل شده است. پروردگار درباره‌ی آن‌ها می‌فرماید: آنان که کتاب آسمانی به ایشان داده‌ایم، بخوبی او [پیامبر] را می‌شناسند، همان‌گونه که فرزندان خود را می‌شناسند. (انعام/20) یعنی یهودیان و مسیحیان، پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به‌طور کامل می‌شناسند. زیرا خداوند در تورات، انجیل و زبور ویژگی‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یارانش و همچنین مبعث و هجرت او را بر آن‌ها نازل کرده است. خداوند در قرآن کریم دراین‌باره می‌فرماید: محمّد رَّسُول اللهِ و الذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلی الکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلا مِّنَ اللهِ و رِضْوانًا سِیمَاهُمْ فِی وجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلکَ مَثَلهُمْ فِی التَّورَاةِ و مَثَلهُمْ فِی الإِنجِیل. این صفات و ویژگی‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) در تورات و انجیل است. همچنان که خداوند در قرآن کریم بیان کرده است، زمانی‌که خداوند آن حضرت را به پیامبری برگزید، آن‌ها به طور کامل او را می‌شناختند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص500

بحارالأنوار، ج69، ص92/ نورالثقلین/ البرهان

7 -2

(فتح/ 29)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اسْمَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) الْمَاحِی وَ فِی تَوْرَاهًِْ موسی (علیه السلام) الْحَادُّ وَ فِی إِنْجِیلِ عِیسَی (علیه السلام) أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) وَ فِی الْقُرْآنِ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) قِیلَ فَمَا تَأْوِیلُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ جَمِیعَ أَنْبِیَائِهِ (علیهم السلام) وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعَ أُمَمِهِمْ یَحْمَدُونَهُ وَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ إِنَّ اسْمَهُ لَمَکْتُوبٌ عَلَی الْعَرْشِ مُحَمَّدٌ رسول الله (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - نام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در صحف ابراهیم (علیه السلام) ماحی است و در تورات موسی (علیه السلام) الحاد و در انجیل عیسی (علیه السلام) احمد و در فرقان محمّد (صلی الله علیه و آله) است. عرض شد: «محمّد (صلی الله علیه و آله) یعنی چه»؟ فرمود: «به‌راستی خدا و فرشتگانش و همه‌ی پیغمبرانش و رسولانش و همه‌ی امّت‌هایش او را تمجید کنند و بر او رحمت فرستند، نامش بر عرش نوشته است محمّد رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص500

بحارالأنوار، ج16، ص98

همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد این برای آن است که کافران را به خشم آورد

8 -1

(فتح/ 29)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ قَالَ قَوْلُهُ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ أَصْلُ الزَّرْعِ عَبْدُ الْمُطَّلِبِ وَ شَطْؤُهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ عَلِیُّ‌بنُأبِی‌طَالِب (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لیَغِیظَ بِهِمُ الکُفَّارَ؛ منظور از کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ این است: اصل آن کشته، عبدالمطلب و جوانه آن حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) است. یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ منظور علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. [به‌معنای به شگفتی درآمدن مردم نسبت به امیرالمؤمنین (علیه السلام) است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص500

بحارالأنوار، ج24، ص322/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص581/ البرهان

8 -2

(فتح/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - قُولُهُ تَعَالَی: یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمّد (علیه السلام) قَالَ هُوَ عَلِیُّ‌بنُأبِی‌طَالِب (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - خداوند می‌فرماید: یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّار دهقانان را به شگفت آورد، تا از انبوهی آنان [خدا] کافران را به خشم دراندازد از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص502

کشف الغمهًْ، ج1، ص325/ بحارالأنوار، ج36، ص187/ کشف الیقین، ص408

[ولی] کسانی از آن‌ها را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده‌ی آمرزش و اجر عظیمی داده است

9 -1

(فتح/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سُئِلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ عُقِدَ لِوَاءٌ مِنْ نُورٍ أَبْیَضَ وَ نَادَی مُنَادٍ لِیَقُمْ سَیِّدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَعَهُ الَّذِینَ آمَنُوا بَعْدَ بَعْثِ محمد (صلی الله علیه و آله) فَیَقُومُ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَیُعْطَی لِوَاءٌ مِنَ النُّورِ الْأَبْیَضِ بِیَدِهِ تَحْتَهُ جَمِیعُ السَّابِقِینَ الْأَوَّلِینَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ لَا یُخَالِطُهُمْ غَیْرُهُمْ حَتَّی یَجْلِسَ عَلَی مِنْبَرٍ مِنْ نُورِ رَبِّ الْعِزَّهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - گروهی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) سؤال کردند: «این آیه: وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً درباره‌ی چه کسانی نازل شده است»؟ آن حضرت فرمود: «زمانی‌که قیامت فرا برسد، پرچمی از نور سفید برافراشته خواهد شد و ندا داده می‌شود: سرور مؤمنان و کسانی که پس از بعثت محمّد (صلی الله علیه و آله)، ایمان آورده‌اند برخیزند. دراین‌هنگام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برمی‌خیزد و خداوند پرچم نور سفید را به او خواهد داد و همه‌ی پیشینیان و افراد اوّلیه مهاجر و انصار تحت فرماندهی او در خواهند آمد و هیچ‌کس به صف آن‌ها نخواهد پیوست تا اینکه علی (علیه السلام) بر منبری از نور خداوندی خواهد نشست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص502

بحارالأنوار، ج39، ص213/ المناقب، ج3، ص228/ الأمالی للطوسی، ص378/ التحصین لابن طاوس، ص556/ نهج الحق، ص208/ شواهدالتنزیل، ج2، ص252/ نورالثقلین؛ «انور» بدل «ابیض» / البرهان؛ «معه الذین امنوا… محمد (ص)» محذوف

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

3 + 8 = ?