تفسیر روایی سوره احزاب 3

تفسیر روایی سوره احزاب3

2

(احزاب/ 30)

الصّادق (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: تَزَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ (بِخَمْسَ عَشْرَهًَْ امْرَأَهًًْ وَ دَخَلَ بِثَلَاثَ عَشْرَهًَْ مِنْهُنَّ وَ قُبِضَ عَنْ تِسْعٍ فَأَمَّا اللَّتَانِ لَمْ یَدْخُلْ بِهِمَا فَعَمْرَهًُْ وَ السَّنَی وَ أَمَّا الثَّلَاثَ عَشْرَهًَْ اللَّاتِی دَخَلَ بِهِنَ فَأَوَّلُهُنَ خَدِیجَهًُْ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ ثُمَّ سَوْدَهًُْ بِنْتُ زَمْعَهًَْ ثُمَّ أُمُّ سَلَمَهًَْ وَ اسْمُهَا هِنْدٌ بِنْتُ أَبِی أُمَیَّهًَْ ثُمَّ أُمُّ عَبْدِ اللَّهِ عَائِشَهًُْ بِنْتُ أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ حَفْصَهًُْ بِنْتُ عُمَرَ ثُمَّ زَیْنَبُ بِنْتُ خُزَیْمَهًَْ بْنِ الْحَارِثِ أُمُّ الْمَسَاکِینِ ثُمَّ زَیْنَبُ بِنْتُ جَحْشٍ ثُمَّ أُمُّ حَبِیبٍ رَمْلَهًُْ بِنْتُ أَبِی سُفْیَانَ ثُمَّ مَیْمُونَهًُْ بِنْتُ الْحَارِثِ ثُمَّ زَیْنَبُ بِنْتُ عُمَیْسٍ ثُمَّ جُوَیْرِیَهًُْ بِنْتُ الْحَارِثِ ثُمَّ صَفِیَّهًُْ بِنْتُ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ وَ الَّتِی وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِیِّ (خَوْلَهًُْ بِنْتُ حَکِیمٍ السُّلَمِیِّ وَ کَانَ لَهُ سُرِّیَّتَانِ یَقْسِمُ لَهُمَا مَعَ أَزْوَاجِهِ مَارِیَهًُْ وَ رَیْحَانَهًُْ الْخِنْدِفِیَّهًُْ وَ التِّسْعُ اللَّاتِی قُبِضَ عَنْهُنَّ عَائِشَهًُْ وَ حَفْصَهًُْ وَ أُمُّ سَلَمَهًَْ وَ زَیْنَبُ بِنْتُ جَحْشٍ وَ مَیْمُونَهًُْ بِنْتُ الْحَارِثِ وَ أُمُّ حَبِیبٍ بِنْتُ أَبِی سُفْیَانَ وَ صَفِیَّهًُْ بِنْتُ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ وَ جُوَیْرِیَهًُْ بِنْتُ الْحَارِثِ وَ سَوْدَهًُْ بِنْتُ زَمْعَهًَْ وَ أَفْضَلُهُنَّ خَدِیجَهًُْ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ ثُمَّ أُمُّ سَلَمَهًَْ ثُمَّ مَیْمُونَهًُْ بِنْتُ الْحَارِثِ.

امام صادق ( رسول خدا (با پانزده زن ازدواج کرد و با سیزده تن از آنان آمیزش نمود و به هنگام وفات نه همسر داشت. آن دو همسری که رسول خدا (با آن‌ها آمیزش نکرد، عَمْرَه و سیفا و آن همسرانی که رسول خدا (با آن‌ها آمیزش نمود عبارت بودند از: خدیجه دختر خویلد، سوده دختر زمعه، امّ سلمه [که نام او هند دختر ابی‌امیّه است]، امّ عبدالله عایشه دختر ابوبکر، حفصه دختر عمر، زینب دختر خزیمهًْ‌بن‌حارث امّ المساکین، سپس زینب دختر جحش، امّ حبیب رمله دختر ابوسفیان، میمونه دختر حارث، زینب دختر عُمیَس، جویریه دختر حارث، سپس صفیّه دختر حییّ‌بن‌اخطب نام داشتند و آن زنی که مهریه‌ی خود را به رسول خدا (بخشید و از راه هبه با رسول خدا (ازدواج نمود، خَوله دختر حَکیم سَلمی بود. همچنین رسول خدا (دو سُرّیّه داشت که حضور خویش را علاوه بر زنان خود با آنان نیز قسمت می‌کرد، (ماریه قبطیه و ریحانه خندفیه). آن نُه همسر پیامبر (که حضرت هنگام وفات داشت، عبارتند از: عایشه، حفصه، امّ سلمه، زینب دختر جحش، میمونه دختر حارث، امّ حبیب دختر ابوسفیان، صفیّه دختر حییّ‌بن‌اخطب، جویریّه دختر حارث، سوده دختر زمعه بودند و بهترین زنان رسول خدا (خدیجه بنت‌خویلد، پس از او امّ سلمه بنت ابوامیّه بودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص138

بحار الأنوار، ج22، ص194/ نورالثقلین

ای پیامبر! به همسرانت بگو: «اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق آن را می‌خواهید بیایید با هدیه‌ای شما را بهره‌مند سازم و شما را به طرز نیکویی رها سازم»

1 -1

(احزاب/ 30)

علی‌بن‌إبراهیم (فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّهُ لَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ (عَنْ غَزْوَهًِْ خَیْبَرَ وَ أَصَابَ کَنْزَ آلِ أَبِی الْحَقِیقِ قُلْنَ أَزْوَاجُهُ أَعْطِنَا مَا أَصَبْتَ فَقَالَ لَهُنَّ رَسُولُ اللَّهِ (قَسَّمْتُهُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ فَغَضِبْنَ مِنْ ذَلِکَ وَ قُلْنَ لَعَلَّکَ تَرَی أَنَّکَ إِنْ طَلَّقْتَنَا أَنْ لَا نَجِدَ الْأَکْفَاءَ مِنْ قَوْمِنَا یَتَزَوَّجُونَنَا فَأَنِفَ اللَّهُ لِرَسُولِهِ (فَأَمَرَهُ أَنْ یَعْتَزِلَهُنَّ فَاعْتَزَلَهُنَّ رَسُولُ اللَّهِ (فِی مَشْرَبَهًِْ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ (حَتَّی حِضْنَ وَ طَهُرْنَ ثُمَّ أَنْزَلَ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ هِیَ آیَهًُْ التَّخْیِیرِ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ إِلَی قَوْلِهِ أَجْراً عَظِیماً فَقَامَتْ أُمُّ سَلَمَهًَْ أَوَّلَ مَنْ قَامَتْ فَقَالَتْ قَدِ اخْتَرْتُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (فَقُمْنَ کُلُّهُنَّ وَ عَانَقْنَهُ وَ قُلْنَ مِثْلَ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( شأن نزول این آیه، این است که چون رسول خدا (از غزوه‌ی خیبر بازگشت و بر غنایم آل ابوحقیق دست یافت، همسران پیامبر (به او گفتند: «غنایمی را که به دست آوردی به ما بده». رسول خدا (به آنان فرمود: «آن را میان مسلمانان برطبق آنچه که خداوند امر فرموده تقسیم نموده‌ام». زنان پیامبر (از این گفته خشمگین شدند و گفتند: «آیا تو گمان می‌کنی که اگر ما را طلاق دهی، همطرازانی از قوم خود نمی‌یابیم تا با ما ازدواج کنند»؟! خداوند، به خاطر گفته‌ی آنان، خشمگین شد و به پیامبر (امر فرمود تا از آن‌ها کناره‌گیری کند. پس رسول خدا (در خانه‌ی اُمّ ابراهیم ماند و از آن‌ها کناره‌گیری نمود تا اینکه آن‌ها خون حیض دیدند و از آن پاک شدند. سپس خداوند، این آیه را که آیه‌ی تخییر است، نازل کرد و فرمود: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الحَیَاةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ پس اوّلین نفر اُمّ سلمه بود که برخاست و گفت: «خدا و رسولش را برگزیدم. پس از او زنان پیامبر (همگی برخاستند و پیامبر (را در آغوش گرفتند و جمله اُمّ سلمه را تکرار نمودند. پس خداوند این آیه را نازل فرمود: [موعد] هریک از همسرانت را بخواهی می‌توانی به تأخیر اندازی، و هرکدام را بخواهی نزد خود جای دهی. (احزاب/51)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص140

مستدرک الوسایل، ج15، ص310/ بحار الأنوار، ج22، ص198/ القمی، ج2، ص192/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(احزاب/ 30)

الباقر (عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنِفَ لِرَسُولِهِ (مِنْ مَقَالَهًٍْ قَالَتْهَا بَعْضُ نِسَائِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ آیَهًَْ التَّخْیِیرِ فَاعْتَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (نِسَاءَهُ تِسْعاً وَ عِشْرِینَ لَیْلَهًًْ فِی مَشْرَبَهًِْ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ ثُمَّ دَعَاهُنَّ فَخَیَّرَهُنَّ فَاخْتَرْنَهُ فَلَمْ یَکُ شَیْئاً وَ لَوِ اخْتَرْنَ أَنْفُسَهُنَّ کَانَتْ وَاحِدَهًًْ بَائِنَهًًْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَقَالَهًِْ الْمَرْأَهًِْ مَا هِیَ قَالَ فَقَالَ إِنَّهَا قَالَتْ یَرَی مُحَمَّدٌ (أَنَّهُ لَوْ طَلَّقَنَا أَنَّهُ لَا یَأْتِینَا الْأَکْفَاءُ مِنْ قَوْمِنَا یَتَزَّوَجُونَّا.

امام باقر ( زراره گوید: از امام باقر (شنیدم که فرمود: خداوند عزّوجلّ از گفته‌ی یکی از زنان پیامبر (نسبت به او به خشم آمد. پس آیه‌ی تخییر را نازل کرد و رسول خدا (به مدّت بیست‌ونه شب در خانه‌ی اُمّ ابراهیم ماند و از آنان کناره‌گیری نمود. سپس رسول خدا (آن‌ها را فراخوانده و مخیّر ساخت و آن‌ها او را برگزیدند و مشکلی پیش نیامد؛ ولی اگر خود را برمی‌گزیدند، یکی از آنان، از پیامبر (جدا می‌شد». از حضرت پرسیدم: «آن زن، به پیامبر (چه گفت»؟ حضرت پاسخ داد: «او گفت: آیا محمّد (گمان می‌کند که اگر ما را طلاق دهد هم کُفوی از قوم ما با ما ازدواج نخواهند کرد»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص140

بحار الأنوار، ج22، ص212/ نورالثقلین/ البرهان

1 -3

(احزاب/ 30)

الصّادق (أَنَّ زَیْنَبَ قَالَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ (لَا تَعْدِلُ وَ أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ (وَ قَالَتْ حَفْصَهًُْ إِنْ طَلَّقَنَا وَجَدْنَا أَکْفَاءَنَا فِی قَوْمِنَا فَاحْتُبِسَ الْوَحْیُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (عِشْرِینَ یَوْماً قَالَ

فَأَنِفَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِرَسُولِهِ (فَأَنْزَلَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها فَتَعالَیْنَ إِلَی قَوْلِهِ أَجْراً عَظِیماً قَالَ فَاخْتَرْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (وَ لَوِ اخْتَرْنَ أَنْفُسَهُنَّ لَبِنَّ وَ إِنِ اخْتَرْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (فَلَیْسَ بِشَیْءٍ.

امام صادق ( از امام صادق (روایت است: زینب به رسول خدا (گفت: «چرا عدالت را در حقّ ما رعایت نمی‌کنی با اینکه شما رسول خدایی»؟! و حفصه گفت: «اگر پیامبر (ما را طلاق دهد، در قوم خود شوهران هم کُفو خویش را می‌یابیم». پس به مدّت بیست روز وحی بر پیامبر (نازل نشد. امام فرمود: «خداوند به خاطر گفته‌های همسران رسول خدا (به خشم آمد. این آیه را نازل کرد یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الحَیَاةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا* وَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْرًا عَظِیمًا؛ همسران پیامبر (خدا و رسولش را برگزیدند و اگر خود را برمی‌گزیدند، از پیامبر (جدا می‌شدند و اگر خدا و رسولش (را برمی‌گزیدند، مشکلی پیش نمی‌آمد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص140

الکافی، ج6، ص138/ دعایم الإسلام، ج2، ص267/ نورالثقلین/ البرهان/ من لایحضره الفقیه، ج3، ص517، فیه: «و إن اخترن الله و رسوله فلیس شبیی» محذوف

1 -4

(احزاب/ 30)

الصّادق (إِنَّ زَیْنَبَ بِنْتَ‌جَحْشٍ قَالَتْ أَ‌یَرَی رَسُولُ اللَّهِ (إِنْ خَلَّی سَبِیلَنَا أَنَّا لَا نَجِدُ زَوْجاً غَیْرَهُ وَ قَدْ کَانَ اعْتَزَلَ نِسَاءَهُ تِسْعاً وَ عِشْرِینَ لَیْلَهًًْ فَلَمَّا قَالَتْ زَیْنَبُ الَّذِی قَالَتْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ جَبْرَئِیلَ (إِلَی مُحَمَّدٍ (فَقَالَ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها فَتَعالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ الْآیَتَیْنِ کِلْتَیْهِمَا فَقُلْنَ بَلْ نَخْتَارُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (وَ الدَّارَ الْآخِرَهًَْ.

امام صادق ( زینب بنت‌جحش گفت: «آیا رسول خدا (گمان می‌کند اگر ما را طلاق دهد، شوهری غیر از او نمی‌یابیم»؟ پیامبر (با زنان خود به مدّت بیست‌ونُه شب کناره‌گیری کرده بود. چون زینب، آن مطلب را گفت، خداوند عزّوجلّ، جبرئیل را به‌سوی محمّد (فرستاد و فرمود: قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا [در این صورت] زنان پیامبر (پاسخ دادند: «بلکه ما خدا، رسول او و جهان آخرت را برمی‌گزینیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص142

الکافی، ج6، ص138/ بحار الأنوار، ج22، ص219/ نورالثقلین/ البرهان

1 -5

(احزاب/ 30)

الصّادق (عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (یَقُولُ إِنَّ بَعْضَ نِسَاءِ النَّبِیِّ (قَالَتْ أَ یَرَی مُحَمَّدٌ (أَنَّهُ إِنْ طَلَّقَنَا لَا نَجِدُ الْأَکْفَاءَ مِنْ قَوْمِنَا قَالَ فَغَضِبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاوَاتِهِ فَأَمَرَهُ فَخَیَّرَهُنَ حَتَّی انْتَهَی إِلَی زَیْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ فَقَامَتْ وَ قَبَّلَتْهُ وَ قَالَتْ أَخْتَارُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (.

امام صادق ( عبدالأعلی‌بن‌اعین گوید: از امام صادق (شنیدم که می‌فرمود: «یکی از زنان پیامبر (گفت: «آیا محمّد (گمان می‌کند که اگر ما را طلاق دهد، هم کُفو و همطرازانی از قوم ما، با ما ازدواج نخواهند کرد»؟ پس خداوند از فراز آسمان هفتم به خشم آمد و به پیامبر خود دستور داد تا زنان خود را مخیّر سازد و او آنان را مخیّر ساخت تا آنکه نوبت به مخیّرساختن زینب بنت‌جحش رسید و پیامبر (او را مخیّر ساخت و زینب، برخاست و پیامبر (را بوسید و گفت: خدا و رسولش را برمی‌گزینم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص142

الکافی، ج6، ص138/ نورالثقلین/ البرهان

1 -6

(احزاب/ 30)

ابن‌عبّاس (عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ (جَالِساً مَعَ حَفْصَهًَْ فَتَشَاجَرَا بَیْنَهُمَا فَقَالَ لَهَا هَلْ لَکِ أَنْ تَجْعَلِی بَیْنِی وَ بَیْنَکِ رَجُلًا؟ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ أَبُوکِ إِذاً فَأَرْسَلَ إِلَی عُمَرَ فَلَمَّا أَنْ دَخَلَ عَلَیْهَا قَالَ تَکَلَّمِی قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (تَکَلَّمْ وَ لَا تَقُلْ إِلَّا حَقّاً فَرَفَعَ عُمَرُ یَدَهُ فَوَجَأَ وَجْهَهَا ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ فَوَجَأَ وَجْهَهَا فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (کُفَّ فَقَالَ عُمَرُ یَا عَدُوَّهًَْ اللَّهِ النَّبِیُّ (لَا یَقُولُ إِلَّا حَقّاً وَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَوْ لَا مَجْلِسُهُ مَا رَفَعْتُ یَدِی حَتَّی تَمُوتِی فَقَامَ النَّبِیُّ (فَصَعِدَ إِلَی غُرْفَهًٍْ فَمَکَثَ فِیهَا شَهْراً لَا یَقْرَبُ شَیْئاً مِنْ نِسَائِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها إِلَی قَوْلِهِ لَطِیفاً خَبِیراً فَنَزَلَ النَّبِیُّ (فَعَرَضَ عَلَیْهِنَّ کُلَّهُنَّ فَقُلْنَ نَخْتَارُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (وَ کَانَ أَحَدُ مَنْ عَرَضَ عَلَیْهِنَّ حَفْصَهًُْ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (مَکَانُ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ وَ اللَّهِ لَا أَعُودُ لِشَیْءٍ مِثْلِ هَذَا أَبَداً حَسْبُنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (فَرَضِیَ عَنْهَا.

ابن‌عبّاس ( ابن‌عبّاس (گوید: رسول خدا (با حفصه نشسته بود که بین ایشان مشاجره‌ای حاصل شد پیامبر (به حفصه فرمود: «آیا مایلی بین من و تو یک مرد حکم نماید». گفت: «بله». پیامبر (فرمود: «پدرت اینکار را انجام دهد». لذا دنبال عمر فرستاد و چون او بر ایشان داخل شد به دخترش گفت: «تو صحبت کن». و او به پیامبر (گفت: «ای رسول خدا (تو سخن بگو و جز حق بر زبان جاری نسازی». پس عمر دستش را بالا برد و دو بار به صورت حفصه زد پیامبر (فرمود: «ای عمر کافی است». و او به حفصه گفت: «ای دشمن خدا! پیامبر (غیر حق سخن نمی‌گوید قسم به خدایی که پیامبر (را به رسالت برگزید اگر در محضر رسول خدا (نبود دست از تو برنمی‌داشتم تا اینکه کشته شوی». پیامبر (از جای بلند شده و به حجره‌ی خویش رفت و تا یک ماه با هیچ‌یک از زنانش همنشینی ننمود تا اینکه آیه‌ی شریفه‌ی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها تا لَطِیفاً خَبِیراً، لذا پیامبر (از حجره خارج و با ایشان همنشیین گردید و همه گفتند که ما آنچه را خدا و رسولش (انتخاب نمایند می‌پذیریم و یکی از زنانی که پیامبر نزدش رفت، حفصه بود و او گفت: «ای رسول خدا (! از آتش جهنّم به خدا پناه می‌برم و هرگز آیین گفتار خویش را تکرار نخواهم نمود خدا و رسولش ما را کفایت می‌نماید. و پیامبر (نیز از وی راضی گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص142

عین العبرهًْ، ص45/ نورالثقلین؛ بتفاوت لفظی

1 -7

(احزاب/ 30)

الرّسول (أَنَّهُ کَانَ آلَی مِنْ نِسَائِهِ شَهْراً فَمَکَثَ فِی غُرْفَهًٍْ شَهْراً فَنَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ… فَبَدَأَ رَسُولُ اللَّهِ (بِعَائِشَهًَْ وَ قَالَ إِنِّی مَلِقٌ إِلَیْکِ أَمْراً فَلَا تُبَادِرِینِی بِالْجَوَابِ حَتَّی تُؤَامِرِی أَبَوَیْکِ وَ تَلَا الْآیَهًَْ فَقَالَتْ أَ‌فِیکَ أُؤَامِرُ أَبَوَیَّ اخْتَرْتُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (وَ الدَّارَ الْآخِرَهًَْ ثُمَّ قَالَتْ لَا تُخْبِرْ أَزْوَاجَکَ بِذَلِکَ وَ کَانَتْ تُرِیدُ أَنْ یَخْتَرْنَ فَیُفَارِقَهُنَّ رَسُولُ اللَّهِ (فَدَارَ ص عَلَی نِسَائِهِ وَ کَانَ یُخْبِرُهُنَّ بِمَا جَرَی لِعَائِشَهًَْ فَاخْتَرْنَ بِأَجْمَعِهِنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (.

پیامبر ( رسول خدا (یک ماه از همسرانش کناره‌گیری نمود و در این مدّت در حجره‌اش توقّف نمود تا اینکه آیه‌ی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ… نازل گردید لذا پیامبر (رفتن نزد همسران را از عایشه شروع کرد و فرمود: «من یک امر مهّم را با تو در میان می‌گذارم الان جواب آن را نگو مگر اینکه با پدر و مادرت مشورت نمایی». و آیه‌ی شریفه را برای وی تلاوت نمود. عایشه گفت: «آیا در مورد تو با والدینم مشورت نمایم؟ درحالی‌که من، خدا و رسولش و آخرت را انتخاب نموده‌ام». سپس گفت: «زنان دیگر را از این آیه باخبر نکن» و مقصودش این بود که آنان را در حالت اختیار قرار دهد تا رسول خدا (از آنان جدا شود و طلاقشان دهد امّا پیامبر (این امر را با زنان دیگر در میان گذاشت و همگی آن‌ها خدا و رسولش (را انتخاب نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

بحار الأنوار، ج16، ص385

تخییر

1

(احزاب/ 30)

الأئمّهًْ (لَا یَقَعُ بِالتَّخْیِیرِ طَلَاقٌ وَ إِنَّمَا کَانَ ذَلِکَ لِلنَّبِیِّ (خَاصَّهًًْ وَ لَوِ اخْتَرْنَ أَنْفُسَهُنَّ لِمَا خَیَّرَهُنَّ لَبِنَّ مِنْهُ فَأَمَّا غَیْرُهُ فَلَا یَجُوزُ لَهُ ذَلِکَ.

ائمه ( طلاق با تخییر محقّق نمی‌شود بلکه این امر فقط مخصوص پیامبر (است و اگر طلاق را انتخاب می‌نمودند این طلاق بائن بود. امّا برای غیر پیامبر (این امر جایز نمی‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

نورالثقلین

2

(احزاب/ 30)

الصّادق (ِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (إِنِّی سَمِعْتُ أَبَاکَ یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (خَیَّرَ نِسَاءَهُ فَاخْتَرْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (فَلَمْ یُمْسِکْهُنَّ عَلَی طَلَاقٍ وَ لَوِ اخْتَرْنَ أَنْفُسَهُنَّ لَبِنَّ فَقَالَ إِنَّ هَذَا حَدِیثٌ کَانَ یَرْوِیهِ أَبِی عَنْ عَائِشَهًَْ وَ مَا لِلنَّاسِ وَ الْخِیَارَ إِنَّ هَذَا شَیْءٌ خَصَّ اللَّهُ بِهِ رَسُولَ اللَّه (.

امام صادق ( محمّدبن‌مسلم گوید: به امام صادق (عرض کردم: «شنیدم که پدرتان می‌فرمود: «رسول خدا (زنانش را مخیّر به طلاق یا ماندن نمود و آن‌ها خدا و رسولش را برگزیدند لذا پیامبر (نیز آن‌ها را طلاق نداد و اگر این امر را انتخاب می‌نمودند این طلاق مصداق بائن بود». امام فرمود: «این حدیث را پدرم از عایشه روایت نموده و این امر برای مردم دیگر جایز نیست و بلکه امری مخصوص پیامبر (می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

بحار الأنوار، ج22، ص212/ نورالثقلین

3

(احزاب/ 30)

الباقر (عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (عَنِ الْخِیَارِ فَقَالَ وَ مَا هُوَ وَ مَا ذَاکَ إِنَّمَا ذَاکَ شَیْءٌ کَانَ لِرَسُولِ اللَّه (.

امام باقر ( محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (پیرامون مسئله‌ی خِیار (مخیّرساختن زن) پرسیدم، و حضرت پاسخ داد: «او را چه به مخیّر ساختن همسر خود؟ مسئله‌ی خِیار تنها خاصّ رسول خدا (بوده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

کافی، ج6، ص136/ البرهان

4

(احزاب/ 30)

الصّادق (عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فِی الرَّجُلِ إِذَا خَیَّرَ امْرَأَتَهُ فَقَالَ إِنَّمَا الْخِیَرَهًُْ لَنَا لَیْسَ لِأَحَدٍ وَ إِنَّمَا خَیَّرَ رَسُولُ اللَّهِ (لِمَکَانِ عَائِشَهًَْ فَاخْتَرْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (وَ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ أَنْ یَخْتَرْنَ غَیْرَ رَسُولِ اللَّهِ (.

امام صادق ( محمّدبن‌مسلم گوید: از امام صادق (پرسید: «آیا مرد می‌تواند زن خود را مخیّر گرداند»؟ امام (فرموده: «تخییر تنها مخصوص ماست و هیچ‌کس چنین حقّی ندارد و تنها رسول خدا (به امر خداوند به‌خاطر سخن عایشه زنان خود را مخیّر ساخت. پس زنان هم خدا و رسول او را انتخاب کردند و انتخاب غیر از رسول خدا (برای آن‌ها نبود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

کافی، ج6، ص139/ البرهان

5

(احزاب/ 30)

الرّضا (وَ أَمَّا الْمُتَخَیَّرُ فَأَصْلُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنِفَ لِنَبِیِّهِ (بِمَقَالَهًٍْ قَالَهَا بَعْضُ نِسَائِهِ أَ‌یَرَی مُحَمَّدٌ (أَنَّهُ لَوْ طَلَّقَنَا لَا نَجِدُ أَکْفَاءً مِنْ قُرَیْشٍ یَتَزَوَّجُونَا فَأَمَرَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (أَنْ یَعْتَزِلَ نِسَاءَهُ تِسْعَهًًْ وَ عِشْرِینَ یَوْماً فَاعْتَزَلَهُنَّ فِی مَشْرَبَهًِْ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ ثُمَّ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ… إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ… فَاخْتَرْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (فَلَمْ یَقَعْ طَلَاقٌ.

امام رضا ( امّا علّت تخییر این بود که خداوند تعالی پیامبر را از گفته‌های بعضی زنان آن حضرت آگاه کرد که: «آیا محمّد (گمان می‌کند اگر ما را طلاق دهد از قریش نمی‌توانیم همسر شایسته برای خویش پیدا نماییم». لذا خداوند به پیامبر (دستور داد که بیست‌ونه روز از همسران خود کناره‌گیری نماید؛ لذا پیامبر در خانه‌ی امّ‌ابراهیم ماند و از همسران خویش کناره‌گیری نمود تا آیه‌ی شریفه: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الحَیاةَ الدُّنْیا وَ زینَتَها فَتَعالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَراحاً جَمیلاً إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ نازل شد و زنان، خدا و رسولش را انتخاب نمودند و طلاقی محقّق نشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص144

مستدرک الوسایل، ج15، ص309/ بحار الأنوار، ج101، ص164/ فقه الرضا (ص244

6

(احزاب/ 30)

الصّادق (عَن عِیصِ‌بْنِ‌الْقَاسِم عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ خَیَّرَ امْرَأَتَهُ فَاخْتَارَتْ نَفْسَهَا بَانَتْ مِنْهُ قَالَ لَا إِنَّمَا هَذَا شَیْءٌ کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (خَاصَّهًًْ أُمِرَ بِذَلِکَ فَفَعَلَ وَ لَوِ اخْتَرْنَ أَنْفُسَهُنَّ لَطَلَّقَهُنَّ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها فَتَعالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَراحاً جَمِیلًا.

امام صادق ( عیص‌بن‌قاسم گوید: از امام صادق (پرسیدم: «اگر مردی زن خود را مخیّر سازد و آن زن به جای ادامه‌ی زندگی زناشویی با این مرد، خود را برگزیند، آیا بدین‌وسیله آن زن، از آن مرد جدا می‌شود»؟ حضرت پاسخ داد: «خیر، مسئله‌ی مخیّرگذاشتن تنها خاص رسول خدا (بود و خداوند به او امر فرمود و او آن را انجام داد و اگر زنان پیامبر (خود را برمی‌گزیدند، پیامبر (آنان را طلاق می‌داد و منظور از آیه‌ی قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الحَیَاةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا نیز همین است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص146

الکافی، ج6، ص137/ تهذیب الأحکام، ج8، ص87/ بحار الأنوار، ج22، ص212/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَیْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً کَریماً [31]

و هرکس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، دوباره به او پاداش خواهیم داد، و روزی پرارزشی برای او آماده کرده‌ایم.

مصداق

1

(احزاب/ 31)

الصّادق (عَن حَریزٍ قال: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ قَالَ الْفَاحِشَهًُْ الْخُرُوجُ بِالسَّیْفِ.

امام صادق ( حریز گوید: از امام صادق (تفسیر آیه‌ی یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ را پرسیدم. حضرت فرمود: «منظور از فاحشه، قیام علیه امام با شمشیر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص146

بحار الأنوار، ج22، ص199/ بحار الأنوار، ج32، ص277/ القمی، ج2، ص193/ نورالثقلین/ البرهان

2

(احزاب/ 31)

ابن‌عبّاس (لَمَّا عَلِمَ اللَّهُ أَنَّهُ سَیَجْرِی حَرْبُ الْجَمَلِ قَالَ لِأَزْوَاجِ النَّبِیِّ (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ قَالَ تَعَالَی یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ فِی حَرْبِهَا مَعَ عَلِیٍّ (.

ابن‌عبّاس ( چون خداوند علم به وقوع جنگ جمل داشت به زنان پیامبر (فرمود: و در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید. (احزاب/33) و همچنین فرمود: یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ یعنی هرکس با علی (بجنگد عذابش مضاعف خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص146

بحار الأنوار، ج32، ص283/ المناقب، ج3، ص148

3

(احزاب/ 31)

الصّادق (عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (قَالَ قَالَ: أَ تَدْرِی مَا الْفَاحِشَهًُْ الْمُبَیِّنَهًُْ قُلْتُ لَا قَالَ قِتَالُ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (یَعْنِی أَهْلَ الْجَمَل.

امام صادق ( محمّدبن‌مسلم از امام صادق (نقل می‌کند که فرمود: «آیا می‌دانی منظور از «بالفَاحِشَةٍ المُّبَیِّنَةٍ» چیست؟ گفتم: «خیر»! فرمود: «جنگ با امیرالمؤمنین (یعنی اصحاب جمل».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص146

بحار الأنوار، ج32، ص286/ البرهان

4

(احزاب/ 31)

أمیرالمؤمنین (قَالَ الصَّادِقِ (فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی قِصَّهًِْ أَهْلِ النَّهْرَوَانِ إِلَی أَنْ قَالَ قَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ (فَأَخْبِرُونِی مَا ذَا أَنْکَرْتُمْ عَلَیَّ قَالُوا أَنْکَرْنَا أَشْیَاءَ یَحِلُّ لَنَا قَتْلُکَ بِوَاحِدَهًٍْ مِنْهَا… إِلَی أَنْ قَالُوا وَ أَمَّا ثَانِیهَا أَنَّکَ حَکَمْتَ یَوْمَ الْجَمَلِ فِیهِمْ بِحُکْمٍ خَالَفْتَهُ بِصِفِّین… قَالَ (وَ أَمَّا حُکْمِی یَوْمَ الْجَمَلِ بِمَا خَالَفْتُهُ یَوْمَ صِفِّینَ فَإِنَّ أَهْلَ الْجَمَلِ أُخِذَتْ عَلَیْهِمْ بَیْعَتِی فَنَکَثُوهَا وَ

خَرَجُوا مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ (إِلَی الْبَصْرَهًِْ وَ لَا إِمَامَ لَهُمْ وَ لَا دَارَ حَرْبٍ تَجْمَعُهُمْ فَإِنَّمَا أَخْرَجُوا عَائِشَهًَْ زَوْجَهًَْ النَّبِیِّ (مَعَهُمْ لِکَرَاهَتِهَا لِبَیْعَتِی وَ قَدْ خَبَّرَهَا رَسُولُ اللَّهِ (بِأَنَّ خُرُوجَهَا عَلَیَّ بَغْیٌ وَ عُدْوَانٌ مِنْ أَجْلِ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ مَا مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ (وَاحِدَهًٌْ أَتَتْ بِفَاحِشَهًٍْ غَیْرُهَا فَإِنَّ فَاحِشَتَهَا کَانَتْ عَظِیمَهًًْ أَوَّلُهَا خِلَافُهَا فِیمَا أَمَرَهَا اللَّهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی فَإِنَّ تَبَرُّجَهَا أَعْظَمُ مِنْ خُرُوجِهَا وَ طَلْحَهًَْ وَ الزُّبَیْرَ إِلَی الْحَجِّ فَوَ اللَّهِ مَا أَرَادُوا حَجَّهًًْ وَ لَا عُمْرَهًًْ وَ مَسِیرُهَا مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْبَصْرَهًِْ وَ إِشْعَالُهَا حَرْباً قُتِلَ فِیهِ طَلْحَهًُْ وَ الزُّبَیْرُ وَ خَمْسَهًٌْ وَ عِشْرُونَ أَلْفاً مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها….

امام علی ( امام صادق (در حدیثی طولانی درباره‌ی جنگ نهروان و اهل آن فرمود: «علی (به آن‌ها فرمود: «به من بگویید چه چیزی را برای من انکار می‌نمایید»؟ گفتند: «ما چند چیز را انکار می‌کنیم که کشتن تو را با یکی از این دلایل برای خویش حلال می‌شماریم… امّا دوّم؛ تو در روز جمل حکمی را عمل نمودی که در صفّین خلاف آن عمل نمودی» … امام علی (فرمود: «امّا حکم من در روز جنگ جمل و مخالفت با آن در جنگ صفّین به این جهت بود که اهل جمل با من بیعت نموده بودند و بیعت‌شکنی کردند و از حرم خدا و رسولش خارج شده و به بصره رفتند و رهبر و مرکز فرماندهی جنگی برای آن‌ها نبود که ایشان را ساماندهی نماید لذا عایشه همسر پیامبر (را با خود همراه ساختند؛ چرا که وی از بیعت با من کراهت داشت؛ درحالی‌که پیامبر (به وی خبر داده بود که خروج بر علیه من بغی و ظلم است و خداوند در قرآن فرموده است: یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ و جز ایشان هیچ‌کدام از همسران پیامبر (این عمل زشت را مرتکب نشد و کردارش بسیار ناپسند بود. اوّلین آن‌ها مخالفت با دستور خداوند یعنی: و در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید. (احزاب/33) که نگاه خودنمایی وی بزرگتر از خروجش بود و رفتن طلحه و زبیر به حج نیز مصداق همین خروج است که در واقع قصد حج و عمره نداشتند و نیز حرکت عایشه از مکّه به بصره و برافروختن آتش جنگی که طلحه و زبیر و بیست‌وپنج هزار نفر از مسلمانان در آن حضور داشتند به یقین می‌دانید که خداوند تعالی فرمود: و هرکس، فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازاتِ او دوزخ است درحالی‌که جاودانه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است. (نساء/93).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص146

مستدرک الوسایل، ج11، ص59

ولایت

1

(احزاب/ 31)

السّجّاد (عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ إِنَّکُمْ أَهْلُ بَیْتٍ مَغْفُورٌ لَکُمْ قَالَ فَغَضِبَ وَ قَالَ نَحْنُ أَحْرَی أَنْ یَجْرِیَ فِینَا مَا أَجْرَی اللَّهُ فِی أَزْوَاجِ النَّبِیِّ (مِنْ أَنْ نَکُونَ کَمَا تَقُولُ إِنَّا نَرَی لِمُحْسِنِنَا ضِعْفَیْنِ مِنَ الْأَجْرِ وَ لِمُسِیئِنَا ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذَابِ ثُمَّ قَرَأَ الْآیَتَیْنِ.

امام سجاد ( ابوحمزه‌ثمالی از امام سجّاد (نقل کرد که مردی در حضور امام (گفت: «شما از اهل بیتی هستید که مورد رحمت و آمرزش خدا قرار گرفته‌اید». امام (ناراحت شد و فرمود: «ما سزاوارتریم به اینکه آنچه خدا درباره‌ی همسران رسول خدا (عملی کرد، درباره‌ی ما نیز عملی کند. ما معتقدیم که خداوند نیکوکاران از میان ما را دوبرابر اجر می‌دهد و بدکاران از میان ما نیز دوبرابر عذاب می‌بیند. نه آنگونه که تو پنداشته‌ای». سپس آن دو آیه را تلاوت کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص148

بحار الأنوار، ج22، ص175/ نورالثقلین/ البرهان

دو برابر می‌کند

1

(احزاب/ 31)

علی‌بن‌إبراهیم (أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ وَ الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ کُلُّ هَذَا فِی الْآخِرَهًِْ حَیْثُ یَکُونُ الْأَجْرُ یَکُونُ الْعَذَابُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( به زن پیامبر (دو اجر داده می‌شود و عذاب او دو برابر است و همه‌ی آن در آخرت است؛ چراکه مکان اجر و عذاب، آنجا می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص148

بحار الأنوار، ج22، ص198/ نورالثقلین/ البرهان

آیه یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً [32]

ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان [عادى] نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به‌گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید.

آیه وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً [33]

و در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین [در ميان مردم] ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی [گناه] را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

و در خانه‌های خود بمانید

1 -1

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ قُلْتُ لِلنَّبِیِّ (یَا رَسُولَ اللَّهِ (مَنْ یُغَسِّلُکَ إِذَا مِتَّ فَقَالَ یُغَسِّلُ کُلَّ نَبِیٍّ (وَصِیُّهُ قُلْتُ فَمَنْ وَصِیُّکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (فَقُلْتُ کَمْ یَعِیشُ بَعْدَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَإِنَّ یُوشَعَ‌بْنَ‌نُونٍ وَصِیَّ مُوسَی عَاشَ مِنْ بَعْدِهِ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ وَ خَرَجَتْ عَلَیْهِ صَفْرَاءُ (صَفُورَاءُ) بِنْتُ شُعَیْبٍ زَوْجُ مُوسَی (فَقَالَتْ أَنَا أَحَقُّ بِالْأَمْرِ مِنْکَ فَقَاتَلَهَا فَقَتَلَ مُقَاتِلَتَهَا وَ أَسَرَهَا فَأَحْسَنَ أَسْرَهَا وَ إِنَّ ابْنَهًَْ أَبِی‌بَکْرٍ سَتَخْرُجُ عَلَی عَلِیٍّ (فِی کَذَا وَ کَذَا أَلْفاً مِنْ أُمَّتِی فَیُقَاتِلُهَا فَیَقْتُلُ مُقَاتِلَتَهَا وَ یَأْسِرُهَا فَیُحْسِنُ أَسْرَهَا وَ فِیهَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی یَعْنِی صَفْرَاءَ (صَفُورَاءَ) بِنْتَ شُعَیْبٍ.

پیامبر (عبدالله‌بن‌مسعود گوید: به پیامبر (عرض کردم: «ای رسول خدا (! چه کسی شما را پس از وفاتتان، غسل می‌دهد»؟ پیامبر (پاسخ داد: «هر پیامبری را وصی و جانشین او غسل می‌دهد». عرض کردم: «ای رسول خدا (! وصیّ شما کیست»؟ حضرت پاسخ داد: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (». عرض کردم: «ای رسول خدا (! او چند سال پس از شما زندگی می‌کند»؟ حضرت پاسخ داد: «سی سال زندگی می‌کند، یوشع‌بن‌نون، جانشین موسی (بود و پس از موسی (سی‌سال زیست و صفراء دختر شعیب زن موسی (علیه او قیام کرد و گفت: من شایسته‌تر از تو به جانشینی موسی (هستم. پس یوشع با صفورا دختر شیب پیکار کرد و جنگجویان او را کشت و او را به اسارت درآورد و در دوره‌ی اسارت به نیکی با او رفتار کرد؛ و دختر ابوبکر نیز علیه علی (به همراه چندین و چند هزار تن از امّت من قیام خواهد کرد و علی (با او نبرد می‌کند و جنگجویان او را می‌کشد و او را به اسارت درمی‌آورد و در دوره‌ی اسارت با او به نیکی رفتار می‌کند و خداوند در مورد او آیه‌ی وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی را نازل کرد و منظور از آن (جاهلیّت اولی)، صفورا دختر شعیب است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص150

بحار الأنوار، ج22، ص512/ بشارهًْ المصطفی، ص277/ کمال الدین، ج1، ص27/ البرهان/ نورالثقلین

1 -2

(احزاب/ 33)

أمیرالمؤمنین (وَ أَمَّا حُکْمِی یَوْمَ الْجَمَلِ بِمَا خَالَفْتُهُ یَوْمَ صِفِّینَ فَإِنَّ أَهْلَ الْجَمَلِ أُخِذَتْ عَلَیْهِمْ بَیْعَتِی فَنَکَثُوهَا وَ خَرَجُوا مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ (إِلَی الْبَصْرَهًِْ وَ لَا إِمَامَ لَهُمْ وَ لَا دَارَ حَرْبٍ تَجْمَعُهُمْ فَإِنَّمَا أَخْرَجُوا عَائِشَهًَْ زَوْجَهًَْ النَّبِیِّ (مَعَهُمْ لِکَرَاهَتِهَا لِبَیْعَتِی وَ قَدْ خَبَّرَهَا رَسُولُ اللَّهِ (بِأَنَّ خُرُوجَهَا عَلَیَّ بَغْیٌ وَ عُدْوَانٌ مِنْ أَجْلِ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ مَا مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ (وَاحِدَهًٌْ أَتَتْ بِفَاحِشَهًٍْ غَیْرُهَا فَإِنَّ فَاحِشَتَهَا کَانَتْ عَظِیمَهًًْ أَوَّلُهَا خِلَافُهَا فِیمَا أَمَرَهَا اللَّهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی فَإِنَّ تَبَرُّجَهَا أَعْظَمُ مِنْ خُرُوجِهَا.

امام علی ( امّا حکم من در روز جمل و مخالفت با آن در جنگ صفیّن به این دلیل بود که اهل جمل با من بیعت نموده بودند و بیعت‌شکنی کردند و از حرم الهی و رسولش خارج شده و به بصره رفتند و رهبر و مرکز فرماندهی برای ایشان نبود که آن‌ها را سازماندهی کند و لذا عایشه همسر پیامبر را با خود همراه ساختند؛ چراکه وی از بیعت با من کراهت داشت درحالی‌که پیامبر (به وی خبرداده بود که خروج برعلیه من بغی و ظلم است و خداوند در قرآن فرموده است: ای همسران پیامبر! هرکدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود. (احزاب/30) و جز ایشان هیچ‌کدام از همسران پیامبر (این عمل زشت را مرتکب نشد و کردارش بسیار ناپسند بود. اوّلین آن‌ها مخالفت با دستور خداوند یعنی: وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی و گناه خودنمایی وی بزرگتر از خروجش می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص150

مستدرک الوسایل، ج11، ص59

1 -3

(احزاب/ 33)

ابن‌عبّاس (لَمَّا عَلِمَ اللَّهُ أَنَّهُ سَتَجْرِی حَرْبُ الْجَمَلِ قَالَ لِأَزْوَاجِ النَّبِی (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی.

ابن‌عبّاس ( چون خداوند علم به وقوع جنگ جمل داشت به همسران پیامبر فرمود: وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص150

المناقب، ج3، ص148

1 -4

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنِ الصَّادِقِ (عَنِ النَّبِیِّ (أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَبْرِ مُوسَی (أَیْنَ هُوَ؟ قَالَ: عِنْدَ الطَّرِیقِ الْأَعْظَمِ عِنْدَ الْکَثِیبِ الْأَحْمَرِ ثُمَّ… إِنَّ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ (قَامَ بِالْأَمْرِ بَعْدَ مُوسَی (صَابِراً مِنَ الطَّوَاغِیتِ عَلَی الأواء {اللَّأْوَاء} وَ الضَّرَّاءِ وَ الْجَهْدِ وَ الْبَلَاءِ حَتَّی مَضَی مِنْهُمْ ثَلَاثَهًُْ طَوَاغِیتَ فَقَوِیَ بَعْدَهُمْ أَمْرُهُ فَخَرَجَ عَلَیْهِ رَجُلَانِ مِنْ مُنَافِقِی قَوْمِ مُوسَی (بِصَفْرَاءَ بِنْتِ شُعَیْبٍ امْرَأَهًِْ مُوسَی (فِی مِائَهًِْ أَلْفِ رَجُلٍ فَقَاتَلُوا یُوشَعَ بْنَ نُونٍ (فَغَلَبَهُمْ وَ قَتَلَ مِنْهُمْ مَقْتَلَهًًْ عَظِیمَهًًْ وَ هَزَمَ الْبَاقِینَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ أَسَرَ صَفْرَاءَ بِنْتَ شُعَیْبٍ وَ قَالَ لَهَا قَدْ عَفَوْتُ عَنْکِ فِی الدُّنْیَا إِلَی أَنْ نَلْقَی نَبِیَّ اللَّهِ مُوسَی (فَأَشْکُوَ مَا لَقِیتُ مِنْکِ وَ مِنْ قَوْمِکِ فَقَالَتْ صَفْرَاءُ وَا وَیْلَاهْ وَ اللَّهِ لَوْ أُبِیحَتْ لِیَ الْجَنَّهًُْ لَاسْتَحْیَیْتُ أَنْ أَرَی فِیهَا رَسُولَ اللَّهِ وَ قَدْ هَتَکْتُ حِجَابَهُ وَ خَرَجْتُ عَلَی وَصِیِّهِ بَعْدَهُ.

پیامبر ( از رسول خدا (پرسش شد که قبر موسی (کجاست؟ و آن حضرت فرمود: «آن کنار راه بزرگی پهلوی تلّ سرخ است. بعد از آن [یعنی مرگ موسی (] یوشع‌بن‌نون (به امر نبوّت و خلافت قیام کرد و نسبت به آزار و سختی و بلای سرکشان شکیبا بود تا اینکه سه نفر از طواغیت درگذشتند و پس از آن‌ها کارش شدّت گرفت، امّا در این میان دو نفر از منافقان قوم موسی (صفورا دختر شعیب همسر موسی (را به شورش وادار کردند و به همراهی صدهزار نفر به جنگ یوشع‌بن‌نون آمدند و یوشع با آن‌ها جنگید و بسیاری از آن‌ها کشته شدند و بقیّه به اذن خداوند متعال [از میدان جنگ] گریختند و صفورا دختر شعیب اسیر شد و یوشع‌بن‌نون به او گفت: «در دنیا تو را بخشیدم تا پیامبر خدا موسی (را ملاقات کرده و شکایت تو و قومت را به او بنمایم». صفوراء گفت: «واویلا! به خدا اگر بهشت را به من بدهند شرم می‌کنم که پیامبر خدا را در آن ملاقات کنم چراکه او را هتک حرمت کرده‌ام و بر جانشین او شورش کرده‌ام».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص150

بحار الأنوار، ج13، ص445

1 -5

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنِ الرِّضَا (… وَ رَأَیْتُ امْرَأَهًًْ مُعَلَّقَهًًْ بِرِجْلَیْهَا فِی تَنُّورٍ مِنْ نَار الی قوله (وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَهًُْ بِرِجْلَیْهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا.

پیامبر ( از امام رضا (روایت است که فرمود: همانا پیامبر (هنگام یادآوری شب معراج فرمود: زنی را مشاهد کردم که در تنوری از آتش به پاهایش آویزان است… و امّا آنکه در دوزخ به پاهایش معلّق بود؛ کسی است که بدون اذن همسر خود از خانه بیرون می‌رفت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

بحار الأنوار، ج8، ص309/ نورالثقلین

1 -6

(احزاب/ 33)

الرّسول (یَا عَلِیّ (لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ جُمُعَهًٌْ إلَی أن قَالَ: وَ لَا تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَإِنْ خَرَجَتْ بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَعَنَهَا اللَّهُ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیل.

پیامبر (‌ای علی (برای زنان شرکت در نماز جمعه واجب نیست، [تا اینکه فرمود] و بدون اجازه‌ی شوهرش از خانه بیرون نرود و اگر بدون اجازه از خانه بیرون رفت خدا و جبرئیل و میکائیل او را لعنت می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

بحار الأنوار، ج74، ص54/ نورالثقلین

و همچون دوران جاهلیّت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید

2 -1

(احزاب/ 33)

الباقر (وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی قَالَ أَیْ سَتَکُونُ جَاهِلِیَّهًٌْ أُخْرَی.

امام باقر ( وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی یعنی جاهلیّت دیگری خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

بحار الأنوار، ج22، ص189/ القمی، ج2، ص193/ نورالثقلین/ البرهان

و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید

3 -1

(احزاب/ 33)

الباقر (عَن زُرارهًْ بن أعین عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَالَ قُلْتُ لَهُ الْمَرْأَهًُْ عَلَیْهَا أَذَانٌ وَ إِقَامَهًٌْ فَقَالَ إِنْ کَانَ تَسْمَعُ أَذَانَ الْقَبِیلَهًِْ فَلَیْسَ عَلَیْهَا شَیْءٌ وَ إِلَّا فَلَیْسَ عَلَیْهَا أَکْثَرُ مِنَ الشَّهَادَتَیْنِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ لِلرِّجَالِ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ قَالَ لِلنِّسَاءِ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ.

امام باقر ( زراره‌بن‌اعین گوید: به امام باقر (عرض کردم: «آیا بر زن اذان و اقامه [واجب] است»؟ حضرت فرمود: «اگر زن اذان قبیله را می‌شنود هیچ فصلی از فصول اذان را لازم نیست بگوید و در غیر این صورت بیشتر از شهادتین بر او واجب نمی‌باشد؛ زیرا خداوند تبارک‌وتعالی به مردان فرموده است: و نماز را بپا دارید. (بقره/43) و به زنان نیز فرموده: أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

بحار الأنوار، ج81، ص139/ بحار الأنوار، ج85، ص127/ علل الشرایع، ج2، ص355/ نورالثقلین

پلیدی و گناه

4 -1

(احزاب/ 33)

الرّسول (أَ تَدْرُونَ مَا الرِّجْسُ یَا سَلْمَانُ قَالَ: لَا. قَالَ: الشَّکُّ، لَا یَشُکُّونَ فِی شَیْءٍ جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ أَبَداً، مُطَهَّرُونَ فِی وَلَادَتِنَا وَ طِینَتِنَا إِلَی آدَمَ (مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ.

پیامبر (‌ای سلمان (آیا می‌دانی الرِّجْسُ چیست؟ سلمان (عرض کرد: «خیر». فرمود: «شکّ است، آنان هرگز درباره‌ی چیزی که از جانب خدا آمده باشد، شک نمی‌کنند. ما در ولادتمان و در طینتمان تا حضرت آدم (پاک هستیم، از هر بدی پاک و معصوم هستیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

کتاب سلیم بن قیس، ص909

4 -2

(احزاب/ 33)

الصّادق (الرِّجْسُ هُوَ الشَّکُّ وَ اللَّهِ لَا نَشُکُّ فِی رَبِّنَا أَبَداً.

امام صادق ( الرِّجْسُ به‌معنای شک و تردید است و ما هرگز در پروردگار [حق و دین او] شک نمی‌ورزیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص152

البرهان/ معانی الأخبار، ص138/ بحار الأنوار، ج35، ص208/ نورالثقلین

4 -3

(احزاب/ 33)

الباقر (عَن زُرَارَهًَْ عَن اَبِی‌جَعفَرٍ (قَالَ سَمِعتُهُ یَقُولُ: إِنَّا لَا نُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ قَوْمٌ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ هُوَ الشَّک.

امام باقر ( زراره گوید: از امام باقر (شنیدم که می‌فرماید: «ما هم وصف نشویم و چگونه وصف شوند مردمی که خدا پلیدی را که همان شک است از آن‌ها برداشته».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

الکافی، ج2، ص182/ نورالثقلین

سبب نزول

1

(احزاب/ 33)

أمیرالمؤمنین (فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (نَامَ وَ نَوَّمَنِی وَ زَوْجَتِی فَاطِمَهًَْ (وَ ابْنَیَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (وَ أَلْقَی عَلَیْنَا عَبَاءَهًًْ قَطَوَانِیَّهًًْ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِینَا إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، وَ قَالَ جَبْرَئِیلُ (أَنَا مِنْکُمْ یَا مُحَمَّدُ (فَکَانَ سَادِسُنَا جَبْرَئِیلَ (.

امام علی ( از امام علی (روایت است: رسول خدا (خوابید و من، همسرم فاطمه (دو پسرم حسن و حسین (را خواباند و عبای سفید کوتاهی را بر روی ما انداخت. پس خداوند در شأن ما این آیه را نازل کرد: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا و جبرئیل (فرمود: «ای محمّد (! من، یکی از شما (اهل بیت) هستم. پس ششمی ما (اهل بیت)، جبرئیل بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

بحار الأنوار، ج31، ص445/ نورالثقلین

2

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ أُمِّ سَلَمَهًَْ قَالَتْ إِنَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ نَزَلَتْ فِی بَیْتِهَا إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قَالَتْ وَ أَنَا جَالِسَهًٌْ عِنْدَ الْبَابِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (أَ‌لَسْتُ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ فَقَالَ إِنَّکِ إِلَی خَیْرٍ أَنْتِ مِنْ أَزْوَاجِ رَسُولِ اللَّهِ (قَالَتْ وَ فِی الْبَیْتِ رَسُولُ اللَّهِ (وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهًُْ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَجَلَّلَهُمْ بِکِسَاءٍ وَ قَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً.

پیامبر ( از امّ سلمه همسر پیامبر (روایت شده است که گفت: آیه‌ی إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا در خانه‌ی من نازل شد و من کنار در نشسته بودم و عرض کردم: «ای رسول خدا (! آیا من یکی از اهل بیت نیستم»؟ رسول خدا (پاسخ داد: «تو در مسیر خیر و نیکی هستی و تو یکی از همسران رسول خدا (می‌باشی». در خانه، رسول خدا (علی، فاطمه، حسن و حسین (حضور داشتند. پس رسول خدا (عبایی را بر روی آنان انداخت و فرمود: «خدایا! اینان، اهل بیت من هستند، پس پلیدی و گناه را از آنان بزدای و آنان را پاک و مطهّر ساز».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

بحار الأنوار، ج35، ص215/ شواهدالتنزیل، ج2، ص85/ البرهان

3

(احزاب/ 33)

الرّسول (إِنَّمَا نَزَلَتْ فِیَ وَ فِی أَخِی عَلِیٍ (وَ فِی ابْنَتِی فَاطِمَهًَْ (وَ فِی ابْنَیَّ وَ فِی تِسْعَهًٍْ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ (خَاصَّهًْ.

پیامبر ( این آیه فقط درباره‌ی من و برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب و دخترم فاطمه و دو فرزندم حسن و حسین (و نه نفر از فرزندان حسین (نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

الاحتجاج، ج1، ص148/ علل الشرایع، ج1، ص205/ نورالثقلین/ البرهان/ القمی، ج2، ص193

4

(احزاب/ 33)

الرّسول (إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، فَحَصَلْتُ فِی أَهْلِ بَیْتِی وَ عِتْرَتِی، و أَنَا وَ أَخِی عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (.

پیامبر ( إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا این آیه‌ی شریفه مخصوص خاندان و عترتم و من و برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

بحار الأنوار، ج30، ص311

5

(احزاب/ 33)

الرّسول (الفضل بن شاذان: رُوی أَنَّ جَبْرَئِیلَ (نَزَلَ عَلَی النَّبِیِّ (بِجَامٍ مِنَ الْجَنَّهًِْ فِیهِ فَاکِهَهًٌْ کَثِیرَهًٌْ فَدَفَعَ إِلَی النَّبِیِّ (فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ کَبَّرَ وَ هَلَّلَ فِی یَدِهِ ثُمَّ دَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (فَسَبَّحَ الْجَامُ وَ کَبَّرَ وَ هَلَّلَ فِی یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْجَامُ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ لَا أَتَکَلَّمَ إِلَّا فِی یَدِ نَبِیٍّ (أَوْ وَصِیٍّ ثُمَّ عَرَجَ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ بِلِسَانٍ فَصِیحٍ یَسْمَعُهُ کُلُّ أَحَدٍ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

پیامبر ( فضل‌بن‌شاذان گوید: جبرئیل با جامی از بهشت بر پیامبر (نازل شد که پر از میوه بود و آن را نزد رسول خدا (گذاشت: آن ظرف تسبیح گفته و در دستان آن حضرت تکبیر و تهلیل گفت. آن حضرت جام را به امیرالمؤمنین (داد و جام در دست علی (تسبیح و تکبیر و تهلیل گفت. سپس آن ظرف چنین گفت من مأمورم که به‌جز در دست نبی یا وصی سخن نگویم سپس درحالی به آسمان بالا رفت که همگی صدای وی را شنیدند که می‌گفت: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص154

بحار الأنوار، ج39، ص121/ الفضایل، ص70

6

(احزاب/ 33)

الرّسول (عن أبی‌عبدالله (قال: قَالَ (عَلِیٌّ (سَیِّدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ عَلِیٌّ (عَمُودُ الدِّینِ وَ قَالَ هَذَا هُوَ الَّذِی یَضْرِبُ النَّاسَ بِالسَّیْفِ عَلَی الْحَقِّ بَعْدِی وَ قَالَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ أَیْنَمَا مَالَ وَ قَالَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَهْلَ بَیْتِی عِتْرَتِی أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکُمْ سَتَرِدُونَ عَلَیَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَیْنِ وَ الثَّقَلَانِ کِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِی فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِکُوا وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ فَوَقَعَتِ الْحُجَّهًُْ بِقَوْلِ النَّبِیِّ (وَ بِالْکِتَابِ الَّذِی یَقْرَأُهُ النَّاسُ فَلَمْ یَزَلْ یُلْقِی فَضْلَ أَهْلِ بَیْتِهِ بِالْکَلَامِ وَ یُبَیِّنُ لَهُمْ بِالْقُرْآنِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

پیامبر ( از امام صادق (روایت است: پیامبر (فرمود: علی (سرور مؤمنین است و فرمود: «علی (ستون دین است». و فرمود: «این همان کسی است که [پس از من] به خاطر حق با مردم می‌جنگد». و فرمود: «حق با علی (است، با هر رویّه‌ای که در پیش گیرد». و فرمود: «من در میان شما دو امر را به جای می‌گذارم که اگر از این دو بهره گیرید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خداوند عزّوجلّ و اهل بیتم. ای مردم! گوش فرا دهید که به گوش شما رساندم و تبلیغ کردم. شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید، در آنجا از اعمالتان در قبال ثقلین خواهم پرسید. ثقلین کتاب خداوند عزّوجلّ و اهل بیت من است. پس از آن‌ها پیشی نگیرید که هلاک می‌شوید و به آنان نیاموزید چرا که آنان عالم‌تر از شما هستند». با کلام پیامبر (و کتابی که مردم آن را می‌خوانند. حجّت بر آنان تمام شد (جای عذر و بهانه‌ای باقی نماند). رسول اکرم (پیوسته فضل اهل بیتش را که سلام و درود خدا بر آنان باد، بیان نموده و با قرآن برای آنان روشن می‌کرد إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص156

الکافی، ج1، ص293

7

(احزاب/ 33)

أمیرالمؤمنین (یَا ابْنَ‌عَبَّاسٍ (أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّاسِ بَعْدَه… أَ تَرَاهُمْ نُهُوا عَنِّی فَأَطَاعُوهُ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ وَ غَدَا بِرُوحِ أَبِی‌الْقَاسِمِ (إِلَی الْجَنَّهًِْ لَقَدْ قُرِنْتُ بِرَسُولِ اللَّهِ (حَیْثُ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

امام علی (‌ای ابن‌عبّاس! من بعد از وی (رسول خدا ()! از خود مردم به خودشان سزاوارترم! … آیا فکر می‌کنی که آنان از من بازداشته شدند و آنان از رسول خدا (اطاعت کردند؟! قسم به خدایی که دانه را شکافت و انسان‌ها را آفرید و روح پیامبر (را وارد بهشت کرده من در این آیه با رسول خدا (قرین شدم که می‌فرماید: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص156

بحار الأنوار، ج29، ص549/ الیقین، ص321

8

(احزاب/ 33)

الرّسول (یَا عَلِیُّ (هَذِهِ الْآیَهًُْ نَزَلَتْ فِیکَ وَ فِی سِبْطَیَّ وَ الْأَئِمَّهًِْ مِنْ وُلْدِکَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ کَمِ الْأَئِمَّهًُْ (بَعْدَکَ قَالَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ (ثُمَّ ابْنَاکَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُوَ بَعْدَ الْحُسَیْنِ عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ مُوسَی ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُوسَی عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ بَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْحُجَّهًُْ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ (هَکَذَا وَجَدْتُ أَسَامِیَهُمْ مَکْتُوبَهًًْ عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَسَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (بَعْدَکَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ أَعْدَاؤُهُمْ مَلْعُونُونَ.

پیامبر (‌ای علی (! این آیه در شأن تو و دو فرزندت (حسن و حسین () و امامانی که از نسل تو هستند، نازل شده است. علی (می‌فرماید: عرض کردم: «ای رسول خدا (! چند امام پس از شما می‌آیند»؟ رسول خدا (پاسخ داد: «اوّل آن‌ها، تو هستی، سپس دو پسرت: حسن و حسین (و پس از حسین، پسرش علی و پس از علی، پسرش محمّد و پس از محمّد، پسرش جعفر و پس از جعفر، پسرش موسی و پس از موسی، پسرش علی و پس از علی، پسرش محمّد و پس از محمّد، پسرش علی و پس از علی، پسرش حسن (و پس از حسن (پسرش حجّت (است که همگی از نسل حسین (هستند. نام‌های آنان را بر روی ساق عرش دیدم که این‌گونه نوشته شده بود؛ از خداوند پرسیدم که این‌ها چه کسانی هستند؟ خداوند پاسخ داد: «ای محمّد (! اینان امامان پس از تو هستند که پاک و معصوم می‌باشند و دشمنان آنان، ملعون هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص156

بحار الأنوار، ج36، ص336/ البرهان

9

(احزاب/ 33)

الصّادق (عَن مُحَمَّدِبنِ عَلِیٍّ الحَلَبِی عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ… إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً یَعْنِی الْأَئِمَّهًَْ (وَ وَلَایَتَهُمْ مَنْ دَخَلَ فِیهَا دَخَلَ فِی بَیْتِ النَّبِیِّ (.

امام صادق ( حلبی از امام صادق (روایت می‌کند که پیرامون تفسیر آیه‌ی إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا فرمود: «منظور، ائمّه (و ولایت آنان می‌باشد و هرکس وارد ولایت شود، در بیت پیامبر (وارد شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص156

الکافی، ج1، ص423/ بحار الأنوار، ج23، ص330/ البرهان/ نورالثقلین

10

(احزاب/ 33)

الحسن (فَأَنَا الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (وَ أَنَا ابْنُ الْبَشِیرِ النَّذِیرِ الدَّاعِی إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِی کَانَ نَزَلَ فِیهِ جَبْرَئِیلُ وَ یَصْعَدُ وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیرا.

امام حسن ( من، حسن‌بن‌علی و پسر کسی هستم که بشارت‌دهنده و اندرز دهنده بود و با اذن خداوند، مردم را به‌سوی خداوند فرامی‌خواند و چراغ روشنی‌بخش بود. من از اهل بیتی هستم که جبرئیل از آسمان در میان آنان نازل می‌شد و به‌سوی آن صعود می‌کرد و من از اهل بیتی هستم که خداوند، پلیدی و گناه را از آنان زدود و آنان را مطهّر ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص158

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص450/ البرهان

11

(احزاب/ 33)

أمیرالمؤمنین (قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَضَّلَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ کَذَلِکَ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَقَدْ طَهَّرَنَا اللَّهُ مِنَ الْفَوَاحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ فَنَحْنُ عَلَی مِنْهَاجِ الْحَقِّ.

امام علی ( خداوند عزّوجلّ، ما اهل بیت را بر دیگران برتری داده است و چگونه این‌طور نباشد درحالی‌که خداوند عزّوجلّ در کتاب خود می‌فرماید: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا بنابراین خداوند گناهان ظاهری و باطنی را از ما زدوده است. و ما در مسیر حق می‌باشیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص158

بحار الأنوار، ج25، ص213/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص450

12

(احزاب/ 33)

السّجّاد (عَنْ سَهْلِ‌بْنِ‌سَعْد: وَ جَاءَ شَیْخٌ فَدَنَا مِنْ نِسَاءِ الْحُسَیْنِ (وَ عِیَالِهِ وَ هُمْ أُقِیمُوا عَلَی دَرَجِ بَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَتَلَکُمْ وَ أَهْلَکَکُمْ وَ أَرَاحَ الْبِلَادَ مِنْ رِجَالِکُمْ وَ أَمْکَنَ أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (مِنْکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (یَا شَیْخُ هَلْ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ عَرَفْتَ هَذِهِ الْآیَهًْ… إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قَالَ الشَّیْخُ قَدْ قَرَأْتُ ذَلِکَ قَالَ عَلِیٌّ (فَنَحْنُ أَهْلُ الْبَیْتِ الَّذِینَ خُصِّصْنَا بِآیَهًِْ الطَّهَارَهًِْ یَا شَیْخُ قَالَ فَبَقِیَ الشَّیْخُ سَاکِتاً نَادِماً عَلَی مَا تَکَلَّمَ بِهِ وَ قَالَ بِاللَّهِ إِنَّکُمْ هُمْ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (تَاللَّهِ إِنَّا لَنَحْنُ هُمْ مِنْ غَیْرِ شَکٍّ وَ حَقِّ جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ (إِنَّا لَنَحْنُ هُمْ فَبَکَی الشَّیْخُ وَ رَمَی عِمَامَتَهُ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدٍ (مِنْ جِنٍّ وَ إِنْسٍ ثُمَّ قَالَ هَلْ لِی مِنْ تَوْبَهًٍْ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ إِنْ تُبْتَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ مَعَنَا فَقَالَ أَنَا تَائِبٌ فَبَلَغَ یَزِیدَ‌بْنَ‌مُعَاوِیَهًَْ حَدِیثُ الشَّیْخِ فَأَمَرَ بِهِ فَقُتِلَ.

امام سجاد ( سهل‌بن‌سعد گوید: پیرمردی نزد زنان و خانواده‌ی امام حسین (که بر در مسجد ایستاده بودند آمد و گفت: «ستایش مخصوص خدایی است که شما را کشت و هلاک کرد و شهرها را از دست مردان شما راحت و یزید را بر شما مسلّط کرد». امام سجّاد (فرمود: «ای پیرمرد آیا قرآن خوانده‌ای»؟ گفت: «آری». فرمود: «این آیه را می‌دانی که خدا می‌فرماید: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا». گفت: «آری، من این آیه را خوانده‌ام». فرمود: «ای پیرمرد! ما همان اهل بیتی هستیم که خدا این آیه‌ی تطهیر را به ما اختصاص داده است». آن پیرمرد همچنان ساکت و از گفته‌ی خود نادم شد و گفت: «به خدا قسم که شما همان افراد می‌باشید»؟ امام سجاد (فرمود: «به خدا قسم که ما بدون شک همان اشخاص هستیم به حقّ جدّم رسول خدا (ما همان افراد می‌باشیم». آن پیرمرد پس از اینکه گریان شد؛ عمامه‌ی خود را از سر افکند و دست‌های خود را به طرف آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! من از جنّ و انسی که دشمن آل محمّد (باشند بیزارم»، سپس به امام سجاد (گفت: «آیا توبه‌ی من قبول است»؟ فرمود: «آری، اگر توبه کنی خدا می‌پذیرد و با ما خواهی بود». پیرمرد گفت: «توبه کردم»، وقتی این موضوع به گوش یزید رسید دستور داد آن پیرمرد را کشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص158

بحار الأنوار، ج45، ص129

کساء

1

(احزاب/ 33)

الرّسول (زَیْدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (قَال کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَهًَْ فَأُتِیَ بِحَرِیرَهًٍْ فَدَعَا عَلِیّاً وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (فَأَکَلُوا مِنْهَا ثُمَّ جَلَّلَ عَلَیْهِمْ کِسَاءً خَیْبَرِیّاً ثُمَّ قَالَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَهًَْ وَ أَنَا مَعَهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ أَنْتِ إِلَی خَیْر.ٍ

پیامبر ( رسول خدا (در خانه‌ی امّ‌سلمه بود که حریره‌ای آورده شد و رسول خدا (علی، فاطمه، حسن و حسین (را فرا خواند و آن‌ها از آن خوردند، سپس پوشش خیبری را بر آن‌ها انداخت. و فرمود: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا امّ‌سلمه عرض کرد: «ای رسول خدا (! آیا من، یکی از شما (اهل بیت) هستم»؟ حضرت پاسخ داد: «تو در مسیر خیر و نیکی هستی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص158

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص449/ شواهدالتنزیل، ج2، ص104/ البرهان/ الطرایف، ج1، ص124/ بحار الأنوار، ج35، ص217

اهل بیت در خانه‌ی فاطمه

1

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَن أَبِی‌جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (یَأْتِی بَابَ فَاطِمَهًَْ (کُلَّ سُحْرَهًٍْ فَیَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ الصَّلَاهًَْ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

پیامبر ( رسول خدا (هرگاه برای نماز صبح می‌رفت به در خانه‌ی فاطمه (می‌آمد و می‌فرمود: «سلام بر شما اهل بیت و رحمت خدا و برکات او نصیب شما باد، بشتابید به‌سوی نماز! خداوند شما را مورد رحمت خود قرار دهد! إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص160

بحار الأنوار، ج25، ص219/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص316/ نهج الحق، ص174/ فرات الکوفی، ص338

2

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ، قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ (فَاطِمَهًَْ (مِنْ عَلِیٍّ (أَتَاهُ أُنَاسٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالُوا إِنَّکَ زَوَّجْتَ عَلِیّاً (بِمَهْرٍ قَلِیلٍ! فَقَالَ: مَا أَنَا زَوَّجْتُ عَلِیّاً (وَ لَکِنَّ اللَّهَ زَوَّجَهُ لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ، فَصِرْتُ عِنْدَ سِدْرَهًِْ الْمُنْتَهَی، أَوْحَی اللَّهُ إِلَی السِّدْرَهًِْ: أَنِ انْثُرِی مَا عَلَیْکِ، فَنَثَرَتِ الدُّرَّ وَ الْجَوْهَرَ وَ الْمَرْجَانَ، فَابْتَدَرَ الْحُورُ الْعِینُ فَالْتَقَطْنَ، فَهُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ وَ یَتَفَاخَرْنَ بِهِ، وَ یَقُلْنَ: هَذَا مِنْ نِثَارِ فَاطِمَهًَْ بِنْتِ مُحَمَّدٍ (فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَهًُْ الزِّفَافِ، أُتِیَ النَّبِیُّ (بِبَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءِ، وَ ثَنَی عَلَیْهَا قَطِیفَهًًْ، وَ قَالَ لِفَاطِمَهًَْ (: ارْکَبِی. وَ أَمَرَ سَلْمَانَ أَنْ یَقُودَهَا؛ وَ النَّبِیُّ (یَسُوقُهَا، فَبَیْنَا هُمْ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ إِذْ سَمِعَ النَّبِیُّ (وَجْبَهًًْ، فَإِذَا هُوَ بِجَبْرَئِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ، وَ مِیکَائِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً، فَقَالَ النَّبِیُّ (: مَا أَهْبَطَکُمْ إِلَی الْأَرْضِ؟! قَالُوا: جِئْنَا نَزُفُ فَاطِمَهًَْ (إِلَی زَوْجِهَا عَلِیِّ ابْنِ أَبِی طَالِبٍ (فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ، وَ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَهًُْ، وَ کَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ (فَوَقَعَ التَّکْبِیرُ عَلَی الْعَرَائِسِ مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَهًِْ.

پیامبر ( جابربن‌عبداللَّه انصاری گوید: «هنگامی‌که رسول خدا (فاطمه زهرا (را حضرت علی (درآورد گروهی از قریش نزد پیغمبر خدا آمدند و گفتند: «تو فاطمه (را با مهریه‌ی اندکی به همسری علی (درآوردی»! آن حضرت فرمود: «من فاطمه (را به نکاح علی (در نیاوردم، بلکه آن شبی که مرا به معراج بردند سدرهًْ المنتهی ازدواج فاطمه (را انجام داد و به سدرهًْ المنتهی فرمود: «آنچه درّ و گوهر و مرجان داری برای فاطمه زهرا (نثار کن»، آنگاه حوریان بهشتی سبقت گرفتند و آن‌ها را جمع نمودند و فخریه کردند و گفتند: «این‌ها از نثارهای فاطمه زهرا (است». هنگامی‌که شب عروسی فاطمه زهرا (فرا رسید پیامبر (اسب خود به نام «شهباء» را آورد و قطیفه‌ای روی آن افکند و به فاطمه (فرمود که سوار شو. آنگاه به سلمان (دستور داد تا مهار آن را بکشد و خود آن حضرت آن استر را می‌راند، در بین راه بود که رسول خدا (صدایی شنید، ناگاه دید جبرئیل و میکائیل هرکدام با هفتادهزار ملک آمده‌اند، پیامبر خدا (به ایشان فرمود: «برای چه به زمین آمده‌اید»؟ گفتند: «ما آمده‌ایم فاطمه زهرا (را تا خانه‌ی علی (بدرقه کنیم پس جبرئیل تکبیر گفت و ملائکه تکبیر گفتند و رسول خدا (نیز تکبیر گفت) و از آن تاریخ، گفتن تکبیر در عروسی‌ها رایج گردید. …

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص160

دلایل الإمامهًْ، ص100

معنی إصطفاء و عترت

1

(احزاب/ 33)

الرّضا (عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ قَالَ: حَضَرَ الرِّضَا (مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِی مَجْلِسِهِ جَمَاعَهًٌْ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَ فَقَالَ الْمَأْمُونُ أَخْبِرُونِی عَنْ مَعْنَی هَذِهِ الْآیَهًِْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِذَلِکَ الْأُمَّهًَْ کُلَّهَا فَقَالَ الْمَأْمُونُ مَا تَقُولُ یَا أَبَا الْحَسَنِ (فَقَالَ الرِّضَا (لَا أَقُولُ کَمَا قَالُوا وَ لَکِنِّی أَقُولُ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِذَلِکَ الْعِتْرَهًَْ الطَّاهِرَهًَْ فَقَالَ الْمَأْمُونُ وَ کَیْفَ عَنَی الْعِتْرَهًَْ مِنْ دُونِ الْأُمَّهًِْ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا (إِنَّهُ لَوْ أَرَادَ الْأُمَّهًَْ لَکَانَتْ بِأَجْمَعِهَا فِی الْجَنَّهًِْ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ

مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ ثُمَّ جَمَعَهُمْ کُلَّهُمْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فِی‌ها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ الْآیَهًَْ فَصَارَتِ الْوِرَاثَهًُْ لِلْعِتْرَهًِْ الطَّاهِرَهًِْ لَا لِغَیْرِهِمْ فَقَالَ الْمَأْمُونُ مَنِ الْعِتْرَهًُْ الطَّاهِرَهًُْ فَقَالَ الرِّضَا (الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی أَلَا وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونِّی فِیهِمَا أَیُّهَا النَّاسُ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُم… قَالَتِ الْعُلَمَاءُ فَأَخْبِرْنَا هَلْ فَسَّرَ اللَّهُ تَعَالَی الِاصْطِفَاءَ فِی الْکِتَابِ فَقَالَ الرِّضَا (فَسَّرَ الِاصْطِفَاءَ فِی الظَّاهِرِ سِوَی الْبَاطِنِ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَوْطِناً وَ مَوْضِعاً فَأَوَّلُ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَنْذِرِ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ… و هذه منزلهًْ رفیعهًْ وَ هَذِهِ مَنْزِلَهًٌْ رَفِیعَهًٌْ وَ فَضْلٌ عَظِیمٌ وَ شَرَفٌ عَالٍ حِینَ عَنَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِذَلِکَ الْآلَ فَذَکَرَهُ لِرَسُولِ اللَّهِ (فَهَذِهِ وَاحِدَهًٌْ وَ الْآیَهًُْ الثَّانِیَهًُْ فِی الِاصْطِفَاءِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ هَذَا الْفَضْلُ الَّذِی لَا یَجْحَدُهُ أَحَدٌ مُعَانِدٌ أَصْلًا لِأَنَّهُ فَضْلٌ بَعْدَ طَهَارَهًٍْ تُنْتَظَر.

امام رضا ( ریّان‌بن‌صلت گوید: وقتی امام رضا (در مجلس مأمون که در آن گروهی از علمای عراق و خراسان گرد هم آمده بودند، حضور یافت، مأمون گفت: «مرا از معنی این آیه: سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده‌ی خود به میراث دادیم [امّا] از میان آن‌ها عدّه‌ای بر خود ستم کردند، و عدّه‌ای میانه‌رو بودند، و گروهی به اذن خدا در نیکی‌ها [از همه] پیشی گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است! . (فاطر/32) خبر دهید»! علماء گفتند: «منظور خداوند همه‌ی امّت است». مأمون گفت: «ای اباالحسن (تو چه می‌گویی»؟ امام رضا (فرمود: «آن‌گونه که آنان گفتند نمی‌گویم بلکه منظور خداوند تبارک‌وتعالی از این [برگزیدگان] عترت پاک [رسول خدا (] است». مأمون گفت: «چگونه منظور خداوند عترت است، نه بقیّه‌ی امّت»؟ امام رضا (فرمود: «اگر خداوند همه‌ی امّت را قصد کرده بود به خاطر سخن خداوند عزّوجلّ [امّا] از میان آن‌ها عدّه‌ای بر خود ستم کردند، و عدّه‌ای میانه‌رو بودند، و گروهی به اذن خدا در نیکی‌ها [از همه] پیشی گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است! . (فاطر/32)، همه‌ی امّت باید در بهشت باشند. سپس همه آنان را اهل بهشت قرار داده و او عزّوجلّ فرموده: [پاداش آنان] باغهای بهشتی است که در آن وارد می‌شوند درحالی‌که با دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته‌اند، و لباسشان در آنجا حریر است. (فاطر/33) پس وراثت مخصوص عترت پاک است نه دیگران». آنگاه امام رضا (فرمود: «آنان همان کسانی هستند که خداوند در قرآن توصیفشان کرده و فرموده: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً. و آنان همان کسانی هستند که رسول خدا (فرمود: «به‌درستی که من دو چیز گرانبها؛ کتاب خدا و عترتم اهل بیتم را میان شما به جای می‌گذارم. هیچ‌گاه از یکدیگر جدا نشوند تا اینکه در حوض [کوثر] بر من وارد شوند ببینید که پس از من با آن دو چطور برخورد می‌کنید. ای مردم! به آنان چیزی یاد ندهید، زیرا آنان از شما داناترند» … علما گفتند: «آیا خداوند متعال مسأله «اصطفاء (برگزیدن و انتخاب) را در قرآن تفسیر کرده است»؟ فرمود: «اصطفاء» جز در موارد باطن و تأویل در ظاهر قرآن در دوازده آیه تفسیر نموده است: نخستین آیه این فرمایش الهی است: و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن! . (شعراء/214) … و این مقامی است رفیع، و فضلی است عظیم، و شرافتی است والا و بلند مرتبه؛ آنگاه که خداوند عزیز و جلیل با این کلمه آن را مورد نظر قرار داد. و آیه‌ی دوّم در [تفسیر] اصطفاء و برگزیدن؛ این کلام الهی است: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً و این فضیلتی است که جز فرد معاند هیچ‌کس آن را انکار نمی‌کند، زیرا فضیلتی است روشن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص160

تحف العقول، ص425/ بحار الأنوار، ج25، ص223

2

(احزاب/ 33)

الرّضا (الرَّیَّانُ‌بْنُ‌الصَلْت عَنِ الرِّضَا (قَالَ الْمَأْمُونُ وَ مَنِ الْعِتْرَهًُْ الطَّاهِرَهًُْ فَقَالَ الرِّضَا (الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ انْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونِّی فِیهِمَا أَیُّهَا النَّاسُ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ إِلَی أَنْ قَالَ فَصَارَتْ وِرَاثَهًُْ الْکِتَابِ لِلْمُهْتَدِینَ دُونَ الْفَاسِقِینَ.

امام رضا ( ریّان‌بن‌صلت از امام رضا (روایت می‌کند که مامون از امام رضا (در مورد عترت طاهرین پرسید. امام رضا (فرمود: «آن‌ها کسانی هستند که خداوند ایشان را در قرآن اینگونه توصیف نمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً آنان کسانی هستند که رسول خدا (در شأن آن‌ها فرمود: «من در بین شما دو چیز گرانبها می‌گذارم کتاب خدا و عترت اهل بیت؛ و این دو از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند. ببینید که پس از من با آن دو چگونه برخورد می‌کنید. ای مردم! به آن‌ها چیزی یاد ندهید، زیرا آنان از شما داناترند تا اینکه آن حضرت فرمود: «میراث کتاب الهی مخصوص هدایت‌شوندگان است نه برای فاسقان».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص162

وسایل الشیعهًْ، ج27، ص188/ بحار الأنوار، ج25، ص220، فیه: «الی أن قال صارت… الی آخر» محذوف

کسانی به آنان اجازه‌ی دعوت به او را داده است

1

(احزاب/ 33)

الصّادق (عن أبی‌عمرو الزبیری عن ابی‌عبدالله (حدیث طویل یقول فیه (… ثُمَّ ذَکَرَ مَنْ أَذِنَ لَهُ فِی الدُّعَاءِ إِلَیْهِ بَعْدَهُ وَ بَعْدَ رَسُولِهِ (فِی کِتَابِهِ فَقَالَ وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ثُمَّ أَخْبَرَ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ مِمَّنْ هِیَ وَ أَنَّهَا مِنْ ذُرِّیَّهًِْ إِبْرَاهِیمَ (وَ مِنْ ذُرِّیَّهًِْ إِسْمَاعِیلَ (مِنْ سُکَّانِ الْحَرَمِ مِمَّنْ لَمْ یَعْبُدُوا غَیْرَ اللَّهِ

قَطُّ الَّذِینَ وَجَبَتْ لَهُمُ الدَّعْوَهًُْ دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (وَ إِسْمَاعِیلَ (مِنْ أَهْلِ الْمَسْجِدِ الَّذِینَ أَخْبَرَ عَنْهُمْ فِی کِتَابِهِ أَنَّهُ أَذْهَبَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً.

امام صادق ( ابوعمروزبیری گوید: از ابی‌عبدالله (حدیثی طولانی است که حضرت در آن می‌فرماید: … سپس کسانی را که پس از او و پس از پیامبرش به آنان اجازه‌ی دعوت به او را داده است، ذکر کرده و فرمود: باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آن‌ها همان رستگارانند. (آل عمران/104) سپس مشخّصات این امّت را بازگو کرد و اینکه از چه کسانی هستند. و اینکه این امّت از فرزندان ابراهیم (و نسل اسماعیل (یعنی از ساکنان حرمند و هیچ‌گاه کسی را غیر از خدا پرستش نکردند و دعوت یعنی دعوت ابراهیم و اسماعیل (که از اهل مسجدند، برای آنان واجب شده است. کسانی که در کتابش درباره‌ی آنان سخن گفت و تصریح کرد که ناپاکی و پلیدی را از آنان دور ساخته و به نیکی آنان را پاک گردانیده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص162

الکافی، ج5، ص17/ نورالثقلین

2

(احزاب/ 33)

الصّادق (عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (مَنْ آلُ مُحَمَّدٍ (قَالَ ذُرِّیَّتُهُ فَقُلْتُ مَنْ أَهْلُ بَیْتِهِ قَالَ الْأَئِمَّهًُْ الْأَوْصِیَاءُ فَقُلْتُ مَنْ عِتْرَتُهُ قَالَ أَصْحَابُ الْعَبَاءِ فَقُلْتُ مَنْ أُمَّتُهُ قَالَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ صَدَقُوا بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْمُتَمَسِّکُونَ بِالثَّقَلَیْنِ الَّذِینَ أُمِرُوا بِالتَّمَسُّکِ بِهِمَا کِتَابِ اللَّهِ وَ عِتْرَتِهِ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً وَ هُمَا الْخَلِیفَتَانِ عَلَی الْأُمَّهًِ.

امام صادق ( ابوبصیر گوید: به امام صادق (عرض کردم: «آل محمّد (چه کسانی هستند»؟ فرمود: «ذریه‌ی او». گفتم: «اهل بیتش چه کسانی هستند»؟ فرمود: «ائمّه (و اوصیاء»، گفتم: «عترتش چه کسانی هستند»؟ گفت: «اصحاب عباء»، گفتم: «امّتش چه کسانی هستند»؟ فرمود: «مؤمنانی که آنچه را از طرف خدای عزّوجلّ آورده تأیید و تصدیق نمودند و به ثقلین که خداوند متعال دستور تمسّک به آن‌ها را داده که آن دو کتاب خدا و عترت است. همان اهل بیتش که خدا پلیدی را از آن‌ها برده و به خوبی پاکشان کرده و آن دو خلیفه‌ی پس از رسول خدا بر امّت هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص164

بحار الأنوار، ج25، ص216/ نورالثقلین

سپاس خدایی را که پلیدی را از ما بُرد

1

(احزاب/ 33)

الرّضا (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَوْرَثَ أَهْلَ بَیْتِهِ مَوَارِیثَ النُّبُوَّهًِْ وَ اسْتَوْدَعَهُمُ الْعِلْمَ وَ الْحِکْمَهًَْ وَ جَعَلَهُمْ مَعْدِنَ الْإِمَامَهًِْ وَ الْخِلَافَهًِْ وَ أَوْجَبَ وَلَایَتَهُمْ وَ شَرَّفَ مَنْزِلَتَهُمْ فَأَمَرَ رَسُولَهُ (بِمَسْأَلَهًِْ أُمَّتِهِ مَوَدَّتَهُمْ إِذْ یَقُولُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَا وَصَفَهُمْ بِهِ مِنْ إِذْهَابِ الرِّجْسِ عَنْهُمْ وَ تَطْهِیرِهِ إِیَّاهُمْ فِی قَوْلِهِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

امام رضا ( سپاس خداوندی را که اهل بیت رسولش را مواریث نبوّت عطا فرمود [یعنی رهبری را ویژه‌ی آنان کرد] و علم و حکمت را نزد ایشان به ودیعت نهاد، و آنان را کانون امامت و رهبری و امارت بر مردم کرد و دوستی ایشان را بر همه واجب ساخت و محل و مقام آنان را بالا و والا قرار داد، و پیامبرش را امر کرد که از امّت مودّت و دوستی آنان را بخواهد؛ چنان‌که فرمود: بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم [اهل بیتم]». (شوری/23) و آنچه را که آن‌ها را بدان به دوری از پلیدی وصف کرد، و پاکی و پاکیزگی آنان در کلام خود معرّفی کرد که فرمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص164

بحار الأنوار، ج49، ص157/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص154

2

(احزاب/ 33)

الکاظم (صَلِ یَوْمَ الْمُبَاهَلَهًِْ مَا أَرَدْتَ مِنَ الصَّلَاهًِْ وَ کُلَّمَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ اسْتَغْفَرْتَ اللَّهَ تَعَالَی بِعَقِبِهِمَا سَبْعِینَ مَرَّهًًْ ثُمَّ تَقُومُ قَائِماً وَ تُومِی بِطَرْفِکَ فِی مَوْضِعِ سُجُودِکَ وَ تَقُولُ وَ أَنْتَ عَلَی غُسْلٍ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الْحَمْدُ لِلهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَرَّفَنِی مَا کُنْتُ بِهِ جَاهِلًا وَ لَوْ لَا تَعْرِیفُهُ إِیَّایَ لَکُنْتُ هَالِکاً إِذْ قَالَ وَ قَوْلُهُ الْحَقُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَبَیَّنَ لِیَ الْقَرَابَهًَْ فَقَالَ سُبْحَانَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَبَیَّنَ لِی أَهْلَ الْبَیْتِ بَعْدَ الْقَرَابَهًِْ وَ قَالَ تَعَالَی مُبَیِّناً عَنِ الصَّادِقِینَ الَّذِینَ أَمَرَنَا بِالْکَوْنِ مَعَهُمْ وَ الرَّدِّ إِلَیْهِمْ بِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ فَأَوْضَحَ عَنْهُمْ وَ أَبَانَ عَنْ صِفَتِهِمْ بِقَوْلِهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الْکاذِبِینَ فَلَکَ الشُّکْرُ یَا رَبِّ وَ لَکَ الْمَنُّ حَیْثُ هَدَیْتَنِی وَ أَرْشَدْتَنِی حَتَّی لَمْ یَخْفَ عَلَیَّ الْأَهْلُ وَ الْبَیْتُ وَ الْقَرَابَهًُْ فَعَرَّفْتَنِی نِسَاءَهُمْ وَ أَوْلَادَهُمْ وَ رِجَالَهُمْ.

امام کاظم ( در روز مباهله هرگونه خواستی نماز بخوان. و چون دو رکعت به‌جا آوردی هفتادمرتبه استغفار نما. سپس از جای خویش برخیز با چشم به محلّ سجده‌ات اشاره کن و درحالی‌که با غسل هستی این دعا را بخوان: حمد و سپاس مخصوص خداوند عالمیان است، ستایش مخصوص خدایی است که خالق آسمان‌ها و زمین است، حمد و ستایش خداوندی را که هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است مخصوص اوست؛ حمد و سپاس خدایی را که آسمان‌ها و زمین و نور و ظلمت را آفرید؛ حمد و ستایش خداوندی را که آنچه را نمی‌شناختم به من معرّّفی نمود و اگر پروردگار معرفت به این امور را به من نمی‌داد، نابود می‌شدم. خداوند فرمود درحالی‌که حق است: بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم [اهل بیتم]». (شوری/23) و خداوند برای من مصداق قرابت را بیان نمود که فرمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً و بعد از آن اهل بیت را برایم مشخص نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص164

البلدالأمین، ص265/ إقبال الأعمال، ص515

در زیارت و دعا

1

(احزاب/ 33)

الهادی (فی الزیارهًْ الجامعهًْ، عَصَمَکُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَ آمَنَکُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَ طَهَّرَکُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکُمْ تَطْهِیرا.

امام هادی ( در زیارت جامعهًْ خطاب به ائمّه (خداوند شما را از لغزش‌ها در امان داشت و شما را از فتنه‌ها حفظ کرد و از پلیدی نجاتتان داد و شما را پاک و طاهر قرار داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص166

بحار الأنوار، ج99، ص129/ نورالثقلین

قسم

1

(احزاب/ 33)

أمیرالمؤمنین (عن جابرالجعفی عن ابی‌جعفر (فی حدیث مع راس الیهود فیما یمتحن به الاوصیاء و ذکر الحدیث الی ان قال علی (أَرْفَقَ بِالْعِصَابَهًِْ الَّتِی وَصَفْتُ أَمْرَهُمْ وَ کانَ أَمْرُ اللهِ قَدَراً مَقْدُوراً وَ لَوْ لَمْ أَتَّقِ هَذِهِ الْحَالَهًَْ یَا أَخَا الْیَهُودِ ثُمَ طَلَبْتُ حَقِّی لَکُنْتُ أَوْلَی مِمَّنْ طَلَبَهُ لِعِلْمِ مَنْ مَضَی مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (وَ مَنْ بِحَضْرَتِکَ مِنْهُمْ بِأَنِّی کُنْتُ أَکْثَرَ عَدَداً وَ أَعَزَّ عَشِیرَهًًْ وَ أَمْنَعَ رِجَالًا وَ أَطْوَعَ أَمْراً وَ أَوْضَحَ حُجَّهًًْ وَ أَکْثَرَ فِی هَذَا الدِّینِ مَنَاقِبَ وَ آثَاراً لِسَوَابِقِی وَ قَرَابَتِی وَ وِرَاثَتِی فَضْلًا عَنِ اسْتِحْقَاقِی ذَلِکَ بِالْوَصِیَّهًِْ الَّتِی لَا مَخْرَجَ لِلْعِبَادِ مِنْهَا وَ الْبَیْعَهًُْ الْمُتَقَدِّمَهًُْ فِی أَعْنَاقِهِمْ مِمَّنْ تَنَاوَلَهَا وَ لَقَدْ قُبِضَ مُحَمَّدٌ (وَ إِنَّ وَلَایَهًَْ الْأُمَّهًِْ فِی یَدِهِ وَ فِی بَیْتِهِ لَا فِی یَدِ الْأُولَی {الَّذِینَ} تَنَاوَلُوهَا وَ لَا فِی بُیُوتِهَا وَ لِأَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً أَوْلَی بِالْأَمْرِ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ غَیْرِهِمْ فِی جَمِیعِ الْخِصَالِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَ لَیْسَ کَذَلِکَ قَالُوا بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (.

امام علی ( از امام باقر (روایت است که علی (در حدیثی با رئیس یهودیان پیرامون مواردی که خداوند، جانشینان پیامبر را با آن‌ها امتحان می‌کند سخن گفت. … علی (فرمود: دریافتم که باید جام غم نوشیده و آه بکشم و صبر پیشه سازم تا آنکه خداوند، گشایشی حاصل کند یا آنچه را که مطلوب من است، مقدّر سازد تا به بخت خود بیفزایم و با گروهی که حالتشان را توصیف نمودم، همراه شوم، و فرمان خدا روی حساب و برنامه‌ی دقیقی است! . (احزاب/38) و‌ای برادر یهودی! اگر از این اوضاع بیم نداشتم و حقّ خود (خلافت) را طلب می‌کردم، از کسی که آن را برای خود خواسته بود، شایسته‌تر بودم؛ زیرا آن دسته از اصحاب رسول خدا (که درگذشتند و آنانی که در حضور تو هستند، می‌دانند که تعداد من بیشتر، قبیله‌ی من شریف‌تر، مردان من شجاع‌تر و ثابت قدم‌تر و فرمانبردارتر، و حجّت و دلیل من آشکارتر، و فضایل و آثار من در این دین بیشتر بوده است و دلیل آن، سوابق من، نزدیکی و حقّ وراثت من از رسول خدا (می‌باشد. علاوه‌بر اینکه من، به خاطر وصیّت رسول خدا (که هیچ‌کس قادر به انکار آن نیست و به دلیل بیعتی که از پیش بر گردن کسانی بود که با من بیعت کرده بودند، مستحقّ خلافت بودم. محمّد (درگذشت و ولایت امّت در دستان او و در خانه‌ی او بود و نه دستان و خانه‌ی آنانی که به آن دست درازی کرده بودند و ولایت، خاصّ اهل بیت اوست که خداوند پلیدی و گناه را از آنان زدوده و آنان را مطهّر ساخته است و آنان پس از پیامبر (در خصوص ولایت امّت، شایسته‌تر از دیگران در تمام خصایص و ویژگی‌ها بودند. سپس علی (رو به اصحاب خود کرده و فرمود: «آیا این‌گونه نیست»؟ آنان پاسخ دادند: «آری، ای امیرالمؤمنین (».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص166

بحار الأنوار، ج28، ص176/ البرهان

2

(احزاب/ 33)

السّجّاد (عن الإحتجاج عن علی‌بن‌الحسین (حدیث طویل یقول فیه لبعض الشامیین فَهَلْ تَجِدُ لَنَا فِی سُورَهًِْ الْأَحْزَابِ حَقّاً خَاصَّهًًْ دُونَ الْمُسْلِمِینَ؟ فَقَالَ لَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (أَ مَا قَرَأْتَ هَذِهِ الْآیَهًَْ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا.

امام سجاد ( در کتاب احتجاج آمده است: امام سجّاد (در حدیثی طولانی که به بعضی از شامیان فرمود: «آیا در سوره‌ی احزاب برای ما حقّی نمی‌یابید که فقط مخصوص ما باشد و دیگر مسلمانان را شامل نمی‌شود»؟ جواب دادند: «نه». فرمود: «آیا این آیه‌ی شریفه را: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قرائت نکرده‌اید!؟ …»

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص166

الأحتجاج، ج2، ص307/ نورالثقلین

3

(احزاب/ 33)

الرّسول (إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ فَجَعَلَهُمْ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی وَ عَلِیّاً (فِی خَیْرِهِمَا قِسْماً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ ثُمَّ جَعَلَ الْقِسْمَیْنِ قَبَائِلَ فَجَعَلَنَا فِی خَیْرِهَا قَبِیلَهًًْ وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقاکُمْ ثُمَّ جَعَلَ القَبَائِلَ بُیُوتاً فَجَعَلَنَا فِی خَیْرِهَا بَیْتاً فِی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی اخْتَارَنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ اخْتَارَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (وَ اخْتَارَکِ فَأَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ (وَ عَلِیٌّ (سَیِّدُ الْعَرَبِ وَ أَنْتِ سَیِّدَهًُْ النِّسَاءِ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ الْمَهْدِیُّ یَمْلَأُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ عَنْ قَبْلِهِ جَوْراً.

پیامبر ( [در خطاب به فاطمه (:] خداوند مخلوقات را بر دو قسم آفرید و من و علی را در بین بهترین آن‌ها قرار داد؛ همانگونه که فرمود: و اصحاب یمین و خجستگان، چه اصحاب یمین و خجستگانی! . (واقعه/27) سپس قسم دوّم را قبایل متعدّد قرار داد و ما را در بهترین قبیله قرار داد همانگونه که فرمود: شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید [این‌ها ملاک امتیاز نیست]، گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست. (حجرات/13) سپس قبایل را به‌عنوان خانه‌هایی قرار داد و ما را در بهترین بیوت جای داد و فرمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً. سپس خداوند تعالی مرا از بین اهل بیتم برگزید و علی و حسن و حسین و فاطمه (را برگزید؛ بنابراین من سیّد اولاد آدم (هستم و علی (سیّد عرب و تو سیّده‌ی زنان و حسن و حسین (سیّد جوانان داخل بهشت می‌باشند و از ذرّیّه‌ی تو مهدی (خواهد بود زمین را پر از عدل خواهد نمود بعد از اینکه پر از ظلم شده باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص168

بحار الأنوار، ج22، ص502/ بحار الأنوار، ج40، ص66/ الأمالی للطوسی، ص606، فیه: «ذریتکما» بدل «ذرتیک»

4

(احزاب/ 33)

الرّسول (إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَأَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِی مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوب.

پیامبر ( إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً اکنون، من و اهل بیتم از لوث معصیت و گناه پاک هستیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص168

بحار الأنوار، ج16، ص120/ کشف الغمهًْ، ج1، ص13/ العمدهًْ، ص42/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص587

5

(احزاب/ 33)

الرّسول (قَالَ رَسُولُ اللهِ (اَنْشَدَکُمْ فِی أهْلِ بَیْتِی.

پیامبر ( شما را نسبت به اهل بیتم سوگند می‌دهم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص168

البرهان

6

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌حَیَّانَ قَالَ: انْطَلَقْتُ أَنَا وَ حُصَیْنُ‌بْنُ‌سیرهًْ {سُبْرَهًَْ} وَ عُمَرُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ إِلَی زَیْدِ‌بْنِ أَرْقَمَ فَلَمَّا جَلَسْنَا إِلَیْهِ قَالَ لَهُ حُصَیْنٌ لَقَدْ لَقِیتَ یَا زَیْدُ خَیْراً کَثِیراً رَأَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ (وَ سَمِعْتَ حَدِیثَهُ وَ غَزَوْتَ مَعَهُ وَ صَلَّیْتَ خَلْفَهُ لَقَدْ لَقِیتَ یَا زَیْدُ خَیْراً کَثِیراً حَدِّثْنَا یَا زَیْدُ بِمَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (قَالَ یَا ابْنَ أَخِی وَ اللَّهِ لَقَدْ کَبِرَتْ سِنِّی وَ قَدِمَ عَهْدِی وَ نَسِیتُ بَعْضَ الَّذِی کُنْتُ أَعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (فَمَا حَدَّثْتُکُمْ فَاقْبَلُوهُ وَ مَا لَا فَلَا تُکَلِّفُونِیهِ ثُمَّ قَال: قَامَ رَسُولُ اللَّهِ (یَوْماً فِینَا خَطِیباً بِمَاءٍ یُدْعَی خُمّاً بَیْنَ مَکَّهًَْ وَ الْمَدِینَهًِْ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ وَعَظَ ثُمَّ ذَکَرَ وَ قَالَ أَمَّا بَعْدُ أَلَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَنَا أ بَشَرٌ یُوشِکُ أَنْ یَأْتِیَنِی رَسُولُ رَبِّی فَأُجِیبَ وَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ ثَقَلَیْنِ أَوَّلُهُمَا کِتَابُ اللَّهِ فِیهِ الْهُدَی وَ النُّورُ فَخُذُوا بِکِتَابِ اللَّهِ وَ اسْتَمْسِکُوا بِهِ فَحَثَّ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ رَغَّبَ فِیهِ ثُمَّ قَالَ وَ أَهْلُ بَیْتِی أُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ فِی أَهْلِ بَیْتِی أُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ فِی أَهْلِ بَیْتِی أُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ فِی أَهْلِ بَیْتِی فَقَالَ لَهُ حُصَیْنٌ وَ مَنْ أَهْلُ بَیْتِهِ یَا زَیْدُ أَ لَیْسَ نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ لَکِنْ أَهْلُ بَیْتِهِ مَنْ حُرِّمَ عَلَیْهِ الصَّدَقَهًُْ بَعْدَه.

پیامبر ( یزیدبن‌حیان گفت: من با حصین‌بن‌سیره و عمربن‌مسلم به زیدبن‌ارقم رسیدیم. وقتی که نشستیم حصین به او گفت: «ای زید! تو ملاقات‌های با خیر و برکت زیادی با رسول خدا (داشته‌ای و سخنش را شنیده‌ای، با او به جنگ رفته‌ای و پشت سر او نماز خوانده‌ای و قطعاً دیدارهای پر برکتی داشته‌ای. ای زید! از آنچه از رسول خدا (شنیده‌ای با ما سخن بگو». زید گفت: «ای پسر برادرم! به خدا قسم سنّم زیاد شده است و دوره‌ام گذشته است، بعضی از چیزهایی را که با پیامبر بوده‌ام از یاد برده‌ام. بنابراین آنچه می‌گویم بپذیرید و مرا به زحمت نیندازید». سپس گفت: «روزی رسول خدا (در کنار آبی بین مکّه و مدینه که آن را «خم» می‌خواندند ایستاد و خطبه خواند. پس از حمد و ثنای خدا و موعظه فرمود: «اّما بعد؛ ای مردم! من بشری هستم که ممکن است فرستاده‌ی پروردگارم مرا ببرد و باید پاسخ دهم. من بین شما دو چیز گران‌بها می‌گذارم؛ اوّل آن دو کتاب خداست که در آن هدایت و نور است، پس آن را بگیرید و به آن چنگ زنید و به آن تشویق و ترغیب کنید. سپس فرمود: و اهل بیتم که خدا به اهل بیت من تذکّر داده است [سه بار تکرار فرمود]. حصین به او گفت: «ای زید! آیا زنانش از اهل بیت او هستند»؟ گفت: «زنانش از اهل بیت او هستند، ولی اهل بیت او همان کسانی هستند که بعد از او صدقه بر ایشان حرام شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص168

بحار الأنوار، ج23، ص115/ البرهان

ولایت برهان)

1

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ قَالَ أَبِی دَفَعَ النَّبِیُّ (الرَّایَهًَْ یَوْمَ خَیْبَرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَوْقَفَهُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ فَأَعْلَمَ النَّاسَ أَنَّهُ مَوْلَی کُلِ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَهًْ.

پیامبر ( عبدالرحمان‌بن‌ابولیلی گوید: رسول خدا (پرچم را در جنگ خیبر به دست علیّ‌بن‌ابی‌طالب (داد و خداوند به‌وسیله‌ی او خیبر را فتح نمود. همچنین رسول خدا (علی (را در روز غدیر خم، به فراز برد (ایستاند) و به مردم اعلام نمود که او مولای تمام مردان و زنان مؤمن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص170

بحار الأنوار، ج28، ص45/ البرهان

2

(احزاب/ 33)

الرّسول (عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ الْأَوْدِیِّ، أَنَّهُ ذُکِرَ عِنْدَهُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (فَقَالَ: إِنَ قَوْماً یَنَالُونَ مِنْهُ، أُولئِکَ هُمْ وَقُودُ النَّارِ، وَ لَقَدْ سَمِعْتُ عِدَّهًًْ مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (مِنْهُمْ حُذَیْفَهًُْ بْنُ الْیَمَانِ وَ کَعْبُ بْنُ عُجْرَهًَْ یَقُولُ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ: لَقَدْ أُعْطِیَ عَلِیٌّ مَا لَمْ یُعْطَهِ بَشَرٌ: هُوَ زَوْجُ فَاطِمَهًَْ سَیِّدَهًَْ نِسَاءِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، فَمَنْ رَأَی مِثْلَهَا أَوْ سَمِعَ أَنَّهُ تَزَوَّجَ بِمِثْلِهَا أَحَدٌ فِی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ هُوَ أَبُو الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، فَمَنْ لَهُ أَیُّهَا النَّاسُ مِثْلُهُمَا وَ رَسُولُ اللَّهِ (حَمُوهُ، وَ هُوَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ (فِی أَهْلِهِ وَ أَزْوَاجِهِ، وَ سُدَّتِ الْأَبْوَابُ الَّتِی فِی الْمَسْجِدِ کُلُّهَا غَیْرُ بَابِهِ، وَ هُوَ صَاحِبُ بَابِ خَیْبَرَ، وَ هُوَ صَاحِبُ الرَّایَهًِْ یَوْمَ خَیْبَرَ، وَ تَفَلَ رَسُولُ اللَّهِ (یَوْمَئِذٍ فِی عَیْنَیْهِ وَ هُوَ أَرْمَدُ، فَمَا اشْتَکَاهُمَا مِنْ بَعْدُ، وَ لَا وَجَدَ حَرّاً أَوْ بَرْداً بَعْدَ یَوْمِ ذَلِکَ. وَ هُوَ صَاحِبُ یَوْمِ غَدِیرِ خُمٍّ إِذْ نَوَّهَ رَسُولُ اللَّهِ (بِاسْمِهِ، وَ أَلْزَمَ أُمَّتَهُ وَلَایَتَهُ، وَ عَرَّفَهُمْ بِخَطَرِهِ، وَ بَیَّنَ لَهُمْ مَکَانَهُ، فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ، مَنْ أَوْلَی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (قَالَ: فَمَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ (مَوْلَاهُ، وَ هُوَ صَاحِبُ الْعَبَاءِ وَ مَنْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُ تَطْهِیراً، وَ هُوَ صَاحِبُ الطَّائِرِ حِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (: اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ یَأْکُلْ مَعِی فَجَاءَ عَلِیٌّ (فَأَکَلَ مَعَهُ. وَ هُوَ صَاحِبُ سُورَهًِْ بَرَاءَهًَْ حِینَ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (وَ قَدْ سَارَ أَبُو بَکْرٍ بِالسُّورَهًِْ، فَقَالَ لَهُ: یَا مُحَمَّدُ (إِنَّهُ لَا یُبَلِّغُهَا إِلَّا أَنْتَ أَوْ عَلِیٌّ (إِنَّهُ مِنْکَ وَ أَنْتَ مِنْهُ، وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (مِنْهُ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ. وَ هُوَ عَیْبَهًُْ عِلْمِ رَسُولِ اللَّهِ (وَ مَنْ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ (: أَنَا مَدِینَهًُْ الْعِلْمِ، وَ عَلِیٌّ (بَابُهَا، فَمَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْمَدِینَهًَْ مِنْ بَابِهَا کَمَا أَمَرَ اللَّهُ فَقَالَ: وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ هُوَ مُفَرِّجُ الْکَرْبِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (فِی الْحُرُوبِ، وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ (وَ صَدَّقَهُ وَ اتَّبَعَهُ، وَ

هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَلَّی، فَمَنْ أَعْظَمُ فِرْیَهًًْ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ (مِمَّنْ قَاسَ بِهِ أَحَداً أَوْ شَبَّهَ بِهِ بَشَراً.

پیامبر ( از عمروبن‌میمون اودی روایت است که نام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (نزد او برده شد و او گفت: «گروهی که به او آسیب و ضرری برسانند، هیزم آتش جهنّم می‌باشند. من از جمعی از اصحاب محمّد (از جمله حذیفهًْ‌بن‌یمان و کعب‌بن‌عُجره شنیدم که هرکدام از آنان می‌گفتند: «فضایلی به علی (عطا شده که به هیچ بشری عطا نشده است؛ چراکه او همسر فاطمه (سرور زنان پیشینیان و آیندگان است. چه کسی همسری به مانند فاطمه (دیده یا شنیده که مردی از پیشینیان یا آیندگان با مانند او ازدواج نموده است؟ علی (پدر حسن و حسین (سرور جوانان اهل بهشت چه گذشتگان و چه آیندگان آن‌ها است. سپس‌ای مردم! چه کسی، پسرانی مانند دو پسر او دارد؟ همچنین پدر زن علی (رسول خدا (است و او وصیّ و جانشین رسول خدا (در میان اهل و همسران رسول خدا (است. تمام درهای خانه‌هایی که به مسجدالحرام راه داشت به جز درب خانه‌ی علی (بسته شد. علی (صاحب درب خیبر و اوست که آن را گشود. همچنین او پرچمدار روز خیبر می‌باشد و او کسی است که رسول خدا (آن هنگام، آب دهان خود را به چشمان او که درد می‌کرد زد و او پس از آن از درد چشم شکایتی نکرد و بعد از آن روز، هیچ‌گونه گرما یا سرمایی در خود احساس نکرد. علی (صاحب روز غدیر خم است و رسول خدا (نام او را ذکر کرده و امّت خود را به ولایت او پایبند ساخته است و آنان را به اهمیّت و منزلت او آشنا کرده و فرموده است: «ای مردم! چه کسی شایسته‌تر از شما به شما است»؟ آن‌ها پاسخ دادند: «خدا و رسولش». رسول خدا (فرمود: «پس هرکه من مولای اویم، این علی (مولای اوست». همچنین علی (صاحب کِساء است و کسی است که خداوند، پلیدی و گناه را از او زدوده و او را مطهّر ساخته است. همچنین علی (صاحب آن اقبال است، هنگامی‌که رسول خدا (فرمود: «خدایا! آن آفریده را که از همه بیشتر دوست می‌داری نزد من‌آور تا با من غذا بخورد». پس علی (آمد و با رسول خدا (غذا خورد. همچنین علی (صاحب سوره‌ی برائت است. هنگامی‌که جبرئیل آن سوره را بر رسول خدا (نازل کرد، درحالی‌که رسول خدا (ابوبکر را به همراه آن سوره به‌سوی مشرکین مکّه فرستاده بود. پس جبرئیل به رسول خدا (گفت: «ای محمّد (! تنها تو یا علی (می‌توانید پیام این سوره را به مشرکان برسانید؛ چراکه علی (از تو و تو از او هستی». پس رسول خدا (در دوره‌ی حیات و پس از وفات خود، از علی (بود و علی (گنجینه‌ی علم پیامبر (بود و کسی بود که پیامبر (در مورد او فرمود: «من، شهر علم هستم و علی (دروازه آن است؛ پس هرکسی که خواهان دانش است باید از دروازه این شهر وارد شود. همچنان که خداوند به آن دستور داده و فرموده است: و از درِ خانه‌ها وارد شوید. (بقره/189) همچنین علی (کسی است که در جنگ‌ها ناراحتی و اندوه پیامبر (را می‌زدود و او، اوّلین کسی بود که به رسول خدا (ایمان آورد و او را تصدیق نموده و از او پیروی کرد و او، اوّلین کسی بود که نماز گزارد. پس چه بهتانی می‌تواند بر خداوند و رسول خدا (از این بزرگتر باشد که کسی شخصی را با علی (مقایسه کند و بشری را به او تشبیه کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص170

الإمالی، ص558/ البرهان

و کاملًا شما را پاک سازد

5 -1

(احزاب/ 33)

الصّادق (قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ طه أَیْ طَهَارَهًُْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (مِنَ الرِّجْسِ ثُمَّ قَرَأَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

امام صادق ( طه؛ یعنی طهارت اهل بیت (از ناپاکی‌ها. بعد این آیه را تلاوت فرمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص172

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص304/ بحار الأنوار، ج25، ص209/ العمدهًْ، ص37/ البرهان

5 -2

(احزاب/ 33)

الباقر (عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَالَ: لَیْسَ شَیْءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ الرِّجَالِ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ إِنَّ الْآیَهًَْ تَنْزِلُ أَوَّلُهَا فِی شَیْءٍ وَ أَوْسَطُهَا فِی شَیْءٍ وَ آخِرُهَا فِی شَیْءٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً مِنْ مِیلَادِ الْجَاهِلِیَّهًْ.

امام باقر ( زراره از امام باقر (روایت کرده است که فرمود: «هیچ‌چیز مانند تفسیر قرآن از دسترس عقول و اندیشه آدم‌ها دورتر نیست؛ زیرا ابتدای آیه‌ی قرآن در مورد چیزی و وسط آن در زمینه‌ی دیگر و آخر آن در مورد چیزی دیگر نازل می‌شود. سپس فرمود: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، از ولادت جاهلیّت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص172

بحار الأنوار، ج89، ص110/ العیاشی، ج1، ص17/ نورالثقلین

آیه وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللهِ وَ الْحِکْمَةِ إِنَّ اللهَ کانَ لَطیفاً خَبیراً [34]

آنچه را در خانه‌های شما از آیات خداوند و حکمت و دانش خوانده می‌شود یادآور شوید؛ خداوند به اسرار دقیق آگاه و داناست.

1

(احزاب/ 34)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ انْقَطَعَتْ مُخَاطَبَهًُْ نِسَاءِ النَّبِیِّ (وَ خَاطَبَ أهْلُ بَیْتِ رَسُولِ اللهِ (فَقَالَ: إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ثُمَّ عَطَفَ عَلِی نِسَاءِ النَّبِیِّ (فَقَالَ: وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فِی بُیُوتِکُنَ مِنْ آیاتِ اللهِ وَ الْحِکْمَةِ إِنَ اللهَ کانَ لَطِیفاً خَبِیراً ثُمَّ عَطَفَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ: إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَجْراً عَظِیماً.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( سپس مخاطب قرار دادن زنان پیامبر (در اینجا قطع شد و خداوند، اهل بیت پیامبر (را مخاطب قرار داد و فرمود: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا سپس آیه: وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَی فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللهَ کَانَ لَطِیفًا خَبِیرًا را بر آیه‌ی قبل از آیه‌ی تطهیر که مربوط به زنان پیامبر (بود عطف نمود. سپس خداوند آیه: إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا را بر آیه‌ی تطهیر که مربوط به آل محمّد (است، عطف می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص172

نورالثقلین

آیه إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرینَ اللهَ کَثیراً وَ الذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً [35]

به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع [فرمان خدا] و زنان مطیع [فرمان خدا]، مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان صابر و شکیبا و زنان صابرو شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق‌کننده و زنان انفاق‌کننده، مردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که [بسيار خدا را] یاد می‌کنند، خداوند برای همه‌ی آنان آمرزش و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.

به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان

1 -1

(احزاب/ 35)

الصّادق (إِنَ الْإِیمَانَ یُشَارِکُ الْإِسْلَامَ وَ لَا یُشَارِکُهُ الْإِسْلَامُ إِنَّ الْإِیمَانَ مَا وَقَرَ فِی الْقُلُوبِ وَ الْإِسْلَامَ مَا عَلَیْهِ الْمَنَاکِحُ وَ الْمَوَارِیثُ وَ حَقْنُ الدِّمَاءِ وَ الْإِیمَانَ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامَ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَان.

امام صادق ( ایمان‌آوردن فرد، شامل اسلام‌آوردن او نیز می‌شود. امّا اسلام‌آوردن او لزوماً به‌معنای ایمان‌آوردنش نیست. ایمان چیزی است که در قلب به وجود می‌آید. امّا اسلام امری است که نکاح و ارث فرد صحّت داشته باشد و جانش حفظ شود. ایمان، شامل اسلام نیز می‌شود، امّا اسلام، شامل ایمان نمی‌شود (مؤمن، مسلمان هست، امّا مسلمان لزوماً مؤمن نیست).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174

الکافی، ج2، ص26/ نورالثقلین

1 -2

(احزاب/ 35)

الصّادق (عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْإِیمَانُ أَوِ الْإِسْلَامُ فَإِنَّ مَنْ قِبَلَنَا یَقُولُونَ إِنَّ الْإِسْلَامَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِیمَانِ فَقَالَ الْإِیمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ قُلْتُ فَأَوْجِدْنِی ذَلِکَ قَالَ مَا تَقُولُ فِیمَنْ أَحْدَثَ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مُتَعَمِّداً قَالَ قُلْتُ یُضْرَبُ ضَرْباً شَدِیداً قَالَ أَصَبْتَ قَالَ فَمَا تَقُولُ فِیمَنْ أَحْدَثَ فِی الْکَعْبَهًِْ مُتَعَمِّداً قُلْتُ یُقْتَلُ قَالَ أَصَبْتَ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْکَعْبَهًَْ أَفْضَلُ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ أَنَّ الْکَعْبَهًَْ تَشْرَکُ الْمَسْجِدَ وَ الْمَسْجِدُ لَا یَشْرَکُ الْکَعْبَهًَْ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ.

امام صادق ( ابوالصبّاح‌کنانی گوید: به امام صادق (عرض کردم: «کدام برتر است، ایمان یا اسلام؟ افرادی از طرف ما می‌گویند اسلام برتر از ایمان است»، حضرت فرمود: «ایمان برتر از اسلام است» عرض کردم: «برایم مجسّم فرما». فرمود: «درباره‌ی کسی که عمداً در مسجدالحرام ادرار کند، چه می‌گویی»؟ عرض کردم: «باید او را به شدّت بزنند». فرمود: «درست گفتی، درباره‌ی کسی که عمداً در خود کعبه ادرار کند، چه می‌گویی»؟ عرض کردم: «باید او را بکشند». فرمود: «درست گفتی، آیا نمی‌بینی که کعبه برتر از مسجد است، و کعبه شریک مسجد است و مسجد شریک کعبه نیست، همچنین، ایمان شریک اسلام است و اسلام شریک ایمان نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174

الکافی، ج2، ص26/ نورالثقلین

1 -3

(احزاب/ 35)

الباقر (عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ: کَتَبْتُ مَعَ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (أَسْأَلُهُ عَنِ الْإِیمَانِ مَا هُوَ فَکَتَبَ إِلَیَّ مَعَ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ سَأَلْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ عَنِ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ فِی الْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ الْإِیمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَ هُوَ دَارٌ وَ کَذَلِکَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَ الْکُفْرُ دَارٌ فَقَدْ یَکُونُ الْعَبْدُ مُسْلِماً قَبْلَ أَنْ یَکُونَ مُؤْمِناً وَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ مُسْلِماً فَالْإِسْلَامُ قَبْلَ الْإِیمَان.

امام باقر ( عبدالرّحیم قصیر روایت می‌کند که من و عبدالملک نامه‌ای خدمت امام صادق (نوشتیم و در آن از معنای ایمان سؤال کردیم. حضرت در جواب ما نوشت: «از ایمان سؤال کردی، خدا رحمتت کند. ایمان اقرار به زبان، دلبستگی و عمل به اندام و جوارح است. اجزای ایمان به هم پیوسته‌اند و ایمان [چون] خانه‌ی دربسته‌ای است. همچنین اسلام و کفر نیز [مانند] خانه است، پس گاهی بنده‌ی خدا مسلمان است، ولی مؤمن نیست، ولی مؤمن نمی‌شود مگر بعد از مسلمان شدن. بنابراین اسلام قبل از ایمان و شرک اوست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174

الکافی، ج2، ص27

1 -4

(احزاب/ 35)

الرّسول (قَالَ الْبَلْخِیُّ: فَسَّرَ رَسُولُ اللهِ (الْمُسْلِمَ وَ الْمُؤْمِنَ بِقَوْلِهِ: الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ، وَ الْمُؤْمِنُ مَنْ آمَنَ جَارُهُ بَوَائِقَهُ، وَ مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ طَاوٍ.

پیامبر ( رسول خدا (مؤمن و مسلمان را اینگونه تفسیر نمود که مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان وی سالم باشند و مؤمن آن کسی است که همسایه‌اش از زحمات وی در امان باشد. و به من ایمان نیاورده است آنکه سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174/نورالثقلن.

مردانی که بسیار به یاد خدا هستند

2 -1

(احزاب/ 35)

الصّادق (مَنْ بَاتَ عَلَی تَسْبِیحِ فَاطِمَهًَْ (کَانَ مِنَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ الذَّاکِراتِ.

امام صادق ( هرکس با تسبیح فاطمه (شب را سپری کند، از زنان و مردانی خواهد بود که فراوان خدای را یاد می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174

وسایل الشیعهًْ، ج6، ص447/ بحار الأنوار، ج22، ص176/ بحار الأنوار، ج84، ص174/ نورالثقلین

2 -2

(احزاب/ 35)

الصّادق (عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (إِنَ الصَّوَاعِقَ لَا تُصِیبُ ذَاکِراً قُلْتُ وَ مَا الذَّاکِرُ قَالَ مَنْ قَرَأَ مِائَهًَْ آیَهًٍْ.

امام صادق ( بریدعجلی گوید: آن‌کس که خداوند را همیشه ذکر کند، دچار صاعقه نمی‌شود. پرسیدم: «مقصودتان از ذاکر و یادکننده‌ی خدا چیست»؟ فرمود: «آن‌کس که صد آیه‌ی قرآن را بخواند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص174

بحار الأنوار، ج56، ص385

2 -3

(احزاب/ 35)

الرّسول (إِذَا أَیْقَظَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ مِنَ اللَّیْلِ وَ صَلَّیَا کُتِبَا مِنَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ الذَّاکِراتِ.

پیامبر ( هرگاه مردی همسرش را در شب بیدار کند و باهم نماز بخوانند، از جمله‌ی ذاکرانی که خدا را بسیار یاد می‌کنند نوشته می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص176

بحار الأنوار، ج84، ص158/ نورالثقلین

2 -4

(احزاب/ 35)

الرّسول (عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلَهًٍْ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ وَ مَنْ قَرَأَ خَمْسِینَ آیَهًًْ کُتِبَ مِنَ الذَّاکِرِینَ وَ مَنْ قَرَأَ مِائَهًَْ آیَهًٍْ کُتِبَ مِنَ الْقَانِتِینَ وَ مَنْ قَرَأَ مِائَتَیْ آیَهًٍْ کُتِبَ مِنَ الْخَاشِعِین.

پیامبر ( کسی که ده آیه در یک شب بخواند، نامش جزء غافلین نوشته نخواهد شد، و هرکس که پنجاه آیه بخواند، از ذاکرین خواهد بود. و هرکس که صد آیه بخواند، از قانتین (فرمانبرداران) است. و هرکس که دویست آیه بخواند، جزء خاشعین نوشته می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص176

نورالثقلین

پاداش عظیمی

3 -1

(احزاب/ 35)

الصّادق (عَطِیَّهًَْ‌بْنِ‌نَجِیحِ بْنِ الْمُطَهَّرِ الرَّازِیِّ وَ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالا مَعا إِنَّ أَبَا عَبْدِ‌اللَّهِ جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ (کَتَبَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ (حِینَ حُمِلَ هُوَ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ یُعَزِّیهِ عَمَّا صَارَ إِلَیْهِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِلَی الْخَلَفِ الصَّالِحِ وَ الذُّرِّیَّهًِْ الطَّیِّبَهًِْ مِنْ وُلْدِ أَخِیهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ أَمَّا بَعْدُ فَلَئِنْ کُنْتَ قَدْ تَفَرَّدْتَ أَنْتَ وَ أَهْلُ بَیْتِکَ مِمَّنْ حُمِلَ مَعَکَ بِمَا أَصَابَکُمْ فَمَا انْفَرَدْتَ بِالْحُزْنِ وَ الْغَیْظِ وَ الْکَآبَهًِْ وَ أَلِیمِ وَجَعِ الْقَلْبِ دُونِی فَلَقَدْ نَالَنِی مِنْ ذَلِکَ مِنَ الْجَزَعِ وَ الْقَلَقِ وَ حَرِّ الْمُصِیبَهًِْ مِثْلُ مَا نَالَکَ وَ لَکِنْ رَجَعْتُ إِلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ بِهِ الْمُتَّقِینَ مِنَ الصَّبْرِ وَ حُسْنِ الْعَزَاءِ حِینَ یَقُول… وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ.

امام صادق ( عطیّهًْ‌بن‌نجیح‌بن مطهّر رازی و اسحاق‌بن‌عمّار گفتند: وقتی عبدالله‌بن حسن و خانواده‌اش را به زندان بردند و منصور آن‌ها را گرفت، امام صادق (جهت تسلیت از این پیشامد نامه‌ای برایش نوشت: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ؛ این نامه‌ای است برای بازمانده‌ی صالح و اولاد پاک امام حسن (از طرف پسر برادر و پسرعمویش جعفربن‌محمّد. بدان که اگر تو و خانواده‌ات مبتلا به این گرفتاری شدید، این حزن و اندوه و ناراحتی تنها برای تو نبوده و من نیز به همان اندازه که تو ناراحت و اندوهگین شده‌ای در جزع و ناراحتی هستم امّا من به دستور خداوند توجّه می‌کنم که پرهیزکاران را به صبر و تسلیت یافتن امر فرموده است، چنانچه در این آیه به پیامبر خود (می‌فرماید: … الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص176

مستدرک الوسایل، ج2، ص415/ بحار الأنوار، ج47، ص298/ إقبال الأعمال، ص579، فیه: «الغبطه» بدل «الغیظ» / مسکن الفؤاد، ص126

آیه وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبیناً [36]

هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی‌که خدا و پیامبرش فرمانی صادر کنند، اختیاری [در برابر فرمان خدا] در کار خود داشته باشد؛ و هرکس خدا و پیامبرش را نافرمانی کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است!

1

(احزاب/ 36)

الرّضا (عَن عَبْدِ الْعَزِیزِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَال: کُنَّا مَعَ الرِّضَا (بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی (فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِیهِ فَتَبَسَّمَ (ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِم… الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ لَا یُدَانِیهِ أَحَدٌ… فَأَیْنَ الِاخْتِیَارُ مِنْ هَذَا وَ أَیْنَ الْعُقُولُ عَنْ هَذَا وَ أَیْنَ یُوجَدُ مِثْلُ هَذَا أَ تَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِکَ یُوجَدُ فِی غَیْرِ آلِ الرَّسُولِ مُحَمَّدٍ (کَذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْأَبَاطِیلَ فَارْتَقَوْا مُرْتَقاً صَعْباً دَحْضاً تَزِلُّ عَنْهُ إِلَی الْحَضِیضِ أَقْدَامُهُمْ رَامُوا إِقَامَهًَْ الْإِمَامِ

بِعُقُولٍ حَائِرَهًٍْ بَائِرَهًٍْ نَاقِصَهًٍْ وَ آرَاءٍ مُضِلَّهًٍْ فَلَمْ یَزْدَادُوا مِنْهُ إِلَّا بُعْداً قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ وَ لَقَدْ رَامُوا صَعْباً وَ قَالُوا إِفْکاً وَ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِیداً وَ وَقَعُوا فِی الْحَیْرَهًِْ إِذْ تَرَکُوا الْإِمَامَ عَنْ بَصِیرَهًٍْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ کَانُوا مُسْتَبْصِرِینَ رَغِبُوا عَنِ اخْتِیَارِ اللَّهِ وَ اخْتِیَارِ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَی اخْتِیَارِهِمْ وَ الْقُرْآنُ یُنَادِیهِمْ وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ سُبْحانَ اللهِ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ…

امام رضا ( عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: در مرو همراه امام رضا (بودیم. در آغاز ورودمان، در روز جمعه در مسجد جامع شهر گرد آمدیم و سخن از امامت و کثرت اختلاف مردم درباره‌ی آن به میان آمد. پس بر سرورم امام رضا (وارد شده و او را از این امر آگاه کردم. امام (لبخندی زد و آنگاه فرمود: «ای عبدالعزیز! مردم را در نادانی و جهل نگاه داشته‌اند و از دینشان منحرف کرده‌اند. … امام یگانه‌ی زمانه خویش است، کسی به منزلت او نمی‌رسد… چگونه می‌توان چنین شخصی را انتخاب کرد و با کدام عقل و اینکه نظیر او در کجا یافت می‌شود؟! آیا گمان می‌برید که چنین شخصی را می‌توانید در غیر خاندان محمّد (پیدا کنید؟ به خدا سوگند که تمام وجودشان، آن‌ها را تکذیب می‌کند و اباطیل، آن‌ها را دچار آرزوهای دست‌نیافتنی کرده است، از این‌رو قصد کرده‌اند که از دیواری صاف و لغزنده بالا روند. دیواری که آنان را به حضیض ذلّت فرو می‌کشاند. در انتخاب امام بر عقل ناقص و تهی خود تکیه کرده‌اند و با آرای گمراه خود درپی دستیابی به وی بودند، لیکن چیزی جز دورترشدن از امام نصیبشان نشد. خدا آن‌ها را بکشد! که دروغ گفته و افترا بستند و از راه حق و صراط مستقیم منحرف شدند و دچار حیرت و سرگردانی گشتند وآنگاه که آگاهانه امام را رها کردند و شیطان اعمالشان را برای آنان آراسته بود، ازاین‌رو آنان را از راه [خدا] بازداشت درحالی‌که بینا بودند. (عنکبوت/38) شیطان، اعمال آن‌ها را برایشان آراست و از گام‌نهادن در راه درست باز داشت. آن‌ها آگاهانه از کسی که خدا و رسولش برگزیده بودند، روی برتافتند تا اینکه مخاطب قرآن واقع شدند که: پروردگار تو هرچه بخواهد می‌آفریند، و هرچه بخواهد برمی‌گزیند آنان [در برابر او] اختیاری ندارند. خداوند منزّه است، و از همتایانی که برای او قائل می‌شوند برتر است! (قصص/68) وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص176

الکافی، ج1، ص201/ بحار الأنوار، ج25، ص124/ الاحتجاج، ج2، ص435/ الأمالی للصدوق، ص677/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص220/ نورالثقلین

2

(احزاب/ 36)

الباقر (فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (خَطَبَ عَلَی زَیْدِ‌بْنِ‌حَارِثَهًَْ زَیْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ الْأَسَدِیَّهًَْ مِنْ بَنِی أَسَدِ‌بْنِ‌خُزَیْمَهًَْ وَ هِیَ بِنْتُ عَمَّهًِْ النَّبِیِّ (فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (حَتَّی أُوَامِرَ نَفْسِی فَأَنْظُرَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ الْآیَهًَْ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (أَمْرِی بِیَدِکَ فَزَوَّجَهَا إِیَّاهُ فَمَکَثَتْ عِنْدَ زَیْدٍ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّهُمَا تَشَاجَرَا فِی شَیْءٍ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَنَظَرَ إِلَیْهَا النَّبِیُّ (فَأَعْجَبَتْهُ فَقَالَ زَیْدٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (تَأْذَنُ لِی فِی طَلَاقِهَا فَإِنَّ فِیهَا کِبْراً وَ إِنَّهَا لَتُؤْذِینِی بِلِسَانِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (اتَّقِ اللَّهَ وَ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ أَحْسِنْ إِلَیْهَا ثُمَّ إِنَّ زَیْداً طَلَّقَهَا وَ انْقَضَتْ عِدَّتُهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ نِکَاحَهَا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها.

امام باقر ( در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (پیرامون تفسیر آیه‌ی وَ مَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ فرمود: «ماجرا از این قرار بود که رسول خدا (از زینب بنت جحش اَسَدیّه که از قبیله‌ی بنی‌اسدبن‌خُزَیمه و دختر عمه‌اش بود، برای زیدبن‌حارثه خواستگاری کرد. زینب گفت: «ای رسول خدا (! باید فکر کنم و تصمیم بگیرم». دراین‌هنگام بود که خداوند آیه: وَ مَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَن یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِینًا را نازل فرمود: بنابراین زینب گفت: «ای رسول خدا (! اختیار من دست شماست». و رسول خدا (زینب را به ازدواج زید در آورد. زینب در مدّت زمانی که خداوند اراده فرموده بود، با زید زندگی می‌کرد، سپس آن دو بر سر چیزی با یکدیگر مشاجره نموده و برای حلّ مشکل نزد رسول خدا (رفتند. رسول خدا (نگاهی به زینب انداخت و از او خوشش آمد. زید عرض کرد: «به من اجازه دهید تا او را طلاق دهم؛ چراکه او خودخواه است و با زخم زبان‌های خود مرا آزار می‌دهد». رسول خدا (پاسخ داد: «تقوای خدا را پیشه کن و همسر خود را نگاه دار و به او نیکی کن». سپس زید زینب را طلاق داد و عدّه‌ی زینب به‌سر آمد و خداوند دستور نکاح زینب با رسول خدا (را نازل کرده و فرمود: هنگامی‌که زید نیازش را از آن زن به سرآورد [و از او جدا شد]، ما او را به همسری تو درآوردیم. (احزاب/37)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص178

القمی، ج2، ص194/ بحار الأنوار، ج22، ص218/ نورالثقلین/ البرهان

3

(احزاب/ 36)

الرّسول (قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: مَنْ لَمْ یَرْضَ بِقَضَائِی وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَدَرِی فَلْیَلْتَمِسْ إِلَهاً غَیْرِی.

پیامبر ( خدای عزّوجلّ فرمود: «کسی که به قضاء من راضی نباشد و به قدر من ایمان نیاورد خدایی را غیر از من طلب کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص178

مختصر البصایر، ص360/ نورالثقلین

4

(احزاب/ 36)

الرّسول (فِی کُلِ قَضَاءِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خِیَرَهًٌْ لِلْمُؤْمِن.

پیامبر ( برای مؤمن در هرکدام از قضاهای خداوند خیری است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص178

بحار الأنوار، ج68، ص139/ نورالثقلین

5

(احزاب/ 36)

الرّسول (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَنْ آبَائِهِ قَالَ: ضَحِکَ رَسُولُ اللَّهِ (ذَاتَ یَوْمٍ حَتَّی بَدَتْ نَوَاجِذُهُ ثُمَ قَالَ أَ لَا تَسْأَلُونِّی مِمَّ ضَحِکْتُ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ عَجِبْتُ لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ قَضَاءٍ یَقْضِیهِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ إِلَّا کَانَ خَیْراً لَهُ فِی عَاقِبَهًِْ أَمْرِهِ.

پیامبر ( امام صادق (از پدران بزرگوار خود نقل می‌کند که فرمود: «روزی پیامبر اکرم (خندید، به‌طوری که دندان‌های مبارکش نمایان شد. بعد فرمود: «آیا علت خنده‌ی مرا نمی‌پرسید»؟ عرض کردند: «چرا، ای رسول خدا (! فرمود: «خوشحالم از اینکه هرگونه قضایی که خداوند برای فرد مسلمان داشته باشد، در نهایت خیر و سعادت او در آن است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص178

بحار الأنوار، ج68، ص141/ نورالثقلین

6

(احزاب/ 36)

أمیرالمؤمنین (عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (لِرَجُلٍ إِنْ کُنْتَ لَا تُطِیعُ خَالِقَکَ فَلَا تَأْکُلْ رِزْقَهُ وَ إِنْ کُنْتَ وَالَیْتَ عَدُوَّهُ فَاخْرُجْ عَنْ مِلْکِهِ وَ إِنْ کُنْتَ غَیْرَ قَانِعٍ بِقَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ فَاطْلُبْ رَبّاً سِوَاه.

امام علی ( امیرالمؤمنین (به مردی فرمود: «که اگر می‌خواهی چنان باشی که از پروردگارت فرمان نبری، روزی او را نخور! و اگر می‌خواهی چنان باشی که دشمنش را دوست داشته باشی از مملکت او بیرون برو و اگر نمی‌خواهی به قضاء و قدرش قانع باشی، پروردگاری غیر از او را طلب کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص180

التوحید، ص372/ نورالثقلین؛ «برضاه» بدل «بقضایه»

7

(احزاب/ 36)

الهادی (رِسَالَتُهُ (فِی الرَّدِّ عَلَی أهْلِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ إثْبَاتِ الْعَدْلِ وَ الْمَنْزِلَهًِْ بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْنِ، مِنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (سَلامٌ عَلَیْکُمْ وَ عَلی مَنِ اتَّبَعَ الْهُدی وَ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ فَإِنَّهُ وَرَدَ عَلَیَ کِتَابُکُمْ وَ فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتُمْ مِنِ اخْتِلَافِکُمْ فِی دِینِکُمْ وَ خَوْضِکُمْ فِی الْقَدَرِ وَ مَقَالَهًِْ مَنْ یَقُولُ مِنْکُمْ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ یَقُولُ بِالتَّفْوِیض… نَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَهًَْ تَعَبُّدِهِمْ بِهَا فَأَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ بِمَا أَرَادَ فَقَبِلَ مِنْهُمُ اتِّبَاعَ أَمْرِهِ وَ رَضِیَ بِذَلِکَ لَهُمْ وَ نَهَاهُمْ عَنْ مَعْصِیَتِهِ وَ ذَمَّ مَنْ عَصَاهُ وَ عَاقَبَهُ عَلَیْهَا وَ لِلَّهِ الْخِیَرَهًُْ فِی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ یَخْتَارُ مَا یُرِیدُ وَ یَأْمُرُ بِهِ وَ یَنْهَی عَمَّا یَکْرَهُ وَ یُعَاقِبُ عَلَیْهِ بِالاسْتِطَاعَهًِْ الَّتِی مَلَّکَهَا عِبَادَهُ لِاتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ اجْتِنَابِ مَعَاصِیهِ لِأَنَّهُ ظَاهِرُ الْعَدْلِ وَ النَّصَفَهًِْ وَ الْحِکْمَهًِْ الْبَالِغَهًِْ بَالَغَ الْحُجَّهًَْ بِالْإِعْذَارِ وَ الْإِنْذَارِ وَ إِلَیْهِ الصَّفْوَهًُْ یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَشَاءُ لِتَبْلِیغِ رِسَالَتِهِ وَ احْتِجَاجِهِ عَلَی عِبَادِهِ اصْطَفَی مُحَمَّداً (وَ بَعَثَهُ بِرِسَالاتِهِ إِلَی خَلْقِهِ فَقَالَ مَنْ قَالَ مِنْ کُفَّارِ قَوْمِهِ حَسَداً وَ اسْتِکْبَاراً لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ یَعْنِی بِذَلِکَ أُمَیَّهًَْ بْنَ أَبِی الصَّلْتِ وَ أَبَا مَسْعُودٍ الثَّقَفِیَ فَأَبْطَلَ اللَّهُ اخْتِیَارَهُمْ وَ لَمْ یُجِزْ لَهُمْ آرَاءَهُمْ حَیْثُ یَقُول أَ‌هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاهًِْ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ وَ لِذَلِکَ اخْتَارَ مِنَ الْأُمُورِ مَا أَحَبَّ وَ نَهَی عَمَّا کَرِهَ فَمَنْ أَطَاعَهُ أَثَابَهُ وَ مَنْ عَصَاهُ عَاقَبَهُ وَ لَوْ فَوَّضَ اخْتِیَارَ أَمْرِهِ إِلَی عِبَادِهِ لَأَجَازَ لِقُرَیْشٍ اخْتِیَارَ أُمَیَّهًَْ بْنِ أَبِی الصَّلْتِ وَ أَبِی مَسْعُودٍ الثَّقَفِیِّ إِذْ کَانَا عِنْدَهُمْ أَفْضَلَ مِنْ مُحَمَّدٍ (فَلَمَّا أَدَّبَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ بِقَوْلِهِ وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ فَلَمْ یُجِزْ لَهُمُ الِاخْتِیَارَ بِأَهْوَائِهِمْ وَ لَمْ یَقْبَلْ مِنْهُمْ إِلَّا اتِّبَاعَ أَمْرِهِ وَ اجْتِنَابَ نَهْیِهِ عَلَی یَدَیْ مَنِ اصْطَفَاهُ فَمَنْ أَطَاعَهُ رَشَدَ وَ مَنْ عَصَاهُ ضَلَّ وَ غَوَی وَ لَزِمَتْهُ الْحُجَّهًُْ بِمَا مَلَّکَهُ مِنَ الِاسْتِطَاعَهًِْ لِاتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ اجْتِنَابِ نَهْیِهِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ حَرَمَهُ ثَوَابَهُ وَ أَنْزَلَ بِهِ عِقَابَهُ وَ هَذَا الْقَوْلُ بَیْنَ الْقَوْلَیْنِ لَیْسَ بِجَبْرٍ وَ لَا تَفْوِیضٍ.

امام هادی ( نامه‌ی امام هادی (در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض و اثبات عدل و معنی جایگاه و مرتبه میان جبر و تفویض: از علی‌بن‌محمّد (: سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما و تمام افرادی که پیرو هدایتند باد! نامه‌ی شما به دستم رسید و از نوشته‌هایتان دریافتم که در عقیده‌ی خود دچار اختلاف گشته و در بحث «قدر» مشکل دارید و برخی از شما قائل به جبر و جمعی معتقد به تفویض گشته‌اند. ما می‌گوییم خداوند عزّوجلّ خلق را به قدرتش آفریده، تواناییِ اطاعتشان داده، سپس به اراده‌ی خود امر و نهیشان کرده، اطاعت فرمان را از آن‌ها پذیرفته و پسندیده، از نافرمانی منعشان کرده، معصیت‌کاران را نکوهش فرموده، و کیفر داده. اختیار امر و نهی با اوست، هرچه را بخواهد بگزیند و به آن امر کند، هرچه را نخواهد، نهی کند و مجازات دهد، زیرا به بندگان قدرت متابعت امر و اجتناب گناه عطا کرده، که عدل و انصاف و حکمت بالغه‌ی او آشکار است، حجّت‌ها [ی مردم] را با برطرف‌کردن عذرها و بیم‌دادن رفع می‌کند، انتخاب پیامبران (با اوست، هریک از برگزیدگان خلقش را بخواهد، برای تبلیغ رسالت و احتجاج بر آن‌ها می‌گزیند، محمّد (را برگزید، و با رسالت‌های خود به‌سوی خلق فرستاد، برخی از کفّار قبیله‌اش از حسد و تکبّر گفتند: چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندی] از این دو شهر (مکّه و طایف) ناز ل نشده است؟ . (زخرف/31) منظورشان امیّهًْ‌بن‌ابی الصلت (بزرگ مکّه) و ابومسعود ثقفی (بزرگ طایف) بود، خداوند انتخاب آن‌ها را بیهوده شمرد و نظرشان را هم تأیید نکرد، و فرمود: آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند؟! ما معیشت آن‌ها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم و بعضی را بر بعضی برتری دادیم تا یکدیگر را مسخر کرده [و با هم تعاون نمایند] و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری می‌کنند بهتر است! . (زخرف/32) از این‌رو هرچه را می‌خواست برگزید، و هرچه را نمی‌خواست منع می‌کرد هرکه از او (خدا) اطاعت کند، به او پاداش می‌دهد و هرکه معصیت کند او را عذاب می‌نماید، اگر اختیار امر را به دست بندگان سپرده بود، رأی قریش را که امیّهًْ‌بن‌ابی‌الصلت و ابومسعود ثقفی را انتخاب کرده بودند، تأیید می‌کرد که آن‌ها در نظرشان (قریش) از محمّد (افضل بودند. آنگاه خداوند مؤمنان را با این آیه: وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِم به آن‌ها اجازه نداد که به میل خود انتخابی کنند و جز پیروی اوامر و اجتناب از نواهی که به‌وسیله‌ی پیغمبر (اعلام می‌شود از آنان نپذیرفت، پس هرکه فرمان برد نجات پیدا می‌کند، و هرکه نافرمانی کند به گمراهی و نادانی مبتلا می‌شود، و به علّت تمکّن از پیروی امر و اجتناب نهی، حجت بر او تمام است و از این رو خداوند از ثواب محرومش می‌سازد و عذاب را بر او نازل می‌کند. این مذهب که حدّ وسط آن دو عقیده است، نه جبر است و نه تفویض».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص180

تحف العقول، ص464

آیه وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفی فی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها لِکَیْ لا یَکُونَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ حَرَجٌ فی أَزْواجِ أَدْعِیائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ کانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولاً [37]

[به خاطر بياور] زمانی را که به آن کس که خداوند به او نعمت داده بود و تو نیز به او نعمت داده بودی [به فرزند خوانده‌ات «زيد»] می‌گفتی: «همسرت را برای خود نگاه دار و از خدا بپرهیز». و در دل خود چیزی را پنهان می‌داشتی که خداوند آن را آشکار می‌کند؛ و از مردم می‌ترسیدی درحالی‌که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی. هنگامی‌که زید نیازش را از آن زن به سر آورد [و از او جدا شد]، ما او را به همسری تو در آوردیم تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده‌هایشان هنگامی که از آن‌ها بی‌نیاز شدند [و آن‌ها را طلاق دادند] نباشد؛ و فرمان خدا انجام شدنی است [و سنّت غلط تحريم اين زنان بايد شكسته شود].

1

(احزاب/ 37)

الصّادق (کَانَ سَبَبَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (لَمَّا تَزَوَّجَ بِخَدِیجَهًَْ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ خَرَجَ إِلَی سُوقِ عُکَاظٍ فِی تِجَارَهًٍْ لَهَا وَ رَأَی زَیْداً یُبَاعُ وَ رَآهُ غُلَاماً کَیِّساً حَصِیفاً فَاشْتَرَاهُ فَلَمَّا نُبِّئَ رَسُولُ اللَّهِ (دَعَاهُ إِلَی الْإِسْلَامِ فَأَسْلَمَ فَکَانَ یُدْعَی زَیْدٌ مَوْلَی مُحَمَّدٍ (فَلَمَّا بَلَغَ حَارِثَهًَْ‌بْنَ‌شَرَاحِیلَ الْکَلْبِیَّ خَبَرُ زَیْدٍ قَدِمَ مَکَّهًَْ وَ کَانَ رَجُلًا جَلِیلًا فَأَتَی أَبَاطَالِبٍ فَقَالَ یَا أَبَاطَالِبٍ إِنَّ ابْنِی وَقَعَ عَلَیْهِ السَّبْیُ وَ بَلَغَنِی أَنَّهُ صَارَ لِابْنِ أَخِیکَ تَسْأَلُهُ إِمَّا أَنْ یَبِیعَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُفَادِیَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُعْتِقَهُ فَکَلَّمَ أَبُوطَالِبٍ رَسُولَ اللَّهِ (فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (هُوَ حُرٌّ فَلْیَذْهَبْ حَیْثُ شَاءَ فَقَامَ حَارِثَهًُْ فَأَخَذَ بِیَدِ زَیْدٍ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ الْحَقْ بِشَرَفِکَ وَ حَسَبِکَ فَقَالَ زَیْدٌ لَسْتُ أُفَارِقُ رَسُولَ اللَّهِ (أَبَداً فَقَالَ لَهُ أَبُوهُ فَتَدَعُ حَسَبَکَ وَ نَسَبَکَ وَ تَکُونُ عَبْداً لِقُرَیْشٍ فَقَالَ زَیْدٌ لَسْتُ أُفَارِقُ رَسُولَ اللَّهِ (مَا دُمْتُ حَیّاً فَغَضِبَ أَبُوهُ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ بَرِئْتُ مِنْهُ وَ لَیْسَ هُوَ ابْنِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (اشْهَدُوا أَنَّ زَیْداً ابْنِی أَرِثُهُ وَ یَرِثُنِی وَ کَانَ یُدْعَی زَیْدَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (یُحِبُّهُ وَ سَمَّاهُ زَیْدَ الْحُبِّ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ (إِلَی الْمَدِینَهًِْ زَوَّجَهُ زَیْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ وَ أَبْطَأَ عَنْهُ یَوْماً فَأَتَی رَسُولُ اللَّهِ (مَنْزِلَهُ یَسْأَلُ عَنْهُ فَإِذَا زَیْنَبُ جَالِسَهًٌْ وَسَطَ حُجْرَتِهَا تَسْحَقُ طِیباً بِفِهْرٍ لَهَا فَدَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (الْبَابَ فَنَظَرَ إِلَیْهَا وَ کَانَتْ جَمِیلَهًًْ حَسَنَهًًْ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ خَالِقِ النُّورِ وَ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ ثُمَّ رَجَعَ (إِلَی مَنْزِلِهِ وَ وَقَعَتْ زَیْنَبُ فِی قَلْبِهِ وُقُوعاً عَجِیباً وَ جَاءَ زَیْدٌ إِلَی مَنْزِلِهِ فَأَخْبَرَتْهُ زَیْنَبُ بِمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (فَقَالَ لَهَا زَیْدٌ هَلْ لَکِ أَنْ أُطَلِّقَکِ حَتَّی یَتَزَوَّجَکِ رَسُولُ اللَّهِ (فَعَلَّکِ قَدْ وَقَعْتِ فِی قَلْبِهِ فَقَالَتْ أَخْشَی أَنْ تُطَلِّقَنِی وَ لَا یَتَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ (فَجَاءَ زَیْدٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَخْبَرَتْنِی زَیْنَبُ بِکَذَا وَ کَذَا فَهَلْ لَکَ أَنْ أُطَلِّقَهَا حَتَّی تَتَزَوَّجَهَا فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (لَا

اذْهَبْ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ ثُمَّ حَکَی اللَّهُ فَقَالَ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها إِلَی قَوْلِهِ وَ کانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا فَزَوَّجَهُ اللَّهُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ یُحَرِّمُ عَلَیْنَا نِسَاءَنَا وَ یَتَزَوَّجُ امْرَأَهًَْ ابْنِهِ زَیْدٍ.

امام صادق ( شأن نزول این آیه، این است که وقتی رسول خدا (با خدیجه دختر خویلد ازدواج کرد، از سوی خدیجه برای تجارت عازم بازار عُکاظ شد و در آنجا مشاهده کرد که زید در معرض فروش گذاشته شده است و او را غلام زیرک و نیک اندیشی یافت و خرید. هنگامی که پیامبر (به نبوّت رسید، زید را به اسلام فراخواند و زید، اسلام آورد و مردم او را بنده‌ی محمّد (صدا می‌زدند. چون حارثهًْ‌بن‌شراحیل کلبی که مرد شریفی بود از وجود پسرش زید باخبر شد به مکّه و نزد ابوطالب (آمده و گفت: «ای ابوطالب! چندی پیش پسرم اسیر شده و به من خبر رسیده که او الان، بنده‌ی برادرزاده‌ی توست. من از او می‌خواهم که یا زید را به من بفروشد یا فدیه‌ی او را بپذیرد و یا اینکه او را آزاد سازد». ابوطالب (این مطلب را با رسول خدا (در میان گذاشت. رسول خدا (فرمود: «زید آزاد است که به هرکجا که بخواهد برود». حارثه برخاست و دست زید را گرفته و به او گفت: «ای پسرکم! به شرافت و نسب خویش ملحق شو». زید گفت: «هرگز از رسول خدا (جدا نمی‌شوم». پدرش به او گفت: «آیا حسب و نسب خود را رها می‌کنی و بنده‌ی قریش باقی می‌مانی»؟ زید پاسخ داد: «تا زمانی‌که زنده‌ام از رسول خدا (جدا نمی‌شوم». پدر زید خشمگین شده و گفت: «ای جماعت قریش! شما شاهد و گواه باشید که من از او بیزارم و او پسر من نیست». پس رسول خدا (فرمود: «شاهد باشید زید، پسر من است و من از او ارث می‌برم و او نیز وارث من است». مردم زید را ابن‌محمّد (پسر محمّد) صدا می‌زدند و رسول خدا (او را دوست می‌داشت و او را زیدالحبّ (زید دوست داشتنی) نامید. وقتی رسول خدا (به مدینه هجرت نمود، زینب بنت جحش را به ازدواج زید درآورد. روزی زید در آمدن به نزد پیامبر (تأخیر کرد و پیامبر (در جستجوی زید به منزل او رفت. زینب در وسط اتاق خود نشسته بود و عطری را با فِهْر خود می‌کوبید و نرم می‌کرد. پیامبر (به او که زنی خوش‌سیما و زیبا بود نگاه کرد و فرمود: «پاک و منزّه است خداوند، آفریدگار نور، و خداوند بهترین آفریدگاران است». سپس رسول خدا (که زینب به‌طور عجیبی در دل او

جا پیدا کرده بود، به خانه‌اش بازگشت. وقتی‌که زید به منزل خود آمد، زینب او را از گفته‌ی رسول خدا (باخبر ساخت. زید به زینب گفت: «آیا می‌خواهی تو را طلاق دهم تا رسول خدا (تو را به ازدواج خود درآورد؟ شاید عشق تو در قلب پیامبر (افتاده است». زینب پاسخ داد: «ترسم از این است که تو مرا طلاق دهی و رسول خدا (مرا به ازدواج خود در نیاورد». زید نزد رسول خدا (آمده و عرض کرد: «ای رسول خدا (! پدر و مادرم فدای شما باد! زینب مرا از چنین‌وچنان باخبر ساخت. آیا می‌خواهید زینب را طلاق دهم تا او را به ازدواج خود درآورید»؟ رسول خدا (به او فرمود: «برو و تقوای الهی پیشه کن و همسرت را نگاه‌دار». سپس خداوند سخن پیامبر (را حکایت کرده و فرمود: أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَی المُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَ کَانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا. پس خداوند، زینب را از فراز عرش، به ازدواج پیامبر (درآورد. منافقان گفتند: «پیامبر (ازدواج با زنان پسرانمان (عروسانمان) را بر ما حرام می‌کند درحالی‌که خود با زن پسرش زید ازدواج می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص182

بحار الأنوار، ج22، ص214/ القمی، ج2، ص172، فیه: «فقال المنافقون… الی آخر» محذوف

2

(احزاب/ 37)

الرّضا (أبُوالصَّلتِ الهَرَوِیّ قال: لَمَّا جَمَعَ الْمَأْمُونُ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (أَهْلَ الْمَقَالَاتِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ الدِّیَانَاتِ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الصَّابِئِینَ وَ سَائِرِ أَهْلِ الْمَقَالَاتِ فَلَمْ یَقُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدْ أُلْزِمَ حُجَّتَهُ کَأَنَّهُ قَدْ أُلْقِمَ حَجَراً فَقَامَ إِلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّه (أَ‌تَقُولُ بِعِصْمَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ (قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا تَعْمَلُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی وَ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ وَ قَوْلِهِ فِی یُوسُفَ (وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها وَ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فِی دَاوُدَ وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنَّاهُ وَ قَوْلِهِ فِی نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ (وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَقَالَ مَوْلَانَا الرِّضَا (وَیْحَکَ یَا عَلِیُّ (اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَنْسُبْ إِلَی أَنْبِیَاءِ (اللَّهِ الْفَوَاحِشَ وَ لَا تَتَأَوَّلْ کِتَابَ اللَّهِ بِرَأْیِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم… وَ أَمَّا مُحَمَّدٌ نَبِیُّهُ (وَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَهُ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَرَّفَ نَبِیَّهُ (أَسْمَاءَ أَزْوَاجِهِ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ أَسْمَاءَ أَزْوَاجِهِ فِی الْآخِرَهًِْ وَ أَنَّهُنَّ أُمَّهَاتُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَحَدُ مَنْ سَمَّی لَهُ زَیْنَبُ بِنْتُ جَحْشٍ وَ هِیَ یَوْمَئِذٍ تَحْتَ زَیْدبْنِ‌حَارِثَهًَْ فَأَخْفَی (اسْمَهَا فِی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِ لَهُ لِکَیْلَا یَقُولَ أَحَدٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ إِنَّهُ قَالَ فِی امْرَأَهًٍْ فِی بَیْتِ رَجُلٍ إِنَّهَا أَحَدُ أَزْوَاجِهِ مِنْ أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِینَ وَ خَشِیَ قَوْلَ الْمُنَافِقِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اللَّهُ

أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فِی نَفْسِکَ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ مَا تَوَلَّی تَزْوِیجَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ إِلَّا

تَزْوِیجَ حَوَّاءَ مِنْ آدَمَ (وَ زَیْنَبَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (وَ فَاطِمَهًَْ (مِنْ عَلِیٍّ (قَالَ فَبَکَی عَلِیُّ‌بْنُ‌الْجَهْمِ وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (أَنَا تَائِبٌ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ أَنْطِقَ فِی أَنْبِیَاءِ اللَّهِ (عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ یَوْمِی هَذَا إِلَّا بِمَا ذَکَرْتَه.

امام رضا ( هنگامی که مأمون، صاحب‌نظرانی از دین اسلام و دین‌های دیگر مانند: یهود، مسیحیان، مجوس، صائبین و سایر صاحب‌نظران را برای مجادله با علیّ‌بن‌موسی الرضّا (گرد آورد، هرکدام از آن‌ها که به مجادله برخاستند، امام رضا (آن‌ها را به پذیرفتن حجّت وادار کرد و ساکتشان نمود، گویی سنگی را قورت داده است. علیّ‌بن‌محمّدبن‌جَهم برای مجادله برخاست و گفت: «ای فرزند رسول خدا (! آیا شما قائل به عصمت انبیاء هستید»؟ امام رضا (پاسخ داد: «آری». علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «پس اگر این‌گونه باشد که شما می‌گویید، معنای آیه: [آری] آدم پروردگارش را نافرمانی کرد، و از پاداش او محروم شد! . (طه/121)». و آیه: و ذاالنون [یونس] را [به یاد آور] در آن هنگام که خشمگین [از میان قوم خود] رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت [امّا موقعی‌که در کام نهنگ فرو رفت]. (انبیاء/87) و سخن خداوند پیرامون یوسف (: آن زن قصد او کرد و او نیز اگر برهان پروردگار را نمی‌دید قصد وی می‌نمود! . (یوسف/24) چیست»؟ همچنین علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «معنای سخن خداوند پیرامون داود (: داوود دانست که ما او را [با این ماجرا] آزموده‌ایم. (ص/24) چیست»؟ همین‌طور علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «معنای سخن خداوند در مورد پیامبر خود محمّد (: وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ چیست»؟ امام رضا (پاسخ داد: «وای بر تو‌ای علی! از خدا بپرهیز و به انبیاء (نسبت گناه نده و کتاب خدا را با نظر خود به تأویل نبر؛ زیرا خداوند متعال می‌فرماید: درحالی‌که تفسیر آن‌ها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌دانند. (آل عمران/7) … امّا پیرامون اینکه خداوند در مورد محمّد (فرمود: وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ باید گفت که: «به این خاطر بود که خداوند متعال، پیامبر خود (را از نام همسرانش در دنیا و آخرت آگاه کرده بود و به او خبر داده بود که همسرانش، مادر تمام مؤمنین هستند و یکی از آن‌ها که خداوند او را برای پیامبر (نامیده بود، زینب بنت جحش بود که در آن هنگام در عقد زیدبن‌حارثه بود. پس رسول خدا (نام او را در درون خود پنهان داشت و آن را اظهار نکرد تا هیچ‌یک از منافقین نگوید که او در مورد زنی که در خانه و عقد مرد دیگری است، قائل شده که یکی از همسرانش و یکی از مادران مؤمنین است. رسول خدا (از سخن منافقین می‌ترسید. بنابراین خداوند متعال فرمود: وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ و منظور این بود که از خداوند در درون خود بترس خداوند عزّوجلّ از میان خلایق خود، تنها ازدواج میان حوّا و آدم (زینب و رسول خدا (و ازدواج میان فاطمه و علی (را خود برعهده گرفت». علیّ‌بن‌محمّدبن‌جهم گریست و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا (! من به‌سوی خداوند توبه می‌کنم از اینکه پس از امروز در مورد انبیای خدا (مطلبی را غیر از آنچه که شما بیان داشتید، بر زبان جاری کنم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص184

بحار الأنوار، ج11، ص72/ الأمالی للصدوق، ص90/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص191/ البرهان

3

(احزاب/ 37)

الرّضا (عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ وَ عِنْدَهُ الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی (فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (أَ لَیْسَ مِنْ قَوْلِکَ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَی قَال… یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ (عَلَیْکَ) زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ قَالَ الرِّضَا (إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (قَصَدَ دَارَ زَیْدِ بْنِ حَارِثَهًَْ بْنِ شَرَاحِیلَ الْکَلْبِیِّ فِی أَمْرٍ أَرَادَهُ فَرَأَی امْرَأَتَهُ تَغْتَسِلُ فَقَالَ لَهَا سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِذَلِکَ تَنْزِیهَ الْبَارِی عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَنْ قَوْلِ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْمَلَائِکَهًَْ بَنَاتُ اللَّهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزّ‌وَ‌جَلََّ أَ فَأَصْفاکُمْ رَبُّکُمْ بِالْبَنِینَ وَ اتَّخَذَ مِنَ الْمَلائِکَةِ إِناثاً إِنَّکُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلًا عَظِیماً فَقَالَ النَّبِیُّ (لَمَّا رَآهَا تَغْتَسِلُ سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ أَنْ یُتَّخَذَ لَهُ وَلَداً یَحْتَاجُ إِلَی هَذَا التَّطْهِیرِ وَ الِاغْتِسَالِ فَلَمَّا عَادَ زَیْدٌ إِلَی مَنْزِلِهِ أَخْبَرَتْهُ امْرَأَتُهُ بِمَجِیءِ رَسُولِ اللَّهِ (وَ قَوْلِهِ لَهَا سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ فَلَمْ یَعْلَمْ زَیْدٌ مَا أَرَادَ بِذَلِکَ وَ ظَنَّ أَنَّهُ قَالَ ذَلِکَ لِمَا أَعْجَبَهُ مِنْ حُسْنِهَا فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ (وَ قَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (إِنَّ امْرَأَتِی فِی خُلُقِهَا سُوءٌ وَ إِنِّی أُرِیدُ طَلَاقَهَا فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ قَدْ کَانَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَرَّفَهُ عَدَدَ أَزْوَاجِهِ وَ أَنَّ تِلْکَ الْمَرْأَهًَْ مِنْهُنَّ فَأَخْفَی ذَلِکَ فِی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِهِ لِزَیْدٍ وَ خَشِیَ النَّاسَ أَنْ یَقُولُوا إِنَّ مُحَمَّداً (یَقُولُ لِمَوْلَاهُ إِنَّ امْرَأَتَکَ سَتَکُونُ لِی زَوْجَهًًْ یَعِیبُونَهُ بِذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ یَعْنِی بِالْإِسْلَامِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ یَعْنِی بِالْعِتْقِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ ثُمَّ إِنَّ زَیْدَ بْنَ حَارِثَهًَْ طَلَّقَهَا وَ اعْتَدَّتْ مِنْهُ فَزَوَّجَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ (وَ أَنْزَلَ بِذَلِکَ قُرْآناً فَقَالَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها لِکَیْ لا یَکُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْواجِ أَدْعِیائِهِمْ إِذا قَضَوْا

مِنْهُنَّ وَطَراً وَ کانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا ثُمَّ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَّ الْمُنَافِقِینَ سَیَعِیبُونَهُ بِتَزْوِیجِهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی ما کانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیما فَرَضَ اللهُ لَهُ.

امام رضا ( علی‌بن‌محمدبن‌جهم گوید: در مجلس مأمون که امام رضا (در آنجا بود، حضور یافتم. مأمون از امام رضا (پرسید: «ای فرزند رسول خدا (! آیا این سخن از گفته‌های شما نیست که انبیاء معصوم هستند»؟ امام رضا (پاسخ داد: «آری» مأمون پرسید: «معنای آیه: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ چیست»؟ امام رضا (پاسخ داد: «رسول خدا (به خاطر کاری در پی زیدبن‌حارثهًْ‌بن‌شَراحیل کَلبی، به خانه‌ی او رفت و زن او را در حال شستشو مشاهده نمود و به زن او فرمود: «پاک و منزّه است خدایی که تو را آفرید». و منظور پیامبر (تنها این بود که خدا را از سخن کسانی که قائل بودند ملائکه، دختر خدا هستند منزّه بداند؛ چراکه خداوند می‌فرماید: آیا پروردگارتان فرزندان پسر را مخصوص شما ساخته، و خودش دخترانی از فرشتگان برگزیده است؟! شما سخن بزرگ [و بسیار زشتی] می‌گویید! . (اسراء/40) بنابراین رسول خدا (هنگامی‌که زن زید را درحال شستشو دید، فرمود: «کسی که تو را آفرید پاک و منزّه است از اینکه برای خود فرزندی را برگزیند که نیاز به طهارت و شستشو داشته باشد». وقتی زید به خانه‌ی خود بازگشت، زن زید او را از آمدن رسول خدا (و اینکه به او فرمود: پاک و منزّه است کسی تو را آفرید، آگاه ساخت و زید، خواست و منظور رسول خدا (را نفهمید و گمان کرد که رسول خدا (چون از زیبایی زن او خوشش آمده، این جمله را گفته است. پس زید نزد پیامبر (آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (! زن من، اخلاق بدی دارد و می‌خواهم که او را طلاق دهم». پیامبر (به او فرمود: «همسر خود را نگهدار و از خدا بپرهیز». خداوند متعال پیامبر (را از تعداد همسرانش و اینکه زن زید، یکی از آن‌ها است آگاه ساخته بود؛ امّا پیامبر (این مطلب را در خود پنهان داشت و آن را نزد زید آشکار نساخت و ترسید از اینکه مردم بگویند: «محمّد (به بنده‌ی خود می‌گوید: «زن تو، همسر من خواهد شد» ». و بدین‌وسیله بر او خرده بگیرند. بنابراین خداوند این آیه را نازل فرمود: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ یعنی به‌وسیله‌ی اسلام وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ یعنی به‌وسیله‌ی آزادکردن او أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ سپس زیدبن‌حارثه، زن خود را طلاق داد و عدّه‌ی او به پایان رسید و خداوند او را به ازدواج پیامبر (درآورد و در مورد آن، آیه را نازل کرد و فرمود: فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَی المُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَ کَانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا خداوند آگاه بود از اینکه منافقین بر پیامبر (به خاطر ازدواج با زن زید، خرده می‌گیرند. به‌خاطر آن این آیه را نازل فرمود: مَّا کَانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیمَا فَرَضَ اللهُ لَهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص186

عیون أخبارالرضا (ج1، ص202/ بحار الأنوار، ج22، ص216/ بحار الأنوار، ج11، ص83، فیه: «شراجیل» بدل «شراحیل» / نورالثقلین/ الاحتجاج، ج2، ص431/ البرهان

4

(احزاب/ 37)

الرّسول (فِی تَفْسِیرِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (حَدِیثٌ طَوِیلٌ عَنِ النَّبِیِّ (یَقُولُ فِیهِ -وَ قَدْ ذَکَرَ مَا رَأَی لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِهِ: دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ فَإِذَا عَلَی حَافَتَیْهَا بُیُوتِی وَ بُیُوتُ أَزْوَاجِی وَ إِذَا تُرَابُهَا کَالْمِسْکِ وَ إِذَا جَارِیَهًٌْ تَنْغَمِسُ فِی أَنْهَارِ الْجَنَّهًِْ، فَقُلْتُ: لِمَنْ أَنْتِ یَا جَارِیَهًُْ؟ فَقَالَتْ: لِزَیْدِ بْنِ حَارِثَهًَْ. فَبَشَّرْتُهُ بِهَا حِینَ أَصْبَحْتُ.

پیامبر ( در تفسیر علی‌بن‌ابراهیم (آمده است: رسول خدا (در مورد شب معراج فرمود: «وارد بهشت شدم که در دو طرف آن خانه‌ی من و خانه‌های همسرانم واقع شده بود و خاک آن همچون مشک بود و یک کنیز داخل نهر بهشتی بود. پرسیدم: «ای کنیز متعلّق به کیستی»؟ جواب داد: «من متعلّق به زیدبن‌حارثه هستم» و من صبح آن روز به زید این بشارت را دادم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص188

نورالثقلین

5

(احزاب/ 37)

الرّسول (عن أنس بن مالک قال: لَمَّا انْقَضَتْ عِدَّهًُْ زَیْنَبَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِزَیْدٍ اذْهَبْ فَاذْکُرْهَا عَلَیَّ قَالَ زَیْدٌ فَانْطَلَقْتُ فَقُلْتُ یَا زَیْنَبُ أَبْشِرِی قَدْ أَرْسَلَنِی رَسُولُ اللَّهِ (یَذْکُرُکَ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ وَ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (فَدَخَلَ عَلَیْهَا بِغَیْرِ إِذْنٍ لِقَوْلِهِ زَوَّجْناکَها.

پیامبر ( انس‌بن‌مالک گوید: هنگامی که‌که عدّه‌ی زینب پایان یافت، رسول خدا (به زید فرمود: «برو و از زینب برای من خواستگاری کن»! زید گفت: «من نزد زینب رفتم و گفتم: «ای زینب بشارت بده! رسول خدا (مرا فرستاده تا از تو برای ایشان خواستگاری کنم بعد این آیه زَوَّجْناکَها نازل گشت و رسول خدا (نیز، به سبب نزول این آیه بدون اینکه جواب زینب را بشنود با او ازدواج کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص188

بحار الأنوار، ج22، ص179/ نورالثقلین

6

(احزاب/ 37)

السّجّاد (وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ وَ الَّذِی أَخْفَاهُ فِی نَفْسِهِ هُوَ: أَنَّهُ إِنْ طَلَّقَهَا زَیْدٌ تَزَوَّجَهَا وَ خَشِیَ (لَائِمَهًَْ النَّاسِ أَنْ یَقُولُوا: أَمَرَهُ بِطَلَاقِهَا ثُمَّ تَزَوَّجَهَا.

امام سجاد ( وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ آن امری که پیامبر (در نفس خویش پنهان نمود این بود که اگر زید این زن را طلاق بدهد با وی ازدواج می‌کند؛ لکن از سخنان بزرگان قوم می‌ترسید که بگویند زید را وادار به طلاق زینب نمود و بعد خودش با وی ازدواج کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص188

بحار الأنوار، ج22، ص177/ نورالثقلین، فیه: «وتخشی الناس… تزوجها» محذوف

به او نعمت داده بود

2 -1

(احزاب/ 37)

الصّادق (عَن أَبِی حَفْصٍ الصَّائِغِ قَالَ سَمِعْتُ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ قَالَ نَحْنُ مِنَ النَّعِیمِ الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ جَعْفَرٌ (وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ.

امام صادق ( ابوحفص‌صانع گوید: از امام صادق (شنیدم که در تفسیر و توضیح آیه: سپس در آن روز [همه‌ی شما] از نعمت‌هایی که داشته‌اید بازپرسی خواهید شد! . (تکاثر/8) می‌فرمود: «النَّعیمِ، ما (اهل بیت محمّد () هستیم». سپس آیه: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ را قرائت کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص188

بحار الأنوار، ج24، ص57/ فرات الکوفی، ص605/ شواهدالتنزیل، ج2، ص476

آیه ما کانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فیما فَرَضَ اللهُ لَهُ سُنَّةَ اللهِ فِی الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ کانَ أَمْرُ اللهِ قَدَراً مَقْدُوراً [38]

هیچ‌گونه منعی بر پیامبر در آنچه خدا برای او مقرّر داشته نیست؛ این سنّت الهی در مورد کسانی که پیش از این بوده‌اند نیز جاری بوده؛ و فرمان خدا روی حساب و تدبیر کاملی است.

آیه الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللهَ وَ کَفی بِاللهِ حَسیباً [39]

[پيامبران پيشين] کسانی بودند که رسالت‌های الهی را تبلیغ می‌کردند و از او بیم داشتند، و از هیچ‌کس جز خدا بیم نداشتند؛ و همین بس که خداوند حسابگر [و پاداش‌دهنده اعمال آن‌ها] است.

فرمان خدا روی حساب و برنامه دقیقی است

1 -1

(احزاب/ 39)

أمیرالمؤمنین (رُوِیَ أَنَّ شَیْخاً حَضَرَ صِفِّینَ مَعَ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنَا یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (عَنْ مَسِیرِنَا هَذَا إِلَی الشَّامِ أَ بِقَضَاءٍ کَانَ مِنَ اللَّهِ وَ قَدَرٍ قَالَ نَعَمْ یَا أَخَا أَهْلِ الشَّامِ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ مَا وَطِئْنَا مَوْطِئاً وَ لَا هَبَطْنَا وَادِیاً وَ لَا عَلَوْنَا تَلْعَهًًْ إِلَّا بِقَضَاءٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَدَرٍ فَقَالَ الشَّامِیُّ عِنْدَ اللَّهِ أَحْتَسِبُ عَنَایَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (وَ مَا أَظُنُّ أَنَّ لِی أَجْراً فِی سَعْیِی إِذْ کَانَ قَضَاءُ اللَّهِ عَلَیَّ وَ قَدَرُهُ فَقَالَ لَهُ (إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعْظَمَ لَکُمُ الْأَجْرَ عَلَی مَسِیرِکُمْ وَ أَنْتُمْ سَائِرُونَ وَ عَلَی مَقَامِکُمْ وَ أَنْتُمْ مُقِیمُونَ وَ لَمْ تَکُونُوا فِی شَیْءٍ مِنْ حَالاتِکُمْ مُکْرَهِینَ وَ لَا إِلَیْهَا مُضْطَرِّینَ وَ لَا عَلَیْهَا مُجْبَرِینَ فَقَالَ الشَّامِیُّ فَمَا ذَاکَ الْقَضَاءُ وَ الْقَدَرُ الَّذِی سَاقَانَا وَ عَنْهُمَا کَانَ مَصِیرُنَا وَ انْصِرَافُنَا فَقَالَ (یَا أَخَا أَهْلِ الشَّامِ لَعَلَّکَ ظَنَنْتَهُ قَضَاءً لَازِماً وَ قَدَراً حَتْماً لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَبَطَلَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعِیدُ وَ الْأَمْرُ وَ النَّهْیُ وَ مَا کَان الْمُحْسِنُ أَوْلَی بِثَوَابِ الْإِحْسَانِ مِنَ الْمُسِیءِ وَ الْمُسِیءُ أَوْلَی بِعُقُوبَهًِْ الذَّنْبِ مِنَ الْمُحْسِنِ تِلْکَ مَقَالَهًُْ عَبْدَهًِْ الْأَوْثَانِ وَ خُصَمَاءِ الرَّحْمَنِ وَ حِزْبِ الشَّیْطَانِ وَ شُهَدَاءِ الزُّورِ وَ قَدَرِیَّهًِْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ مَجُوسِهَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَ عِبَادَهُ تَخْیِیراً وَ نَهَاهُمْ تَحْذِیراً وَ کَلَّفَ یَسِیراً وَ أَعْطَی عَلَی الْقَلِیلِ کَثِیراً وَ لَمْ یُطَعْ مُکْرِهاً وَ لَمْ یُعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ یُکَلِّفْ عَسِیراً وَ لَمْ یُرْسِلِ الْأَنْبِیَاءَ لَعِباً وَ لَمْ یُنْزِلِ الْکِتَابَ إِلَی عِبَادِهِ عَبَثاً وَ لَا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ عَذَابِ النَّارِ قَالَ الشَّامِیُّ فَمَا الْقَضَاءُ وَ الْقَدَرُ اللَّذَانِ کَانَ مَسِیرُنَا بِهِمَا وَ عَنْهُمَا قَالَ الْأَمْرُ مِنَ اللَّهِ بِذَلِکَ وَ الْحُکْمُ ثُمَّ تَلَا وَ کانَ أَمْرُ اللهِ قَدَراً مَقْدُوراً فَقَامَ الشَّامِیُّ فَرِحاً مَسْرُوراً لَمَّا سَمِعَ هَذَا الْمَقَالَ فَقَالَ فَرَّجْتَ عَنِّی فَرَّجَ اللَّهُ عَنْکَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِین (.

امام علی ( پیرمردی در جنگ صفین همراه امیرالمؤمنین علی (بود و گفت: «ای امیرالمؤمنین (! آیا این حرکت ما به شام طبق قضا و قدر الهی بوده است»؟ فرمود: «ای برادر شامی! آری، سوگند به آن‌کس که دانه را می‌شکافد و انسان‌ها را آفرید هیچ‌جا را نپیمودیم و در هیچ درّه‌ای فرود نیامدیم و بالای هیچ تپّه‌ای نرفتیم مگر به قضا و قدر خداوند»! مرد شامی گفت: «در این‌صورت رنج خود را به حساب خدا منظور می‌کنم، زیرا اگر به قضا و قدر خداوند بوده است فکر نمی‌کنم برای من در این کوششم پاداشی باشد». علی (فرمود: «همانا که خداوند برای شما در این مسیر چه در حال حرکت و چه در حال توقّف پاداش بزرگ منظور فرموده است، زیرا شما در هیچ مورد مجبور و مضطر و بدون اختیار نبوده‌اید». مرد شامی پرسید: «پس این قضا و قدری که ما را در این راه برده و آورده است، چیست»؟ فرمود: «ای برادر شامی! شاید در گمان خود آن را قضای لازم و قدر محتوم می‌دانی. آری، اگر چنین باشد، پاداش و عقاب و بیم و بشارت و فرمان‌دادن و بازداشتن همه باطل است و نیکوکار برای دریافت پاداشِ نیکو سزاوارتر از گنهکار نیست و گنهکار برای شکنجه شدن سزاوارتر از نیکوکار نیست. این گفتار بت‌پرستان و دشمنان خدا و گروه شیطان است و سخن کسانی است که دروغ و بهتان می‌زنند و سخن معتقدان به قَدَر و مجوس این امّت است. همانا خداوند به بندگان خود فرمان تخییری (اختیاری) و نهی تحذیری و تکلیف آسان و اندک فرموده است و در قبال اعمالِ کم پاداش بسیار عطا می‌نماید و هرگز او را به زور اطاعت نمی‌کنند و به اجبار معصیّت نمی‌ورزند و تکلیف دشوار بر کسی نیست. خداوند متعال پیامبران (را یاوه و بازیچه و کتاب را بیهوده نفرستاده است و آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آن‌هاست، بیهوده نیافریده است. این گمان کافران است وای بر کافران از آتش [دوزخ]. (ص/27) مرد شامی گفت: «پس منظور از قضا و قدری که رفت و برگشت ما به آن بستگی دارد، چیست»؟ فرمود: «فرمان و حکم خداوند که در این مورد است و سپس این آیه را تلاوت فرمود: وَ کانَ أَمْرُ اللهِ قَدَراً مَقْدُوراً مرد شامی وقتی این سخن را شنید، شادمان برخاست و گفت: «ای امیرالمؤمنین (! گره از کارم گشودی، خداوند برایت گشایش قرار دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص190

روضهًْ الواعظین، ج1، ص40/ الفصول المختارهًْ، ص70 و متشابه القرآن، ج1، ص197، فیهما: «مسیرنا» بدل «مصیرنا»

1 -2

(احزاب/ 39)

أمیرالمؤمنین (عَن مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّهًِْ قَال أَتَی رَأْسُ الْیَهُودِ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (عِنْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنْ وَقْعَهًِْ النَّهْرَوَانِ وَ هُوَ جَالِسٌ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ أَشْیَاءَ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا نَبِیٌّ (أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ (قَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ یَا أَخَا الْیَهُودِ قَالَ إِنَّا نَجِدُ فِی الْکِتَابِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ إِذَا بَعَثَ نَبِیّاً (أَوْحَی إِلَیْهِ أَنْ یَتَّخِذَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ مَنْ یَقُومُ بِأَمْرِ أُمَّتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْ یَعْهَدَ إِلَیْهِمْ فِیهِ عَهْداً یُحْتَذَی عَلَیْهِ وَ یُعْمَلُ بِهِ فِی أُمَّتِهِ مِنْ بَعْدِه… فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (… نَحْنُ أَهْلُ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (لَا سُقُوفَ لِبُیُوتِنَا وَ لَا أَبْوَابَ وَ لَا سُتُورَ إِلَّا الْجَرَائِدُ وَ مَا أَشْبَهَهَا وَ لَا وِطَاءَ لَنَا وَ لَا دِثَارَ عَلَیْنَا وَ یَتَدَاوَلُ الثَّوْبَ الْوَاحِدَ فِی الصَّلَاهًِْ أَکْثَرُنَا وَ تَطْوِی اللَّیَالِیَ وَ الْأَیَّامَ جُوعاً عَامَّتُنَا وَ رُبَّمَا أَتَانَا الشَّیْءُ مِمَّا أَفَاءَهُ اللَّهُ عَلَیْنَا وَ صَیَّرَهُ لَنَا خَاصَّهًًْ دُونَ غَیْرِنَا وَ نَحْنُ عَلَی مَا وَصَفْتُ مِنْ حَالِنَا فَیُؤْثِرُ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (أَرْبَابَ النِّعَمِ وَ الْأَمْوَالِ تَأَلُّفاً مِنْهُ لَهُمْ فَکُنْتُ أَحَقَّ مَنْ لَمْ یُفَرِّقْ هَذِهِ الْعُصْبَهًَْ الَّتِی أَلَّفَهَا رَسُولُ اللَّهِ (وَ لَمْ یَحْمِلْهَا عَلَی الْخُطَّهًِْ الَّتِی لَا خَلَاصَ لَهَا مِنْهَا دُونَ بُلُوغِهَا أَوْ فَنَاءِ آجَالِهَا لِأَنِّی لَوْ نَصَبْتُ نَفْسِی فَدَعَوْتُهُمْ إِلَی نُصْرَتِی کَانُوا مِنِّی وَ فِی أَمْرِی عَلَی أَحَدِ مَنْزِلَتَیْنِ إِمَّا مُتَّبِعٌ مُقَاتِلٌ وَ إِمَّا مَقْتُولٌ إِنْ لَمْ یَتَّبِعِ الْجَمِیعَ وَ إِمَّا خَاذِلٌ یَکْفُرُ بِخِذْلَانهِ إِنْ قَصَّرَ فِی نُصْرَتِی أَوْ أَمْسَکَ عَنْ طَاعَتِی وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّنِی مِنْهُ بِمَنْزِلَهًِْ هَارُونَ مِنْ مُوسَی (یَحُلُّ بِهِ فِی مُخَالَفَتِی وَ الْإِمْسَاکِ عَنْ نُصْرَتِی مَا أَحَلَّ قَوْمُ مُوسَی (بِأَنْفُسِهِمْ فِی مُخَالَفَهًِْ هَارُونَ وَ تَرْکِ طَاعَتِهِ وَ رَأَیْتُ تَجَرُّعَ الْغُصَصِ وَ رَدَّ أَنْفَاسِ الصُّعَدَاءِ وَ لُزُومَ الصَّبْرِ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ أَوْ یَقْضِیَ بِمَا أَحَبَّ أَزْیَدَ لِی فِی حَظِّی وَ أَرْفَقَ بِالْعِصَابَهًِْ الَّتِی وَصَفْتُ أَمْرَهُمْ وَ کانَ أَمْرُ اللهِ قَدَراً مَقْدُوراً وَ لَوْ لَمْ أَتَّقِ هَذِهِ الْحَالَهًَْ یَا أَخَا الْیَهُودِ ثُمَّ طَلَبْتُ حَقِّی لَکُنْتُ أَوْلَی مِمَّنْ طَلَبَهُ لِعِلْمِ مَنْ مَضَی مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (وَ مَنْ بِحَضْرَتِکَ مِنْهُمْ بِأَنِّی کُنْتُ أَکْثَرَ عَدَداً وَ أَعَزَّ عَشِیرَهًْ.

امام علی ( محمّدبن‌حنفیّه گوید: پس از واقعه‌ی نهروان و درحالی‌که علی‌بن‌ابی‌طالب امیرالمؤمنین (در مسجد کوفه بود، بزرگ یهودیان نزد آن حضرت آمده و گفت: «ای امیرالمؤمنین (من قصد دارم چیزهایی را از شما بپرسم که جز نبی یا وصیّ نبی پاسخ آن¬ها را نمی¬داند». فرمود: «ای برادر یهود، هرچه می¬خواهی بپرس». گفت: «ما در کتاب (تورات) می‌خوانیم که خدای عزّوجلّ هرگاه پیامبری مبعوث فرموده، به وی وحی نموده که از اهل بیت خود یکی را برگزیند که پس از وی کار او را در میان اُمّتش دنبال کند و اینکه از امّتش عهدی در خصوص او بگیرد که پس از وی از آن عهد پیروی کنند و بر طبق آن عهد عمل کنند…». امام علی (فرمود: … «ولی ما اهل بیت در خانه¬های بدون سقف و در و بدون پوشش بودیم و جز شاخه¬های درختان و امثال آن برای مستور کردن خود چیزی نداشتیم؛ نه زیراندازی داشتم و نه بالاپوشی روی ما بود؛ یک پیراهن بیشتر نداشتیم که به نوبت برای نماز آن را می¬پوشیدیم، اکثر ما شب و روز را با گرسنگی می¬گذراندند و چنانچه گاهی چیزی به ما می¬رسید، رسول خدا (علیرغم حالتی که در آن به سر می¬بردیم، آن را به برخورداران از نعمت و ثروت می¬بخشید تا دل ایشان را به دست آورد، از این رو من سزاوارترین فردی بودم که این جمعی را که رسول خدا (گرد آورده بود، از هم نپاشم و به راهی نکشانم که راه نجاتی برای آن¬ها نباشد و آینده‌ی آنان از بین برود؛ زیرا اگر من خود را به خلافت منصوب کرده و ایشان را دعوت می¬کردم مرا یاری کنند، به دو گروه تقسیم می‌شدند: یا به دنبال من حرکت کرده و می¬جنگیدند و بقیه به دلیل تبعیّت نکردن کشته می¬شدند یا مرا به حال خود وا می¬گذاشتند و از یاری من خودداری می¬کردند و از فرمانم سرپیچی می¬نمودند که در این صورت کافر می¬شدند، چون می-دانستند که من منزلت هارون (از موسی (را نسبت به پیامبر (داشتم و اگر از من دست می¬کشیدند، آنگاه به سبب مخالفت با من به سرنوشت قوم موسی (که با هارون (به مخالفت برخاسته و از فرمانش سرپیچی کردند، دچار می¬گشتند. از این رو دیدم که اگر غصّه¬ها را جرعه جرعه سر بکشم و آه از نهاد برنیآورده و شکیبایی پیشه کنم تا اینکه خداوند فرجی حاصل فرماید یا به آنچه خواست اوست حکم فرماید، برای به‌دست آوردن بهره و نصیبم از خلافت بهتر است و نسبت به حفظ جمعی که رسول خدا (گرد آورده است و صفت آن را بیان کردم، کاری ملایم‌تر است. و فرمان خدا مقدر است و واقع خواهد شد؛ ای برادر یهود، اگر چنین نمی‌کردم و در پی احقاق حق خود بر می¬آمدم، از دیگران به آن سزاوارتر بودم، زیرا صحابه‌ی رسول خدا (که وفات کرده‌اند و اینان که در اینجا حضور دارند، می‌دانستند که من هم افراد بیشتری در اختیار دارم و هم خاندان گرامیتری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص190

بحار الأنوار، ج38، ص175

آیه ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلیماً [40]

محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نبوده است؛ ولی رسول خدا و ختم‌کننده و آخرین پیامبران است؛ و خداوند به همه چیز دانا است.

محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نبوده و نیست

1 -1

(احزاب/ 40)

الباقر (وَ فِی قَوْلِهِ ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنَّ هَذِهِ نَزَلَتْ فِی شَأْنِ زَیْدِ‌بْنِ‌حَارِثَهًَْ قَالَتْ قُرَیْشٌ یُعَیِّرُنَا مُحَمَّدٌ (یَدَّعِی بَعْضُنَا بَعْضاً وَ قَدِ ادَّعَی هُوَ زَیْداً فَقَالَ اللَّهُ ما کانَ مُحَمَّد أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ یَعْنِی یَوْمَئِذٍ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ بِأَبِی زَیْدٍ.

امام باقر ( آیه‌ی ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ در شأن زیدبن‌حارثه نازل شده است. قریش گفتند: «محمّد (بر ما خرده می‌گیرد که چرا برخی از ما، برخی را به خود منتسب می‌کنیم، درحالی‌که او زید را به خود نسبت می‌دهد و می‌گوید: «او پسر من است». بنابراین خداوند فرمود: مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ ابا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ یعنی در آن هنگام، پیامبر (پدر زید نبود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص192

القمی، ج2، ص194/ البرهان/ بحار الأنوار، ج22، ص218/ نورالثقلین

1 -2

(احزاب/ 40)

أمیرالمؤمنین (رُوِیَ أنَّ عَلیّا (کَتَبَ إِلَی مُعَاوِیَهًَْ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (إِلَی مُعَاوِیَهًْ… کُنْتُمْ أَنْتُمُ الْقَوْمَ الَّذِینَ أَقْرَرْتُمْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (فَبَدَا لَکُمْ فَأَخْبَرَکُمُ اللَّهُ أَنَّ مُحَمَّداً (لَمْ یَکُ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّین.

امام علی ( روایت شده است که امام علی (نامه‌ای به معاویه نوشت: از بنده‌ی خدا امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (به معاویه: … [سپس از نزاع و تفرقه نهی کرد و به تسلیم و اجتماع امر فرمود] و شما قوی بودید که به خدا و رسولش اقرار کردید، پس نظرتان را تغییر دادید؛ بنابراین خداوند به شما خبر داد که محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نبوده است، بلکه رسول خدا و ختم کننده و آخرین پیامبران است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

بحار الأنوار، ج33، ص133

ولایت

1

(احزاب/ 40)

الرّسول (ٍ إِنَّ کُلَّ بَنِی بِنْتٍ یُنْسَبُونَ إِلَی أَبِیهِمْ إِلَّا أَوْلَادَ فَاطِمَهًَْ (فَإِنِّی أَنَا أَبُوهُمْ.

پیامبر ( کلیه‌ی پسران هر دختری به پدرشان منسوب می‌شوند، غیر از فرزندان فاطمه (که من پدر آن‌ها می‌باشم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

بحار الأنوار، ج43، ص284/ نورالثقلین

2

(احزاب/ 40)

الکاظم (عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: تَقَدَّمَ أَبُوالْحَسَنِ الْأَوَّلُ (إِلَی قَبْرِ النَّبِیِّ (فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَهْ.

امام کاظم ( علیّ‌بن‌حسّان از بعضی از شیعیان ما نقل می‌کند: امام کاظم (نزد قبر پیامبر (رفت و فرمود: «سلام بر تو‌ای پدر جان».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

نورالثقلین

3

(احزاب/ 40)

الحسین (عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (قَالَ: بَیْنَا الْحُسَیْنُ (قَاعِدٌ فِی حَجْرِ رَسُولِ اللَّهِ (ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَتِ قَالَ لَبَّیْکَ یَا بُنَیَّ قَالَ مَا لِمَنْ أَتَاکَ بَعْدَ وَفَاتِکَ زَائِراً لَا یُرِیدُ إِلَّا زِیَارَتَکَ قَالَ یَا بُنَیَّ مَنْ أَتَانِی بَعْدَ وَفَاتِی زَائِراً لَا یُرِیدُ إِلَّا زِیَارَتِی فَلَهُ الْجَنَّهًُْ.

امام حسین ( علیّ‌بن‌شعیب از امام صادق (روایت می‌کند که فرمود: امام حسین (روزی در حجره‌ی رسول خدا (نشسته بود و سر خویش را بالا گرفته و فرمود: «ای پدرم». پیامبر (فرمود: «بله فرزندم». فرمود: «برای کسی که بعد از وفات شما به قصد زیارت شما نزدتان بیاید چه ثوابی است»؟ فرمود: «ای فرزندم هرکس بعد از وفاتم به زیارتم بیاید بهشت بر او واجب می‌گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

تهذیب الأحکام، ج6، ص21/ نورالثقلین

4

(احزاب/ 40)

الرّسول (عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ (قَالَ: إِنَّهُ (قَالَ لِلْحَسَنِ (: إِنَّ ابْنِی هَذَا سَیِّدٌ.

پیامبر ( امام صادق (می‌فرماید: پیامبر (فرمود: «همانا این فرزندم حسن (سیّد و آقاست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

نورالثقلین

5

(احزاب/ 40)

الرّسول (عن أبی‌عبدالله (قال: فِی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (ابْنَایَ هَذَانِ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا.

پیامبر ( امام صادق (می‌فرماید: پیامبر (درباره‌ی حسن و حسین (فرموده است: «این دو پسر من امام هستند، چه قیام کنند و چه سکوت نمایند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

بحار الأنوار، ج37، ص7/ نورالثقلین

ولی رسول خدا و ختم‌کننده و آخرین پیامبران است و خداوند به همه چیز آگاه است

2 -1

(احزاب/ 40)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ قَولُهُ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ یَعْنِی لَا نَبِیَ بَعْدَ مُحَمَّد (.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( منظور از آیه‌ی وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ این است که پس از محمّد (پیامبری نخواهد آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

القمی، ج2، ص194/ البرهان/ بحار الأنوار، ج22، ص219

2 -2

(احزاب/ 40)

الرّسول (عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (یَقُولُ أَنَا خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ (وَ أَنْتَ یَا عَلِیُ (خَاتَمُ الْأَوْلِیَاء (.

پیامبر ( من خاتم انبیاء (هستم و تو یا علی (خاتم اولیاء هستی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

بحار الأنوار، ج39، ص76/ نورالثقلین

2 -3

(احزاب/ 40)

الرّسول (أَنَا أَوَّلُ الْأَنْبِیَاءِ (خَلْقاً وَ آخِرُهُمْ بَعْثا.

پیامبر ( حسن‌بصری از انس در حدیث طولانی روایت می‌کند که گفته است: من از رسول خدا (شنیدم که می‌فرمود: من اوّلین انبیاء (از حیث خلقت و آخرین آن‌ها از جهت مبعوث‌شدن می‌باشم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص194

عوالی اللیالی، ج4، ص122/ نورالثقلین

2 -4

(احزاب/ 40)

الرّسول (إِنَّمَا مَثَلِی فِی الْأَنْبِیَاءِ (کَمَثَلِ رَجُلٍ بَنَی دَاراً فَأَکْمَلَهَا وَ حَسَّنَهَا إِلَّا مَوْضِعَ لَبِنَهًٍْ، فَکَانَ مَنْ دَخَلَهَا فَنَظَرَ إِلَیْهَا قَالَ: مَا أَحْسَنَهَا إِلَّا مَوْضِعَ هَذِهِ اللَّبِنَهًِْ. قال (فَأَنَا مَوْضِعُ اللَّبِنَهًِْ، خُتِمَ بِیَ الْأَنْبِیَاءُ (أَوْرَدَهُ الْبُخَارِیُّ وَ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحَیْهِمَا.

پیامبر ( مَثَل من در میان انبیاء (همانند مردی است که خانه‌ایی را ساخته و به‌جز اساس آن همه‌ی اجزاء آن را به زیبایی تکمیل نماید و هرکس وارد آن می‌شود می‌گوید: «چقدر زیباست جز پایه‌ی آن من همچون پایه و اساس این بنا هستم. نبوّت به‌وسیله‌ی من ختم می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص196

نورالثقلین

2 -5

(احزاب/ 40)

أمیرالمؤمنین (قَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (خَتَمَ مُحَمَّدٌ (أَلْفَ نَبِیٍّ وَ إِنِّی خَتَمْتُ أَلْفَ وَصِیٍ وَ إِنِّی کُلِّفْتُ مَا لَمْ یُکَلَّفُوا.

امام علی ( محمّد (خاتم هزار پیامبر و من خاتم هزار وصی هستم و تکلیفی که بر دوش من گذاشته شد، بر دوش آن‌ها گذاشته نشده.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص196

نورالثقلین

2 -6

(احزاب/ 40)

الرّسول (عَن إبن‌عباس (قال: لَمَّا بُعِثَ النَّبِیُّ (أَمَرَ عَلِیّاً (أَنْ یَکْتُبَ کِتَاباً إِلَی الْکُفَّارِ وَ إِلَی النَّصَارَی وَ إِلَی الْیَهُودِ فَکَتَبَ کِتَاباً أَمْلَاهُ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (فَکَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (إِلَی یَهُودِ خَیْبَرَ أَمَّا بَعْدُ فَ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ… وَ الْعاقِبَهًُْ لِلْمُتَّقِینَ وَ السَّلامُ عَلی مَنِ اتَّبَعَ الْهُدی وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ ثُمَّ خَتَمَ الْکِتَابَ وَ أَرْسَلَهُ إِلَی یَهُودِ خَیْبَرَ فَلَمَّا وَصَلَ الْکِتَابُ إِلَیْهِمْ أَتَوْا إِلَی شَیْخِهِمْ ابْنِ سَلَامٍ فَقَالُوا یَا ابْنَ سَلَامٍ هَذَا کِتَابُ مُحَمَّدٍ (إِلَیْکَ فَاقْرَأْهُ عَلَیْنَا فَقَرَأَهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُمْ مَا تُرِیدُونَ مِنْ هَذَا الْکَلَامِ وَ قَدْ أَرَی فِیهِ عَلَامَاتٍ وَجَدْنَا فِی التَّوْرَاهًِْ أَنَّ هَذَا الَّذِی بَشَّرَنَا بِهِ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (فَقَالُوا یَنْسَخُ کِتَابَنَا وَ یُحَرِّمُ عَلَیْنَا مَا أَحَلَّ لَنَا مِنْ قَبْلُ فَقَالَ لَهُمْ ابْنُ سَلَامٍ یَا قَوْمِ اخْتَرْتُمُ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ وَ الْعَذَابَ عَلَی الْمَغْفِرَهًِْ فَقَالُوا یَا ابْنَ سَلَامٍ لَوْ کَانَ مُحَمَّدٌ (عَلَی دِینِنِا لَکَانَ أَحَبَّ إِلَیْنَا مِنْ غَیْرِهِ فَقَالَ أَنَا أَرُوحُ إِلَیْهِ وَ أَسْأَلُهُ عَنْ أَشْیَاءَ مِنَ التَّوْرَاهًِْ فَإِنْ أَجَابَنِی عَنْهَا دَخَلْتُ فِی دِینِهِ وَ خَلَّیْتُ دِیْنَ الْیَهُودِیَّهًِْ وَ قَامَ وَ أَخَذَ التَّوْرَاهًَْ وَ اسْتَخْرَجَ مِنْهَا أَلْفَ مَسْأَلَهًٍْ وَ أَرْبَعَمِائَهًِْ مَسْأَلَهًٍْ وَ أَرْبَعَ مَسَائِلَ مِنْ غَامِضِ الْمَسَائِلِ فَأَخَذَهَا وَ أَتَی بِهَا إِلَی مُحَمَّدٍ (وَ هُوَ فِی مَسْجِدِهِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ (وَ عَلَی أَصْحَابِکَ فَقَالُوا وَ عَلی مَنِ اتَّبَعَ الْهُدی السَّلَامُ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ مَنْ أَنْتَ یَا هَذَا الرَّجُلُ قَالَ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ وَ أَنَا مِنْ رُسُلِ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ وَ مِمَّنْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ أَنَا رَسُولُ (الْیَهُودِ إِلَیْکَ مَعَ شَیْءٍ لِتُبَیِّنَهُ لَنَا مَا هُوَ وَ أَنْتَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ فَقَالَ النَّبِیُّ (اجْلِسْ یَا ابْنَ سَلَامٍ وَ سَلْ عَمَّا شِئْتَ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ عَمَّا تَسْأَلُنِی عَنْهُ فَقَالَ أَخْبِرْنِی یَا مُحَمَّدُ (فَإِنَّنِی أَزْدَادُ فِیکَ یَقِیناً فَقَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ جِئْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ أَلْفِ مَسْأَلَهًٍْ وَ أَرْبَعِمِائَهًِْ مَسْأَلَهًٍْ وَ أَرْبَعِ مَسَائِلَ نَسَخْتَهَا مِنَ

التَّوْرَاهًِْ فَنَکَسَ عَبْدُ‌اللَّهِ‌بْنُ‌سَلَامٍ رَأْسَهُ وَ بَکَی وَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ (فَقَالَ أَ‌نَبِیٌّ (أَنْتَ أَمْ رَسُولٌ (فَقَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی نَبِیّاً (وَ رَسُولًا (وَ أَنَا خَاتَمُ النَّبِیِّینَ أَ‌فَمَا قَرَأْتَ فِی التَّوْرَاهًِْ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً الْآیَهًَْ وَ أُنْزِلَ عَلَیَّ ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّد (.

پیامبر ( ابن‌عبّاس (گوید: هنگامی که پیغمبر (مبعوث شد علی (را فرمود نامه‌ای به کفّار و ترسایان و یهود نوشت که آن را جبرئیل به پیغمبر (دیکته کرد. نوشت: به‌نام خداوند بخشنده‌ی مهربان، از محمّد رسول خدا (به یهود خیبر. امّا بعد، زمین از آن خداست… و سرانجام از آن پرهیزکاران، درود بر کسی که پیرو راه راست شد و لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. سپس مهر بر نامه نهاد و نزد یهود خیبر فرستاد و چون نامه به آن‌ها رسید نزد بزرگ خود ابن‌سلام آمدند و گفتند: «ای پسر سلام این نامه‌ی محمّد (است که به تو نوشته، آن را برای ما بخوان». آن را برایشان خواند و گفت: «از این سخن چه می‌خواهید؟ من در محمّد (نشانه‌هایی را می‌بینم که در تورات است. همان محمّد (است که موسی‌بن‌عمران (ما را به او مژده داده است». گفتند: «کتاب ما را نسخ کند و آنچه قبلاً بر ما حلال بوده، حرام کند»؛ ابن‌سلام به آن‌ها گفت: «ای مردم شما دنیا را به آخرت برگزیدید و عذاب را به آمرزش»! گفتند: «اگر محمّد (در دین و آیین ما باشد برای ما نسبت به غیر دوست‌بر است». گفت: «من نزد او می‌روم و از او پرسش‌هایی از تورات می‌کنم و اگر پاسخ مرا درست داد دین او را می‌پذیرم و از یهودی بودن دست می‌کشم». برخاست و تورات را برداشت. و هزلروچهارصدوچهار مسأله مشکل از آن بیرون کشید و آن‌ها را برداشت و نزد محمّد (که در مسجد خود بود، آورد و گفت: «ای محمّد (درود بر تو و بر یارانت»، گفتند: «و رحمت خدا و برکاتش بر هرکه پیرو راه راست باشد، ای مرد تو کیستی»؟ گفت: «من عبداللَّه‌بن‌سلامم و از بزرگان بنی‌اسرائیل و از کسانی که تورات را خوانده‌اند و من نماینده و پیک یهود به‌سوی تو هستم تا پرسش‌هایی را که دارم برای ما شرح دهی درحالی‌که تو از نیکوکاران هستی»! پیغمبر (فرمود: «ای ابن‌سلام بنشین و هرچه می‌خواهی بپرس و اگر می‌خواهی بپرس و اگر می‌خواهی من به تو گزارش دهم که چه می‌خواهی بپرسی». گفت: «ای محمّد (به من خبر بده که مایه‌ی فزونی یقین من به تو باشد». فرمود: «ای پسر سلام آمدی از من هزار مسأله و چهارصد مسأله و چهار مسأله بپرسی که همه را از تورات نسخه کرده‌ای»! عبداللَّه‌بن‌سلام سر به پایین انداخت و گریست و گفت: «ای محمّد (راست گفتی». سؤال: «تو پیغمبری یا رسول»؟ جواب: به راستی خدا مرا پیغمبر و رسول هر دو مبعوث کرده و من خاتم پیغمبرانم، مگر در تورات نخواندی [که محمّد رسول خداست]: محمّد فرستاده‌ی خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند پیوسته آن‌ها را

درحال رکوع و سجود می‌بینی درحالی‌که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند نشانه‌ی آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و به قدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد این برای آن است که کافران را به خشم آورد [ولی] کسانی از آن‌ها را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده‌ی آمرزش و اجر عظیمی داده است. (فتح/29) و ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّین درباره‌ی من نازل شده است». ابن‌سلام گفت: «راست گفتی‌ای محمّد (».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص196

بحار الأنوار، ج57، ص241

آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثیراً [41]

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را بسیار یاد کنید.

آیه وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلاً [42]

و صبح و شام او را تسبیح گویید.

اهمیّت ذکر و مقدار آن

1

(احزاب/ 42)

الصّادق (عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: مَا مِنْ شَیْءٍ إِلَّا وَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ إِلَّا الذِّکْرَ فَلَیْسَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْفَرَائِضَ فَمَنْ أَدَّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّهُنَّ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَمَنْ صَامَهُ فَهُوَ حَدُّهُ وَ الْحَجَّ فَمَنْ حَجَّ فَهُوَ حَدُّهُ إِلَّا الذِّکْرَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَرْضَ مِنْهُ بِالْقَلِیلِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا فَقَالَ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْه.

امام صادق ( ابن‌قدّاح گوید: امام صادق (فرمود: هر چیزی جز ذکر خداوند، حدّی دارد که نباید از آن تجاوز کرد؛ امّا ذکر خداوند حدّی ندارد. خداوند عزّوجلّ، واجبات را بر ما واجب نموده و هرکس آن‌ها را به‌جا آورد، حدّ آن‌ها همین مقدار است. همچنین خداوند، روزه‌ی ماه رمضان را واجب نموده است؛ پس هرکس در ماه رمضان روزه بگیرد، حدّ آن، همین مقدار است. همچنین خداوند، حج را واجب نموده، پس هرکس اعمال حج را به‌جای آورد، حدّ آن همین مقدار است. بنابراین برای همه چیز، حدّی است؛ امّا برای ذکر، حدّی نیست؛ زیرا خداوند عزّوجلّ به ذکر اندک راضی نشده و برای آن حدّی قرار نداده است. سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا، وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا و فرمود: «خداوند عزّوجلّ برای ذکر، حدّی قرار نداده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص198

الکافی، ج2، ص498/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص154/ بحار الأنوار، ج90، ص161/ نورالثقلین/ البرهان

2

(احزاب/ 42)

الصّادق (عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (مَا ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُ بِشَیْءٍ أَشَدَّ عَلَیْهِ مِنْ خِصَالٍ ثَلَاثٍ یُحْرَمُهَا قِیلَ وَ مَا هُنَ قَالَ الْمُوَاسَاهًُْ فِی ذَاتِ یَدِهِ وَ الْإِنْصَافُ مِنْ نَفْسِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً أَمَا إِنِّی لَا أَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَکِنْ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ لَهُ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَیْه.

امام صادق ( ابواسامه گوید: امام صادق (فرمود: «مؤمن به چیزی سخت‌تر از سه خصلت که از آن‌ها محروم می‌شود، آزموده نشده». پرسیده شد: «آن‌ها چه چیزی هستند»؟ فرمود: «همراهی در هرآنچه به دست دارد، انصاف دادن از طرف خود و بسیار یاد خدابودن. و من نمی‌گویم گفتن سبحان‌الله و لااله الا الله باشد، بلکه به یاد خدا به هنگام برخورد با حلال و حرام است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص198

الکافی، ج2، ص145/ نورالثقلین

3

(احزاب/ 42)

الصّادق (ثَلَاثٌ لَا یُطِیقُهُنَ النَّاسُ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُوَاسَاهًُْ الْأَخِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً.

امام صادق ( سه چیز است که هیچ‌کس طاقت انجام آن را ندارد، گذشت از خطاهای مردم، کمک دادن به برادر خود و بسیار یاد خدا بودن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص198

بحار الأنوار، ج66، ص382/ نورالثقلین

4

(احزاب/ 42)

الصّادق (شِیعَتُنَا الَّذِینَ إِذَا خَلَوْا ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرا.

امام صادق ( شیعیان ما کسانی هستند که چون به خلوت رسند، خداوند را بسیار یاد می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص198

الکافی، ج2، ص499/ نورالثقلین/ البرهان

5

(احزاب/ 42)

أمیرالمؤمنین (مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی السِّرِّ فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً إِنَ الْمُنَافِقِینَ کَانُوا یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَلَانِیَهًًْ وَ لَا یَذْکُرُونَهُ فِی السِّرِّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا.

امام علی ( کسی که خدا را در خفا بخواند، خدا را به کثرت یاد کرده؛ منافقان خدا را آشکارا می‌خواندند و در خفا او را یاد نمی‌کردند پس خداوند فرمود: و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند! . (نساء/142)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص200

الکافی، ج2، ص501/ نورالثقلین

نتیجه‌ی ذکر

1

(احزاب/ 42)

الرّسول (مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً کُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَهًٌْ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَهًٌْ مِنَ النِّفَاق.

پیامبر ( هرکس که ذکر خدا را بسیار گوید، خداوند او را دوست می‌دارد و هرکس که ذکر خداوند را بسیار گوید، دو برائت در نامه‌ی اعمال او نوشته می‌شود. اوّل: برائت و رهایی از آتش جهنّم. دوّم: برائت و رهایی از نفاق.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص200

الکافی، ج2، ص500/ نورالثقلین/ البرهان

2

(احزاب/ 42)

الصّادق (مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَظَلَّهُ اللَّهُ فِی جَنَّتِه.

امام صادق ( هرکس ذکر خداوند را بسیار بگوید، خداوند او را در بهشت خود پناه خواهد داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص200

الکافی، ج2، ص500/ نورالثقلین/ البرهان

مصادیق ذکر کثیر

1

(احزاب/ 42)

الرّسول (عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (قَالَ: جَاءَ جَبْرَئِیلُ (إِلَی النَّبِیِّ (فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (قُلْ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، عَدَدَ مَا عَلِمَ وَزْنَهُ وَ مِلَاءَ مَا عَلِمَ فَإِنَّهُ مَنْ قَالَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا سِتَّ خِصَالٍ: کَتَبَ مِنَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ کَانَ أَفْضَلَ مَنْ ذَکَرَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ کَنَّ لَهُ غَرْساً فِی الْجَنَّهًِْ وَ تَحَاتَّتْ عَنْهُ خَطَایَاهُ کَمَا تَحَاتَّ وَرَقُ الشَّجَرَهًِْ الْیَابِسَهًِْ وَ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ مَنْ نَظَرَ إِلَیْهِ لَمْ یُعَذِّبْهُ.

پیامبر ( ابن‌عبّاس گوید: جبرئیل بر پیامبر (نازل شد و گفت: «ای محمّد (! بگو: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم به تعداد و وزن و حجم علمی که دارد. که هرکس این ذکر را بگوید خداوند برایش شش خصلت می‌نویسد. جزء ذاکران خداوند نوشته می‌شود و در زمره‌ی با فضیلت‌ترین افرادی است که روز و شب خداوند را یاد می‌کند و برایش در بهشت درختی غرس می‌گردد و گناهانش فرو می‌ریزد همانگونه که برگ‌های خشک از درخت فرو می‌ریزد و خداوند به او نظر می‌نماید و هرکس را که پروردگار به او نظر کند عذاب نخواهد شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص200

نورالثقلین

 

مطالب مرتبط