تفسیر روایی سوره اعلی
تفسیر روایی سوره اعلیفضیلت سوره1(اعلی/ مقدمه)أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ الْکُوفَهًَْ صَلَّی بِهِمْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَرَأَ بِهِمْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی.امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: هنگامی‌که امیرمؤمنان (علیه السلام) به کوفه آمد، چهل صبح با آن‌ها نماز جماعت خواند که [در همه چهل صبح] برایشان سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را می‌خواند.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44/بصایر الدرجات، ج1، ص135/ نورالثقلین
سوره اعلی
فضیلت سوره
1
(اعلی/ مقدمه)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ الْکُوفَهًَْ صَلَّی بِهِمْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَرَأَ بِهِمْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی.
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: هنگامی‌که امیرمؤمنان (علیه السلام) به کوفه آمد، چهل صبح با آن‌ها نماز جماعت خواند که [در همه چهل صبح] برایشان سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را می‌خواند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44/بصایر الدرجات، ج1، ص135/ نورالثقلین
2
(اعلی/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُحِبُ هَذِهِ السُّورَهًَْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سوره‌ی سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را دوست می‌داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44
بحارالأنوار، ج89، ص322/ نورالثقلین
3
(اعلی/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - الْوَاجِبُ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ إِذَا کَانَ لَنَا شِیعَهًًْ أَنْ یَقْرَأَ فِی لَیْلَهًِْ الْجُمُعَهًِْ بِالْجُمُعَهًِْ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی.
امام صادق (علیه السلام) - از کارهای واجبی که بر عهده‌ی شیعه‌ی معتقد ماست، این است که هنگام شب جمعه سوره‌ی جمعه و سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را تلاوت می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44
ثواب الأعمال، ص118/ نورالثقلین
4
(اعلی/ مقدمه)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حُمَیْصَهًَْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: صَلَّیْتُ خَلْفَهُ عِشْرِینَ لَیْلَهًًْ فَلَیْسَ یَقْرَأُ إِلَّا سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ قَالَ لَوْ یَعْلَمُونَ مَا فِیهَا لَقَرَأَهَا الرَّجُلُ کُلَّ یَوْمٍ عِشْرِینَ مَرَّهًًْ وَ أَنَّ مَنْ قَرَأَهَا فَکَأَنَّمَا قَرَأَ صُحُفَ مُوسَی وَ إِبْرَاهِیمَ الَّذِی وَفَّی.
امام علی (علیه السلام) - ابو حمیصه از علی (علیه السلام) نقل می‌کند: بیست شب، پشت سر او نماز خواندم و او تنها این سوره را می‌خواند: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی، و می‌فرمود: اگر می‌دانستید که چه چیزی در این سوره است، هرکدام از شما، هر روز، ده بار این سوره را می‌خواندید، و هرکس این سوره را بخواند مانند این است که صحیفه‌های موسی (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) را که به‌جای آورد، خوانده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44
مستدرک الوسایل، ج4، ص217/ نورالثقلین/ البرهان
ثواب قرائت
1
(اعلی/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فِی فَرِیضَهًٍْ أَوْ نَافِلَهًٍْ قِیلَ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ادْخُلِ الْجَنَّهًَْ مِنْ أَیِ أَبْوَابِ الْجَنَّهًِْ شِئْتَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را در نماز واجب یا مستحبّی بخواند، در روز قیامت به وی گفته می‌شود: «از هر دری که مایل هستی، وارد بهشت شو».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44
ثواب الأعمال، ص122/ نورالثقلین/ البرهان، فیه: «ان شاءالله» محذوف
2
(اعلی/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ کُلِّ حَرْفٍ أُنْزِلَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ إِذَا قُرِئَتْ عَلَی الْأُذُنِ الْوَجِعَهًِْ زَالَ ذَلِکَ عَنْهَا وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی الْبَوَاسِیرِ قَلَعَتْهُنَّ وَ بَرِئَ صَاحِبُهُنَّ سَرِیعاً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند پاداشی معادل تمامی حروفی که بر ابراهیم و موسی و محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل کرده است، عطا می‌کند، و هرکس این سوره را بر کسی که به درد گوش مبتلا گشته است، بخواند، درد وی بهبود می‌یابد، و اگر این سوره را بر کسی که به بیماری بواسیر مبتلا شده است، خوانده شود، آن بیماری را ریشه کن می‌کند، و خیلی زود آن شخص بهبود می‌یابد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص44
البرهان
3
(اعلی/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ کُلِ حَرْفٍ أُنْزِلَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند ده‌ها حسنات معادل تمامی حروفی که بر ابراهیم (علیه السلام) و موسی (علیه السلام) و محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل کرده است، عطا می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
المصباح للکفعمی، ص450/ نورالثقلین/ نورالثقلین
آیه سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی [1]
منزّه شمار نام پروردگار بلند مرتبه‌ات را!
1
(اعلی/ 1)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ مَعنَاهُ قِیلَ بِاسمِ رَبِّکَ الأعلَی.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - رَبِّکَ الْأَعْلَی گفته شده معنایش یعنی به‌نام خداوند بلند مرتبه.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
بحرالعرفان، ج17، ص2
2
(اعلی/ 1)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) هرگاه آیه: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی می‌خواند. می‌فرمود: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی منزّه است پروردگار بزرگ من.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
مستدرک الوسایل، ج4، ص182/ نورالثقلین
3
(اعلی/ 1)
الباقر (علیه السلام) - إِذَا قَرَأْتَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقُلْ: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی، وَ إِنْ کُنْتَ فِی الصَّلَاهًِْ فَقُلْ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ نَفْسِکَ.
امام باقر (علیه السلام) - هرگاه آیه: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را خواندی. پس بگو: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی و اگر در نماز بودی در دلت بگو.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
نورالثقلین
4
(اعلی/ 1)
الرّضا (علیه السلام) - وَ إِذَا قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قَالَ سِرّاً سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.
امام رضا (علیه السلام) - هرگاه سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را می‌خواند، آهسته می‌گفت: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
عیون أخبارالرضا، ج2، ص183/ نورالثقلین
5
(اعلی/ 1)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا قَرَأْتُمْ مِنَ الْمُسَبِّحَاتِ الْأَخِیرَهًِْ فَقُولُوا سُبْحَانَ اللَّهِ الْأَعْلَی.
امام علی (علیه السلام) - وقتی سوره‌های مسبّحات را خواندید، بگویید: سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
الخصال، ج2، ص629/ نورالثقلین
6
(اعلی/ 1)
الباقر (علیه السلام) - إِذَا قَرَأْتَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقُلْ فِی نَفْسِکَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی.
امام باقر (علیه السلام) - هرگاه سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را خواندی در دلت بگو: سبحان رَبِّیَ الْأَعْلَی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
مستدرک الوسایل، ج4، ص180/ بحارالأنوار، ج9، ص249/ القمی، ج2، ص416/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص182
7
(اعلی/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَقُولُ فِی السُّجُودِ فِی الصَّلَاهًِْ فَنَزَلَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قَالَ فَمَا أَقُولُ فِی الرُّکُوعِ فَنَزَلَ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ فَکَانَ أَوَّلَ مَنْ قَالَ ذَلِکَ وَ أَنَّهُ صَلَّی قَبْلَ النَّاسِ کُلِّهِمْ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ صَلَّی مَعَ الْمُسْلِمِینَ أَرْبَعَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ وَ بَعْدَ النَّبِیِّ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌مسعود گوید: امام علی (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! در رکوع چه بگویم»؟ نازل شد: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ. عرض کرد: «در سجود چه بگویم»؟ نازل شد: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی. او اوِلین کسی بود که گفت. هفت سال و چندی با پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیش از خواندن مردم و چهارده سال با مسلمانان و سی سال بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
بحارالأنوار، ج38، ص203
8
(اعلی/ 1)
السجّاد (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی مَلَکاً یُقَالُ لَهُ خرقائیل لَهُ ثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ أَلْفَ جَنَاحٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَی الْجَنَاحِ خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ فَخَطَر لَهُ خَاطِرٌ هَلْ فَوْقَ الْعَرْشِ شَیْءٌ فَزَادَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِثْلَهَا أَجْنِحَهًًْ أُخْرَی فَکَانَ لَهُ سِتٌّ وَ ثَلَاثُونَ أَلْفَ جَنَاحٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَی الْجَنَاحِ خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَیُّهَا الْمَلَکُ طِرْ فَطَارَ مِقْدَارَ عِشْرِینَ أَلْفَ عَامٍ لَمْ یَنَلْ رَأْسَ قَائِمَهًٍْ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ ثُمَّ ضَاعَفَ اللَّهُ لَهُ فِی الْجَنَاحِ وَ الْقُوَّهًِْ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَطِیرَ فَطَارَ مِقْدَارَ ثَلَاثِینَ أَلْفَ عَامٍ لَمْ یَنَلْ أَیْضاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَیُّهَا الْمَلَکُ لَوْ طِرْتَ إِلَی نَفْخِ الصُّورِ مَعَ أَجْنِحَتِکَ وَ قُوَّتِکَ لَمْ تَبْلُغْ إِلَی سَاقِ عَرْشِی فَقَالَ الْمَلَکُ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اجْعَلُوهَا فِی سُجُودِکُمْ.
امام سجاد (علیه السلام) - خدا را فرشته‌ایست بنام «خرقائیل» هجده هزار بال دارد که میان هر دو بالش پانصد سال راه است به خاطرش رسید که آیا بالای عرش چیزیست؟ خدا بال‌هایش را دو برابر کرد و دارای سی‌وشش هزار بال شد که میان هر دو بال پانصد سال راه بود و خدا به او وحی کرد بپر‌ای فرشته، بیست هزار سال پرید و بر سر یک ستون عرش نرسید، و خدا بال و نیرویش را دو چندان کرد و سی هزار سال دیگر پرید و باز هم نرسید، و خدا به او وحی کرد‌ای فرشته اگر تا دمیدن صور با بال‌هایت بپری به ساق عرشم نرسی. آن فرشته گفت: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی. و خدا فرو فرستاد سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آن را ذکر سجده کنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص46
بحارالأنوار، ج55، ص34/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص47/ البرهان؛ بتفاوت لفظی
9
(اعلی/ 1)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الأَصْبَغِ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ مَکْتُوبٌ عَلَی قَائِمَهًِْ الْعَرْشِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِأَلْفَیْ عَامٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَاشْهَدُوا بِهِمَا وَ أَنَّ عَلِیّاً وَصِیُّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام) - از اصبغ روایت شده است که وی از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی پرسید. حضرت (علیه السلام) فرمود: «دو هزار سال پیش از آنکه خداوند آسمان¬ها و زمین¬ها را بیافریند، بر پایه‌ی عرش نوشته شده بود: لا إلهَ إلا اللهُ، وَحدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، وَ إنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ، فَاشهَدُوا بِهِمَا، وَ إنَّ عَلِیّاً وَصِیُّ مُحَمَّد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
بحارالأنوار، ج16، ص365/ القمی، ج2، ص417/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج27، ص5
آیه الَّذی خَلَقَ فَسَوَّی [2]
همان خداوندی که آفرید و موزون ساخت.
آیه وَ الَّذی قَدَّرَ فَهَدی [3]
و همان کس که اندازه گیری کرد و هدایت نمود.
1
(اعلی/ 3)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَدَّرَ الْأَشْیَاءَ فِی التَّقْدِیرِ الْأَوَّلِ ثُمَّ هَدَی إِلَیْهَا مَنْ یَشَاءُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - اشیاء را در اوّل تقدیر کرد؛ بعد هرکه را خواست به آن هدایت نمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
بحارالأنوار، ج5، ص95/ بحارالأنوار، ج9، ص249/ القمی، ج2، ص416
آیه وَ الَّذی أَخْرَجَ الْمَرْعی [4]
و آن کس که چراگاه را به وجود آورد
1
(اعلی/ 4)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعی قَالَ أَیِ النَّبَات.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمرْعَی، یعنی گیاهان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
بحارالأنوار، ج9، ص249/ نورالثقلین
آیه فَجَعَلَهُ غُثاءً أَحْوی [5]
سپس آن را تیره و خشکیده ساخت.
1
(اعلی/ 5)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَجَعَلَهُ بَعْدَ إِخْرَاجِهِ غُثاءً أَحْوی قَالَ یَصِیرُ هَشِیماً بَعْدَ بُلُوغِهِ وَ یَسْوَد.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَجَعَلَهُ غُثاءً أَحْوی بعد آن را خشک کرد و سیاه کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
بحارالأنوار، ج9، ص249/ القمی، ج2، ص416
آیه سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی [6]
ما به‌زودی [قرآن را] بر تو می‌خوانیم و هرگز فراموش نخواهی کرد.
1
(اعلی/ 6)
الرّضا (علیه السلام) - ما نَنْسَخْ مِنْ آیَة بِأَنْ نَرْفَعَ حُکْمَهَا أَوْ نُنْسِها بِأَنْ نَرْفَعَ رَسْمَهَا وَ قَدْ تُلِیَ وَ عَنِ الْقُلُوبِ حِفْظَهَا وَ عَنْ قَلْبِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) کَمَا قَالَ سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ أَنْ یُنْسِیَکَ فَرَفَعَ عَنْ قَلْبِکَ ذِکْرَه.
امام رضا (علیه السلام) - ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ (بقره/106) یعنی حکم آن را برمی‌داریم أَوْ نُنسِها یعنی نقش آن را محو می‌سازیم و آن را از ذهن‌ها، و ذهن تو‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)، پاک می‌سازیم؛ چنان‌که خداوند متعال فرمود: سَنُقْرِؤُکَ فَلَا تَنسَی* إِلَّا مَا شَاء اللَّه إِنَّه یعْلَمُ الْجَهرَ وَ مَا یخْفَی یعنی اینکه تو را به فراموشی می‌اندازد و یادش از دل تو محو می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
بحارالأنوار، ج4، ص104/ الإمام العسکری، ص491
2
(اعلی/ 6)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ الْخَفَّافِ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام): مَا تَقُولُ فِیمَنْ أَخَذَ عَنْکُمْ عِلْماً فَنَسِیَهُ؟ قَالَ: «لَا حُجَّهًَْ عَلَیْهِ، إِنَّمَا الْحُجَّهًُْ عَلَی مَنْ سَمِعَ مِنَّا حَدِیثاً فَأَنْکَرَهُ، أَوْ بَلَغَهُ فَلَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ کَفَرَ، فَأَمَّا النِّسْیَانُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْکُمْ. إِنَّ أَوَّلَ سُورَهًٍْ نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَنَسِیَهَا، فَلَمْ یَلْزَمْهُ حُجَّهًٌْ فِی نِسْیَانِهِ، وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمْضَی لَهُ ذَلِکَ، ثُمَّ قَالَ سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی.
امام باقر (علیه السلام) - سعدبن‌طریف خفّاف گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «درباره‌ی کسی که از شما دانشی فرا می¬گیرد و آن را فراموش می¬کند، چه می¬فرمایید»؟ ایشان فرمود: «سرزنشی بر او نیست، بلکه سرزنش بر کسی است که از ما سخنی می¬شنود، امّا باور نمی¬کند و یا به گوشش می¬رسد، امّا به آن ایمان نمی¬آورد و کفر می¬ورزد؛ چراکه فراموشی بر شما مقدّر شده است. نخستین سوره¬ای که بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی بود که ایشان آن را فراموش کرد، امّا به این سبب هیچ سرزنشی بر ایشان روا نشد و خداوند تبارک‌وتعالی به این فراموشی پایان داد و فرمود: سَنُقْرِؤُکَ فَلَا تَنسَی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص48
مختصرالبصایر، ص268/ البرهان
3
(اعلی/ 6)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَائِیلُ بِالْوَحْیِ یُقْرِئُهُ مَخَافَهًَْ أَنْ یَنْسَاهُ فَکَانَ لَا یَفْرُغُ جَبْرَائِیلُ مِنْ آخِرِ الْوَحْیِ حَتَّی یَتَکَلَّمَ هُوَ بِأَوَّلِهِ، فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ لَمْ یَنْسَ بَعْدَ ذَلِکَ شَیْئاً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هنگامی‌که جبرئیل وحی را نازل می‌کرد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) از ترس اینکه فراموش کند آن را می‌خواند و قبل از اینکه جبرئیل از آخر آن فارغ شود پیامبر (صلی الله علیه و آله) اوّل آن را می‌خواند و هنگامی‌که این آیه نازل شد، بعد از آن چیزی را فراموش نکرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
نورالثقلین
آیه إِلاَّ ما شاءَ اللهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَ ما یَخْفی [7]
مگر آنچه را خدا بخواهد، که او آشکار و نهان را می‌داند.
1
(اعلی/ 7)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَ ما یَخْفی یُرِیدُ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِی قَلْبِکَ وَ نَفْسِک.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - گفت: إِنَّهُ یَعْلَمُ الجَهْرَ وَمَا یَخْفَی، یعنی آنچه که تا روز قیامت در دل و جانت می‌گذرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
بحارالأنوار، ج9، ص250/ القمی، ج2، ص417/ البرهان
آیه وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری [8]
و ما انجام کار خیر را برای تو آسان می‌سازیم.
1
(اعلی/ 8)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ نُیَسِّرُکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ لِلْیُسْری.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری یعنی در تمام کارهایت تو را به سادگی و آسانی موفّق می‌کنیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
بحارالأنوار، ج9، ص250/ القمی، ج2، ص417
آیه فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری [9]
پس تذکّر ده به یقین تذکّر مفید خواهد بود.
آیه سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشی [10]
به‌زودی آن که از خدا می‌ترسد متذکّر می‌شود.
آیه وَ یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَی [11]
امّا بدبخت‌ترین افراد از آن دوری می‌گزیند.
آیه الَّذی یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری [12]
همان کسی که در آتش عظیم [دوزخ] وارد می‌شود.
1
(اعلی/ 12)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الذِی یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری قَالَ نَارُ یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِی یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری در آتش بزرگ قیامت وارد می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
بحارالأنوارج: ج9، ص249/ القمی، ج2، ص416
آیه ثُمَّ لا یَمُوتُ فیها وَ لا یَحْیی [13]
سپس در آن آتش نه می‌میرد و نه زنده می‌شود.
آیه قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی [14]
به یقین کسی که خود را پاکیزه ساخت، رستگار شد.
1
(اعلی/ 14)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ مِنْ تَمَامِ الصَّوْمِ إِعْطَاءُ الزَّکَاهًِْ یَعْنِی الْفِطْرَهًَْ کَمَا أَنَّ الصَّلَاهًَْ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ تَمَامِ الصَّلَاهًِْ لِأَنَّهُ مَنْ صَامَ وَ لَمْ یُؤَدِّ الزَّکَاهًَْ فَلَا صَوْمَ لَهُ إِذَا تَرَکَهَا مُتَعَمِّداً وَ لَا صَلَاهًَْ لَهُ إِذَا تَرَکَ الصَّلَاهًَْ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ بَدَأَ بِهَا قَبْلَ الصَّلَاهًِْ قَالَ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی* وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی.
امام صادق (علیه السلام) - روزه با پرداخت زکات فطره کامل می‌شود، همچنان که نماز با درود فرستادن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به کمال خود می¬رسد. پس هرکس روزه بگیرد، امّا به عمد زکات فطره را واگذارد، روزه¬ای برایش نیست؛ و هرکس نماز بخواند، امّا بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) درود نفرستند و آن را به عمد واگذارد، نمازی برایش نیست؛ چراکه خداوند عزّوجلّ زکات فطره را بر نماز مقدّم داشت و فرمود: قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّی * وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
من لایحضره الفقیه، ج2، ص183/ تهذیب الأحکام، ج2، ص159/ وسایل الشیعهًْ، ج6، ص407/روضهًْ الواعظین، ج2، ص358/ فقه القرآن، ج1، ص253/ المقنعهًْ، ص264/ البرهان، فیه: «الصلاهًْ» بدل «الصوم»
2
(اعلی/ 14)
الصّادق (علیه السلام) - قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قَالَ مَنْ أَخْرَجَ الْفِطْرَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی مراد کسی است که زکات فطره را از مال خود بیرون کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص50
وسایل الشیعهًْ، ج7، ص450/ من لایحضره الفقیه، ج1، ص510/ القمی، ج2، ص416/ دعایم الإسلام، ج1، ص266/ البرهان، فیه: «قبل صلاهًْ العید»
3
(اعلی/ 14)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن أَبِی ذَرٍّ (رحمة الله علیه) قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ فِی أَیْدِینَا مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ شَیْءٌ مِمَّا کَانَ فِی صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی قَالَ یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) اقْرَأْ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی* وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی* بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی* إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر گوید: گفتم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، در دست ما چیزی از آنچه خداوند از صحف ابراهیم و موسی (علیها السلام) بر تو نازل کرده وجود دارد»؟ فرمود: «ای ابوذر (رحمة الله علیه)! بخوان: به یقین کسی که پاکی جست [و خود را تزکیه کرد]، رستگار شد. و [آنکه] نام پروردگارش را یاد کرد سپس نماز خواند! ولی شما زندگی دنیا را مقدّم می‌دارید، درحالی‌که آخرت بهتر و پایدارتر است! این دستورها در کتب آسمانی پیشین [نیز] آمده است، در کتب ابراهیم و موسی. (اعلی/19-14)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
بحارالأنوار، ج74، ص74/ مکارم الأخلاق، ص472/ أعلام الدین، ص206/ الأمالی للطوسی، ص539/ الخصال، ج2، ص523/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص66/ معانی الأخبار، ص332/ عوالی اللآلی، ج1، ص90
4
(اعلی/ 14)
ابن عبّاس (رحمة الله علیه) - {قَالَ ابنُ‌سَلَام} یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَهَلْ فِی کِتَابِکَ شَیْءٌ مِنْ هَذِهِ الصُّحُفِ قَالَ نَعَمْ یَا ابْنَ‌سَلَامٍ قَالَ مَا هُوَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَقَرَأَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی إِلَی قَوْلِهِ صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌سلام گفت: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) در کتاب تو از این صحف چیزی درج است؟ فرمود: «آری، ای پسر سلام». پرسید: «آن چیست‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»؟ فرمود: «پیغمبر (صلی الله علیه و آله) برای او خواند: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی* وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی* بَلْ تُؤْثِرُونَ الحَیاةَ الدُّنْیا* وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی* إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
بحارالأنوار، ج57، ص243
آیه وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی [15]
و [آن كس كه] نام پروردگارش را یاد کرد و نماز خواند.
1
(اعلی/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - وَ سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قَالَ خَرَجَ إِلَی الْجَبَّانَهًِْ فَصَلَّی.
امام صادق (علیه السلام) - وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی مراد کسی است که زکات فطره را از مال خود بیرون کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
من لایحضره الفقیه، ج1، ص510/ تهذیب الأحکام، ج4، ص76، فیه: «یروح» بدل «خرج» / الإستبصار، ج2، ص44، فیه: «یروح» بدل «خرج» / وسایل الشیعهًْ، ج7، ص450/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص355/ بحارالأنوار، ج87، ص348/ مستدرک الوسایل، ج6، ص121/ مستدرک الوسایل، ج7، ص147/ دعایم الإسلام، ج1، ص266/ بحارالأنوار، ج93، ص109
2
(اعلی/ 15)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عُبَیْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ الدِّهْقَانِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی‌أَبِی‌الْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) فَقَالَ لِی مَا مَعْنَی قَوْلِهِ وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی فَقُلْتُ کُلَّمَا ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ قَامَ فَصَلَّی فَقَالَ لِی لَقَدْ کَلَّفَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذَا شَطَطاً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ کَیْفَ هُوَ فَقَالَ کُلَّمَا ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِه.ِ
امام رضا (علیه السلام) - عبیدالله‌بن‌عبدالله دهقان گوید: خدمت امام رضا (علیه السلام) رسیدم، ایشان به من فرمود: «معنای این کلام خداوند متعال: وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی چیست»؟ عرض کردم: «هرگاه نام پروردگارش را یاد کند، بپاخیزد و نماز گزارد». حضرت (علیه السلام) فرمود: «اگر چنین باشد، خداوند عزّوجلّ کار بسیار دشواری خواسته است». عرض کردم: «فدایت شوم! پس معنایش چیست»؟ فرمود: «هرگاه نام پروردگارش را یاد کند، بر محمّد و خاندانش (علیهم السلام)، درود فرستد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
وسایل الشیعهًْ، ج7، ص201/ الکافی، ج2، ص494/ نورالثقلین/ البرهان
3
(اعلی/ 15)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قَالَ صَلَاهًُْ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی، یعنی نماز عید فطر و عید قربان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
بحارالأنوار، ج9، ص249/ بحارالأنوار، ج93، ص104/ القمی، ج2، ص416/ البرهان
4
(اعلی/ 15)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی‌ای وَحَّدَ الله.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی یعنی یگانگی خدا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
بحرالعرفان، ج17، ص4
آیه بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا [16]
ولی شما زندگی دنیا را مقدّم می‌دارید.
1
(اعلی/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا قَالَ وَلَایَتَهُم.
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «معنای کلام خداوند عزّوجلّ: بَلْ تُؤْثِرُونَ الحَیَاةَ الدُّنْیَا چیست»؟ فرمود: «یعنی ولایت آنان را[مقدّم می‌دارد]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
الکافی، ج1، ص418/ بحارالأنوار، ج23، ص374/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص760/ الصراطالمستقیم، ج1، ص289/ البرهان
2
(اعلی/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - رَأْسُ کُلِ خَطِیئَهًٍْ حُبُ الدُّنْیَا.
امام صادق (علیه السلام) - هر گناهی از محبّت دنیا آغاز می‌گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص52
الکافی، ج2، ص315/ نورالثقلین
3
(اعلی/ 16)
السجّاد (علیه السلام) - مَا مِنْ عَمَلٍ بَعْدَ مَعْرِفَهًِْ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ مَعْرِفَهًِْ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ بُغْضِ الدُّنْیَا.
امام سجاد (علیه السلام) - زهری گوید: از امام سجّاد (علیه السلام) سؤال شد: «کدام‌یک از کارها نزد خداوند بهتر است»؟ فرمود: «بعد از شناخت خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) عملی بهتر از بغض دنیا نمی‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
الکافی، ج2، ص130/ نورالثقلین
آیه وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی [17]
درحالی‌که آخرت بهتر و پایدارتر است.
1
(اعلی/ 17)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ… وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی قَالَ وَلَایَهًُْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «معنی آیه: وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی چیست»؟ فرمود: «آخرت بهتر و پایدار است. اشاره به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) دارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
الکافی، ج1، ص418/ بحارالأنوار، ج23، ص374/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص760
آیه إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی [18]
این [دستورها] در کتب آسمانی پیشین [نيز] آمده است.
آیه صُحُفِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی [19]
در کتب ابراهیم و موسی.
1
(اعلی/ 19)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ هذا یَعْنِی مَا قَدْ تَلَوْتُهُ مِنَ الْقُرْآنِ لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یعنی آنچه از قرآن برایت تلاوت نمودیم در این [دستورها] در کتب آسمانی پیشین [نیز] آمده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
بحارالأنوار، ج12، ص59
2
(اعلی/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَرْسَلَ إِلَیْکُمُ الرَّسُول (صلی الله علیه و آله) … فَجَاءَهُمْ بِنُسْخَهًِْ مَا فِی الصُّحُفِ الْأُولی.
امام علی (علیه السلام) -ای مردم! خدای تبارک‌وتعالی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به‌سوی شما فرستاد… پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای آن‌ها نسخه‌ای از آنچه در کتاب‌های آسمانی نخستین بود آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
نورالثقلین
3
(اعلی/ 19)
الکاظم (علیه السلام) - وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَکْتُوبَهًٌْ فِی جَمِیعِ صُحُفِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ رَسُولًا إِلَّا بِنُبُوَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیِّهِ عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام کاظم (علیه السلام) - ولایت علی (علیه السلام) در همه‌ی صحیفه¬های پیامبران نوشته شده است و خداوند هیچ رسولی را جز با اقرار به پیامبری محمّد (صلی الله علیه و آله) و وصیّ وی، علی (علیه السلام)، به پیامبری برنگزید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
البرهان
4
(اعلی/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی ذَرٍّ (رحمة الله علیه) قَالَ: . . قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمْ أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ قَالَ مِائَهًَْ کِتَابٍ وَ أَرْبَعَهًَْ کُتُبٍ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی شَیْثٍ خَمْسِینَ صَحِیفَهًًْ وَ عَلَی إِدْرِیسَ ثَلَاثِینَ صَحِیفَهًًْ وَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ عِشْرِینَ صَحِیفَهًًْ وَ أَنْزَلَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَان.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر (رحمة الله علیه) گوید: عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، خداوند چند کتاب نازل کرده است»؟ حضرت فرمود: «خداوند صد نوشته و چهار کتاب کامل نازل کرده است. به شیث فرزند آدم (علیه السلام) پنجاه صحیفه، به ادریس سی صحیفه، به ابراهیم (علیه السلام) بیست صحیفه، و بعد هم تورات و انجیل و زبور و فرقان را نازل کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
البرهان
5
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ لِی یَااَبَامُحَمَّدٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یُعْطِ الْأَنْبِیَاءَ شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ أَعْطَاهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قَالَ وَ قَدْ أَعْطَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) جَمِیعَ مَا أَعْطَی الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) وَ عِنْدَنَا الصُّحُفُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هِیَ الْأَلْوَاحُ قَالَ نَعَمْ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خدای عزّوجلّ چیزی به پیغمبران عطا نفرمود، جز آنکه آن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) عطا کرد و همه‌ی آنچه را به پیغمبران داد، به محمّد (صلی الله علیه و آله) هم عطا فرمود و آن صحفی که خدای عزّوجلّ فرماید: صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی نزد ماست، عرض کردم: «آن صحف همان الواح است»؟ فرمود: «بلی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
الکافی، ج1، ص225/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج13، ص225 و بصایرالدرجات، ص136 و تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص760/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص273 و البرهان، فیهم: «ان الله عزوجل لم یعط… اعطی الانبیاء» محذوف
6
(اعلی/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی ذَرٍّ (رحمة الله علیه) قَالَ: … قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا کَانَتْ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) قَالَ کَانَتْ أَمْثَالًا کُلُّهَا وَ کَانَ فِیهَا أَیُّهَا الْمَلِکُ الْمُبْتَلَی الْمَغْرُورُ إِنِّی لَمْ أَبْعَثْکَ لِتَجْمَعَ الدُّنْیَا بَعْضَهَا إِلَی بَعْضٍ وَ لَکِنْ بَعَثْتُکَ لِتَرُدَّ عَنِّی دَعْوَهًَْ الْمَظْلُومِ فَإِنِّی لَا أَرُدُّهَا وَ إِنْ کَانَتْ مِنْ کَافِرٍ وَ عَلَی الْعَاقِلِ مَا لَمْ یَکُنْ مَغْلُوباً عَلَی عَقْلِهِ أَنْ یَکُونَ لَهُ سَاعَاتٌ سَاعَهًٌْ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ سَاعَهًٌْ یُحَاسِبُ نَفْسَهُ وَ سَاعَهًٌْ یَتَفَکَّرُ فِیمَا صَنَعَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ وَ سَاعَهًٌْ یَخْلُو فِیهَا بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلَالِ فَإِنَّ هَذِهِ السَّاعَهًَْ عَوْنٌ لِتِلْکَ السَّاعَاتِ وَ اسْتِجْمَامٌ لِلْقُلُوبِ وَ تَوْزِیعٌ لَهَا وَ عَلَی الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ بَصِیراً بِزَمَانِهِ مُقْبِلًا عَلَی شَأْنِهِ حَافِظاً لِلِسَانِهِ فَإِنَّ مَنْ حَسَبَ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ وَ عَلَی الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ طَالِباً لِثَلَاثٍ مَرَمَّهًٍْ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ تَلَذُّذٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر گوید: عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! صحیفه¬های ابراهیم (علیه السلام) چه بود»؟ فرمود: «سراسر امثال (سرمشق، پند و موعظه) بود، از آن جمله: ای پادشاهی که در آزمایش قرار گرفته و فریفته شده-ای! من تو را نفرستادم که دنیا اندوزی کنی، بلکه تو را فرستادم که نگذاری ستمدیده¬ای باشد تا به درگاه من دست دعا برآورد؛ چرا که من خواسته‌ی ستمدیده را رد نمی¬کنم، هرچند کافر باشد. و بر خردمند است که تا خرد از کف نداده، ساعات عمرش را چنین تقسیم کند: ساعتی را به راز و نیاز با پروردگارش بنشیند و ساعتی از نفس خود حساب کشد و ساعتی به نیکی¬های خداوند در حقّ او بیاندیشد و ساعتی را به خلوت در بهره‌مندی از حلال بگذراند؛ چرا که این ساعت، یاری¬گر دیگر ساعات است و دل¬ها را نیروی تازه و فراغت می¬بخشد و بر خردمند است که نسبت به روزگار خود بینا باشد و به کار خود بپردازد و زبان خویش نگاه دارد؛ چرا که هرکس گفتار خود را از جمله کردار خود بداند، جز در آنجا که سخن به یاریش م‌آید، کم سخن می¬گوید و بر خردمند است که در پی سه چیز باشد: بهبود بخشیدن به زندگی، و توشه اندوزی برای آخرت، و لذّت‌بردن از غیر حرام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص54
الخصال، ج2، ص525
7
(اعلی/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی ذَرٍّ (رحمة الله علیه) قَالَ: … قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا کَانَتْ صُحُفُ مُوسَی قَالَ کَانَتْ عِبَراً کُلُّهَا عَجِبْتُ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْمَوْتِ لِمَ یَفْرَحُ وَ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالنَّارِ لِمَ یَضْحَکُ وَ لِمَنْ یَرَی الدُّنْیَا وَ تَقَلُّبَهَا بِأَهْلِهَا لِمَ یَطْمَئِنُّ إِلَیْهَا وَ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْقَدَرِ لِمَ یَنْصَبُ وَ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالْحِسَابِ لِمَ لَا یَعْمَلُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر گوید: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! صحیفه¬های موسی (علیه السلام) چه بود؟ فرمود: «سراسر پند بود، از آن جمله: شگفتا! کسی که به مرگ یقین دارد، از چه رو شادی می¬کند و کسی که به دوزخ یقین دارد، از چه رو می¬خندد و کسی که دنیا و دگرگونی آن را بر اهلش می‌بیند، از چه رو به آن دل می¬بندد و کسی که به تقدیر یقین دارد، از چه رو خود را در رنج می‌اندازد و کسی که به حساب یقین دارد، از چه رو کاری نمی¬کند»؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص56
معانی الأخبار، ص334
8
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یُونُسَ‌بْنِ‌یَعْقُوبَ قَالَ کَانَ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ‌الصَّادِقِ (علیه السلام) جَمَاعَهًٌْ مِنْ أَصْحَابِهِ فِیهِمْ حُمْرَانُ‌بْنُ‌أَعْیَنَ وَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ وَ هِشَامُ‌بْنُ‌سَالِمٍ وَ الطَّیَّارُ وَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ أَصْحَابِهِ فِیهِمْ هِشَامُ‌بْنُ‌الْحَکَمِ وَ هُوَ شَابٌّ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَا هِشَامُ قَالَ لَبَّیْکَ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ أَ لَا تُحَدِّثُنِی کَیْفَ صَنَعْتَ بِعَمْرِو بْنِ‌عُبَیْدٍ وَ کَیْفَ سَأَلْتَهُ قَالَ هِشَامٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنِّی أُجِلُّکَ وَ أَسْتَحْیِیکَ وَ لَا یَعْمَلُ لِسَانِی بَیْنَ یَدَیْکَ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَا هِشَامُ إِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَافْعَلُوهُ قَالَ هِشَامٌ بَلَغَنِی مَا کَانَ فِیهِ عَمْرُوبْنُ‌عُبَیْدٍ وَ جُلُوسُهُ فِی مَسْجِدِ الْبَصْرَهًِْ وَ عَظُمَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ وَ دَخَلْتُ الْبَصْرَهًَْ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ فَأَتَیْتُ مَسْجِدَ الْبَصْرَهًِْ فَإِذَا أَنَا بِحَلْقَهًٍْ کَبِیرَهًٍْ وَ إِذَا أَنَا بِعَمْرِوبْنِ‌عُبَیْدٍ عَلَیْهِ شَمْلَهًٌْ سَوْدَاءُ مُتَّزِرٌ بِهَا مِنْ صُوفٍ وَ شَمْلَهًٌْ مُرْتَدٍ بِهَا وَ النَّاسُ یَسْأَلُونَهُ فَاسْتَفْرَجْتُ النَّاسَ فَأَفْرَجُوا لِی ثُمَّ قَعَدْتُ فِی آخِرِ الْقَوْمِ عَلَی رُکْبَتَیَّ ثُمَّ قُلْتُ أَیُّهَا الْعَالِمُ أَنَا رَجُلٌ غَرِیبٌ تَأْذَنُ لِی فَأَسْأَلَکَ عَنْ مَسْأَلَهًٍْ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ لَکَ عَیْنٌ قَالَ یَا بُنَیَّ أَیُّ شَیْءٍ هَذَا مِنَ السُّؤَالِ فَقُلْتُ هَکَذَا مَسْأَلَتِی فَقَالَ یَا بُنَیَّ سَلْ وَ إِنْ کَانَتْ مَسْأَلَتُکَ حُمْقاً قَالَ فَقُلْتُ أَجِبْنِی فِیهَا قَالَ فَقَالَ لِی سَلْ فَقُلْتُ أَ لَکَ عَیْنٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ فَمَا تَرَی بِهَا قَالَ الْأَلْوَانَ وَ الْأَشْخَاصَ قَالَ فَقُلْتُ أَ لَکَ أَنْفٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَتَشَمَّمُ بِهَا الرَّائِحَهًَْ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ فَمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَعْرِفُ بِهِ طَعْمَ الْأَشْیَاءِ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ لِسَانٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَتَکَلَّمُ بِهِ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ أُذُنٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَسْمَعُ بِهَا
الْأَصْوَاتَ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ یَدٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَبْطِشُ بِهَا وَ أَعْرِفُ بِهَا اللَّیِّنَ مِنَ الْخَشِنِ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ رِجْلَانِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا تَصْنَعُ بِهِمَا قَالَ أَنْتَقِلُ بِهِمَا مِنْ مَکَانٍ إِلَی مَکَانٍ قَالَ قُلْتُ أَ لَکَ قَلْبٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أُمَیِّزُ بِهِ کُلَّ مَا وَرَدَ عَلَی هَذِهِ الْجَوَارِحِ قَالَ قُلْتُ أَ فَلَیْسَ فِی هَذِهِ الْجَوَارِحِ غِنًی عَنِ الْقَلْبِ قَالَ لَا قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ وَ هِیَ صَحِیحَهًٌْ سَلِیمَهًٌْ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ الْجَوَارِحَ إِذَا شَکَّتْ فِی شَیْءٍ شَمَّتْهُ أَوْ رَأَتْهُ أَوْ ذَاقَتْهُ أَوْ سَمِعَتْهُ أَوْ لَمَسَتْهُ رَدَّتْهُ إِلَی الْقَلْبِ فتقن {فَیَسْتَیْقِنُ} الْیَقِینَ وَ یُبْطِلُ الشَّکَّ قَالَ فَقُلْتُ إِنَّمَا أَقَامَ اللَّهُ الْقَلْبَ لِشَکِّ الْجَوَارِحِ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ فَلَا بُدَّ مِنَ الْقَلْبِ وَ إِلَّا لَمْ یَسْتَقِمِ الْجَوَارِحُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقُلْتُ یَا أَبَا مَرْوَانَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ لَمْ یَتْرُکْ جَوَارِحَکَ حَتَّی جَعَلَ لَهَا إِمَاماً یُصَحِّحُ لَهَا الصَّحِیحَ وَ یُتْقِنُ مَا شَکَّ فِیهِ وَ یَتْرُکُ هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُمْ فِی حَیْرَتِهِمْ وَ شَکِّهِمْ وَ اخْتِلَافِهِمْ لَا یُقِیمُ لَهُمْ إِمَاماً یَرُدُّونَ إِلَیْهِمْ شَکَّهُمْ وَ حَیْرَتَهُمْ وَ یُقِیمُ لَکَ إِمَاماً لِجَوَارِحِکَ تَرُدُّ إِلَیْهِ حَیْرَتَکَ وَ شَکَّکَ قَالَ فَسَکَتَ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ أَنْتَ هِشَامٌ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ لِی أَ جَالَسْتَهُ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ فَمِنْ أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَهًِْ قَالَ فَأَنْتَ إِذاً هُوَ قَالَ ثُمَّ ضَمَّنِی إِلَیْهِ وَ أَقْعَدَنِی فِی مَجْلِسِهِ وَ مَا نَطَقَ حَتَّی قُمْتُ فَضَحِکَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا هِشَامُ مَنْ عَلَّمَکَ هَذَا قَالَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) جَرَی عَلَی لِسَانِی قَالَ یَا هِشَامُ هَذَا وَ اللَّهِ مَکْتُوبٌ فِی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
امام صادق (علیه السلام) - یونس‌بن‌یعقوب گوید: جمعی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) که در میان آن‌ها حمران‌بن‌اعین و مؤمن الطاق و هشام‌بن‌سالم و طیّار بودند و به همراهشان هشام‌بن‌حکم که جوانی بود خدمتش بودند، امام (علیه السلام) فرمود: «ای هشام»، عرض کرد: «لبیک‌ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! فرمود: «برایم نمی‌گویی که با عمربن‌عبید چه کردی»؟! عرض کردم: «فدایت شوم! من شما را تجلیل می‌کنم و شرم دارم و زبانم نمی‌گردد برابر شما سخن کنم». فرمود: «چون به شما دستوری دهم به‌جا آورید»، هشام گفت: «به من خبر رسید که عمروبن‌عبید چه وضعی دارد و در مسجد بصره جلسه‌ای دارد و بر من گران آمد به بصره رفتم و روز جمعه به مسجد بصره در آمدم، دیدم جمع فراوانی هستند و عمروبن‌عبید شمله سیاهی ببر دارد و شمله‌ای هم به دوش انداخته و مردم از او پرسش می‌کنند و من از میان آن‌ها راهی گشودم و رفتم مقابل او زانو زدم و گفتم: «ای عالم من مردی غریبم، اجازه می‌دهی از تو مسأله‌ای بپرسیم»؟ گفت: «آری»، گفتم: «تو چشم داری»؟ گفت: «فرزند جان این چه سؤالی است»؟ گفتم: «سؤال من چنین است»، گفت: «فرزند جانم بپرس گرچه سؤالت احمقانه است». گفتم: «جوابم را بگو»، گفت: «بپرس». گفتم: «تو چشم داری»؟ گفت: «آری»، گفتم: «با آن‌ها چه بینی»، گفت: «رنگ‌ها و اشخاص را»، گفتم: «بینی داری»؟ گفت: «آری». گفتم: «با آن چه می‌کنی»؟ گفت: «با آن بو می‌شنوم»، گفتم: «دهن داری»؟ گفت: «آری»، گفتم: «با آن چه می‌کنی»؟ گفت: «مزّه‌ی هر چیز را درمی‌یابم». گفتم: «زبان داری»؟ گفت: «آری»، گفتم: «با آن چه می‌کنی»، گفت: «سخن می‌گویم». گفتم: «گوش داری»؟ گفت: «آری»، گفتم: «با آن چه می‌کنی»؟ گفت: «آوازها می‌شنوم»، گفتم: «دست داری»، گفت: «آری»، گفتم: «با آن چه می‌کنی»؟ گفت: «می‌کوبم»، گفتم: «دل داری»؟ گفت: «آری»، گفتم: «با آن چه می‌کنی»؟ گفت: «با آن هرچه بر این اعضاء وارد شود تمیز می‌دهم». گفتم: «خود این اعضاء تو را از دل بی‌نیاز نمی‌کنند»؟ گفت: «نه». گفتم: «چطور با اینکه همه درست و سالمند»؟ گفت: «پسر جانم اعضاء چون در چیزی شک کند آن را می‌بوید یا می‌بیند یا می‌چشد یا می‌شنود یا لمس می‌کند و به دل برمی‌گرداند و شکش زائل می‌شود»، گفتم: «خدا دل را برای رفع شک اعضاء مقرّر کرده است»؟ گفت: «آری»، گفتم: «پس دل لازم است وگرنه اعضاء برجا نمی‌شوند»، گفت: «آری»، گفتم: «ای ابومروان خدای تعالی ذکره اعضای تن تو را وانگذارده و برای آن‌ها امامی مقرّر کرده که حق را به آن‌ها برساند و در مورد شک آن‌ها را به یقین رساند و همه‌ی این خلق را در حیرت و شک و اختلاف رها کرده و امامی برای آن‌ها مقرّر نکرده که در مورد شک و حیرت به او رجوع کنند و برای اعضایت امامی معیّن کرده که در حیرت و شک خود بدان رجوع کنی»؟ خاموش شد و چیزی نگفت و به من رو کرد و گفت تو هشامی؟ گفتم: «نه»، گفت: «همنشین اویی»؟ گفتم: «نه»، گفت: «از کجایی»؟ گفتم: «از اهل کوفه»، گفت: «پس او هستی»، و مرا در آغوش کشید و در جای خود نشانید و سخن نگفت تا برخاستم، امام صادق (علیه السلام) خندید و گفت: «ای هشام چه کسی به تو این را آموخت»؟ گفتم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! بر زبانم گذشت». فرمود: «ای هشام به خدا این در صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی نوشته است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص56
بحارالأنوار، ج23، ص6/ بحارالأنوار، ج58، ص248، فیه: «الناس یسالونه» محذوف و «و اعرف بها اللعین… مکان» محذوف و «فییقن» بدل «فتقن»
9
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - أَوْصَی مُوسَی (علیه السلام) إِلَی یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ وَ أَوْصَی یُوشَعُ‌بْنُ‌نُونٍ إِلَی وَلَدِ هَارُونَ وَ لَمْ یُوصِ إِلَی وَلَدِهِ وَ لَا إِلَی وَلَدِ مُوسَی (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَهُ الْخِیَرَهًُْ یَخْتَارُ مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ یَشَاءُ وَ بَشَّرَ مُوسَی وَ یُوشَعُ بِالْمَسِیحِ (علیه السلام) فَلَمَّا أَنْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمَسِیحَ (علیه السلام) قَالَ الْمَسِیحُ (علیه السلام) لَهُمْ إِنَّهُ سَوْفَ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی نَبِیٌّ اسْمُهُ أَحْمَدُ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) یَجِیءُ بِتَصْدِیقِی وَ تَصْدِیقِکُمْ وَ عُذْرِی وَ عُذْرِکُمْ وَ جَرَتْ مِنْ بَعْدِهِ فِی الْحَوَارِیِّینَ فِی الْمُسْتَحْفَظِینَ وَ إِنَّمَا سَمَّاهُمُ اللَّهُ تَعَالَی الْمُسْتَحْفَظِینَ لِأَنَّهُمُ اسْتُحْفِظُوا الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ هُوَ الْکِتَابُ الَّذِی یُعْلَمُ بِهِ عِلْمُ کُلِّ شَیْءٍ الَّذِی کَانَ مَعَ الْأَنْبِیَاءِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ الْکِتَابُ الِاسْمُ الْأَکْبَرُ وَ إِنَّمَا عُرِفَ مِمَّا یُدْعَی الْکِتَابَ التَّوْرَاهًُْ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الْفُرْقَانُ فِیهَا کِتَابُ نُوحٍ وَ فِیهَا کِتَابُ صَالِحٍ وَ شُعَیْبٍ وَ إِبْرَاهِیمَ (علیهم السلام) فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ
هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی فَأَیْنَ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ إِنَّمَا صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ الِاسْمُ الْأَکْبَرُ وَ صُحُفُ مُوسَی الِاسْمُ الْأَکْبَرُ.
امام صادق (علیه السلام) - موسی (علیه السلام) به یوشع‌بن‌نون وصیّت کرد و یوشع‌بن‌نون به فرزندان هارون وصیّت کرد و به فرزندان خودش و فرزندان موسی (علیه السلام) وصیّت نکرد، همانا خدای تعالی صاحب اختیار است، هرکه را خواهد و از هر خاندانی که خواهد اختیار می‌کند، و موسی و یوشع (علیها السلام) مردم را به وجود مسیح (علیه السلام) مژده دادند و چون خدای عزّوجلّ مسیح را مبعوث ساخت، مسیح (علیه السلام) به مردم گفت: «همانا پس از من پیغمبری که نامش احمد و از اولاد اسماعیل (علیه السلام) است خواهد آمد که مرا و شما را تصدیق می‌کند (به نبوّت من و پیروی شما باور دارد) و حجّت و عذر مرا و شما را می‌آورد مانند من و شما احتجاج می‌کند و قول به الوهیّت مرا از من و شما نفی می‌کند) و امر وصیّت پس از عیسی (علیه السلام) در حواریین مستحفظ جاری گشت و از این جهت خدا ایشان را مستحفظ نامید که نگهداری اسم اکبر به ایشان واگذار شد و آن کتابی است که علم هر چیز از آن دانسته شود و همراه پیغمبران (علیهم السلام) بوده است. خدای تعالی فرماید: ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آن‌ها کتاب (آسمانی) و میزان [شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه] نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند و آهن را نازل کردیم. (حدید/25) (در قرآن صدر آیه چنین است: لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ کتاب همان اسم اکبر است، و از آنچه به نام کتاب معروف است: تورات و انجیل و فرقان (قرآن) است، ولی در آن کتاب، [که همراه اوصیاء است] کتاب نوح (علیه السلام) و کتاب صالح و شعیب و ابراهیم (علیهم السلام) است که خدای عزّوجلّ خبر می‌دهد: إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی پس [اگر کتاب منحصر به تورات و انجیل و قرآن است]، صحف ابراهیم (علیه السلام) کجاست! همانا صحف ابراهیم، اسم اکبر است و صحف موسی (علیه السلام) هم اسم اکبر است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص58
الکافی، ج1، ص293/ بحارالأنوار، ج17، ص142/ بحارالأنوار، ج40، ص217؛ بتفاوت/ بصایرالدرجات، ص469217؛ بتفاوت
10
(اعلی/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَزَلَتْ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ فِی أَوَّلِ لَیْلَهًٍْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أُنْزِلَتِ التَّوْرَاهًُْ لِسِتٍ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَان.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - صحف ابراهیم (علیه السلام) در شب اوّل ماه رمضان نازل شده، و تورات در شب ششم ماه رمضان نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص60
الکافی، ج2، ص629/ نورالثقلین
11
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - أُنْزِلَتِ التَّوْرَاهًُْ لِسِتٍ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَان.
امام صادق (علیه السلام) - تورات در شب ششم ماه رمضان نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص60
الکافی، ج2، ص629/ نورالثقلین
12
(اعلی/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ (علیه السلام) الْکُوفَهًَْ صَلَّی بِهِمْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَرَأَ بِهِمْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ وَ اللَّهِ مَا یُحْسِنُ أَنْ یَقْرَأَ ابْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ الْقُرْآنَ وَ لَوْ أَحْسَنَ أَنْ یَقْرَأَ لَقَرَأَ بِنَا غَیْرَ هَذِهِ السُّورَهًِْ قَالَ فَبَلَغَهُ ذَلِکَ فَقَالَ وَیْلَهُمْ إِنِّی لَأَعْرِفُ نَاسِخَهُ وَ مَنْسُوخَهُ وَ مُحْکَمَهُ وَ مُتَشَابِهَهُ وَ فِصَالَهُ مِنْ وِصَالِهِ وَ حُرُوفَهُ مِنْ مَعَانِیهِ وَ اللَّهِ مَا حَرْفٌ نَزَلَ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ فِیمَنْ أُنْزِلَ وَ فِی أَیِّ یَوْمٍ نَزَلَ وَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ نَزَلَ وَیْلَهُمْ أَ مَا یَقْرَءُونَ إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ اللَّهِ عِنْدِی وَرِثْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ وَرِثَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: هنگامی‌که علی (علیه السلام) به کوفه آمد، چهل صبح با آن‌ها نماز جماعت خواند و [در همه‌ی چهل صبح] برایشان سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را می‌خواند. منافقان گفتند: «به خدا سوگند فرزند ابوطالب نمی‌تواند خوب قرآن بخواند و اگر می‌توانست خوب بخواند، حتما غیر این سوره را برای ما می‌خواند». این سخنان به علی (علیه السلام) رسید. فرمود: «وای بر آنان، من ناسخ و منسوخش، محکم و متشابهش، فصل [آیات] آن را از وصلش و حروفش را [که معنای مستقلّی ندارند] از [کلمات دارای] معانی آن می‌شناسم به خدا سوگند! هیچ حرفی بر محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل نشد مگر آنکه من می‌دانم درباره‌ی چه کسی نازل شد و در چه روزی نازل شد و در چه موضعی نازل شد. وای بر آن‌ها آیا نمی‌خوانند: إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی. به خدا سوگند [کتاب‌های ابراهیم و موسی (علیها السلام)] نزد من است. آن را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ارث بردم و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را از ابراهیم و موسی (علیها السلام) به ارث برد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص60
بحارالأنوار، ج40، ص137/ بحارالأنوار، ج89، ص87/ بصایرالدرجات، ص135/ العیاشی، ج1، ص14؛ بتفاوت/ نورالثقلین
13
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حُمْرَانَ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عِنْدَکُمُ التَّوْرَاهًُْ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الزَّبُورُ وَ مَا فِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی قَالَ نَعَمْ قُلْتُ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْعِلْمُ الْأَکْبَرُ قَالَ یَا حُمْرَانُ لَوْ لَمْ یَکُنْ غَیْرَ مَا کَانَ وَ لَکِنْ مَا یَحْدُثُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عِلْمُهُ عِنْدَنَا أَعْظَمُ.
امام صادق (علیه السلام) - حمران گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «تورات و انجیل و زبور و آنچه این دستورها در کتب آسمانی پیشین (نیز) آمده است، در کتب ابراهیم و موسی، نزد شماست»؟ فرمود: «آری». عرض کردم: «این همان اکبر است». فرمود: «اگر در نزد ما غیر از علوم پیشینیان چیز دیگری نبود این علم اکبر بود ولی ما اطّلاع از حوادث شب و روز داریم که این اطّلاع بزرگ‌تر از آن است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص60
بحارالأنوار، ج26، ص20
14
(اعلی/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ (رحمة الله علیه) قَالَ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) … فَاسْأَلْنِی عَمَّا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ عَمَّا کَانَ عَلَی عَهْدِ عِیسَی (علیه السلام) مُنْذُ بَعَثَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی، وَ عَنْ کُلِّ وَصِیٍّ، وَ کُلِّ فِئَهًٍْ تَضِلُّ مِائَهًًْ وَ تَهْدِی مِائَهًًْ، وَ عَنْ سَائِقِهَا وَ قَائِدِهَا وَ نَاعِقِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، وَ کُلِّ آیَهًٍْ نَزَلَتْ فِی کِتَابِ اللَّهِ فِی لَیْلٍ نَزَلَتْ أَمْ نَهَارٍ، وَ عَنِ التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ، فَإِنَّهُ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَکْتُمْنِی مِنْ عِلْمِهِ شَیْئاً وَ لَا مَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْأُمَمُ مِنْ أَهْلِ التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ، وَ أَصْنَافَ الْمُلْحِدِینَ وَ أَحْوَالَ الْمُخَالِفِینَ، وَ أَدْیَانَ
الْمُخْتَلِفِینَ، وَ کَانَ (صلی الله علیه و آله) خَاتَمَ النَّبِیِّینَ بَعْدَهُمْ، وَ عَلَیْهِمْ فُرِضَتْ طَاعَتُهُ وَ الْإِیمَانُ بِهِ وَ النُّصْرَهًُْ لَهُ، تَجِدُونَ ذَلِکَ مَکْتُوباً فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ، وَ فِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
امام علی (علیه السلام) - از سلمان (رحمة الله علیه) نقل شده است: امام علی (علیه السلام) فرمود: … از من بپرس از هرچیزی که تا روز قیامت رخ می‌دهد و از دوران عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) هنگامی‌که خدای تعالی او را برانگیخت و بپرس از هر وصی پیامبری و از هر گروهی که گمراه شدند و هر گروهی که هدایت می‌شوند و از جلو دار و صدا زننده‌ی آن گروه و برنده‌ی آنان تا روز قیامت و بپرس از هر آیه‌ای که فرود آمده در کتاب خدا که در شب فرود آمده یا روز و نیز از تورات و انجیل و قرآن بزرگ؛ زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) چیزی را از علم و دانش خود و آنچه را که امّت‌ها از اهل تورات و انجیل و طبقات مخالفان و گروه ملحدان و ادیان گوناگون دارند از من پوشیده نداشت. چراکه او خاتم پیامبران بعد از آنان بود و بر همه‌ی آن‌ها اطاعت او و ایمان به او واجب بود و نیز یاری‌کردن او واجب بود این مطلب را در تورات نوشته دیدند: فِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص60
بحارالأنوار، ج30، ص65
15
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - إِنِّی أَنْظُرُ فِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی.
امام صادق (علیه السلام) - من نگاه در صحف اولی می‌کنم همان صحف ابراهیم و موسی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص62
بحارالأنوار، ج47، ص270
16
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُعَتِّبٌ أَوْ غَیْرُهُ قَالَ: بَعَثَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌الْحَسَنِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لَکَ أَبُو مُحَمَّد… ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَقُولُ إِنَّکَ رَجُلٌ صُحُفِیٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قُلْ إِی وَ اللَّهِ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَرِثْتُهَا عَنْ آبَائِی (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام) - عبداللَّه‌بن‌حسن برای امام صادق (علیه السلام) پیغام فرستاد که: ابومحمّد [کنیه‌ی عبد اللَّه‌بن‌حسن] می‌گوید تو مردی صحفی [کتاب خوان] هستی. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به او بگو: آری، به خدا سوگند، صحف ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) را از پدرانم به ارث برده‌ام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص62
بحارالأنوار، ج47، ص298/ نورالثقلین
17
(اعلی/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِیهِمْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِب (علیه السلام) … قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) … وَ أُعْطِیَ سُورَهًَْ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ بَرَاءَهًَْ بِصُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) نقل کرده است: علی (علیه السلام) در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بیان فضایلش به بعضی از علمای یهود فرمود: «سوره‌ی بنی‌اسرائیل و برائت که در کتب ابراهیم (علیه السلام) و کتب موسی (علیه السلام) است به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) عطا شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص62
الإحتجاج، ج1، ص215/ نورالثقلین
18
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - وَ عِنْدَنَا صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَرِثْنَاهَا مِنْ رَسُولِ اللَّه (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام) - در نزد ما صحف ابراهیم و موسی (علیها السلام) است که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ارث به ما رسیده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص62
بصایر الدرجات، ج1، ص137/ نورالثقلین
19
(اعلی/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أُفْضِیَتْ إِلَیْهِ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) فَائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیّاً (علیه السلام) ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیٌّ الْحَسَنَ (علیه السلام) ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا الْحَسَنُ (علیه السلام) الْحُسَیْنَ (علیه السلام) أَخَاهُ وَ ائْتَمَنَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) عَلَیْهَا عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ ائْتَمَنَنِی عَلَیْهَا أَبِی (علیه السلام) فَکَانَتْ عِنْدِی.
امام صادق (علیه السلام) - صحف ابراهیم و موسی (علیها السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسید او در اختیار علی (علیه السلام) گذاشت آن جناب به امام حسن (علیه السلام) سپرد و حضرت امام حسن (علیه السلام) در اختیار امام حسین (علیه السلام) گذاشت تا آخرین ائمّه (علیهم السلام) به همین منوال است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص62
الغیبه للنعمانی، ص325/ بحرالعرفان، ج17، ص7/ نورالثقلین
مطالب مرتبط
