تفسیر روایی سوره طلاق

تفسیر روایی سوره طلاق

 

 

سوره طلاق

ثواب قرائت

1 (طلاق/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الطَّلَاقِ وَ التَّحْرِیمِ فِی فَرِیضَهًْ أَعَاذَهُ اللَّهُ مِنْ أَنْ یَکُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ مِمَّنْ یَخَافُ أَوْ یَحْزَنُ وَ عُوفِیَ مِنَ النَّارِ وَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِتِلَاوَتِهِ إِیَّاهُمَا وَ مُحَافَظَتِهِ عَلَیْهِمَا لِأَنَّهُمَا لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی طلاق و تحریم را در نماز واجب بخواند، خداوند او را در روز قیامت پناه خواهد داد که از جمله کسانی که می‌ترسند و غمگین می‌شوند، نباشد، از دوزخ معاف می‌شود، و خداوند او را به خاطر تلاوت‌کردن این دو سوره و تداوم بر آن‌ها، وارد بهشت خواهد کرد؛ زیرا این دو سوره متعلّق به پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص320 ثواب الأعمال، ص119/ نورالثقلین/ البرهان

2 (طلاق/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَوْبَهًًْ نَصُوحاً، وَ إِذَا کُتِبَتْ وَ غُسِلَتْ وَ رُشَّ مَاؤُهَا فِی مَنْزِلٍ لَمْ یُسْکَنْ فِیهِ أَبَداً وَ إِنْ سُکِنَ لَمْ یَزَلْ فِیهِ الشَّرُّ إِلَی حَیْثُ یُجْلَی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند به او توبه‌ای صادقانه خواهد بخشید، و اگر بر روی چیزی نوشته و با آب شسته شود و آب آن در منزلی پاشیده شود، به هیچ وجه کسی در آن منزل سُکنی نخواهد گُزید و اگر ساکن شود، شرّ تا زمانی‌که آن منزل متروک نشود، در آن خواهد ماند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص320 البرهان

3 (طلاق/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الطَّلَاقِ مَاتَ عَلَی سُنَّهًْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی طلاق را بخواند و بمیرد بر سنّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مرده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص320 مستدرک الوسایل، ج4، ص352/ نورالثقلین

4 (طلاق/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا کُتِبَتْ وَ رُشَّ بِمَائِهَا فِی مَوْضِعٍ لَمْ یُؤْمَنُ مِنَ الْبَغْضَاءِ وَ إِذَا رُشَّ بِمَائِهَا فِی مَوْضِعٍ مَسْکُونٍ وَقَعَ الْقِتَالُ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ کَانَ الْفِرَاقُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - اگر بر روی چیزی نوشته شود و آب آن در موضعی پاشیده شود، آن موضع از شرّ کینه در امان نخواهد ماند، و اگر آب آن در منطقه‌ای مسکونی پاشیده شود، درگیری در آن موضع اتّفاق خواهد افتاد و جدایی حاصل خواهد شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص320 البرهان

آیه یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْری لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً [1]

 

ای پیامبر! هر زمان خواستید زنان را طلاق دهید، در زمان عدّه، (در زمانی که از عادت ماهانه پاک شده و با آن‌ها نزدیکی نکرده باشید)، آن‌ها را طلاق گویید و حساب عدّه را نگه دارید؛ و از [مخالفت فرمان] خدایی که پروردگار شماست بپرهیزید؛ نه شما آن‌ها را از خانه‌هایشان بیرون کنید و نه آن‌ها [در دوران عدّه] بیرون روند، مگر آنکه کار زشت آشکاری انجام دهند؛ این حدود [و مرزهاى] خداست، و هرکس از حدود الهی تجاوز کند به خویشتن ستم کرده؛ تو نمی‌دانی شاید خداوند بعد از این، وضع تازه‌ای [براى اصلاح] فراهم کند.

 

ای پیامبر! هر زمان خواستید زنان را طلاق دهید، در زمان عدّه، [در زمانی‌که از عادت ماهانه پاک شده و با آن‌ها نزدیکی نکرده باشید]، آن‌ها را طلاق گویید و حساب عدّه را نگه دارید

1 -1 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - تَزَوَّجُوا وَ لَا تُطَلِّقُوا فَإِنَّ الطَّلَاقَ یَهْتَزُّ مِنْهُ الْعَرْش.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - زن بگیرید و گرد جدایی نگردید زیرا عرش از این جدایی می‌لرزد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 مکارم الأخلاق، ص197

1 -2 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَیُّمَا امْرَأَهًْ سَأَلَتْ زَوْجَهَا الطَّلَاقَ فِی غَیْرِ مَا بِهِ بَأْسٌ فَحَرَامٌ عَلَیْهَا رَائِحَهًُْ الْجَنَّهًْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر زنی که بدون دلیل از شوهرش تقاضای طلاق کند، بوی بهشت بر او حرام است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 روضه الواعظین، ج2، ص376

1 -3 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَا تُطَلِّقُوا النِّسَاءَ إِلَّا عَنْ رَیْبَهًْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الذَّوَّاقِینَ وَ الذَّوَّاقَاتِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - زنان را جز در نتیجه‌ی بدگمانی طلاق ندهید که خدا مردان بسیار زن‌گیر و زنان بسیار شوهرگیر را دوست ندارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 مستدرک الوسایل، ج15، ص280

1 -4 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا حَلَفَ بِالطَّلَاقِ وَ لَا اسْتَحْلَفَ بِهِ إِلَّا مُنَافِق.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به جز شخص منافق، کسی نه سوگند به طلاق‌دادن [همسرش] می‌خورد و نه [از کسی] طلب می‌کند که به آن (طلاق‌دادن همسرش) سوگند بخورد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 عوالی اللیالی، ج2، ص140

1 -5 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَام… وَ مِنْهُ الْمُخَاطَبَهًُْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُرَادُ بِالْخِطَابِ الْأُمَّهًُْ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت بخش نازل کرد… و از جمله بخش‌های آن، این است که مخاطب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است امّا مراد امّت اوست. خدای عزّوجلّ فرمود: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 بحارالأنوار، ج90، ص89/ القمی، ج2، ص373/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

1 -6 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ إِنِّی طَلَّقْتُ امْرَأَتِی ثَلَاثاً فِی مَجْلِسٍ قَالَ لَیْسَ بِشَیْءٍ ثُمَّ قَالَ أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ إِلَی قَوْلِهِ لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً ثُمَّ قَالَ کُلُّ مَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّهِ وَ السُّنَّهًَْ فَهُوَ یُرَدُّ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ السُّنَّهًِْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردی نزد امام صادق (علیه السلام) آمد و پرسید: «من زن خویش را در یک مجلس، سه‌بار طلاق دادم». فرمود: «اهمیّتی ندارد». سپس فرمود: «مگر کتاب خداوند تعالی را نمی‌خوانی: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُیُوتِهِنَّ وَ لَا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ»؟ سپس فرمود: لَا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِکَ أَمْرًا. سپس فرمود: «هر آنچه که با قرآن و سنّت مخالفت داشته باشد، به قرآن و سنّت بازگردانده خواهد شد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 وسایل الشیعهًْ، ج22، ص69/ بحارالأنوار، ج101، ص147/ قرب الإسناد، ص30/ البرهان

1 -7 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - کُلُّ طَلَاقٍ لَا یَکُونُ عَلَی السُّنَّهًِْ أَوْ طَلَاقٍ عَلَی الْعِدَّهًِْ فَلَیْسَ بِشَیْءٍ قَالَ زُرَارَهًُْ فَقُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَسِّرْ لِی طَلَاقَ السُّنَّهًِْ وَ طَلَاقَ الْعِدَّهًِْ فَقَالَ أَمَّا طَلَاقُ السُّنَّهًِْ فَإِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ فَلْیَنْتَظِرْ بِهَا حَتَّی تَطْمَثَ وَ تَطْهُرَ فَإِذَا خَرَجَتْ مِنْ طَمْثِهَا طَلَّقَهَا تَطْلِیقَهًًْ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ شَاهِدَیْنِ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ یَدَعُهَا حَتَّی تَطْمَثَ طَمْثَتَیْنِ فَتَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا بِثَلَاثِ حِیَضٍ وَ قَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ یَکُونُ خَاطِباً مِنَ الْخُطَّابِ إِنْ شَاءَتْ تَزَوَّجَتْهُ وَ إِنْ شَاءَتْ لَمْ تَتَزَوَّجْهُ وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُهَا وَ السُّکْنَی مَا دَامَتْ فِی عِدَّتِهَا وَ هُمَا یَتَوَارَثَانِ حَتَّی تَنْقَضِیَ الْعِدَّهًُْ قَالَ وَ أَمَّا طَلَاقُ الْعِدَّهًِْ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ فَإِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ طَلَاقَ الْعِدَّهًِْ فَلْیَنْتَظِرْ بِهَا حَتَّی تَحِیضَ وَ تَخْرُجَ مِنْ حَیْضِهَا ثُمَّ یُطَلِّقُهَا تَطْلِیقَهًًْ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ شَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ وَ
 یُرَاجِعُهَا مِنْ یَوْمِهِ ذَلِکَ إِنْ أَحَبَّ أَوْ بَعْدَ ذَلِکَ بِأَیَّامٍ أَوْ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ یَکُونُ مَعَهَا حَتَّی تَحِیضَ فَإِذَا حَاضَتْ وَ خَرَجَتْ مِنْ حَیْضِهَا طَلَّقَهَا تَطْلِیقَهًًْ أُخْرَی مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ یُرَاجِعُهَا أَیْضاً مَتَی شَاءَ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ تَکُونُ مَعَهُ إِلَی أَنْ تَحِیضَ الْحَیْضَهًَْ الثَّالِثَهًَْ فَإِذَا خَرَجَتْ مِنْ حَیْضَتِهَا الثَّالِثَهًِْ طَلَّقَهَا التَّطْلِیقَهًَْ الثَّالِثَهًَْ بِغَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ لَا تَحِلُّ لَهُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ قِیلَ لَهُ فَإِنْ کَانَتْ مِمَّنْ لَا تَحِیضُ فَقَالَ مِثْلُ هَذِهِ تُطَلَّقُ طَلَاقَ السُّنَّهًِْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - هر طلاقی که براساس سنّت و یا هر طلاقی که براساس عدّه نباشد، ارزشی ندارد. زراره گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «طلاق سنّت و طلاق عدّه را برای من شرح دهید»؟ فرمود: «در خصوص طلاق سنّت، هرگاه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد، باید تا زمانی‌که آن زن حیض شود و پاک شود، منتظر بماند. پس هنگامی‌که عادت ماهیانه خویش را پشت‌سر گذاشت، بدون اینکه با او جماع کند او را یک‌بار طلاق بدهد و دو شاهد بر این ماجرا بیاورد؛ سپس او را تا دو حیض ترک کند. بنابراین عدّه­اش با سه حیض به اتمام خواهد رسید، و دراین‌صورت از آن مرد جدا شده است، و آن مرد به یکی از خواستگارهای آن زن تبدیل خواهد شد، اگر بخواهد می‌تواند با آن ازدواج کند و یا نکند و تا زمانی‌که در عدّه باشد، نفقه و مسکن او برعهده‌ی مرد است و تا پایان عدّه از همدیگر ارث می‌برند». فرمود: «و امّا در خصوص طلاق عدّه که خداوند تعالی در این‌باره می‌فرماید: فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ، [باید گفت]: اگر مردی از میان شما بخواهد زن خویش را طلاق عدّه دهد، باید منتظر باشد که آن زن حیض شود و از حیض خارج شود، سپس بدون اینکه با او جماع کند او را یک‌بار طلاق بدهد و دو شاهد عادل بیاورد و اگر بخواهد، می‌تواند از همان روز و یا چند روز بعد از آن، به او رجوع کند قبل از آنکه حیض شود. باید بر بازگرداندن او شاهد بیاورد و با او همبستر شود، و تا زمانی‌که حیض شود با او باشد. پس اگر حیض شد و از حیض خود خارج شد، بدون اینکه با او جماع کند او را یک‌بار طلاق بدهد، و بر آن شاهد بیاورد، سپس می‌تواند، هرگاه که بخواهد، قبل از آنکه حیض شود به او رجوع کند و برای رجوع خود شاهد بیاورد و با وی همبستر شود و تا زمانی‌که برای سوّمین‌بار حیض شود، پیش او باشد، و هنگامی‌که از سوّمین حیض خویش خارج شد، بدون اینکه جماع کند او را برای بار سوّم طلاق دهد و بر آن شاهد بیاورد، و هنگامی‌که این کار را انجام داد، زن از وی جدا خواهد شد و دراین‌صورت ازدواج‌کردن با آن بر مرد حلال نخواهد بود، مگر آنکه با مردی دیگر ازدواج کند. به ایشان گفته شد: «اگر از جمله زنانی نباشد که حیض شوند چه»؟ فرمود: «چنین زنی، طلاق سنّت داده می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص322 الکافی، ج6، ص65/ تهذیب الأحکام، ج8، ص26 و نورالثقلین؛ «فاذا اراد الرجل ان یطلق… تنقضی العده» محذوف و «حیفت‌ها طلق‌ها الثلاثه» بدل «حیفت‌ها الثلاثه طلق‌ها التطلیقه الثلاثه» / وسایل الشیعهًْ، ج22، ص108؛ «فسرلی طلاق السنه… تنقضی العده» محذوف/ البرهان

1 -8 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مُسْکَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ طَلَاقِ السُّنَّهًِْ فَقَالَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَاهِدَیْ عَدْلٍ وَ لَا یَجُوزُ الطَّلَاقُ إِلَّا بِشَاهِدَیْنِ وَ الْعِدَّهًِْ وَ هُوَ قَوْلُهُ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ….

 

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌مسکان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی طلاق سنّت (طلاقی که در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با نظر ایشان انجام می‌گرفت) پرسیدم. فرمود: «[طلاقی که] در زمان غیر عادت ماهانه (زمان پاکی) بدون اینکه [در آن زمان پاکی] نزدیکی صورت گرفته باشد به همراه شهادت دو شاهد عادل [برای طلاق] باشد. و طلاق‌دادن جایز نیست مگر به همراه دو شاهد و عدّه نگه‌داشتن و این همان کلام خداوند است: فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْری لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص324 وسایل الشیعهًْ، ص25، ص22/ فقه القرآن، ج2، ص206؛ «و احصوا العدهًْ الآیه» محذوف

1 -9 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - وَ جَعَلَ الطَّلَاقَ فِی النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ غَیْرَ جَائِزٍ إِلَّا بِشَاهِدَیْنِ ذَوَیْ عَدْلٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَالَ فِی سَائِرِ الشَّهَادَاتِ عَلَی الدِّمَاءِ وَ الْفُرُوجِ وَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَمْلَاکِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ وَ بَیَّنَ الطَّلَاقَ عَزَّ ذِکْرُهُ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ وَ لَوْ کَانَتِ الْمُطَلَّقَهًُْ تَبِینُ بِثَلَاثِ تَطْلِیقَات تَجْمَعُهَا کَلِمَهًٌْ وَاحِدَهًٌْ أَوْ أَکْثَرُ مِنْهَا أَوْ أَقَلُّ لَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ قَوْلِهِ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً هُوَ نُکْرٌ یَقَعُ بَیْنَ الزَّوْجِ وَ زَوْجَتِهِ فَیُطَلِّقُ التَّطْلِیقَهًَْ الْأُولَی بِشَهَادَهًِْ ذَوَیْ عَدْلٍ وَ حَدُّ وَقْتِ التَّطْلِیقِ هُوَ آخِرُ الْقُرُوءِ وَ الْقُرْءُ هُوَ الْحَیْضُ وَ الطَّلَاقُ یَجِبُ عِنْدَ آخِرِ نُقْطَهًٍْ بَیْضَاءَ تَنْزِلُ بَعْدَ الصُّفْرَهًِْ وَ الْحُمْرَهًِْ وَ إِلَی التَّطْلِیقَهًِْ الثَّانِیَهًِْ وَ الثَّالِثَهًِْ مَا یُحْدِثُ اللَّهُ بَیْنَهُمَا عَطْفاً أَوْ زَوَالَ مَا کَرِهَاه.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند طلاق را برای زنان شوهردار مجاز ندانسته مگر با دو شاهد عادل مسلمان و درباره‌ی سایر شهادت‌ها در خصوص اموال و املاک و خون [قتل] و عورت فرموده: و دو نفر از مردان [عادل] خود را [بر این حقّ] شاهد بگیرید! و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید! . (بقره/282). خداوند عزّوجلّ شرایط طلاق را روشن ساخته و فرموده: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ و اگر زن مطلقه با سه طلاق مباین شود یک کلمه یا بیشتر یا کمتر آن را جمع می­کند، زیرا خداوند فرمود: وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ تا اینجا تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً* فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ. و این قولش [که فرمود]: لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً اشاره به این دارد که ممکن است چیز ناخوشایندی بین زوجین حاصل شود و با شهادت اشخاص عادل همسرش را طلاق دهد ولی فقط یک ماه طول بکشد. و حدّ زمان تطلیق آخرین حیض است. و طلاق واجب می‌شود هنگامی‌که خون حیض از سرخی و زردی گذشته و [دستمال] سفید شود. و باید سه حیض کامل به اتمام رسد، شاید خداوند میان آن‌ها محبّتی ایجاد کند یا آنچه را که از یکدیگر ناپسند می‌دارند بر طرف سازد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص324 بحارالأنوار، ج53، ص24/ مستدرک الوسایل، ج14، ص474

1 -10 (طلاق/ 1)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌أَبِی‌خَلَفٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ شَیْءٍ مِنَ الطَّلَاقِ فَقَالَ إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ طَلَاقاً لَا یَمْلِکُ فِیهِ الرَّجْعَهًَْ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ سَاعَهًَْ طَلَّقَهَا وَ مَلَکَتْ نَفْسَهَا وَ لَا سَبِیلَ لَهُ عَلَیْهَا وَ تَعْتَدُّ حَیْثُ شَاءَتْ وَ لَا نَفَقَهًَْ لَهَا قَالَ قُلْتُ أَلَیْسَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ قَالَ فَقَالَ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ الَّتِی تُطَلَّقُ تَطْلِیقَهًًْ بَعْدَ تَطْلِیقَهًٍْ فَتِلْکَ الَّتِی لَا تُخْرَجُ وَ لَا تَخْرُجُ حَتَّی تُطَلَّقَ الثَّالِثَهًَْ فَإِذَا طُلِّقَتِ الثَّالِثَهًَْ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ لَا نَفَقَهًَْ لَهَا وَ الْمَرْأَهًُْ الَّتِی یُطَلِّقُهَا الرَّجُلُ تَطْلِیقَهًًْ ثُمَّ یَدَعُهَا حَتَّی یَخْلُوَ أَجَلُهَا فَهَذِهِ أَیْضاً تَقْعُدُ فِی مَنْزِلِ زَوْجِهَا وَ لَهَا النَّفَقَهًُْ وَ السُّکْنَی حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - سعدبن‌أبی خلف گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی موردی از طلاق پرسیدم. فرمود: «اگر مرد زن خویش را طلاقی دهد که امکان بازگشت در آن نباشد، زن در آن لحظه از او جدا خواهد شد و صاحب اختیار خویش می­شود و مرد حقّی بر وی نخواهد داشت و هرطور که می‌خواهد عدّه خویش را به اتمام خواهد رساند و نفقه‌ای نخواهد داشت». عرض کردم: «مگر خداوند عزّوجلّ نفرمود: لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُیُوتِهِنَّ وَ لَا یَخْرُجْنَ»؟ فرمود: «منظور خداوند همان زنی است که مرحله‌به‌مرحله طلاق داده می‌شود، و این همان زنی است که به بیرون نخواهد رفت و اخراج نخواهد شد تا آنکه برای بار سوّم طلاق داده شود و وقتی که برای بار سوّم طلاق داده شود، از آن مرد جدا خواهد شد و نفقه نیز ندارد. زنی که مرد، او را یک‌بار طلاق دهد، منتظر می‌شود که عدّه‌ی او به اتمام رسد. این زن، عدّه را منزل همسرش به اتمام خواهد رساند و تا آن زمان‌که عدّه‌ی خویش را به اتمام می‌رساند، دارای حقّ مسکن و نفقه است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص326 الکافی، ج6، ص90/ تهذیب الأحکام، ج8، ص132/ وسایل الشیعهًْ، ج21، ص519/ نورالثقلین/ البرهان

1 -11 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - الْکَلْبِیُّ النَّسَّابَهًُْ قَالَ: … فَقُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ فَقَالَ وَیْحَکَ أَمَا تَقْرَأُ سُورَهًَْ الطَّلَاقِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَاقْرَأْ فَقَرَأْتُ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ قَالَ أَتَرَی هَاهُنَا نُجُومَ السَّمَاءِ قُلْتُ لَا قُلْتُ فَرَجُلٌ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ ثَلَاثاً قَالَ تُرَدُّ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّهًِْ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ لَا طَلَاقَ إِلَّا عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَاهِدَیْنِ مَقْبُولَیْن.

 

امام صادق (علیه السلام) - کلبی گوید: … به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مردی به زنش گفت تو را به عدد ستاره‌های آسمان طلاق دادم». فرمود: «مگر سوره‌ی طلاق را نخوانده‌ای»؟ گفتم: «چرا». فرمود: «بخوان»! خواندم: فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ». فرمود: «در این آیه ستاره‌های آسمان هم هست»؟ گفتم: «نه». عرض کردم: «آقا مردی که به زنش بگوید تو را سه‌بار طلاق دادم چگونه است»؟ فرمود: «به کتاب خدا و سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) برگشت داده می‌شود». سپس فرمود: «طلاق صحیح نیست مگر در ایّام پاکی زن درصورتی‌که با او همبستر نشده باشد با دو شاهد عادل».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص326 الکافی، ج1، ص350/ بحارالأنوار، ج47، ص228/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص62/ مستدرک الوسایل، ج15، ص301؛ «ثم قال لاطاق… مقبولین» محذوف/ نورالثقلین

1 -12 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - أُحِبُّ لِلرَّجُلِ الْفَقِیهِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ أَنْ یُطَلِّقَهَا طَلَاقَ السُّنَّهًِْ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ هُوَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً یَعْنِی بَعْدَ الطَّلَاقِ وَ انْقِضَاءِ الْعِدَّهًِْ التَّزْوِیجَ لَهُمَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَزَوَّجَ زَوْجاً غَیْرَهُ قَالَ وَ مَا أَعْدَلَهُ وَ أَوْسَعَهُ لَهُمَا جَمِیعاً أَنْ یُطَلِّقَهَا عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ تَطْلِیقَهًًْ بِشُهُودٍ ثُمَّ یَدَعَهَا حَتَّی یَخْلُوَ أَجَلُهَا ثَلَاثَهًَْ أَشْهُرٍ أَوْ ثَلَاثَهًَْ قُرُوءٍ ثُمَّ یَکُونَ خَاطِباً مِنَ الْخُطَّاب.

 

امام باقر (علیه السلام) - برای مرد فقیه (تیزبین) این را می‌پسندم که اگر بخواهد زن خویش را طلاق دهد، او را طلاق سنّت دهد. و این همان چیزی است که خداوند تعالی می‌فرماید: لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِکَ أَمْرًا، منظور بعد از طلاق و به اتمام‌رسیدن عدّه است؛ یعنی ازدواج‌کردن با وی قبل از آنکه با مردی دیگر ازدواج کند. و چقدر بهتر و بردبارانه‌تر است برای هر دوی آن‌ها، که زن خویش را درحالت طهارت و پاکی و بدون جماع، برای بار اوّل طلاق دهد و بر آن شاهدانی بیاورد، سپس منتظر بماند که سه‌ماه و یا سه پاکی وی به اتمام رسد، سپس یکی از خواستگاران وی باشد!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص326 الکافی، ج6، ص65/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص123/ البرهان/ نورالثقلین؛ «قال و ما اعدله… خاطبا من الخطاب» محذوف

1 -13 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - الْعِدَّهًُْ الطُّهْرُ مِنَ الْمَحِیضِ وَ أَحْصُوا الْعِدَّهًَْ وَ ذَلِکَ أَنْ تَدَعَهَا حَتَّی تَحِیضَ فَإِذَا حَاضَتْ ثُمَّ طَهُرَتْ وَ اغْتَسَلَتْ طَلَّقَهَا تَطْلِیقَهًًْ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُجَامِعَهَا وَ یُشْهِدُ عَلَی طَلَاقِهَا إِذَا طَلَّقَهَا ثُمَّ إِنْ شَاءَ رَاجَعَهَا وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا إِذَا رَاجَعَهَا فَإِذَا أَرَادَ طَلَاقَهَا الثَّانِیَهًَْ فَإِذَا حَاضَتْ وَ طَهُرَتْ وَ اغْتَسَلَتْ طَلَّقَهَا الثَّانِیَهًَْ وَ أَشْهَدَ عَلَی طَلَاقِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یُجَامِعَهَا ثُمَّ إِنْ شَاءَ رَاجَعَهَا وَ أَشْهَدَ عَلَی رَجْعَتِهَا ثُمَّ یَدَعُهَا حَتَّی تَحِیضَ ثُمَّ تَطْهُرَ فَإِذَا
 اغْتَسَلَتْ طَلَّقَهَا الثَّالِثَهًَْ وَ هُوَ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یُطَلِّقَ الثَّالِثَهًَْ أَمْلَکُ بِهَا إِنْ شَاءَ رَاجَعَهَا غَیْرَ أَنَّهُ إِنْ رَاجَعَهَا ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یُطَلِّقَهَا اعْتَدَّ بِمَا طَلَّقَ قَبْلَ ذَلِکَ وَ هَکَذَا السُّنَّهًُْ فِی الطَّلَاقِ لَا یَکُونُ الطَّلَاقُ إِلَّا عِنْدَ طُهْرِهَا مِنْ حَیْضِهَا مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ کَمَا وَصَفْتُ وَ کُلَّمَا رَاجَعَ فَلْیُشْهِدْ فَإِنْ طَلَّقَهَا ثُمَّ رَاجَعَهَا حَبَسَهَا مَا بَدَا لَهُ ثُمَّ إِنْ طَلَّقَهَا الثَّانِیَهًَْ ثُمَّ رَاجَعَهَا حَبَسَهَا بِوَاحِدَهًٍْ مَا بَدَا لَهُ ثُمَّ إِنْ طَلَّقَهَا تِلْکَ الْوَاحِدَهًَْ الْبَاقِیَهًَْ بَعْدَ مَا کَانَ رَاجَعَهَا اعْتَدَّتْ ثَلَاثَهًَْ قُرُوءٍ وَ هِیَ ثَلَاثُ حِیَضٍ وَ إِنْ لَمْ تَحِضْ فَثَلَاثَهًُْ أَشْهُرٍ وَ إِنْ کَانَ بِهَا حَمْلٌ فَإِذَا وَضَعَتِ انْقَضَی أَجَلُهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - عدّه همان طهارت از حیض است وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ، همان است که منتظر باشی تا حیض شود، پس هرگاه حیض شد و پاک شد و غسل کرد، یک‌بار او را طلاق دهد بدون آنکه با وی جماع کند، و هنگامی‌که او را طلاق می­دهد بر آن شاهد بیاورد، سپس اگر بخواهد باید به وی رجوع ­کند و باید بر رجوع خود شاهد آورد، و اگر بخواهد او را برای بار دوّم طلاق دهد، باید هرگاه که حیض شد و پاک شد و غسل کرد، برای بار دوّم او را طلاق دهد و بر طلاق آن، بدون آنکه با وی جماع کند، شاهد آورد. سپس اگر بخواهد، باید به او رجوع کند و بر رجوع خود شاهد آورد، سپس منتظر باشد تا آن زمان‌که حیض شود و پاک شود، و هرگاه غسل کرد، وی را برای سوّمین بار طلاق دهد. مرد در آن زمان، قبل از آنکه سوّمین طلاق را دهد، بیش از هروقت دیگری آن زن را تحت اختیار دارد، و اگر بخواهد به او رجوع می­کند، امّا اگر رجوع کرد و تصمیم بر طلاق‌دادن او گرفت، همان طلاق دفعه‌ی قبل را مدّ نظر قرار می­دهد. این است سنّت در طلاق. طلاق فقط وقتی واقع می­شود که بدون اینکه با او جماع کند، آن زن از حیض پاک شود، همان‌گونه که توصیف کردم. همچنین هر زمان‌که بخواهد به او رجوع کند، باید شاهد بیاورد. اگر زن خویش را طلاق داد و دوباره به وی رجوع کرد، تا آن زمان‌که می‌خواهد وی را حبس می­کند. سپس اگر برای بار دوّم طلاق داد، سپس دوباره به وی رجوع کرد، برای یک‌بار می­تواند او را تا آن زمان‌که بخواهد حبس ­کند. سپس اگر بعد از اینکه به وی رجوع کرد، آن یک‌بار یک طلاق باقی مانده را نیز بدهد، سه‌بار پاک‌شدن را مدّنظر قرار می­دهد که همان سه‌بار حیض است، و اگر حیض نشود، سه ماه را باید به اتمام برساند، و اگر باردار باشد، هرگاه که وضع حمل کرد، زمانش به اتمام خواهد رسید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص326 بحارالأنوار، ج101، ص148/ القمی، ج2، ص373/ البرهان/ نورالثقلین

1 -14 (طلاق/ 1)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - طَلَاقُ الْعِدَّهًِْ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ لِلْعِدَّهًِْ فَلْیَنْتَظِرْ بِهَا حَتَّی تَحِیضَ وَ تَخْرُجَ مِنْ حَیْضِهَا فَیُطَلِّقُهَا وَ هِیَ طَاهِرٌ فِی طُهْرٍ لَمْ یَمَسَّهَا فِیهِ تَطْلِیقَهًًْ وَاحِدَهًًْ وَ یُشْهِدُ شَاهِدَیْ عَدْلٍ عَلَی ذَلِکَ وَ لَهُ أَنْ یُرَاجِعَهَا مِنْ یَوْمِهِ ذَلِکَ إِنْ أَحَبَّ أَوْ بَعْدَ ذَلِکَ بِأَیَّامٍ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ تَکُونُ مَعَهُ حَتَّی تَحِیضَ فَإِذَا حَاضَتْ وَ خَرَجَتْ مِنْ حَیْضِهَا طَلَّقَهَا تَطْلِیقَهًًْ أُخْرَی مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ شَاهِدَیْنِ وَ یُرَاجِعُهَا أَیْضاً مَتَی شَاءَ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ تَکُونُ مَعَهُ إِلَی أَنْ تَحِیضَ الْحَیْضَهًَْ الثَّالِثَهًَْ فَإِذَا خَرَجَتْ مِنْ حَیْضَتِهَا وَ طَهُرَتْ طَلَّقَهَا الثَّالِثَهًَْ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ أَشْهَدَ عَلَی ذَلِکَ شَاهِدَیْنِ فَإِنْ فَعَلَ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ بِثَلَاثِ تَطْلِیقَاتٍ وَ لَا تَحِلُّ لَهُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ فَإِنْ کَانَتْ مِمَّنْ لَا تَحِیضُ فَیُطَلِّقُهَا لِلشُّهُورِ وَ إِنْ طَلَّقَهَا عَلَی مَا وَصَفْنَا وَاحِدَهًًْ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یَحْبِسَهَا بَقِیَتْ عِنْدَهُ عَلَی تَطْلِیقَتَیْنِ بَاقِیَتَیْنِ وَ إِنْ طَلَّقَهَا تَطْلِیقَتَیْنِ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یَحْبِسَهَا بَقِیَتْ عِنْدَهُ عَلَی وَاحِدَهًٍْ فَإِذَا طَلَّقَهَا الثَّلَاثَهًَْ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَیْهَا رَجْعَهًٌْ وَ لَا تَحِلُّ لَهُ إِلَّا بَعْدَ زَوْجٍ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - زراره از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت کرده است که: … و امّا در خصوص طلاق عدّه که خداوند تعالی در این باره می‌فرماید: فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ، (باید گفت:) اگر مردی از میان شما بخواهد زن خویش را طلاق عدّه دهد، باید منتظر باشد که آن زن حیض شود و از حیض خارج شود، سپس بدون این که با او جماع کند او را یک بار طلاق بدهد و دو شاهد عادل بیاورد و اگر بخواهد، می‌تواند از همان روز و یا چند روز بعد از آن، به او رجوع کند قبل از آن که حیض شود. باید بر بازگرداندن او شاهد بیاورد و با او هم بستر شود، و تا زمانی که حیض شود با او باشد. پس اگر حیض شد و از حیض خود خارج شد، بدون این که با او جماع کند او را یک بار طلاق بدهد، و بر آن شاهد بیاورد، سپس می‌تواند، هرگاه که بخواهد، قبل از آن که حیض شود به او رجوع کند و برای رجوع خود شاهد بیاورد و با وی همبستر شود و تا زمانی که برای سوّمین بار حیض شود، پیش او باشد، و هنگامی که از سوّمین حیض خویش خارج شد، بدون این که جماع کند او را برای بار سوّم طلاق دهد و بر آن شاهد بیاورد، و هنگامی که این کار را انجام داد، زن از وی جدا خواهد شد و در این صورت ازدواج کردن با آن بر مرد حلال نخواهد بود، مگر آن که با مردی دیگر ازدواج کند. اگر او از آن دسته از زن‌هایی است که حیض نمی‌شوند، [مرد] او را در طول چند ماه طلاق دهد و اگر برطبق چیزی که ما وصف کردیم، یک‌بار طلاق داد سپس نظرش تغییر کرد و خواست که همسرش را نگه دارد، دو طلاق دیگر بعد از آن دارد و اگر دوبار همسرش را طلاق داد و سپس نظرش تغییر کرد و خواست که همسرش را نگه دارد، یک طلاق در نزدش باقی می‌ماند ولی اگر سه‌بار او را [با شرایطی که ما وصف کردیم] طلاق داد، دیگر حقِّ رجوع [و نگه‌داشتن] همسرش را ندارد و دیگر آن زن، برای او حلال نیست مگر اینکه با مرد دیگری ازدواج کند [و آن مرد بعد از نزدیکی بمیرد یا او را طلاق دهد].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص328 مستدرک الوسایل، ج15، ص320/ دعایم الإسلام، ج2، ص259؛ «و هذا هو طلاق… الی آخر» محذوف

1 -15 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - لَا یَقَعُ الطَّلَاقُ إِلَّا عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ السُّنَّهًِْ لِأَنَّهُ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ یَقُولُ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ یَقُولُ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَدَّ طَلَاقَ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌عُمَرَ لِأَنَّهُ کَانَ عَلَی خِلَافِ الْکِتَابِ وَ السُّنَّهًْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - طلاق منحصراً برطبق کتاب و سنّت واقع می‌شود زیرا حدّی از حدود خداوند عزّوجلّ است و خدا در قرآنش فرموده: إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ. و نیز می‌فرماید: وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ و نیز می‌فرماید: وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) طلاق عبداللَّه‌بن‌عمر را به خاطر آنکه برخلاف کتاب و سنّت بود ردّ فرمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص328 وسایل الشیعهًْ، ج22، ص17/ بحارالأنوار، ج101، ص150/ علل الشرایع، ج2، ص506/ نورالثقلین

1 -16 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌عُمَرَ أَنَّهُ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ تَطْلِیقَهًْ وَاحِدَهًْ فَأَمَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُرَاجِعَهَا ثُمَّ یُمْسِکَهَا حَتَّی تَطْهُرَ ثُمَّ تَحِیضَ عِنْدَهُ حَیْضَهًْ أُخْرَی ثُمَّ یُمْهِلَهَا حَتَّی تَطْهُرَ مِنْ حَیْضَتِهَا فَإِنْ أَرَادَ أَنْ یُطَلِّقَهَا فَلْیُطَلِّقْهَا حِینَ تَطْهُرُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُجَامِعَهَا فَتِلْکَ الْعِدَّهًُْ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ أَنْ یُطَلَّقَ لَهَا النِّسَاءُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌عمر زنش را درحالی‌که حیض بود، یک‌بار طلاق داد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او دستور داد که به آن زن رجوع کند سپس او را نگه دارد تا در نزد او (شوهر) دوباره حیض شود سپس او را مهلت دهد تا از حیضش پاک شود آنگاه اگر خواست که طلاق بدهد، او را در زمانی‌که پاک است (حیض نیست) قبل از اینکه [درآن پاکی] با او نزدیکی کند، طلاق دهد و این همان عدّه‌ای است که خداوند دستور داده است که زن‌ها را با [حساب] آن (عدّه) طلاق دهند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 عوالی اللیالی، ج2، ص140

1 -17 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَطَلِّقُوهُنَّ فِی قَبْلِ عِدَّتِهِنَّ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فَطَلِّقُوهُنَّ آن‌ها را پیش از عدّه‌شان طلاق دهید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 نورالثقلین

1 -18 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - وَ اللَّهِ لَوْ مَلَکْتُ مِنْ أَمْرِ النَّاسِ شَیْئاً لَأَقَمْتُهُمْ بِالسَّیْفِ وَ السَّوْطِ حَتَّی یُطَلِّقُوا لِلْعِدَّهًْ کَمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ.

 

امام باقر (علیه السلام) - به خدا سوگند اگر چیزی از امر مردم (حکومت) را در دست داشتم آن‌ها را با شمشیر و تازیانه، مجبور می‌کردم که [اگر می‌خواهند طلاق بدهند] با رعایت عدّه‌ی طلاق بدهند همان‌گونه که خداوند عزّوجلّ فرمان داده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 الکافی، ج6، ص57/ نورالثقلین

1 -19 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ امْرَأَهًْ سَمِعَتْ أَنَّ رَجُلًا طَلَّقَهَا وَ جَحَدَ ذَلِکَ أَ تُقِیمُ مَعَهُ قَالَ نَعَمْ فَإِنَّ طَلَاقَهُ بِغَیْرِ شُهُودٍ لَیْسَ بِطَلَاقٍ وَ الطَّلَاقُ لِغَیْرِ الْعِدَّهًْ لَیْسَ بِطَلَاقٍ وَ لَا یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَفْعَلَ فَیُطَلِّقَهَا بِغَیْرِ شُهُودٍ وَ لِغَیْرِ الْعِدَّهًْ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی زنی که از مردی شنید که شوهرش او را طلاق داده است ولی شوهرش [طلاق] را انکار کرد، پرسیده شد: «آیا آن زن با آن مرد زندگی کند [یا اینکه جدا شود چون شنیده است که او را طلاق داده است]؟ فرمود: «بله؛ [زندگی کند]؛ چون طلاقش که بدون حضور شاهدان بود، طلاق نیست، و طلاقِ غیرِ عدّی طلاق نیست و بر آن مرد حلال نیست که این کار (طلاق غیر عدّه) را انجام دهد و آن زن را بدون حضور شاهدان طلاق دهد و [جایز نیست] به غیر از عدّه‌ای که خداوند عزّوجلّ به آن (عدّه) دستور داده است، [طلاق بدهد]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 الکافی، ج6، ص59/ نورالثقلین

1 -20 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ الطَّلَاقَ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ فِی کِتَابِهِ وَ الَّذِی سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُخَلِّیَ الرَّجُلُ عَنِ الْمَرْأَهًْ فَإِذَا حَاضَتْ وَ طَهُرَتْ مِنْ مَحِیضِهَا أَشْهَدَ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ عَلَی تَطْلِیقَهًْ وَ هِیَ طَاهِرٌ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ هُوَ أَحَقُّ بِرَجْعَتِهَا مَا لَمْ تَنْقَضِ ثَلَاثَهًُْ قُرُوءٍ وَ کُلُّ طَلَاقٍ مَا خَلَا هَذَا فَبَاطِلٌ لَیْسَ بِطَلَاقٍ.

 

امام باقر (علیه السلام) - آن طلاقی که خداوند عزّوجلّ در کتابش به آن دستور داده است و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برطبق آن عمل می‌کرد، [این است که] مرد همسرش را رها کند. هرگاه حیض شد و از حیضش پاک شد، دو مرد عادل را بر طلاق دادنش شاهد بگیرد و این درحالی است که آن زن [از حیضش] پاک است و [در این پاکیِ جدید] با او نزدیکی نکرده است و او (شوهر) تا زمانی‌که آن سه پاکی تمام نشده است (زمان عدّه‌ی طلاق) شایسته‌ترین مرد است برای رجوع‌کردن و هر طلاقی غیر از این، باطل است و طلاق نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 الکافی، ج6، ص68/ نورالثقلین

1 -21 (طلاق/ 1)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ الطَّلَاقَ طَلَّقَهَا فِی قُبُلِ عِدَّتِهَا بِغَیْرِ جِمَاع.

 

امام علی (علیه السلام) - اگر مرد بخواهد زنش را طلاق دهد، پیش از عدّه و بدون جماع طلاقش دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 الکافی، ج6، ص69/ نورالثقلین

1 -22 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَ حَرَامٌ أَوْ بَائِنَهًْ أَوْ بَتَّهًْ أَوْ بَرِیئَهًْ أَوْ خَلِیَّهًْ قَالَ هَذَا کُلُّهُ لَیْسَ بِشَیْءٍ إِنَّمَا الطَّلَاقُ أَنْ یَقُولَ لَهَا فِی قُبُلِ الْعِدَّهًْ بَعْدَ مَا تَطْهُرُ مِنْ مَحِیضِهَا قَبْلَ أَنْ یُجَامِعَهَا أَنْتِ طَالِقٌ أَوِ اعْتَدِّی یُرِیدُ بِذَلِکَ الطَّلَاقَ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی مردی پرسید که [آن مرد] به زنش گفت: «تو بر من حرام هستی [آیا این طلاق صحیح است]»؟ فرمود: «همه‌ی این‌ها بی‌تاثیر است و طلاق فقط این است که قبل از عدّه و بعد از اینکه زن از حیضش پاک شد و پیش از اینکه با او نزدیکی کند. به او (همسرش) بگوید: انت طالق (تو طلاق داده شده هستی) یا اینکه از او کناره بگیرد و از این کار، طلاق را قصد کرده باشد و بر آن (طلاق) دو مرد عادل را شاهد بگیرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص330 الکافی، ج6، ص69/ نورالثقلین

1 -23 (طلاق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - الطَّلَاقُ لِلْعِدَّهًْ أَنْ یُطَلِّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ عِنْدَ کُلِّ طُهْرٍ یُرْسِلُ إِلَیْهَا أَنِ اعْتَدِّی فَإِنَّ فُلَاناً قَدْ طَلَّقَکِ قَالَ وَ هُوَ أَمْلَکُ بِرَجْعَتِهَا مَا لَمْ تَنْقَضِ عِدَّتُهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - طلاق عدّی این است که مرد از همسرش که در هر پاکی که در آن است، کناره‌گیری کند و به گوش او برساند که اگر سرکشی کنی، همسرت طلاقت می‌دهد، گرچه این مرد [که به ظاهر همسرش را طلاق داده،] برای رجوع به همسرش شایسته‌ترین فرد است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 الکافی، ج6، ص70/ نورالثقلین

نه شما آن‌ها را از خانه‌هایشان بیرون کنید و نه آن‌ها [در دوران عدّه] بیرون روند

2 -1 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی الَّتِی یَمُوتُ عَنْهَا زَوْجُهَا تَخْرُجُ إِلَی الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهًِْ وَ لَا تَخْرُجُ الَّتِی تُطَلَّقُ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ تَکُونَ طُلِّقَتْ فِی سَفَرٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) در خصوص زنی که همسر او بمیرد، می‌فرماید: «برای حج و عمره بیرون می‌رود و زنی که طلاق داده می‌شود، بیرون نمی‌رود؛ زیرا خداوند تعالی می‌فرماید: وَ لَا یَخْرُجْنَ مگر آنکه در سفر، طلاق داده شده باشد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 تهذیب الأحکام، ج5، ص401/ وسایل الشیعهًْ، ج11، ص159/ البرهان

2 -2 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ‌بْنِ‌مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُطَلَّقَهًْ أَیْنَ تَعْتَدُّ قَالَ فِی بَیْتِهَا لَا تَخْرُجُ وَ إِنْ أَرَادَتْ زِیَارَهًْ خَرَجَتْ بَعْدَ نِصْفِ اللَّیْلِ وَ لَا تَخْرُجُ نَهَاراً وَ لَیْسَ لَهَا أَنْ تَحُجَّ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا أَ کَذَلِکَ هِیَ قَالَ نَعَمْ وَ تَحُجُّ إِنْ شَاءَتْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - سماعهًْ‌بن‌مهران گوید: از امام صادق (علیه السلام) در موضوع زن مطلّقه که کجا باید ایّام عدّه را به سر ببرد، پرسیدم. حضرت فرمود: «در خانه‌ای که زندگی می‌کرده، و چنانچه بخواهد به زیارت رود پیش از نیمه‌ی شب برود و بعد از نیمه‌ی شب باز گردد، و در روز از خانه بیرون نشود، و نمی‌تواند به حج رود تا عدّه‌اش تمام شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 الکافی، ج6، ص90/ نورالثقلین

مگر آنکه کار زشت آشکاری انجام دهند

3 -1 (طلاق/ 1)

الرّضا (علیه السلام) - سَأَلَ الْمَأْمُونُ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ قَالَ یَعْنِی بِالْفَاحِشَهًِْ الْمُبَیِّنَهًِْ أَنْ تُؤْذِیَ أَهْلَ زَوْجِهَا فَإِذَا فَعَلَتْ فَإِنْ شَاءَ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا فَعَلَ.

 

امام رضا (علیه السلام) - مأمون از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُیُوتِهِنَّ وَ لَا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ پرسید، فرمود: «منظور از گناه آشکار همان است که خانواده‌ی همسرش را اذیت کند، پس اگر این کار را انجام داد، اگر بخواهد می‌تواند قبل از آنکه عدّه به اتمام برسد، او را اخراج کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 وسایل الشیعهًْ، ج22، ص220/ نورالثقلین/ البرهان؛ «قال یعنی بالفاحشه… عدت‌ها فعل» محذوف/ عوالی اللآلی، ج3، ص390؛ «فاذا فعلت… فعل» محذوف

3 -2 (طلاق/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ قَالَ لَا یَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ یُخْرِجَ امْرَأَتَهُ إِذَا طَلَّقَهَا وَ کَانَ لَهُ عَلَیْهَا رَجْعَهًْ مِنْ بَیْتِهِ وَ هِیَ أَیْضاً لَا یَحِلُّ لَهَا أَنْ تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهِ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ مَعْنَی الْفَاحِشَهًْ أَنْ تَزْنِیَ أَوْ تُشْرِفَ عَلَی الرِّجَالِ وَ مِنَ الْفَاحِشَهًْ أَیْضا السَّلَاطَهًُْ. عَلَی زَوْجِهَا فَإِنْ فَعَلَتْ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ حَلَّ لَهُ أَنْ یُخْرِجَهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ بر مرد جایز نیست که اگر زن خویش را طلاق دهد او را از خانه‌ی خویش اخراج کند، درحالی‌که بر مرد حقّ رجوع به زن مطلّقه‌ی خویش در خانه باشد، بر زن نیز جایز نیست که از خانه‌ی خویش بیرون رود؛ إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ و معنای فَاحِشَةٍ آن است که زنا کند و یا از دید همسر خویش مخفی شود. از آن جمله چیزهایی که فَاحِشَةٍ محسوب می‌شود، بدزبانی و گستاخی بر همسر خویش است، و اگر چیزی از این موارد را انجام داد، همسرش اجازه دارد که او را بیرون براند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 بحارالأنوار، ج101، ص186/ القمی، ج2، ص374/ مستدرک الوسایل، ج15، ص358

3 -3 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ قَالَ إِلَّا أَنْ تَزْنِیَ فَتُخْرَجَ وَ یُقَامَ عَلَیْهَا الْحَدُّ.

 

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُیُوتِهِنَّ وَ لَا یَخْرُجْنَ إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ پرسیدند، فرمود: «مگر آنکه زنا کند که حدّ بر او جاری می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص332 من لایحضره الفقیه، ج3، ص499/ نورالثقلین/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص220؛ «بتفاوت»

3 -4 (طلاق/ 1)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْفَاحِشَهًْ الْمُبَیِّنَهًْ الَّتِی إِذَا أَتَتِ الْمَرْأَهًُْ بِهَا فِی أَیَّامِ عِدَّتِهَا جَازَ لِلزَّوْجِ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ بَیْتِهِ فَقَالَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الْفَاحِشَهًُْ الْمُبَیِّنَهًُْ هِیَ السَّحْقُ دُونَ الزِّنَا فَإِنَّ الْمَرْأَهًَْ إِذَا زَنَتْ وَ أُقِیمَ عَلَیْهَا الْحَدُّ لَیْسَ لِمَنْ أَرَادَهَا أَنْ یَمْتَنِعَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ التَّزْوِیجِ بِهَا لِأَجْلِ الْحَدِّ وَ إِذَا سَحَقَتْ وَجَبَ عَلَیْهَا الرَّجْمُ وَ الرَّجْمُ خِزْیٌ وَ مَنْ أَمَرَ اللَّهُ بِرَجْمِهِ فَقَدْ أَخْزَاهُ وَ مَنْ أَخْزَاهُ فَقَدْ أَبْعَدَهُ وَ مَنْ أَبْعَدَهُ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَهُ.

 

 

امام مهدی (سعدبن‌عبدالله از امام زمان (روایت کرده است که از ایشان پرسیده شد: «اگر زن در روزهای عدّه خویش گناه آشکار انجام دهد، همسرش اجازه دارد وی را از منزل خود بیرون کند»؟ فرمود: «گناه آشکار همان «سحق» است که غیر از زنا است؛ زیرا که اگر زن زنا کند و حدّ بر او جاری شود، مردی که او را بخواهد، به خاطر حدّ، از ازدواج‌کردن با او امتناع نخواهد کرد، ولی اگر «مساحقه» انجام دهد، رجم بر او واجب می­شود، و رجم خواری و زبونی است. هرکس که خداوند دستور داده باشد او را رجم کنند، او را خوار ساخته است، و هرکس را که خدا او را خوار ساخته باشد، او را دور کرده است، و هرکس را که خدا او را دور ساخته باشد، هیچ‌کس نمی‌تواند او را نزدیک سازد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص334 نورالثقلین

3 -5(طلاق/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ کُلَّ مَعْصِیَهًْ لِلَّهِ تَعَالَی ظَاهِرَهًْ فَهِیَ فَاحِشَهًْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هر نافرمانی او نسبت به خداوند تعالی که آشکار باشد، فاحشه است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص334 بحرالعرفان، ج16، ص68

این حدود [و مرزهای] خداست، و هرکس از حدود الهی تجاوز کند به خویشتن ستم کرده

4 -1 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) … یَا مَوْلَایَ فَمَا شَرَائِطُ الْمُتْعَهًِْ قَالَ یَا مُفَضَّلُ لَهَا سَبْعُونَ شَرْطاً مَنْ خَالَفَ فِیهَا شَرْطاً وَاحِداً ظَلَمَ نَفْسَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: … «مولای من! شرایط متعه چیست»؟ فرمود: «ای مفضّل هفتاد شرط دارد و هرکس یک شرط را آن مخالفت کند به خود ظلم کرده است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص334 بحارالأنوار، ج53، ص30

4 -2 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی کِتَابِهِ إِلَیْهِ وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَتَرَادَفُونَ الْمَرْأَهًَْ الْوَاحِدَهًَْ فَأَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنْ دِینِ اللَّهِ وَ دِینِ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّمَا دِینُهُ أَنْ یُحِلَّ مَا أَحَلَّ اللَّهُ وَ یُحَرِّمَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ إِنَّ مِمَّا أَحَلَّ اللَّهُ الْمُتْعَهًَْ مِنَ النِّسَاءِ فِی کِتَابِهِ وَ الْمُتْعَهًَْ مِنَ الْحَجِّ أَحَلَّهُمَا اللَّهُ ثُمَّ لَمْ یُحَرِّمْهُمَا فَإِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ الْمُسْلِمُ أَنْ یَتَمَتَّعَ مِنَ الْمَرْأَهًِْ فَعَلَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ عَلَی کِتَابِهِ وَ سُنَّهًِْ نَبِیِّهِ نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ مَا تَرَاضَیَا عَلَی مَا أَحَبَّا مِنَ الْأَجْرِ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنْ هُمَا أَحَبَّا مَدَّا فِی الْأَجَلِ عَلَی ذَلِکَ الْأَجْرِ أَوْ مَا أَحَبَّا فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَجَلِهَا قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ الْأَجَلُ مِثْلُ غُرُوبِ الشَّمْسِ مَدَّا فِیهِ وَ زَادَا فِی الْأَجَلِ مَا أَحَبَّا فَإِنْ مَضَی آخِرُ یَوْمٍ مِنْهُ لَمْ یَصْلُحْ إِلَّا بِأَمْرٍ مُسْتَقْبِلٍ وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا عِدَّهًٌْ إِلَّا لِرَجُلٍ سِوَاهُ فَإِنْ أَرَادَتْ سِوَاهُ اعْتَدَّتْ خَمْسَهًًْ وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا مِیرَاثٌ ثُمَّ إِنْ شَاءَتْ تَمَتَّعَتْ مِنْ آخَرَ فَهَذَا حَلَالٌ لَهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ إِنْ شَاءَتْ تَمَتَّعَتْ مِنْهُ أَبَداً وَ إِنْ شَاءَتْ مِنْ عِشْرِینَ بَعْدَ أَنْ تَعْتَدَّ مِنْ کُلِّ مَنْ فَارَقَتْهُ خَمْسَهًًْ وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً کُلُّ هَذَا لَهَا حَلَالٌ عَلَی حُدُودِ اللَّهِ الَّتِی بَیَّنَهَا عَلَی لِسَانِ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - از مفضّل‌بن‌عمر روایت شده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «امّا آنچه تذکّر داده بودی که شیعه چند نفری با یک زن همبستر می‌شوند به خدا پناه می‌برم که چنین کاری راه و روش خدا و پیامبر باشد؛ دین خدا آن است که حلال را حلال بدانی و حرام را حرام بدانی از جمله چیزهایی که خداوند حلال نمود، متعه (عقد موقت) در قرآن و دیگری حج تمتّع است این دو را که حلال نموده بعد دیگر تحریم نکرده، وقتی شخص مسلمانی تصمیم بگیرد زنی را صیغه کند مطابق دستور خدا و سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفتار کرده این یک ازدواج است نه زنا وقتی هر دو راضی به مبلغ و مدّت گردند چنانچه خداوند در این آیه می‌فرماید: فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ. اگر هر دو مایل بودند مدّت را طولانی کنند به همان مبلغ روز آخر قبل از غروب آفتاب هرچه مایلند به مدّت می‌افزایند امّا درصورتی که روز آخر سپری شد دیگر نمی‌توانند اضافه کنند مگر با صیغه‌ی جدیدی. بین آن دو عدّه نیست مگر مرد دیگری بخواهد با او همبستر شود که دراین‌صورت چهل‌وپنج روز عدّه نگه می‌دارد در چنین ازدواجی میراث نیست بعد اگر خواست با مرد دیگری ازدواج می‌کند این کار برای آن‌ها تا روز قیامت حلال است با هفت‌نفر یا با بیست‌نفر تا وقتی زنده بود تمام این‌ها برای هر دو حلال است. همه در حدودی که خداوند از زبان پیامبرش بیان نموده است که: وَمَن یَتَعدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص334 وسایل الشیعهًْ، ج21، ص55/ بحارالأنوار، ج24، ص294

4 -3 (طلاق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّهًْ سَبْعِینَ سَنَهًْ فَیَحِیفُ فِی وَصِیَّتِهِ فَیُخْتَمُ لَهُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ سَبْعِینَ سَنَهًْ فَیَعْدِلُ فِی وَصِیَّتِهِ فَیُخْتَمُ لَهُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّهًْ فَیَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ ثُمَّ قَرَأَ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ أَوْ قَالَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یک فرد، هفتاد سال همانند بهشتیان عمل می‌نماید: بعد در وصیّت خود به حقوق دیگران جور و ستم می‌کند و پایان کارش به عمل اهل جهنّم ختم می‌شود و یک فرد، هفتاد سال رفتار جهنّمی دارد ولی در وصیّت خود به حق و عدالت سفارش می‌نماید و کارش به عمل اهل بهشت پایان می‌یابد. سپس خواند: وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ یا فرمود: تِلْکَ حُدُودُ اللهِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 الدعوات، ص234

تو نمی‌دانی شاید خداوند بعد از این، وضع تازه‌ای [برای اصلاح] فراهم کند

5 -1 (طلاق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - الْمُطَلَّقَهًُْ تَکْتَحِلُ وَ تَخْتَضِبُ وَ تَطَیَّبُ وَ تَلْبَسُ مَا شَاءَتْ مِنَ الثِّیَابِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً عَلَّهَا أَنْ تَقَعَ فِی نَفْسِهِ فَیُرَاجِعَهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - زن مطلّقه به چشم‌های خویش سرمه بکشد و حنا ببندد و معطّر شود و بهترین لباس خویش را بر تن کند؛ زیرا خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِکَ أَمْرًا، به آن امید که وی را خوش آید، و او را باز گرداند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 الکافی، ج6، ص92/ الإستبصار، ج3، ص351/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص217/ نورالثقلین/ البرهان/ تهذیب الأحکام، ج8، ص131

5 -2 (طلاق/ 1)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - الْمُطَلَّقَهًِْ تَعْتَدُّ فِی بَیْتِهَا وَ تُظْهِرُ لَهُ زِینَتَهَا لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - زن مطلقه در خانه‌ی خویش، عدّه را به اتمام برساند، و زینت خویش را برای همسر خویش ابراز نماید، لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 تهذیب الأحکام، ج8، ص131/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص217/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً [2]

 

و چون عدّه‌ی آن‌ها به پایان نزدیک شود، یا آن‌ها را به‌طرز شایسته‌ای نگه دارید یا به‌طرز شایسته‌ای از آنان جدا شوید؛ و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید؛ و شهادت را برای خدا برپا دارید؛ این چیزی است که مؤمنان به خدا و روز قیامت به آن اندرز داده می‌شوند. و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند.

 

یا آن‌ها را به‌طرز شایسته‌ای نگه دارید یا به‌طرز شایسته‌ای از آنان جدا شوید

1 -1 (طلاق/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ یَعْنِی إِذَا انْقَضَتْ عِدَّتُهَا إِمَّا أَنْ یُرَاجِعَهَا وَ إِمَّا أَنْ یُفَارِقَهَا یُطَلِّقَهَا وَ یُمَتِّعَهَا عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُه.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ آن است که هرگاه عدّه‌ی وی به اتمام رسد، یا به وی رجوع می­کند و یا اینکه از وی جدا می­شود. دراین‌صورت، باید وی را طلاق دهد و او را بهره‌مند سازد؛ توانگر به‌اندازه‌ی توانش و تنگدست نیز به‌اندازه‌ی توانش این کار را انجام دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 القمی، ج2، ص374/ البرهان

و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید

2 -1 (طلاق/ 2)

الجواد (علیه السلام) - لَا طَلَاقَ إِلَّا بِخَمْسٍ شَهَادَهًِْ شَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ فِی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِإِرَادَهًِْ عَزْمٍ.

 

امام هادی (علیه السلام) - طلاق فقط پنج شرط را دارد: شهادت دو عادل هنگام طلاق، زن پاک باشد بدون اینکه شوهرش با او همبستر شده باشد و تصمیم و اراده‌ی قطعی به این کار داشته باشد (نه اینکه شوخی باشد).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 بحارالأنوار، ج50، ص89/ المناقب، ج4، ص382/ مستدرک الوسایل، ج15، ص291

2 -2 (طلاق/ 2)

الباقر (علیه السلام) - دَخَلَ الْحَکَمُ‌بْنُ‌عُتَیْبَهًَْ وَ سَلَمَهًُْ‌بْنُ‌کُهَیْلٍ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَسَأَلَاهُ عَنْ شَاهِدٍ وَ یَمِینٍ فَقَالَ قَضَی بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَضَی بِهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) عِنْدَکُمْ بِالْکُوفَهًِْ فَقَالَا هَذَا خِلَافُ الْقُرْآنِ فَقَالَ وَ أَیْنَ وَجَدْتُمُوهُ خِلَافَ الْقُرْآنِ فَقَالَا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ وَ
 أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ فَقَالَ لَهُمَا أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَوْلُهُ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ هُوَ أَنْ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَهًَْ وَاحِدٍ وَ یَمِیناً ثُمَّ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ قَاعِداً فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَمَرَّ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌قُفْلٍ‌التَّمِیمِیُّ وَ مَعَهُ دِرْعُ طَلْحَهًَْ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هَذِهِ دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌قُفْلٍ فَاجْعَلْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ قَاضِیَکَ الَّذِی رَضِیتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ فَجَعَلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ شُرَیْحاً فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هَذِهِ دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقَالَ لَهُ شُرَیْحٌ هَاتِ عَلَی مَا تَقُولُ بَیِّنَهًًْ فَأَتَاهُ بِالْحَسَنِ (علیه السلام) فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقَالَ شُرَیْحٌ هَذَا شَاهِدٌ وَاحِدٌ فَلَا أَقْضِی بِشَهَادَهًِْ شَاهِدٍ حَتَّی یَکُونَ مَعَهُ آخَرُ فَدَعَا قَنْبَراً فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقَالَ شُرَیْحٌ هَذَا مَمْلُوکٌ وَ لَا أَقْضِی بِشَهَادَهًِْ مَمْلُوکٍ قَالَ فَغَضِبَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالَ خُذُوهَا فَإِنَّ هَذَا قَضَی بِجَوْرٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَتَحَوَّلَ شُرَیْحٌ ثُمَّ قَالَ لَا أَقْضِی بَیْنَ اثْنَیْنِ حَتَّی تُخْبِرَنِی مِنْ أَیْنَ قَضَیْتُ بِجَوْرٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ إِنِّی لَمَّا أَخْبَرْتُکَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقُلْتَ هَاتِ عَلَی مَا تَقُولُ بَیِّنَهًًْ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَیْثُمَا وُجِدَ غُلُولٌ أُخِذَ بِغَیْرِ بَیِّنَهًٍْ فَقُلْتُ رَجُلٌ لَمْ یَسْمَعِ الْحَدِیثَ فَهَذِهِ وَاحِدَهًٌْ ثُمَّ أَتَیْتُکَ بِالْحَسَنِ فَشَهِدَ فَقُلْتَ هَذَا وَاحِدٌ وَ لَا أَقْضِی بِشَهَادَهًِْ وَاحِدٍ حَتَّی یَکُونَ مَعَهُ آخَرُ وَ قَدْ قَضَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِشَهَادَهًِْ وَاحِدٍ وَ یَمِینٍ فَهَذِهِ ثِنْتَانِ ثُمَّ أَتَیْتُکَ بِقَنْبَرٍ فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَهًَْ أُخِذَتْ غُلُولًا یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ فَقُلْتَ هَذَا مَمْلُوکٌ وَ لَا أَقْضِی بِشَهَادَهًِْ مَمْلُوکٍ وَ مَا بَأْسٌ بِشَهَادَهًِْ الْمَمْلُوکِ إِذَا کَانَ عَدْلًا ثُمَّ قَالَ وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ یُؤْمَنُ مِنْ أُمُورِهِمْ عَلَی مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گفت: حکم‌بن‌عتیبه و سلمهًْ‌بن‌کهیل، نزد امام باقر (علیه السلام) آمدند و از ایشان درباره‌ی یک شاهد و سوگند پرسیدند. حضرت فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با یک شاهد و سوگند حکم داد و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نزد شما در کوفه بدان حکم کرد». آن‌ها گفتند: «این برخلاف قرآن است»! حضرت فرمود: «کجا آن را خلاف قرآن یافتید»؟ آن دو گفتند: «خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْعَدْلٍ مِنْکُم». حضرت باقر (علیه السلام) به آن دو فرمود: «آیا فرموده‌ی خداوند این است که شهادت یک نفر و سوگند او را نپذیرید»؟! سپس فرمود: «امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در مسجد کوفه نشسته بود که عبداللّه‌بن‌قفل تمیمی که همراهش زره طلحه بود گذر کرد. حضرت به او فرمود: «این زره طلحه است که به سرقت از غنایم جنگ بصره برداشته شده است». عبداللّه بن‌قفل به حضرت گفت: «میان من و خودت همان قاضی‌ای که برای مسلمانان پسندیده‌ای، قرار بده». حضرت، شریح را میان خود و عبداللّه‌بن‌قفل داور قرار داد. امیرمؤمنان (علیه السلام) به شریح گفت: «این زره طلحه است که در روز جنگ بصره از غنایم به سرقت برده شده است». شریح به حضرت گفت: «برای ادّعای خود بیّنه بیاورید». حضرت، امام حسن (علیه السلام) را آورد. او شهادت داد که آن زره طلحه است که به سرقت از غنایم جنگ بصره برداشته شده است. شریح گفت: «این یک شاهد است و من با یک شاهد حکم نمی‌کنم تا آنکه شاهد دیگری هم همراه آن باشد». حضرت، قنبر را خواست. او هم شهادت داد که این زره طلحه است و از غنایم جنگ بصره به سرقت رفته است. شریح گفت: «این برده است و من با شهادت برده حکم نمی‌دهم». امیرمؤمنان (علیه السلام) خشمگین شد و فرمود: «این زره را بگیرید؛ شریح سه بار به جور (غیر حق) حکم داد». شریح از جایگاه خویش کنار رفت و گفت: «من دیگر میان دو نفر حکم نمی‌کنم تا به من بگویی که از کجا سه بار قضاوت از روی جور داشتم». حضرت به او فرمود: «وای برتو! چون من به تو گفتم که این زره طلحه است که از غنایم جنگ بصره به سرقت رفته است تو گفتی که بر گفته‌ات بیّنه (شاهد) بیاور با اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکجا که غلولی (یعنی چیزی که از غنایم جنگی به خیانت برده شده) یافت شد، بدون بیّنه گرفته می‌شود». ولی من گفتم تو روایت را نشنیده‌ای. این یک قضاوت از روی جور (غیر حق)؛ سپس حسن (علیه السلام) را آوردم و او شهادت داد و تو گفتی این یک شاهد است و من با شهادت یک نفر حکم نمی‌کنم تا آنکه همراه وی دیگری هم باشد با اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با شهادت یکنفر و سوگند حکم می‌کرد. این دو قضاوت از روی جور؛ سپس قنبر را آوردم و او شهادت داد که آن زره طلحه است و به خیانت در روز جنگ بصره از غنایم سرقت شده است و تو گفتی که این برده است و من بر پایه شهادت برده حکم نمی‌دهم این درحالی است که شهادت برده اگر عادل باشد مشکلی ندارد». سپس حضرت فرمود: «ای شریح، وای برتو! امام مسلمانان بر بزرگ‌تر از این امور برمسلمانان امین دانسته شده است» »!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص336 الکافی، ج7، ص385/ تهذیب الأحکام، ج6، ص273/ الإستبصار، ج3، ص34/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص265/ بحارالأنوار، ج40، ص301/ فقه القرآن، ج2، ص17/ نورالثقلین

2 -3 (طلاق/ 2)

الهادی (علیه السلام) - وَ أَمَّا شَهَادَهًُْ الْمَرْأَهًِْ وَحْدَهَا الَّتِی جَازَتْ فَهِیَ الْقَابِلَهًُْ جَازَتْ شَهَادَتُهَا مَعَ الرِّضَا فَإِنْ لَمْ یَکُنْ رِضًا فَلَا أَقَلَّ مِنِ امْرَأَتَیْنِ تَقُومُ الْمَرْأَهًُْ بَدَلَ الرَّجُلِ لِلضَّرُورَهًِْ لِأَنَّ الرَّجُلَ لَا یُمْکِنُهُ أَنْ یَقُومَ مَقَامَهَا فَإِنْ کَانَتْ وَحْدَهَا قُبِلَ قَوْلُهَا مَعَ یَمِینِهَا.

 

امام هادی (علیه السلام) - از امام هادی (علیه السلام) روایت شده که در پاسخ سؤال یحیی‌بن‌اکثم فرمود: امّا شهادت‌دادن زن که به تنهایی جایز است، درباره‌ی قابله است که در صورت رضایت، پذیرفته آید و اگر رضایت نباشد، دست کم باید دو زن شهادت دهند که در اینجا به خاطر ضرورت، دو زن به جای یک مرد پذیرفته می‌باشد؛ زیرا مرد در این مورد خاص نمی‌تواند کار زن را انجام دهد، و اگر زن تنها باشد، شهادت او را با سوگندش قبول می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص338 بحارالأنوار، ج10، ص386/ الاختصاص، ص90/ تحف العقول، ص476

2 -4 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - وَ جُعِلَ الطَّلَاقُ فِی النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ غَیْرَ جَائِزٍ إِلَّا بِشَاهِدَیْنِ ذَوَیْ عَدْلٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَالَ فِی سَائِرِ الشَّهَادَاتِ عَلَی الدِّمَاءِ وَ الْفُرُوجِ وَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَمْلَاکِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ وَ بَیَّنَ الطَّلَاقَ عَزَّ ذِکْرُهُ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ وَ لَوْ کَانَتِ الْمُطَلَّقَهًُْ تَبِینُ بِثَلَاثِ تَطْلِیقَاتٍ یَجْمَعُهَا کَلِمَهًٌْ وَاحِدَهًٌْ أَوْ أَکْثَرُ أَوْ أَقَلُّ لَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِر.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند طلاق را برای زنان شوهردار مجاز ندانسته مگر با دو شاهد عادل مسلمان و درباره‌ی سایر شهادت‌ها در خصوص اموال و املاک و خون [قتل] و عورت فرموده: و دو نفر از مردان [عادل] خود را [بر این حقّ] شاهد بگیرید! و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید! . (بقره/282) و خداوند عزّوجلّ، شرایط طلاق را روشن ساخته و فرمود: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ و اگر زن مطلقه با سه طلاق مباین شود یک کلمه یا بیشتر یا کمتر آن را جمع می­کند، زیرا خداوند فرمود: وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللهَ رَبَّکُمْ… وَ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِر.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص340 مستدرک الوسایل، ج32، ص474/ بحارالأنوار، ج53، ص27/ بحارالأنوار، ج100، ص301

2 -5 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌الْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شَهَادَهًْ النِّسَاءِ فِی النِّکَاحِ بِلَا رَجُلٍ مَعَهُنَّ إِذَا کَانَتِ الْمَرْأَهًُْ مُنْکِرَهًْ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ ثُمَّ قَالَ لِی مَا یَقُولُ فِی ذَلِکَ فُقَهَاؤُکُمْ قُلْتُ یَقُولُونَ لَا یَجُوزُ إِلَّا شَهَادَهًُْ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ فَقَالَ کَذَبُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ هَوَّنُوا وَ اسْتَخَفُّوا بِعَزَائِمِ اللَّهِ وَ فَرَائِضِهِ وَ شَدَّدُوا وَ عَظَّمُوا مَا هَوَّنَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ فِی الطَّلَاقِ بِشَهَادَهًْ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ فَأَجَازُوا الطَّلَاقَ بِلَا شَاهِدٍ وَاحِدٍ وَ النِّکَاحُ‌لَمْ یَجِئْ عَنِ اللَّهِ فِی تَحْرِیمِهِ فَسَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ الشَّاهِدَیْنِ تَأْدِیباً وَ نَظَراً لِئَلَّا یُنْکَرَ الْوَلَدُ وَ الْمِیرَاثُ وَ قَدْ ثَبَتَ عُقْدَهًُْ النِّکَاحِ وَ یُسْتَحَلَّ الْفَرْجُ وَ لَا أَنْ یُشْهَد.

 

امام صادق (علیه السلام) - داودبن‌حصین گوید: «از امام صادق (علیه السلام) درباره شهادت زنان در مورد ازدواج بدون این که مردی با آنان باشد؛ اگر زن ناشناخته باشد، پرسیدم، فرمود: «اشکالی ندارد». آنگاه به من فرمود: «در این مورد، فقیهان شما چه می‌گویند»؟ گفتم: «می‌گویند جز شهادت دو مرد عادل جایز نیست». فرمود: «دروغ می‌گویند. خداوند آنان را لعنت کند! آسان گرفته و عزائم و فرایض الهی را سبک شمرده و آنچه خداوند آسان گرفته است، سخت گرفته و بزرگ داشته‌اند خداوند درباره طلاق دستور داده که با شهادت دو مرد عادل واقع شود ولی اینان طلاق را بدون حتّی یک شاهد جایز دانسته‌اند و در حرمت ازدواج از سوی خدا چیزی نیامده و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در این باره دو شاهد را از روی ادب استحبابی و با توجّه به این که فرزند و ارث انکار نشود، سنّت نهاد و پیوند ازدواج ثابت شده و فرج زن بدون این که شاهدی در کار باشد، حلال می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص340 تهذیب الأحکام، ج6، ص281/ نورالثقلین

2 -6 (طلاق/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی‌نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ بَعْدَ مَا غَشِیَهَا بِشَهَادَهًْ عَدْلَیْنِ فَقَالَ لَیْسَ هَذَا بِطَلَاقٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ طَلَاقُ السُّنَّهًْ فَقَالَ یُطَلِّقُهَا إِذَا طَهُرَتْ مِنْ حَیْضِهَا قَبْلَ أَنْ یَغْشَاهَا بِشَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ فَإِنْ خَالَفَ ذَلِکَ رُدَّ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنْ طَلَّقَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَاهِدٍ وَ امْرَأَتَیْنِ فَقَالَ لَا تَجُوزُ شَهَادَهًُْ النِّسَاءِ فِی الطَّلَاقِ وَ قَدْ تَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ مَعَ غَیْرِهِنَّ فِی الدَّمِ إِذَا حَضَرَتْهُ فَقُلْتُ فَإِنْ أَشْهَدَ رَجُلَیْنِ نَاصِبِیَّیْنِ عَلَی الطَّلَاقِ أَ یَکُونُ طَلَاقاً فَقَالَ مَنْ وُلِدَ عَلَی الْفِطْرَهًْ أُجِیزَتْ شَهَادَتُهُ عَلَی الطَّلَاقِ بَعْدَ أَنْ تَعْرِفَ مِنْهُ خَیْرا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - احمدبن‌محمّدبن ابی نصر گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی مردی پرسیدم: «زن خویش را بعد از آنکه با وی همبستر شده بود، طلاق داد و دو شاهد عادل نیز بر این ماجرا داشت». ایشان فرمود: «این طلاق نیست». عرض کردم: «فدایت شوم! طلاق سنّت چگونه است»؟ فرمود: «هرگاه که از حیض خویش طهارت یافت، و قبل از آنکه با وی همبستر شود، وی را طلاق دهد، و دو شاهد عادل بر آن بیاورد، آن‌گونه که خداوند عزّوجلّ در قرآن می‌فرماید، و اگر مخالف آن بود، به قرآن ارجاع داده شود». به ایشان عرض کردم: «اگر در زمان طهارت و بدون جماع طلاق دهد و یک شاهد مرد و دو شاهد زن داشته باشد، چه حکمی دارد»؟ فرمود: «شهادت‌دادن زن در امر طلاق جایز نیست، گاهی شهادت‌دادنشان به همراه دیگران در امر خون (حیض)، اگر حاضر باشند، جایز باشد». عرض کردم: «اگر دو مرد ناصبی بر طلاق شهادت دهند، طلاق صورت گرفته است»؟ فرمود: «هرکس بر فطرت به دنیا بیاید و به خیر و نیکی شناخته شده باشد (اشتهار به فسق نداشته باشد)، شهادت‌دادنش برای طلاق مُجاز است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص340 الکافی، ج6، ص67/ البرهان

و شهادت را برای خدا برپا دارید

3 -1 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَمَ الشَّهَادَهًَْ أَوْ شَهِدَ بِهَا لِیُهْدِرَ بِهَا دَمَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ أَوْ لِیُتْوِیَ مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ أَتَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لِوَجْهِهِ ظُلْمَهًٌْ مَدَّ الْبَصَرِ وَ فِی وَجْهِهِ کُدُوحٌ تَعْرِفُهُ الْخَلَائِقُ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ مَنْ شَهِدَ شَهَادَهًَْ حَقٍّ لِیُحْیِیَ بِهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ أَتَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لِوَجْهِهِ نُورٌ مَدَّ الْبَصَرِ تَعْرِفُهُ الْخَلَائِقُ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَلَا تَرَی أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس که برای هدردادن خون یک انسان مسلمان و یا بازداشتن مسلمانی از مال خویش، شهادتی را کتمان کند و یا شهادتی دهد، در روز قیامت درحالتی خواهد آمد که ظلمتی به پهنای افق، چهره‌اش را فرا گرفته است و بر چهره‌اش خراش‌هایی است که آفریده‌ها وی را با اسم و نسب می‌شناسند. از سوی دیگر، هرکس که برای اِحیای حقّ مسلمانی، شهادت حقّی بدهد، در روز قیامت درحالتی خواهد آمد که نوری به پهنای افق چهره‌ی وی را فرا گرفته است، و فرشتگان وی را با اسم و نسب می‌شناسند. سپس امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمود: «مگر نمی‌بینی که خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: وَ أَقِیمُوا الشَّهَادَةَ لِلهِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص342 من لایحضره الفقیه، ج3، ص58/ تهذیب الأحکام، ج6، ص276/ بحارالأنوار، ج7، ص218/ الکافی، ج7، ص380/ ثواب الأعمال، ص225/ البرهان/ نورالثقلین؛ «لیحق» بدل «لیحیی»

3 -2 (طلاق/ 2)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُوقِفُ ضَیْعَهًًْ أَوْ دَابَّهًًْ وَ یُشْهِدُ عَلَی نَفْسِهِ بِاسْمِ بَعْضِ وُکَلَاءِ الْوَقْفِ ثُمَّ یَمُوتُ هَذَا الْوَکِیلُ أَوْ یَتَغَیَّرُ أَمْرُهُ وَ یَتَوَلَّی غَیْرُهُ هَلْ یَجُوزُ أَنْ یَشْهَدَ الشَّاهِدُ لِهَذَا الَّذِی أُقِیمَ مَقَامَهُ إِذَا کَانَ أَصْلُ الْوَقْفِ لِرَجُلٍ وَاحِدٍ أَمْ لَا یَجُوزُ فَأَجَابَ (علیه السلام) لَا یَجُوزُ غَیْرُ ذَلِکَ لِأَنَّ الشَّهَادَهًَْ لَمْ تَقُمْ لِلْوَکِیلِ وَ إِنَّمَا قَامَتْ لِلْمَالِکِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ.

 

امام مهدی (محمدبن‌عبداللّه حمیری درباره‌ی مردی می‌پرسد که زمین یا حیوانی را وقف می‌کند و بر خویش به نام بعضی از وکیلان وقف، شاهد می‌گیرد. سپس این وکیل می‌میرد یا کارش تغییر می‌کند و دیگری متولّی می‌شود. آیا برای شاهد جایز است که برای متولّی جدید شهادت دهد، اگر اصل وقف برای یک نفر ثابت باشد، یا جایز نیست؟ حضرت پاسخ داد: «غیر آن جایز نیست؛ چرا که شهادت برای وکیل نبوده و تنها برای مالک بوده و خداوند فرموده است: وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلهِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص342 وسایل الشیعهًْ، ج27، ص321/ بحارالأنوار، ج53، ص166/ بحارالأنوار، ج101، ص303/ الاحتجاج، ج2، ص490

3 -3(طلاق/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ السَّائِیِّ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: کَتَبَ أَبِی فِی رِسَالَتِهِ إِلَیَّ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الشَّهَادَهًْ لَهُمْ فَأَقِمِ الشَّهَادَهًَْ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلَی نَفْسِکَ أَوِ الْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ فَإِنْ خِفْتَ عَلَی أَخِیکَ ضَیْماً فَلَا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - شهادت بده برای خدا گرچه به ضرر خود یا پدر و مادر یا خویشاوندانت بین خود و آن‌ها باشد. امّا اگر احتمال زیانی برای برادر دینی خود دادی شهادت نده.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص342 الکافی، ج7، ص381/ نورالثقلین

و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند

4 -1 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ قَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا ضُعَفَاءُ لَیْسَ عِنْدَهُمْ مَا یَتَحَمَّلُونَ بِهِ إِلَیْنَا فَیَسْمَعُونَ حَدِیثَنَا وَ یَقْتَبِسُونَ مِنْ عِلْمِنَا فَیَرْحَلُ قَوْمٌ فَوْقَهُمْ وَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ یُتْعِبُونَ أَبْدَانَهُمْ حَتَّی یَدْخُلُوا عَلَیْنَا فَیَسْمَعُوا حَدِیثَنَا فَیَنْقُلُونَهُ إِلَیْهِمْ فَیَعِیهِ هَؤُلَاءِ وَ تُضَیِّعُهُ هَؤُلَاءِ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ یَجْعَلُ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ لَهُمْ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقُهُمْ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُون.

 

امام صادق (علیه السلام) - وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ این‌ها گروهی از شیعیان ضعیف مایند که قدرت مالی ندارند سفر به‌سوی ما می‌کنند و روایت ما را می‌شنوند و از انوار علم ما بهره می‌گیرند امّا گروهی که توانایی دارند این سفر را طی می‌کنند و مخارجی را متحمّل می‌شوند احادیث ما را می‌شنوند و برمی‌گردند برای آن‌ها نقل می‌کنند این دوستان احادیث ما را حفظ می‌کنند امّا آن‌ها ضایع می‌نمایند این‌ها کسانی هستند که خداوند برای آن‌ها راهی قرار داده و از جایی که گمان ندارند روزی داده می‌شوند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص342 الکافی، ج8، ص178/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص90/ بحارالأنوار، ج24، ص364/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص150

4 -2 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ أَتَاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِرِزْقٍ لَمْ یَخْطُ إِلَیْهِ بِرِجْلِهِ وَ لَمْ یَمُدَّ إِلَیْهِ یَدَهُ وَ لَمْ یَتَکَلَّمْ فِیهِ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یَشُدَّ إِلَیْهِ ثِیَابَهُ وَ لَمْ یَتَعَرَّضْ لَهُ کَانَ مِمَّنْ ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

امام علی (علیه السلام) - هرکس را که خداوند نصیبی به او رسانید که او با پای خود قدم به‌سوی آن بر نداشته و دستی به‌جانب آن دراز ننموده، و سخنی درباره‌ی آن بر زبان نیاورده و مکری برای آن نبسته و به هیچ‌گونه متعرّض آن نشده باشد، این از آن مواردی است که خداوند در کتاب خود چنین یاد کرده است: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص342 من لایحضره الفقیه، ج3، ص166/ مستدرک الوسایل، ج13، ص204/ بحارالأنوار، ج67، ص281؛ «بتفاوت لفظی» / الجعفریات، ص153؛ «و یرزقه من حیث لایحتسب» محذوف/ دعایم الإسلام، ج2، ص326

4 -3 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَا فَعَلَ عُمَرُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَقْبَلَ عَلَی الْعِبَادَهًِْ وَ تَرَکَ التِّجَارَهًَْ فَقَالَ وَیْحَهُ أَمَا عَلِمَ أَنَّ تَارِکَ الطَّلَبِ لَا یُسْتَجَابُ لَهُ إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا نَزَلَتْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ غَلَّقُوا الْأَبْوَابَ وَ أَقْبَلُوا عَلَی الْعِبَادَهًِْ وَ قَالُوا قَدْ کُفِینَا فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ مَا حَمَلَکُمْ عَلَی مَا صَنَعْتُمْ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تُکُفِّلَ لَنَا بِأَرْزَاقِنَا فَأَقْبَلْنَا عَلَی الْعِبَادَهًِْ فَقَالَ إِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ عَلَیْکُمْ بِالطَّلَبِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - علی‌بن‌عبد العزیز گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «عمربن‌مسلم چه می‌کند»؟ گفتم: «فدایت شوم! به عبادت رو آورده و تجارت را ترک کرده». فرمود: «وای بر او آیا نمی‌داند کسی که طلب [روزی] را ترک کند دعایش پذیرفته نمی‌شود. همانا گروهی از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وقتی این آیه نازل شد: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ. درها را بستند و به عبادت رو آوردند و گفتند: ما را کفایت می‌کند. این مطلب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید، و به ایشان رساند و فرمود: «چه چیز شما را بر این کار واداشت»؟ گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی ما ضمانت شد لذا به عبادت رو آوردیم». فرمود: «هرکس چنین کند دعایش مستجاب نمی‌گردد، بر شما باد طلب [روزی]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص344 تهذیب الأحکام، ج6، ص323/ الکافی، ج5، ص84/ وسایل الشیعهًْ، ج17، ص27/ بحارالأنوار، ج22، ص131/ من لایحضره الفقیه، ج3، ص192

4 -4 (طلاق/ 2)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ انْقَطَعَ رِجَالٌ مِنَ الصَّحَابَهًِْ فِی بُیُوتِهِمْ وَ اشْتَغَلُوا بِالْعِبَادَهًِْ وُثُوقاً بِمَا ضُمِنَ لَهُمْ فَعَلِمَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ فَعَابَ مَا فَعَلُوهُ وَ قَالَ إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ فَاغِراً فَاهُ إِلَی رَبِّهِ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی وَ یَتْرُکُ الطَّلَبَ.

 

ائمه (علیهم السلام) - هنگامی‌که این قول خداوند: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ نازل شد، گروهی از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) در خانه‌های‌شان ماندند و هر تلاشی را رها کردند و به گمان این‌که روزی‌شان ضمانت شده است، به عبادت پروردگارشان مشغول شدند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وقتی از ماجرا آگاه شد، آنان را سرزنش کرد و فرمود: «به یقین من دشمن دارم کسی را که دهانش را به سوی پروردگارش بگشاید و بگوید: به من روزی بده ولی با کار و تلاش آن را نجوید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص344 مستدرک الوسایل، ج13، ص15/ عوالی اللآلی، ج2، ص108

4 -5 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ مِنَ الْعِبَادَهًِْ شِدَّهًَْ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ اللَّهُ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ قَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً قَالَ وَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ حُبَّ الشَّرَفِ وَ الذِّکْرِ لَا یَکُونَانِ فِی قَلْبِ الْخَائِفِ الرَّاهِبِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - همانا قسمتی از عبادت ترس از خدای عزّوجلّ است، خدا می‌فرماید: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند. (فاطر/28) و نیز خداوند متعال می‌فرماید: فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ و باز خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حب جاه و شهرت در دل ترسان و بیمناک نباشد [پس کسی که از خدا ترسد، حب ریاست و شهرت ندارد]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص344 الکافی، ج2، ص69/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص220/ بحارالأنوار، ج67، ص359/ نورالثقلین؛ «قال و قال ابوعبدالله… الراهب» محذوف و «ان من العبادهًْ شدهًْ الخوف… فلاتخشوا الناس» محذوف

4 -6 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ تَعَذَّرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ تَغَلَّقَتْ عَلَیْهِ مَذَاهِبُ الْمَطَالِبِ فِی مَعَاشِهِ ثُمَّ کَتَبَ لَهُ هَذَا الْکَلَامَ فِی رَقِّ ظَبْیٍ أَوْ قِطْعَهًٍْ مِنْ أَدَمٍ (علیه السلام) وَ عَلَّقَهُ عَلَیْهِ أَوْ جَعَلَهُ فِی بَعْضِ ثِیَابِهِ الَّتِی یَلْبَسُهَا فَلَمْ یُفَارِقْهُ وَسَّعَ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ فَتَحَ عَلَیْهِ أَبْوَابَ الْمَطَالِبِ فِی مُعَاشِهِ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ اللَّهُمَّ لَا طَاقَهًَْ لِفُلَانِ‌بْنِ‌فُلَانٍ بِالْجُهْدِ وَ لَا صَبْرَ لَهُ عَلَی الْبَلَاءِ وَ لَا قُوَّهًَْ لَهُ عَلَی الْفَقْرِ وَ الْفَاقَهًِْ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ لَا تَحْظُرْ عَلَی فُلَانِ‌بْنِ‌فُلَانٍ رِزْقَکَ وَ لَا تَقْتُرْ عَلَیْهِ سَعَهًَْ مَا عِنْدَکَ وَ لَا تَحْرِمْهُ فَضْلَکَ وَ لَا تَحْرِمْهُ مِنْ جَزِیلِ قِسْمِکَ وَ لَا تَکِلْهُ إِلَی خَلْقِکَ وَ لَا إِلَی نَفْسِهِ فَیَعْجِزَ عَنْهَا وَ یَضْعُفَ عَنِ الْقِیَامِ فِیمَا یُصْلِحُهُ وَ یُصْلِحُ مَا قِبَلَهُ بَلْ تَفَرَّدْ بِلَمِّ شَعْثِهِ وَ تَوَلَّ کِفَایَتَهُ وَ انْظُرْ إِلَیْهِ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَهُ إِلَی خَلْقِکَ لَمْ یَنْفَعُوهُ وَ إِنْ أَلْجَأْتَهُ إِلَی أَقْرِبَائِهِ حَرَمُوهُ وَ إِنْ أَعْطَوْهُ
 أَعْطَوْا قَلِیلًا نَکِداً وَ إِنْ مَنَعُوهُ مَنَعُوا کَثِیراً وَ إِنْ بَخِلُوا فَهُمْ لِلْبُخْلِ أَهْلٌ اللَّهُمَّ أَغْنِ فُلَانَ‌بْنَ‌فُلَانٍ مِنْ فَضْلِکَ وَ لَا تُخْلِهِ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُضْطَرٌّ إِلَیْکَ فَقِیرٌ إِلَی مَا فِی یَدَیْکَ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنْهُ وَ أَنْتَ بِهِ خَبِیرُ عَلِیمٌ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

امیرالمؤمنین (علیه السلام) - هرکس بر او روزی او تنگ شده باشد و راه‌های طلب معاش او بسته شده باشد پس این دعا را در ورق از پوست آهو یا در قطعه‌ای از پوست حیوانی دیگر بنویسد و آن را بر خود بیاویزد یا آنکه آن را در جامه‌ای بگرداند که آن را می‌پوشد، پس همیشه همراه خود نگاه داشته آن را از خود جدا ننماید، خدای تعالی روزی او را وسیع می‌گرداند و بر او درهای مطلب‌های او را می‌گشاید از جایی که آن را گمان نداشته باشد و دعا این است: خداوندا نیست تحمّلی از برای فلان شخص پسر فلان در مشقّت و نیست صبری برای او بر بلا و نه توانایی از برای او بر درویشی و احتیاج، خداوندا پس رحمت فرست بر محمّد و بر آل محمّد (علیهم السلام) و منع مکن از فلان پسر فلان روزی خود را و تنگ مگردان بر او گشودگی آنچه را که در نزد تو است از عطاها و محروم مکن او را از زیادتی بخشش خود و قطع مکن از او بزرگ نعمت‌های خود را و وامگذار او را به‌سوی خلق خود و نه به‌سوی نفس او تا آنکه عاجز گردد از رسیدن به آن نعمت‌ها و ضعیف شود از ایستادن و متوجّه‌شدن در آنچه به اصلاح آورده او را و اصلاح کند آنچه را که در نزد اوست بلکه خود به تنهایی توجّه نمای به جمع‌نمودن پراکندگی احوال او و به متولّی‌گشتن کارگذاری او و نظر رحمت نمای به‌سوی او در همه‌ی کارهای او به‌درستی که تو اگر واگذاری او را به‌سوی آفریدگانت نفع نمی‌دهند او را و اگر حواله نمایی او را به‌سوی خویشان او محروم می‌کنند او را و اگر چنانچه ببخشند به او چیزی می‌بخشند به او چیز بسیار کمی و اگر منع کنند او را منع می‌کنند منع بسیار شدیدی و اگر خسّت کنند خسّت می‌ورزند و حال آنکه ایشان برای بخیلی سزاوارند خداوندا توانگر گردان فلان پسر فلان را از زیادتی بخشش خود و خالی مگردان او را از فضل خود پس به‌درستی که او التجاء آورنده است به‌سوی تو محتاج است به آنچه در نزد توست و تو بی‌نیازی از او و تو به حال او بینا و دانایی و کسی که اعتماد نماید بر خدا پس او کافی و بس است او را به‌درستی که خدا رساننده است فرمان خود را [به هرکس که می‌خواهد] بتحقیق که گردانیده است خدا از برای هر چیزی اندازه‌ای «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به یقین با [هر] سختی آسانی است! . [آری] مسلّماً با [هر] سختی آسانی است. (شرح/65)». وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص344 مستدرک الوسایل، ج13، ص40/ بحارالأنوار، ج92، ص300

4 -7 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) لَوْ أَنَّ النَّاسَ کُلَّهُمْ أَخَذُوا بِهَذِهِ الْآیَهًِْ لَکَفَتْهُمْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای اباذر (رحمة الله علیه)! اگر تمام مردم همین آیه را بگیرند آنان را بس خواهد بود: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 بحارالأنوار، ج74، ص88/ مکارم الأخلاق، ص467/ مستدرک الوسایل، ج11، ص216/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص62/ أعلام الدین، ص199

4 -8 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنِّی لَأَعْرِفُ آیَهًْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ لَوْ أَخَذَ بِهَا جَمِیعُ النَّاسِ کَفَتْهُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هِیَ قَالَ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به‌درستی که من آیه‌ای از قرآن می‌شناسم که اگر تمام مردم پیرو آن باشند آن‌ها را کافی است. عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کدام است»؟ فرمود: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 إرشادالقلوب، ج1، ص38/ مستدرک الوسایل، ج11، ص267 و بحارالأنوار، ج67، ص281 و نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

4 -9 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَصْلَهًٌْ مَنْ لَزِمَهَا أَطَاعَتْهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًُْ وَ رَبِحَ الْفَوْزَ فِی الْجَنَّهًِْ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ التَّقْوَی مَنْ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ أَعَزَّ النَّاسِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ تَلَا وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - صفتی است که هرکس دارا باشد دنیا و آخرت در اختیارش قرار گیرد و سود برد پیروزی در بهشت را، گفته شد: آن صفت چیست؟ ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پرهیزکاری کسی که اراده دارد عزیزترین مردم باشد پس باید بپرهیزد خدای عزّوجلّ را، بعد تلاوت کرد: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 مستدرک الوسایل، ج11، ص267/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص117/ بحارالأنوار، ج74، ص171/ کنزالفواید، ج2، ص10

4 -10 (طلاق/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - فِی تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَهًْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ قَالَ یَجْعَلُ لَهُ مَخْرَجاً فِی دِینِهِ وَ یَرْزُقُهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ فِی دُنْیَاهُ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - معنی آیه: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ آن است که برای خروج در مسائل دینی راهی باز می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 فقه الرضا (ص381

4 -11(طلاق/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً مِنْ شَدَائِدِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً یعنی هرکه از جهت خوف و ترس از حق تقوی و پرهیزگاری را شیوه‌ی خود سازد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 بحارالأنوار، ج67، ص359

4 -12 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَخْرَجاً مِنْ شُبُهَاتِ الدُّنْیَا وَ مِنْ غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَ شَدَائِدِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مخرجاً راه رهایی و خلاص از شبهات و مشکلات دنیوی و از شداید مرگ و دشواری‌های قیامت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 بحارالأنوار، ج67، ص281/ نورالثقلین

4 -13 (طلاق/ 2)

الحسن (علیه السلام) - التَّقْوَی بَابُ کُلِّ تَوْبَهًٍْ وَ رَأْسُ کُلِّ حِکْمَهًٍْ وَ شَرَفُ کُلِّ عَمَلٍ بِالتَّقْوَی فَازَ مَنْ فَازَ مِنَ الْمُتَّقِینَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفازاً وَ قَالَ وَ یُنَجِّی اللهُ الَّذِینَ اتَّقَوْا بِمَفازَتِهِمْ لا یَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً مِنَ الْفِتَنِ وَ یُسَدِّدُهُ فِی أَمْرِهِ وَ یُهَیِّئُ لَهُ رُشْدَهُ وَ یُفْلِجُهُ بِحُجَّتِهِ وَ یُبَیِّضُ وَجْهَهُ وَ یُعْطِیهِ رَغْبَتَه.

 

امام حسن (علیه السلام) - تقوی باب هر توبه و سرآمد هر حکمت و [مایه‌ی] شرافت هر کاری است. از پرهیزگاران هرکه کامیاب شود، به پرهیزگاری است که چنان توفیق یافته است. خداوند تبارک‌وتعالی فرماید: مسلّماً برای پرهیزگاران نجات و پیروزی بزرگی است. (نبأ/31) و فرموده: و خداوند کسانی را که تقوا پیشه کردند با رستگاری رهایی می‌بخشد هیچ بدی به آنان نمی‌رسد و هرگز غمگین نخواهند شد. (زمر/61) پس‌ای بندگان خدا پرهیزگاری خداوند را پیشه کنید و بدانید که هرکه خدا را پرهیزگار باشد خدایش از میان [امواج] فتنه راه برگشاید و گامش را در کارش استوار سازد و [موجبات] رهیابی او را فراهم آرد و حجّتش را پیروزمند و رویش را سپید کند و دلخواهش را به او ببخشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص346 بحارالأنوار، ج75، ص110

4 -14 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً مِنَ الْفِتَنِ وَ نُوراً مِنَ الظُّلَمِ وَ یُخَلِّدْهُ فِیمَا اشْتَهَتْ نَفْسُهُ وَ یُنْزِلْهُ مَنْزِلَ الْکَرَامَهًِْ عِنْدَهُ فِی دَارٍ اصْطَنَعَهَا لِنَفْسِه.

 

 

امام علی (علیه السلام) - و بدانید! مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً، خدا برای او گشایشی از فتنه‌ها قرار دهد، و نوری که در تاریکی بدان راه برد، و او را جاودان دارد در آنچه آرزو و خواهش او بود، و او را نزد خود فرود آرد، در منزلی که نشان کرامت او دارد. در خانه‌ای که برای خود بنا کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 نهج البلاغهًْ، ص266/ نورالثقلین؛ «و یخلده فیما اشتهت… لنفسه» محذوف

4 -15 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَا کَانَ اللَّهُ لِیَفْتَحَ بَابَ التَّوَکُّلِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لِلْمُتَوَکِّلِ مَخْرَجاً فَإِنَّهُ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا.

 

امام علی (علیه السلام) - هیچ‌گاه خدا در توکّل را به روی کسی نمی‌گشاید که برای توکّل‌کننده مخرجی قرار ندهد؛ زیرا که خدای سبحان می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 إرشادالقلوب، ج1، ص148

4 -16 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا قال الصادق (علیه السلام) لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقاً عَلَی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ ثُمَّ اتَّقَی اللَّهَ لَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْهُمَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً.

 

امام صادق (علیه السلام) - وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اگر آسمان‌ها و زمین بر بنده‌ی مؤمن دوخته شده باشند و او تقوای الهی داشته باشد، خداوند متعال برای چنین بنده‌ای فرج و راه خروجی از میان آن دو قرار می‌دهد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 عدهًْ الداعی، ص303

4 -17 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنِ انْقَطَعَ إِلَی اللَّهِ کَفَاهُ اللَّهُ مَئُونَتَهُ وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنِ انْقَطَعَ إِلَی الدُّنْیَا وَکَلَهُ إِلَیْهَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس به‌سوی خدا منقطع شود، خدا هزینه و روزی او را از جایی که حساب نمی‌کند، کفایت می‌فرماید و هرکس به دنیا بپیوندد، خدایش او را به آن وامی‌گذارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 روضه الواعظین، ج2، ص426

4 -18 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ الْمِقْدَادَ قَالَ لَهُ (علیه السلام): أَنَا مُنْذُ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامِ مَا طَعِمْتُ شَیْئاً. فَخَرَجَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ بَاعَ دِرْعَهُ بِخَمْسِمِائَهًٍْ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ بَعْضَهَا وَ انْصَرَفَ مُتَحَیِّراً فَنَادَاهُ أَعْرَابِیٌّ اشْتَرِ مِنِّی هَذِهِ النَّاقَهًَْ مُؤَجَّلًا فَاشْتَرَاهَا بِمِائَهًٍْ وَ مَضَی الْأَعْرَابِیُّ فَاسْتَقْبَلَهُ آخَرُ وَ قَالَ بِعْنِی هَذِهِ بِمِائَهًٍْ وَ خَمْسِینَ درهم دِرْهَماً فَبَاعَ وَ صَاحَ یَا حَسَنُ (علیه السلام) وَ یَا حُسَیْنُ (علیه السلام) امْضِیَا فِی طَلَبِ الْأَعْرَابِیِّ وَ هُوَ عَلَی الْبَابِ فَرَآهُ النَّبِیّ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ یَتَبَسَّمُ وَ یَقُولُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) الْأَعْرَابِیُّ صَاحِبُ النَّاقَهًِْ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ الْمُشْتَرِی مِیکَائِیلُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) الْمِائَهًُْ عَنِ النَّاقَهًِْ وَ الخمسین الْخَمْسُونَ بِالْخَمْسِ الَّتِی دَفَعْتَهَا إِلَی الْمِقْدَادِ ثُمَّ تَلَا وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ….

 

امام علی (علیه السلام) - در حدیث ابن‌عباس (رحمة الله علیه) آمده: مقداد به او [امام علی (علیه السلام)] گفت: «من از سه روز پیش چیزی نخورده­ام». امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیرون رفت و زره خود را به پانصد فروخت و مقداری از آن را به او داد و متحیّر بازگشت. یک بادیه‌نشین او را صدا زد: «این شتر را از من نسیه بخر»! آن را به صد خرید و بادیه‌نشین رفت و دیگری پیش رویش آمد و گفت: «این را به صد و پنجاه درهم به من بفروش». فروخت و فریاد زد: «ای حسن (علیه السلام) و‌ای حسین (علیه السلام) به دنبال بادیه‌نشین بروید» درحالی‌که او بر در بود، پیامبر (صلی الله علیه و آله) درحالی‌که تبسّم کرده بود او را دید و می‌گفت: «ای علی! بادیه نشینِ صاحب شتر جبرئیل و خریدار میکائیل بود. ای علی! صد به خاطر شتر و پنجاه به خاطر پنجی بود که به مقداد پرداخت کردی»، سپس خواند: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 بحارالأنوار، ج41، ص31/ المناقب، ج2، ص78

4 -19 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ عَلَی عَبْدٍ رَتْقاً ثُمَ اتَّقَی اللَّهَ جَعَلَ لَهُ مِنْهَا مَخْرَجاً.

 

امام علی (علیه السلام) - به خدا سوگند اگر در همه‌ی آسمان‌ها و زمین به روی بنده‌ای بسته شود و آن بنده راه تقوی پیش گیرد خدا عزّوجلّ از آن گرفتاری به وی گشایش دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 بحارالأنوار، ج22، ص435/ نورالثقلین/ الدعوات للراوندی، ص296

4 -20 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَضَی اللَّهُ عَلَی نَفْسِهِ أَنَّهُ مَنْ آمَنَ بِهِ هَدَاهُ وَ مَنِ اتَّقَاهُ وَقَاهُ وَ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفَاهُ وَ مَنْ أَقْرَضَهُ أَنْمَاهُ وَ مَنْ وَثِقَ بِهِ أَنْجَاهُ وَ مَنِ الْتَجَأَ إِلَیْهِ آوَاهُ وَ مَنْ دَعَاهُ أَجَابَهُ وَ لَبَّاهُ وَ
 تَصْدِیقُهَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ وَ أَنِیبُوا إِلی رَبِّکُمْ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی…. 3

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند بر خودش واجب کرده است که هرکس به او ایمان آورد، هدایتش کند و هرکس تقوای او را پیشه سازد، او را حفظ کند و هرکس بر او توکّل کند. کفایتش کند و هرکس به او قرض دهد، آن (قرض) را رشد دهد (بیشتر کند) و هرکس به او اعتماد کند، نجاتش دهد و هرکه به او پناه آورَد، پناهش دهد و هرکس او را بخواند، اجابتش کرده و پاسخش دهد و تأیید این کلام از کتاب خدا، این آیات است: و هرکس به خدا ایمان آورد، خداوند قلبش را هدایت می‌کند. (تغابن/11) ». «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ. کیست که به خدا «قرض الحسنه‌ای» دهد، [و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند]، تا آن را برای او، چندین برابر کند؟ . (بقره/245). و هرکس به خدا تمسّک جوید، به راهی راست، هدایت شده است. (آل عمران/101) به درگاه پروردگارتان بازگردید. (زمر/54) و هنگامی‌که بندگان من، از تو درباره‌ی من سؤال کنند، [بگو]: من نزدیکم! دعای دعاکننده را، به هنگامی‌که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند [و به مقصد برسند]! . (بقره/186) ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص348 مستدرک الوسایل، ج11، ص218/ من لایحضره الفقیه، ج4، ص396/ثواب الأعمال، ص181

4 -21 (طلاق/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً أَیَ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی قَالَ لَهُ یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ قَالَ (علیه السلام) قُصَّهَا عَلَیَّ لِأَعْرِفَهَا قَال… الثَّامِنَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ قَوْماً یَتَّکِلُونَ عَلَی صِحَّهًْ أَبْدَانِهِمْ وَ قَوْماً عَلَی کَثْرَهًْ أَمْوَالِهِمْ وَ قَوْماً عَلَی خَلْقٍ مِثْلِهِمْ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً. 4

 

امام صادق (علیه السلام) - از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده که روزی به یکی از شاگردانش فرمود: «چه چیز از من آموختی»؟ عرض کرد: «آقا من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بشناسم». عرض کرد: … «هشتم اینکه دیدم گروهی به تندرستی و جمعی به سرمایه و مال فراوان خود و دسته‌ای بر مخلوقی نظیر خودشان دل بسته‌اند، امّا من به این سخن خداوند گوش دل فرا دادم که می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350 ارشادالقلوب، ج1، ص188

4 -22 (طلاق/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - مَنِ اتَّقَی اللَّهَ یُتَّقَی وَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ یُطَاعُ. 5

 

امام کاظم (علیه السلام) - هرکس از خداوند بترسد مردم از او خواهند ترسید و هرکس از خداوند اطاعت کند اطاعت خواهد شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350 التوحید، ص61

4 -23 (طلاق/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ لَقَدْ تَرَکْنَا أَسْوَاقَنَا انْتِظَاراً لِهَذَا الْأَمْرِ حَتَّی لَیُوشِکُ الرَّجُلُ مِنَّا أَنْ یَسْأَلَ فِی یَدِهِ فَقَالَ یَا {أَبَا} عَبْدِ الْحَمِیدِ أَ تَرَی مَنْ حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَی اللَّهِ لَا یَجْعَلُ اللَّهُ لَهُ مَخْرَجاً بَلَی وَ اللَّهِ لَیَجْعَلَنَّ اللَّهُ لَهُ مَخْرَجاً رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا. 6

 

امام باقر (علیه السلام) - عبدالحمید واسطی گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «خدا کار شما را به اصلاح کند به‌راستی ما به انتظار ظهور دولت حقه دست از کسب کشیده‌ایم تا بدان‌جا که چیزی نمانده برخی از ما گدایی کند»؟ حضرت فرمود: «آیا گمان می‌کنی اگر کسی خود را وقف راه خدا کند خداوند راه روزی بروی او نمی‌گشاید؟ آری به خدا سوگند! خداوند حتما در رحمت خود را به روی او خواهد گشود. خدا رحمت کند کسی که خود را در اختیار ما گذاشته است. خدا رحمت کند آن کس که امر ما را زنده نگاه دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350 الکافی، ج8، ص80

4 -24 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ أَکْثَرَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ کُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ کُلِّ ضِیقٍ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب. 7

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کسی که بسیار استغفار کند خداوند هر اندوهی را از او برطرف می‌کند و او را از هر تنگنایی خارج می‌سازد؛ و یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350 جامع الأخبار، ص57/ بحارالأنوار، ج90، ص284

4 -25 (طلاق/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - جَاءَ عَوْفُ‌بْنُ‌مَالِکٍ الْأَشْجَعِیُّ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ ابْنِی قَدْ أَسَرَهُ الْعَدُوُّ وَ قَدِ اشْتَدَّ غَمِّی وَ عِیلَ صَبْرِی فَمَا تَأْمُرُنِی قَالَ آمُرُکَ أَنْ تُکْثِرَ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ فِی کُلِّ حَالٍ فَانْصَرَفَ وَ هُوَ یَقُولُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَتَاهُ ابْنُهُ مَعَهُ مِائَهًٌْ مِنَ الْإِبِلِ غَفَلَ عَنْهَا الْمُشْرِکُونَ فَاسْتَاقَهَا فَأَتَی الْأَشْجَعِیُّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَذَکَرَ لَهُ ذَلِکَ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ. 1

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گوید: عون‌بن‌مالک‌اشجعی به نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! دشمن فرزندم را در جنگ اسیر کرده و غم و اندوهم شدّت یافته و صبرم لبریز شده چه می‌فرمایی»؟ فرمود: «به تو امر می‌کنم بسیار بگویی: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ در هر حالی. و در زمانی‌که او این ذکر را می‌گفت پسرش به همراه صد شتر که مشرکان از آن غفلت کرده بودند آمد و آن‌ها را پیش برد. آنگاه اشجعی به نزد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و داستان را بازگو کرد. در این هنگام این آیه ناز ل شد: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350

4 -26 (طلاق/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَانَتِ الْفُقَهَاءُ وَ الْحُکَمَاءُ إِذَا کَاتَبَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً کَتَبُوا بِثَلَاثٍ لَیْسَ مَعَهُنَّ رَابِعَهًْ مَنْ کَانَتِ الْآخِرَهًُْ هَمَّهُ کَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنْیَا. 2

 

امام علی (علیه السلام) - حکیمان و دانشمندان پیشین چون به یکدیگر نامه می‌نوشتند سه جمله می‌نوشتند که چهارمی نداشت؛ آنکه همّتش را به کار آخرت گماشت خداوند کار دنیای او را کفایت می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350

4 -27 (طلاق/ 2)

السّجّاد (علیه السلام) - بَلَغَ عَبْدَ الْمَلِکِ أَنَّ سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عِنْدَ زَیْنِ الْعَابِدِینَ فَبَعَثَ یَسْتَوْهِبُهُ مِنْهُ وَ یَسْأَلُهُ الْحَاجَهًَْ فَأَبَی عَلَیْهِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ عَبْدُ الْمَلِکِ یُهَدِّدُهُ وَ أَنَّهُ یَقْطَعُ رِزْقَهُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ فَأَجَابَهُ (علیه السلام) أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ ضَمِنَ لِلْمُتَّقِینَ الْمَخْرَجَ مِنْ حَیْثُ یَکْرَهُونَ وَ الرِّزْقَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُون. 3

 

امام سجّاد (علیه السلام) - عبدالملک شنید که شمشیر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در نزد زین‌العابدین است پیغام فرستاد که به او ببخشد. گفت به آن احتیاج دارم. امام امتناع ورزید عبدالملک نامه‌ای تهدیدآمیز نوشت که حقوقش را از بیت المال حذف خواهد کرد. در جواب او نوشت خداوند برای پرهیزگاران ضمانت کرده که نجات دهد آن‌ها را از جایی که دوست ندارند و روزی بخشد از محلّی که گمان نمی‌برند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص350 نورالثقلین

آیه وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدْراً [3]

 

و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد؛ و هرکس بر خدا توکّل کند، خدا امر او را کفایت می‌کند؛ خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند؛ به یقین خدا برای هرچیزی اندازه‌ای قرار داده است.

 

و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد

1 -1 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَلِیِّ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْعَزِیزِ قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مَا فَعَلَ عُمَرُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَقْبَلَ عَلَی الْعِبَادَهًِْ وَ تَرَکَ التِّجَارَهًَْ فَقَالَ وَیْحَهُ أَمَا عَلِمَ أَنَّ تَارِکَ الطَّلَبِ لَا یُسْتَجَابُ لَهُ إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا نَزَلَتْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ أَغْلَقُوا الْأَبْوَابَ وَ أَقْبَلُوا عَلَی الْعِبَادَهًِْ وَ قَالُوا قَدْ کُفِینَا فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ مَا حَمَلَکُمْ عَلَی مَا صَنَعْتُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّه (صلی الله علیه و آله) تُکُفِّلَ لَنَا بِأَرْزَاقِنَا فَأَقْبَلْنَا عَلَی الْعِبَادَهًِْ فَقَالَ إِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ عَلَیْکُمْ بِالطَّلَبِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌عبدالعزیز گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «عمربن‌مسلم چه کار کرد»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! به عبادت روی آورد و تجارت را رها کرد». فرمود: «وای بر او! مگر نمی‌داند که ترک‌کننده‌ی طلب، دعایش مستجاب نمی‌شود؟! هنگامی‌که این آیه نازل شد: وَ مَن یَتَّقِ اللهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ، گروهی از یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درها را بستند و به عبادت روی آوردند و گفتند: [خداوند] ما را بسنده است. خبر آنان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید و دنبال آن‌ها فرستاد و فرمود: «چه چیزی شما را بر این کار واداشت»؟ عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! رزق و روزی ما تأمین خواهد شد، پس به عبادت روی آوردیم». آن حضرت فرمود: «هرکس این کار را انجام دهد، دعایش مستجاب نخواهد شد؛ روزی را بجویید (به طلب‌کردن اهمیّت دهید).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص352 من لایحضره الفقیه، ج3، ص166/ مستدرک الوسایل، ج13، ص204/ الجعفریات، ص153/ نورالثقلین

1 -2 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا ضُعَفَاءُ لَیْسَ عِنْدَهُمْ مَا یَتَحَمَّلُونَ بِهِ إِلَیْنَا فَیَسْمَعُونَ حَدِیثَنَا وَ یَقْتَبِسُونَ مِنْ عِلْمِنَا فَیَرْحَلُ قَوْمٌ فَوْقَهُمْ وَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ یُتْعِبُونَ أَبْدَانَهُمْ حَتَّی یَدْخُلُوا عَلَیْنَا فَیَسْمَعُوا حَدِیثَنَا فَیَنْقُلُونَهُ إِلَیْهِمْ فَیَعِیهِ هَؤُلَاءِ وَ تُضَیِّعُهُ هَؤُلَاءِ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ یَجْعَلُ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ لَهُمْ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقُهُمْ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ. 5

 

امام صادق (علیه السلام) - آنان گروهی از شیعه‌ی ما هستند که ضعیفند و این امکان برای آنان موجود نیست که به‌سوی ما سفر کنند؛ بنابراین حدیث ما را می‌شنوند، و از علم ما اقتباس می‌کنند، و گروهی که بالاتر از آنان هستند سفر می‌کنند و اموال خویش را خرج می‌کنند و بدن‌های خویش را خسته می‌کنند تا اینکه حدیث را فرا گیرند و به آن‌ها منتقل کنند. پس اینان آن را می‌فهمند و آن‌ها آن را از دست می‌دهند، و اینان همان کسانی هستند که خداوند تبارک‌وتعالی، گشایشی برای آن‌ها قرار می­دهد، و از آنجا که گمان نمی‌کنند، به آن‌ها روزی می­رساند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص352 مستدرک الوسایل، ج11، ص267/ بحارالأنوار، ج67، ص285/ کنزالفواید، ج2، ص10/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص117

1 -3 (طلاق/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ أَتَاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِرِزْقٍ لَمْ یَخْطُ إِلَیْهِ بِرِجْلِهِ وَ لَمْ یَمُدَّ إِلَیْهِ یَدَهُ وَ لَمْ یَتَکَلَّمْ فِیهِ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یَشُدَّ إِلَیْهِ ثِیَابَهُ وَ لَمْ یَتَعَرَّضْ لَهُ کَانَ مِمَّنْ ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

امیرالمؤمنین (علیه السلام) - هرکس را که خداوند نصیبی به او رسانید که او با پای خود قدم به‌سوی آن بر نداشته و دستی به‌جانب آن دراز ننموده، و سخنی راجع به آن بر زبان نیاورده و مکری برای آن نبسته و به هیچ‌گونه متعرّض آن نشده باشد، این از آن مواردی است که خداوند در کتاب خود چنین یاد کرده است: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص352

1 -4 (طلاق/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَصْلَهًٌْ مَنْ لَزِمَهَا أَطَاعَتْهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًُْ وَ رَبِحَ الْفَوْزَ فِی الْجَنَّهًِْ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ التَّقْوَی مَنْ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ أَعَزَّ النَّاسِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ تَلَا وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - صفتی است که هرکس دارا باشد دنیا و آخرت در اختیارش قرار گیرد و پیروزی در بهشت را سود برد. گفته شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن صفت چیست»؟ فرمود: «پرهیزکاری کسی که اراده دارد عزیزترین مردم باشد پس باید تقوای خدای عزّوجلّ را پیشه کند، بعد تلاوت کرد: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص352

1 -5 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ روزی‌های مؤمنان را از جایی قرار داده که نمی‌پندارند و این به‌جهت آن است که بنده چون وجه و راه روزی خود را نشناسد دعایش بسیار شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص354 الکافی، ج5، ص84/ البرهان/ نورالثقلین/ المناقب، ج4، ص165/بحارالأنوار، ج46، ص95

1 -6 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - فَإِنِّی أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ ضَمِنَ لِمَنِ اتَّقَاهُ أَنْ یُحَوِّلَهُ عَمَّا یَکْرَهُ إِلَی مَا یُحِبُّ وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُخْدَعُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - من توصیّه و سفارش می‌کنم تو را به تقوی و پرهیزگاری از خدا که خداوند قطعاً ضمانت فرمود، برای آن کس که تقوی داشته باشد که او را از مشکلات و ناراحتی نجات داده و به آنچه دوست می‌دارد برساند و از جاهایی که گمان ندارد روزی بدهد با فریب و خدعه نمی‌توان بهشت را از خدا گرفت و فقط از راه اطاعت می‌توان عنایات او را جلب نمود ان‌شاءاللَّه تعالی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص354 بحارالأنوار، ج67، ص285/ عدهًْ الداعی، ص305/ نورالثقلین

و هرکس بر خدا توکّل کند، خدا امر او را کفایت می‌کند

2 -1 (طلاق/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْأَوَّلِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ فَقَالَ التَّوَکُّلُ عَلَی اللَّهِ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ تَتَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ فِی أُمُورِکَ کُلِّهَا فَمَا فَعَلَ بِکَ کُنْتَ عَنْهُ رَاضِیاً تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَأْلُوکَ خَیْراً وَ فَضْلًا وَ تَعْلَمُ أَنَّ الْحُکْمَ فِی ذَلِکَ لَهُ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ بِتَفْوِیضِ ذَلِکَ إِلَیْهِ وَ ثِقْ بِهِ فِیهَا وَ فِی غَیْرِهَا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - علیّ‌بن‌سوید گوید: از حضرتش سؤال نمودم درباره‌ی این آیه وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ فرمود. توکّل دارای درجات و مراتبی است که من جمله از آن مراتب این است که در کلیه‌ی کارهای خود توکّل و اعتماد بر او داشته و آنچه که درباره‌ی تو انجام دهد راضی و خشنود باشی و علم و یقین داشته باشی که هیچ‌گونه از خیر و فضل و کرم در حقّ تو کوتاهی نخواهد کرد و بدانی که حکم و فرمان در این‌گونه امور از آن او است. پس بنابراین با واگذارکردن کار به او بر او توکّل نموده و در این کار و تمام کارها به او اعتماد داشته باش و یا در کارهای خود و در کارهای بستگان خود به او اعتماد کن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص354 الکافی، ج2، ص65/ بحارالأنوار، ج68، ص129/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص213/ تحف العقول، ص443؛ «بتفاوت لفظی» / التمحیص، ص62/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أُعْطِیَ ثَلَاثاً لَمْ یُمْنَعْ ثَلَاثاً مَنْ أُعْطِیَ الدُّعَاءَ أُعْطِیَ الْإِجَابَهًَْ وَ مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ أُعْطِیَ الزِّیَادَهًَْ وَ مَنْ أُعْطِیَ التَّوَکُّلَ أُعْطِیَ الْکِفَایَهًَْ ثُمَّ قَالَ أَ‌تَلَوْتَ کِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سه چیز عطا شود از سه چیز محروم نمی‌گردد، هرکس موفّق به دعا شد از اجابت محروم نمی‌شود، و هرکس موفّق به شکر و سپاسگزاری شد از زیادی نعمت محروم نخواهد شد. هرکس به توکّل توفیق پیدا کرد خداوند او را کفایت می‌کند، بعد از آن فرمود: «مگر در کتاب خدا نخوانده‌ای که فرمود: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص354 الکافی، ج2، ص65/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص29/ بحارالأنوار، ج68، ص43/ الخصال، ج1، ص101/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص325/ المحاسن، ج1، ص3/ نورالثقلین/ البرهان

2 -3 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّا أَقُولُ إِذَا اضْطَجَعْتُ عَلَی یَمِینِی بَعْدَ رَکْعَتَیِ الْفَجْرِ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) اقْرَأِ الْخَمْسَ آیَاتٍ الَّتِی فِی آخِرِ آلِ عِمْرَانَ إِلَی إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ وَ قُلِ اسْتَمْسَکْتُ بِعُرْوَهًِْ اللَّهِ الْوُثْقَی الَّتِی لَا انْفِصَامَ لَهَا وَ اعْتَصَمْتُ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ فَسَقَهًِْ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللهِ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَی اللَّهِ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ اللَّهُمَّ مَنْ أَصْبَحَتْ حَاجَتُهُ إِلَی مَخْلُوقٍ فَإِنَّ حَاجَتِی وَ رَغْبَتِی إِلَیْکَ الْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّبَاحِ الْحَمْدُ لِفَالِقِ الْإِصْبَاحِ ثَلَاثاً.

 

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گفته است: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «وقتی بعد از دو رکعت نافله فجر به پهلوی راست خود می­خوابم، چه چیز بگویم»؟ فرمود: «پنج آیه از آیات آخر سوره آل عمران را تا إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ بخوان و بگو: به ریسمان محکم خداوند که گسستی ندارد چنگ زده­ام، و به حبل محکم و قوی خداوند دست انداخته­ام، و از شر فاسقان عرب و عجم به خدا پناه می­برم. به خدا ایمان آوردم، و به خدا توکّل کردم، و به خدا تکیه دادم، و امورم را به خدا واگذار نمودم، وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرا. خدا مرا بس است و نیکو حمایتگری است. خدایا! هر کس شب را به صبح رسانده و حاجتش به سوی مخلوقات است، پس حاجت و رغبت من به سوی توست. سپاس مخصوص خداوند صبح است، سپاس مخصوص خداوند شکافنده صبح است. و سه مرتبه این ذکر را بگو».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص354 تهذیب الأحکام، ج2، ص136/ بحارالأنوار، ج84، ص313/ وسایل الشیعهًْ، ج6، ص491

2 -4 (طلاق/ 3)

الرّضا (علیه السلام) - وَ تَوَکَّلْ عَلَیْهِ فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِکَ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.

 

امام رضا (علیه السلام) - در امور پوشیده و آشکار خود بر او توکّل کن وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ همانا خدا امر خود را به هرچه بخواهد و به هرجا که اراده کند، می‌رساند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 عیون أخبارالرضا (ج2، ص51/ وسایل الشیعهًْ، ج10، ص301/ بحارالأنوار، ج94، ص354/ إقبال الأعمال، ص8/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

2 -5(طلاق/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَقْوَی النَّاسِ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَکْرَمَ النَّاسِ فَاتَّقِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ أَغْنَی النَّاسِ فَکُنْ بِمَا فِی یَدَیِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَوْثَقَ مِنْکَ بِمَا فِی یَدَیْکَ یَا أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) لَوْ أَنَّ النَّاسَ کُلَّهُمْ أَخَذُوا بِهَذِهِ الْآیَهًِْ لَکَفَتْهُمْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای اباذر (رحمة الله علیه) اگر می‌خواهی که قوی‌ترین مردم باشی بر خدای متعال تکیه و توکّل کن، و اگر می‌خواهی که گرامی‌ترین مردم باشی از خدا بترس، و اگر دوست داری که غنی‌ترین مردم باشی به آنچه نزد خداست امیدوارتر باش از آنچه در اختیار و در دست توست. یا اباذر (رحمة الله علیه) اگر همه‌ی مردم به این آیه عمل کنند، خداوند همه‌ی آن‌ها را کفایت کند؛ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 مستدرک الوسایل، ج11، ص216/ بحارالأنوار، ج74، ص88/ أعلام الدین، ص199/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص62/ مکارم الأخلاق، ص467؛ «قدجعل الله کل شیء قدیرا» محذوف/ نورالثقلین؛ «یا اباذر ان سرک… فی یدیک» محذوف و «قد جعل الله کل شیء قدیرا» محذوف

2 -6 (طلاق/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنِ انْقَطَعَ إِلَی اللَّهِ کَفَاهُ اللَّهُ کُلَ مَئُونَهًْ وَ مَنِ انْقَطَعَ إِلَی الدُّنْیَا وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَیْهَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَرْزُقَهُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ فَلْیَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس به خدا توکّل کند خدا هم او را از حیث روزی کفایت می‌کند و هرکس از دنیا امیدواری داشته باشد خدا او را به دنیا ومی‌اگذارد و هرکس روزیش را اراده کند که خداوند از جایی که گمان ندارد برساند، پس باید توکّل به خدا کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 إرشادالقلوب، ج1، ص120

2 -7 (طلاق/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَرَأْتُ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَانَ فَخَیَّرْتُ مِنْ کُلِّ کِتَابٍ کَلِمَهًْ مِنَ التَّوْرَاهًْ مَنْ صَمَتَ نَجَا وَ مِنَ الْإِنْجِیلِ مَنْ قَنِعَ شَبِعَ وَ مِنَ الزَّبُورِ مَنْ تَرَکَ الشَّهَوَاتِ فَقَدْ سَلِمَ عَنِ الْآفَاتِ وَ مِنَ الْفُرْقَانِ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.

 

امام علی (علیه السلام) - تورات و انجیل و زبور و قرآن را خواندم و از هریک کلمه‌ای انتخاب کردم: از تورات؛ «هرکه سکوت اختیار کند نجات یابد»، از انجیل؛ «هرکه قناعت کند سیر شود»، از زبور؛ «هرکه تمایلات را رها کند از آفت‌ها سالم بماند»، و از قرآن؛ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 جامع الأخبار، ص183

2 -8 (طلاق/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ أَرَادَ التَّوَکُّلَ عَلَی اللَّهِ فَلْیُحِبَ أَهْلَ بَیْتِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس می‌خواهد بر خدا توکّل کند، باید اهل بیت مرا دوست بدارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 بحارالأنوار، ج27، ص116

خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند

3 -1 (طلاق/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - وَ لَکِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ تَکْمِلَهًَْ اثْنَیْ عَشَرَ إِمَاماً مَهْدِیّاً اخْتَصَّهُمُ اللَّهُ بِکَرَامَتِهِ وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ قُدْسِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند خواسته‌ی خود را اجرا می‌کند، اگرچه کافران مایل نباشند از نژاد او بقیّه دوازده امامی که خداوند آن‌ها را به لطف خویش امتیاز بخشید و در فردوس برین جای دارند، خارج می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 بحارالأنوار، ج36، ص401/ بحارالأنوار، ج48، ص15

3 -2 (طلاق/ 3)

الهادی (علیه السلام) - نَقْشُ خَاتَمِ الْحُسَیْنِ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ وَ خَاتَمُ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) خَاتَمُ أَبِیهِ وَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) الْأَکْبَرُ خَاتَمُ جَدِّهِ الْحُسَیْن (علیه السلام).

 

امام هادی (علیه السلام) - انقش انگشتر امام حسین (علیه السلام) إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ بود. و نقش انگشتر امام سجّاد (علیه السلام) نیز مانند پدر بود، و امام باقر (علیه السلام) نیز انگشترش همانند جدّش حسین (علیه السلام) بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 وسایل الشیعهًْ، ج5، ص100/ بحارالأنوار، ج43، ص247؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج43، ص242؛ «و خاتم علی بن الحسین… جده الحسین» محذوف

به یقین خدا برای هرچیزی اندازه‌ای قرار داده است

4 -1 (طلاق/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَعْرُوفِ مِنْ غَیْرِ رُؤْیَهًٍْ وَ الْخَالِقِ مِنْ غَیْرِ مَنْصَبَهًٍْ خَلَقَ الْخَلَائِقَ بِقُدْرَتِهِ وَ اسْتَعْبَدَ الْأَرْبَابَ بِعِزَّتِهِ وَ سَادَ الْعُظَمَاءَ بِجُودِهِ وَ هُوَ الَّذِی أَسْکَنَ الدُّنْیَا خَلْقَهُ وَ بَعَثَ إِلَی الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ رُسُلَهُ لِیَکْشِفُوا لَهُمْ عَنْ غِطَائِهَا وَ لِیُحَذِّرُوهُمْ مِنْ ضَرَّائِهَا وَ لِیَضْرِبُوا لَهُمْ أَمْثَالَهَا وَ لِیُبَصِّرُوهُمْ عُیُوبَهَا وَ لِیَهْجُمُوا عَلَیْهِمْ بِمُعْتَبَرٍ مِنْ تَصَرُّفِ مَصَاحِّهَا وَ أَسْقَامِهَا وَ حَلَالِهَا وَ حَرَامِهَا وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ لِلْمُطِیعِینَ مِنْهُمْ وَ الْعُصَاهًِْ مِنْ جَنَّهًٍْ وَ نَارٍ وَ کَرَامَهًٍْ وَ هَوَانٍ أَحْمَدُهُ إِلَی نَفْسِهِ کَمَا اسْتَحْمَدَ إِلَی خَلْقِهِ وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً وَ لِکُلِّ قَدْرٍ أَجَلًا وَ لِکُلِّ أَجَلٍ کِتَابا.

 

امام علی (علیه السلام) - ستایش خدایی را که شناخته است بی‌آنکه دیده شود، و آفریننده است، بی‌آنکه رنجی برد. خلایق را به نیروی خود بیافرید، و مهتران را با چیرگی در بند بندگی کشید، و بزرگان را با بخشش خویش مهتری بخشید، و اوست که آفریده خود را در این جهان ساکن گرداند، و پیامبرانش را بر جنّ و انس برانگیزاند، تا دنیا را چنانکه هست بدیشان بنمایانند، و آنان را از زیان‌هایش بترسانند، و از دنیا برای‌شان مثل‌ها زنند، و زشتی‌های آن را به آنان نشان دهند، و به آنان گوشزد کنند، آنچه از آن عبرت توان گرفت، از دگرگونی‌هایی پی‌درپی، و سراسر شگفت، از تندرستی‌ها و بیماری‌هایش، و از حلال‌ها و حرام‌هایش، و آنچه خدا آماده ساخته است برای فرمانبران و نافرمانان، از بهشت و یا آتش سوزان، و ارجمندی و یا خواری در آن جهان. او را می‌ستایم، چنانکه خود خواسته است از آفریدگان. جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً و هر اندازه را مدّتی معیّن داشت، و هر مدّتی را در کتابی نگاشت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص356 نهج البلاغهًْ، ص265

آیه وَ اللاَّئی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللاَّئی لَمْ یَحِضْنَ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْراً [4]

 

و آن گروه از زنان شما که از عادت ماهانه مأیوسند، اگر در وضع آن‌ها [از نظر باردارى] شک کنید، عدّه‌ی آنان سه ماه است، و همچنین آن‌ها که هیچ‌گاه حیض ندیده‌اند؛ و عدّه‌ی زنان باردار این است که وضع حمل کنند؛ و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند کارش را بر او آسان می‌سازد.

 

1 (طلاق/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: عِدَّهًُْ الْمَرْأَهًِْ الَّتِی لَا تَحِیضُ وَ الْمُسْتَحَاضَهًِْ الَّتِی لَا تَطْهُرُ ثَلَاثَهًُْ أَشْهُرٍ وَ عِدَّهًُْ الَّتِی تَحِیضُ وَ یَسْتَقِیمُ حَیْضُهَا ثَلَاثَهًُْ قُرُوءٍ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنِ ارْتَبْتُمْ مَا الرِّیبَهًُْ فَقَالَ مَا زَادَ عَلَی شَهْرٍ فَهُوَ رِیبَهًٌْ فَلْتَعْتَدَّ ثَلَاثَهًَْ أَشْهُرٍ وَ لْتَتْرُکِ الْحَیْضَ وَ مَا کَانَ فِی الشَّهْرِ لَمْ تَزِدْ فِی الْحَیْضِ عَلَیْهِ ثَلَاثَ حِیَضٍ فَعِدَّتُهَا ثَلَاثُ حِیَضٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: و آن زنان شما که از خون‌دیدن (ماهانه) نا امیدند، اگر شک دارید [که خون می‌بینند یا نه] عدّه‌ی آنان سه ماه است و [دخترانی] که [هنوز] خون ندیده‌اند [نیز عدّه‌شان سه ماه است] و زنان آبستن مدّتشان این است که وضع حمل کنند و هرکس از خدا پروا دارد، [خدا] برای او در کارش تسهیلی فراهم سازد. عدّه‌ی زنی که حیض نمی‌شود و زنی که حیض می­شود، ولی پاک نمی­شود، سه ماه است و عدّه‌ی زنی که حیض می‌شود و حیض او اشکالی نداشته باشد و منظّم باشد، سه پاکی است. در خصوص سخن خداوند عزّوجلّ إِنِ ارْتَبْتُمْ از ایشان پرسیدم: «ریب و شک چیست»؟ فرمود: «آنچه بر یک ماه افزون گردد، ریب و شک است و باید عدّه‌ی سه ماه را مدّنظر قرار دهد و حیض را رها کند، و آنچه که در یک ماه باشد و از سه دوره حیض تجاوز نکرده باشد، و سه حیض خواهد بود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص358 الکافی، ج6، ص100/ تهذیب الأحکام، ج8، ص117/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص186/ البرهان/ نورالثقلین؛ «عدهًْ المراهًْ التی… قال و سألته» محذوف/ الإستبصار، ج3، ص325؛ «عدهًْ المراهًْ التی… قال و سألته» محذوف

2 (طلاق/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ قَالَ الرِّیبَهًُْ مَا زَادَ عَلَی شَهْرٍ فَإِنْ مَضَی لَهَا شَهْرٌ وَ لَمْ تَحِضْ وَ کَانَتْ فِی حَالِ مَنْ یَئِسَتْ مِنَ الْمَحِیضِ اعْتَدَّتْ بِالشُّهُورِ فَإِنْ عَادَ إِلَیْهَا الْمَحِیضُ قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا کَانَ عَلَیْهَا أَنْ تَعْتَدَّ بِالْأَقْرَاءِ وَ تَسْتَأْنِفَ الْعِدَّهًَْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - از امام (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ المَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ پرسیده شد. فرمود: «ریبه (زنی که در بارداری او شک است)، عدّه‌اش تا بیش از یک ماه است اگر یک ماه گذشت و حیض نشد و مثل حال زنانی شد که از عادت ماهانه مأیوسند، به حساب ماه‌ها (سه ماه) عدّه نگه دارد اگر عادت ماهانه‌اش پیش از اینکه عدّه‌اش به پایان برسد، برگشت [و حیض شد] باید برطبق عادات ماهانه عدّه بگیرد (سه پاکی) و عدّه را از ابتدا شروع کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص358 دعایم الإسلام، ج2، ص288/ مستدرک الوسایل، ج15، ص348

3 (طلاق/ 4)

الباقر (علیه السلام) - طَلَاقُ الْحَامِلِ وَاحِدَهًٌْ فَإِذَا وَضَعَتْ مَا فِی بَطْنِهَا فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ قَالَ تَعَالَی وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِذَا طَلَّقَهَا الرَّجُلُ وَ وَضَعَتْ مِنْ یَوْمِهَا أَوْ مِنْ غَدٍ فَقَدِ انْقَضَی أَجَلُهَا وَ جَازَ لَهَا أَنْ تَتَزَوَّجَ وَ لَکِنْ لَا یَدْخُلَ بِهَا حَتَّی تَطْهُرَ وَ الْحُبْلَی الْمُطَلَّقَهًُْ تَعْتَدُّ بِأَقْرَبِ الْأَجَلَیْنِ أَنْ تَمْضِیَ لَهَا ثَلَاثَهًُْ أَشْهُرٍ قَبْلَ أَنْ تَضَعَ فَقَدِ انْقَضَتْ عِدَّتُهَا مِنْهُ وَ لَکِنْ لَا تَتَزَوَّجْ حَتَّی تَضَعَ فَإِنْ وَضَعَتْ مَا فِی بَطْنِهَا قَبْلَ انْقِضَاءِ ثَلَاثَهًِْ أَشْهُرٍ فَقَدِ انْقَضَی أَجْلُهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - طلاق زن باردار یکی است و چنان است که چون بار بنهد [عدّه‌اش تمام شده] و از مرد جدا گشته است و بائن می‌شود. و خداوند متعال فرموده است: وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ پس چون مرد او را طلاق داد و همان روز یا فردای آن روز از حمل فارغ شد عدّه‌اش تمام شده و می‌تواند شوهر کند لکن شوهر با وی همبستری نکند تا از نفاس پاک شود. و زن باردار مطلّقه از میان دو عدّه گذشتن (سه ماه، یا بار نهادن) کوتاه‌ترین را اختیار کند و چنانچه سه ماه گذشت و نزایید عدّه‌اش از آن مرد، تمام گشته ولکن حقّ ندارد شوهر کند تا بزاید، چنانچه فارغ شد از آنچه در شکم داشت قبل از سه ماه نیز عدّه‌اش تمام شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص358 مستدرک الوسایل، ج15، ص351/ من لایحضره الفقیه، ج3، ص509؛ «و قال تعالی و اولات… فقد انقضی اجلها» محذوف

4 (طلاق/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال الْحُبْلَی أَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ حَمْلَهَا وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُهَا بِالْمَعْرُوفِ حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلّ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَ قَالَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حُبْلَی أَنْفَقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ یَعْنِی إِذَا کَانَا حُرَّیْنِ وَ کَانَ یَمْلِکُ الرَّجْعَهًَْ أَوْ لَا یَمْلِکُ وَ هَذَا مَا لَا نَعْلَمُ فِیهِ اخْتِلَافاً قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِلْمُطَلَّقَهًْ نَفَقَتُهَا بِالْمَعْرُوفِ مِنْ سَعَهًْ زَوْجِهَا فِی عِدَّتِهَا فَإِذَا حَلَّ أَجَلُهَا فَ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ فَالْمُطَلَّقَهًُْ لَهَا السُّکْنَی وَ النَّفَقَهًُْ مَا دَامَتْ فِی عِدَّتِهَا کَانَتْ حَامِلًا أَوْ غَیْرَ حَامِلٍ مَا دَامَتْ لِلزَّوْجِ عَلَیْهَا رَجْعَهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش از امام علی (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: زن باردار، پایان مدّتش (عدّه) زمان تولّد نوزادش می‌باشد و بر شوهر واجب است که نفقه‌ی او را تا زمانی‌که بچّه را به دنیا بیاورد به‌طور شایسته پرداخت کند و این همان کلام خداوند عزّوجلّ است: وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ». هنگامی‌که مرد، همسرش را درحالی‌که باردار است طلاق داد، باید نفقه‌ی او را بدهد تا زمانی‌که فرزندش به دنیا بیاید و این حکم برای زمانی است که هر دو (زن و شوهر) آزاد باشند (برده و کنیز نباشند) و چه آن مرد بتواند [در عدّه] رجوع کند (طلاقش رجعی می‌باشد) و چه نتواند (طلاقش بائن باشد) [باز هم باید نفقه‌ی زن را در دوران بارداری بدهد]. و این (حکم) چیزی است که در آن اختلافی سراغ نداریم. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «زن مطلّقه، حقّ دریافت نفقه را به طور شایسته و متعارف در مقایسه با توانایی شوهرش در مدّت عدّه‌اش، دارد. و چون مدّت عدّه تمام شد، به طور شایسته از اموال شوهرش بهره‌مند می‌گردد این حقّی است بر عهده مردان پرهیزکار است. بنابراین زن مطلّقه مادامی که در عدّه‌اش می‌باشد، حقّ مسکن و نفقه دارد؛ چه حامله باشد یا نباشد. البته مادامی که شوهر حقّ رجوع به او را داشته باشد. (منظور در طلاق رجعی است).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص360 دعایم الإسلام، ج2، ص289/ البرهان

5 (طلاق/ 4)

الباقر (علیه السلام) - وَ إِنْ کَانَ بِهَا حَمْلٌ فَإِذَا وَضَعَتِ انْقَضَی أَجَلُهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللَّائِی لَمْ یَحِضْنَ فَعِدَّتُهُنَّ أَیْضاً ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ.

 

امام باقر (علیه السلام) - اگر باردار باشد، هرگاه که وضع حمل کرد، زمانش به اتمام خواهد رسید، و این همان سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: وَ اللَّائِی یَئِسْنَ مِنَ المَحِیضِ مِن نِّسَائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللَّائِی لَمْ یَحِضْنَ و فَعِدَّتُهُنَّ أَیْضاً ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص360 بحارالأنوار، ج101، ص148/ القمی، ج2، ص373

6 (طلاق/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ قال الْمُطَلَّقَهًُْ الْحَامِلَهًُْ أَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ مَا فِی بَطْنِهَا إِنْ وَضَعَتْ یَوْمَ طَلَّقَهَا زَوْجُهَا تَزَوَّجُ إِذَا طَهُرَتْ وَ إِنْ لَمْ تَضَعْ مَا فِی بَطْنِهَا إِلَی تِسْعَهًْ أَشْهُرٍ لَمْ تَبْرَأْ إِلَی أَنْ تَضَع.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ زن مطلّقه‌ی باردار تا زمان وضع حملش مهلت دارد و اگر روزی که همسرش وی را طلاق داد، وضع حمل نمود، هرگاه که طهارت یافت می‌تواند ازدواج کند، و اگر تا نه ماه وضع حمل ننمود، تا زمانی‌که وضع حمل نکند، ازدواج نخواهد کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص360 القمی، ج2، ص374/ بحارالأنوار، ج101، ص186/ مستدرک الوسایل، ج14، ص416؛ «و ان لم تضع… أن تضع» محذوف/ البرهان

7 (طلاق/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَهًْ الْحُبْلَی یَمُوتُ زَوْجُهَا فَتَضَعُ وَ تَزَوَّجُ قَبْلَ أَنْ تَمْضِیَ لَهَا أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَقَالَ إِنْ کَانَ دَخَلَ بِهَا فُرِّقَ بَیْنَهُمَا ثُمَّ لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً وَ اعْتَدَّتْ بِمَا بَقِیَ عَلَیْهَا مِنَ الْأَوَّلِ وَ اسْتَقْبَلَتْ عِدَّهًْ أُخْرَی مِنَ الْآخَرِ ثَلَاثَهًَْ قُرُوءٍ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ دَخَلَ بِهَا فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ اعْتَدَّتْ بِمَا بَقِیَ عَلَیْهَا مِنَ الْأَوَّلِ وَ هُوَ خَاطِبٌ مِنَ الْخُطَّابِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - حلبی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرد: از ایشان درباره‌ی زنی سؤال کردم که شوهرش مرده است، پس زایمان می‌کند و قبل از گذشتن چهار ماه و ده روز ازدواج می‌کند. فرمود: «اگر مرد با او دخول کرده است، از هم جدا می‌شوند و بر یکدیگر حرام ابدی خواهند بود، و زن بقیّه عدّه شوهر اوّل را نگاه می‌دارد و پس از آن، عدّه از دیگری را تا سه «قُرء» نگاه می‌دارد. و اگر با او دخول نکرده بود از هم جدا می‌شوند، زن بقیّه عدّه شوهر اوّل را نگاه می‌دارد و این مرد مثل هر مرد دیگری خواستگاری می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص360 الکافی، ج5، ص427/ نورالثقلین

8 (طلاق/ 4)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحُبْلَی إِذَا طَلَّقَهَا زَوْجُهَا فَوَضَعَتْ سِقْطاً تَمَّ أَوْ لَمْ یَتِمَّ أَوْ وَضَعَتْهُ مُضْغَهًْ قَالَ کُلُ شَیْءٍ وَضَعَتْهُ یَسْتَبِینُ أَنَّهُ حَمْلٌ تَمَّ أَوْ لَمْ یَتِمَّ فَقَدِ انْقَضَتْ عِدَّتُهَا وَ إِنْ کَانَتْ مُضْغَهًْ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم، اگر انسان خانم حامله‌اش را طلاق بدهد و خانم جنین خود را با اعضای کامل و یا ناکامل و یا به‌صورت یک قطعه گوشت جویده سقط کند، چه صورت دارد؟ ابو الحسن گفت: با هر سقطی که از رحم خارج شود و معلوم باشد که جنین است، کامل باشد یا ناکامل، عدّه‌اش تمام شده است؛ هرچند خون بسته و مضغه باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص360 الکافی، ج6، ص82/ نورالثقلین/ البرهان؛ «و ان‌کان مضغهًْ» محذوف

آیه ذلِکَ أَمْرُ اللهِ أَنْزَلَهُ إِلَیْکُمْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ وَ یُعْظِمْ لَهُ أَجْراً [5]

 

این فرمان خداست که بر شما نازل کرده؛ و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند گناهانش را می‌بخشد و پاداش او را بزرگ می‌دارد.

 

1 (طلاق/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَاتَّقُوا اللَّهَ فِی عَاجِلِ أَمْرِهِ وَ آجِلِهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ فَإِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ وَ یُعْظِمْ لَهُ أَجْراً وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً وَ إِنَّ تَقْوَی اللَّهِ تُوقِی مَقْتَهُ وَ تُوقِی عُقُوبَتَهُ وَ تُوقِی سَخَطَهُ وَ إِنَّ تَقْوَی اللَّهِ تُبَیِّضُ الْوُجُوهَ وَ تُرْضِی الرَّبَّ وَ تَرْفَعُ الدَّرَجَهًَْ خُذُوا بِحَظِّکُمْ وَ لَا تُفْرِطُوا فِی جَنْبِ اللَّه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پس‌ای مردم، از نافرمانی در مقابل اوامری که تاکنون خداوند فرموده، و یا بعد از این می‌فرماید، در پنهانی و آشکار بترسید، زیرا خود ترس از عذاب خداوند بزرگ‌ترین کفّاره‌ی گناهان است و سبّب عفو و آمرزش پروردگار می‌شود، و ترس از خداوند نیز پاداش شخص فرمانبردار را در مقابل اجراء اوامر الهی بزرگ می‌گرداند، پس هرکس از او خائف باشد، بهره‌ی بزرگی عائد او می‌شود، تقوی و پرهیزگاری مانع خشم الهی می‌شود و موجب روسفیدی بندگان می‌گردد، تقوی خدا را خوشنود می‌سازد و رتبه‌ی معنوی بنده را بالا می‌برد، از معنویّت الهی بهره‌برداری کنید و آن را از دست ندهید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص362 بحارالأنوار، ج19، ص126/ بحارالأنوار، ج86، ص232

آیه أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْری [6]

 

آن‌ها [زنان مطلّقه] را هرجا که خودتان سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید؛ و به آن‌ها زیان نرسانید تا آن‌ها را در تنگنا قرار دهید [و مجبور به ترك منزل شوند]؛ و اگر باردار باشند، نفقه‌ی آن‌ها را بپردازید تا وضع حمل کنند؛ و اگر برای شما [فرزند را] شیر می‌دهند، پاداش آن‌ها را بپردازید؛ و [درباره‌ی شير‌دادن فرزند] به‌طور شایسته با یکدیگر مشاوره کنید؛ و اگر به توافق نرسیدید، زن دیگری او را شیر خواهد داد.

 

آن‌ها [زنان مطلّقه] را هرجا که خودتان سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید

1 -1 (طلاق/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ قَالَ الْمُطَلَّقَهًُْ الَّتِی لِلزَّوْجِ عَلَیْهَا رَجْعَهًْ لَهَا عَلَیْهِ سُکْنَی وَ نَفَقَهًْ مَا دَامَتْ فِی الْعِدَّهًْ، فَإِنْ کَانَتْ حَامِلًا یُنْفِقُ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنتُم مِّن وُجْدِکُمْ زن مطلّقه‌ای که همسرش بر وی حقّ رجوع دارد، تا زمانی‌که در عدّه باشد، باید همسرش نفقه و مسکن وی را تأمین کند و اگر باردار بود، تا زمان وضع حمل وی باید خرجش را بدهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص362 بحارالأنوار، ج101، ص186/ نورالثقلین/ البرهان

2 -1 (طلاق/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ: عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام): أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمُطَلَّقَهًْ ثَلَاثاً: أَ لَهَا سُکْنی وَ نَفَقَهًْ؟ قَالَ: حُبْلی هِیَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: لَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام (علیه السلام) در مورد زنی که سه‌بار طلاق داده شده، پرسیدم که: «آیا حقّ سکونت [در خانه‌ی شوهر] و دریافت نفقه را دارد»؟ فرمود: «آیا باردار است». گفتم: «نه». فرمود: «نه [حقّی ندارد]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص362 الکافی، ج11، ص588/ نورالثقلین

و به آن‌ها زیان نرسانید تا آن‌ها را در تنگنا قرار دهید [و مجبور به ترک منزل شوند]

2 -1 (طلاق/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - لَا یُضَارَّ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ إِذَا طَلَّقَهَا فَیُضَیِّقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَنْتَقِلَ قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مرد هنگامی‌که زن خویش را طلاق داد، به او ضرر نرساند که عرصه بر وی تنگ گردد که مجبور شود قبل از به اتمام‌رساندن عدّه‌ی خویش آنجا را ترک کند؛ زیرا خداوند عزّوجلّ از این امر نهی کرده و فرموده است: وَ لَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص362 الکافی، ج6، ص123/ وسایل الشیعهًْ، ج22، ص213/ البرهان/ نورالثقلین

و اگر باردار باشند، نفقه آن‌ها را بپردازید تا وضع حمل کنند؛ و اگر برای شما [فرزند را] شیر می‌دهند، پاداش آن‌ها را بپردازید؛ و [درباره‌ی شیردادن فرزند] به‌طور شایسته با یکدیگر مشاوره کنید؛ و اگر به توافق نرسیدید، زن دیگری او را شیر خواهد داد

3 -1 (طلاق/ 6)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ فَادَّعَتْ أَنَّهَا حُبْلَی انْتَظَرَتْ تِسْعَهًَْ أَشْهُرٍ فَإِنْ وَلَدَتْ وَ إِلَّا فَاعْتَدَّتْ ثَلَاثَهًَْ أَشْهُرٍ ثُمَّ قَدْ بَانَتْ مِنْهُ فَهَذَا إِذَا لَمْ یَکُنْ یَتَبَیَّنُ حَمْلُهَا فَأَمَّا إِنْ تَعَیَّنَ أَنَّهَا حَامِلٌ أَنْفَقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُن.

 

امام علی (علیه السلام) - هرگاه مردی زنش را طلاق داد و زن ادّعا کرد که باردار است، [زن] باید نُه ماه انتظار بکشد. اگر بچّه را به دنیا آورد [عدّه‌اش تمام است] و درغیراین‌صورت باید سه ماه عدّه نگه دارد و پس از آن است. که از او (شوهر) جدا شده است. این [حکم] زمانی است که بارداربودن او معلوم نباشد ولی اگر معلوم شد او باردار است باید مرد به او نفقه بدهد تا اینکه فرزندش را به دنیا بیاورد. همان‌گونه که خداوند تعالی فرمود: وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص364 دعایم الإسلام، ج2، ص290/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

3 -2 (طلاق/ 6)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ الْمَرْأَهًَْ وَ هِیَ حُبْلَی أَنْفَقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا فَإِذَا وَضَعَتْهُ أَعْطَاهَا أَجْرَهَا وَ لَا یُضَارَّهَا إِلَّا أَنْ یَجِدَ مَنْ هُوَ أَرْخَصُ أَجْراً مِنْهَا فَإِنْ هِیَ رَضِیَتْ بِذَلِکَ الْأَجْرِ فَهِیَ أَحَقُّ بِابْنِهَا حَتَّی تَفْطِمَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - اگر مرد، زن را درحالی‌که باردار باشد، طلاق دهد، تا زمانی‌که وضع حمل کند، باید نفقه‌ی او را بدهد و هرگاه وضع حمل نمود، حقّش را بدهد و به او ضرر نرساند (اجرت او را کم نکند)، مگر آنکه زنی را بیابد که حقّ شیردهی‌اش از او کمتر باشد. دراین‌صورت، اگر به آن مزد، راضی شود، نسبت به شیردادن نوزاد خویش شایسته‌تر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص364 وسایل الشیعه، ج21، ص471/ البرهان

3 -3 (طلاق/ 6)

الباقر (علیه السلام) - أمَّا قَولُهُ وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ… وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ یَقُول إِنْ تَرْضَی الْمَرْأَهًُْ فَتُرْضِعُ الْوَلَدَ، وَ إِنْ لَمْ یَرْضَ الرَّجُلُ أَنْ یَکُونَ وَلَدُهَا عِنْدَهَا یَقُولُ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْری لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ الله.

 

امام باقر (علیه السلام) - امّا درباره‌ی سخن خداوند متعال: وَ إِن کُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُم بِمَعْرُوفٍ وَ إِن تَعَاسَرْتُمْ می‌فرماید: «اگر زن راضی شود، بچّه را شیر می‌دهد، و اگر مرد راضی نباشد که فرزندش نزد وی بماند، می‌فرماید: فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَی* لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَ مَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللهُ

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص364 القمی، ج2، ص373

3 -4 (طلاق/ 6)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ الْمُطَلَّقَهًَْ ثَلَاثاً لَیْسَ لَهَا نَفَقَهًْ عَلَی زَوْجِهَا إِنَّمَا هِیَ لِلَّتِی لِزَوْجِهَا عَلَیْهَا رَجْعَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) - زن سه طلاقه شده حقّ نفقه و سکونت در خانه‌ی زوج را ندارد، و آن برای کسی است که شوهر حقّ رجوع به او را داشته باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص364 الکافی، ج6، ص104/ نورالثقلین

آیه لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها سَیَجْعَلُ اللهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً [7]

 

آنان که امکانات وسیعی دارند، باید [براى زنان شيرده] از امکانات وسیع خود انفاق کنند و آن‌ها که تنگدست‌اند، از آنچه که خدا به آن‌ها داده انفاق نمایند؛ خداوند هیچ کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی‌کند؛ خداوند بزودی بعد از سختیها آسانی قرار می‌دهد.

 

آنان که امکانات وسیعی دارند، باید [برای زنان شیرده] از امکانات وسیع خود انفاق کنند و آن‌ها که تنگدست اند، از آنچه که خدا به آن‌ها داده انفاق نمایند

1 -1 (طلاق/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ رَوْحِ‌بْنِ‌عَبْدِ الرَّحِیمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ قَالَ إِذَا أَنْفَقَ عَلَیْهَا مَا یُقِیمُ ظَهْرَهَا مَعَ کِسْوَهًٍْ وَ إِلَّا فُرِّقَ بَیْنَهُمَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - روح‌بن‌عبدالرحیم گوید: از امام صادق (علیه السلام)، درباره‌ی آیه: وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ پرسیدم. فرمود: «مرد باید به زن چندان نفقه و خرجی دهد که بتواند خود را اداره کند وگرنه بینشان جدایی افکنده شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص364 الکافی، ج5، ص512/ من لایحضره الفقیه، ج3، ص441/ وسایل الشیعهًْ، ج21، ص509

1 -2 (طلاق/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْمُوسِرِ یَتَّخِذُ الثِّیَابَ الْکَثِیرَهًَْ الْجِیَادَ وَ الطَّیَالِسَهًَْ وَ الْقُمُصَ الْکَثِیرَهًَْ یَصُونُ بَعْضُهَا بَعْضاً یَتَجَمَّلُ بِهَا أَیَکُونُ مُسْرِفاً قَالَ لَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - از امام (علیه السلام) درباره‌ی مردی که مالدار است، و تجمّل دارد، و لباس‌های بسیار، جبّه‌ها و طیلسان‌ها و قمیص‌ها می‌پوشد و بدان‌ها خود را می‌آراید، پرسیده شد: «آیا این مرد مسرف است»؟ فرمود: لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 الکافی، ج6، ص443/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص22/ بحارالأنوار، ج76، ص306/ نورالثقلین

1 -3 (طلاق/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - أَنْ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ یُعَدُّ مِنَ السَّرَفِ أَنْ یَتَّخِذَ الرَّجُلُ لِبَاساً کَثِیرَهًًْ فَیَتَجَمَّلَ بِهَا وَ یَصُونَ بَعْضَهَا بِبَعْضٍ فَقَالَ لَا لَیْسَ هَذَا مِنْ سَرَفٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردی از امام (علیه السلام) سؤال کرد و گفت: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا این از اسراف محسوب می‌شود که شخصی لباس‌های زیادی بگیرد و با آن‌ها زینت کند و بعضی از آن‌ها را به کمک برخی دیگر از لکه‌دارشدن حفظ کند [و دائماً لباس‌هایش را عوض کند]؟». فرمود: «نه؛ این از اسراف محسوب نمی‌شود. زیرا خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 مستدرک الوسایل، ج3، ص244/ دعایم الإسلام، ج2، ص155

1 -4 (طلاق/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) الرَّجُلُ یَکُونُ قَدْ غَنِیَ دَهْرَهُ وَ لَهُ مَالٌ وَ هَیْئَهًٌْ فِی لِبَاسِهِ وَ نَخْوَهًٌْ ثُمَّ یَذْهَبُ مَالُهُ وَ یَتَغَیَّرُ حَالُهُ فَیَکْرَهُ أَنْ یَشْمَتَ بِهِ عَدُوُّهُ فَیَتَکَلَّفُ مَا یَتَهَیَّأُ بِهِ قَالَ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ عَلَی قَدْرِ حَالِه.

 

امام صادق (علیه السلام) - معاویهًْ‌بن‌وهب گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «گاهی انسان در قسمتی از عمرش ثروتمند است و لباس و سر و وضع او اعیانی است بعداً ثروتش از دست می‌رود و وضعش عوض می‌گردد و از شماتت دشمن رنج می‌برد، برای خرید لباس که خود را بیاراید خویشتن را به مشقّت می‌افکند امّا جایز است این آیه را تلاوت فرمود: لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 بحارالأنوار، ج76، ص313/ مکارم الأخلاق، ص114

خداوند هیچ‌کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی‌کند

2 -1 (طلاق/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَلْ جُعِلَ فِی النَّاسِ أَدَاهًٌْ یَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَهًَْ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ کُلِّفُوا الْمَعْرِفَهًَْ قَالَ لَا عَلَی اللَّهِ الْبَیَانُ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.

 

امام صادق (علیه السلام) - عبدالأعلی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا در مردم ابزاری نهاده شده است که به‌وسیله‌ی آن درک معرفت کنند»؟ فرمود: «نه»، گفتم: «تکلیف به تحصیل معرفت دارند»؟ فرمود: «نه، خدا باید بیان کند، خداوند هیچ کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 الکافی، ج1، ص163/ التوحید، ص414

2 -2 (طلاق/ 7)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً قَالَ الْقَوَامُ هُوَ الْمَعْرُوفُ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ عَلَی قَدْرِ عِیَالِهِ وَ مَئُونَتِهِمُ الَّتِی هِیَ صَلَاحٌ لَهُ وَ لَهُمْ وَ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.

 

امام کاظم (علیه السلام) - وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً (فرقان/67)؛ قوام یعنی کار نیک (کمک به دیگران)، توانگر به‌اندازه‌ی توانایی خود و تنگدست به‌اندازه‌ی توانایی خود [کمک کند]، همچنین هزینه‌کردن بر عائله و فراهم‌آوردن روزی (و امکانات زندگی) ایشان، به قدری که برای خود او و آنان شایسته و مناسب است؛ وَ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 الکافی، ج4، ص56/ وسایل الشیعهًْ، ج21، ص556/ نورالثقلین؛ «و علی المقتر قدره… علی المحسنین» محذوف

2 -3 (طلاق/ 7)

الهادی (علیه السلام) - رِسَالَتُهُ (علیه السلام) فِی الرَّدِّ عَلَی أَهْلِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ إِثْبَاتِ الْعَدْلِ وَ الْمَنْزِلَهًْ بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْنِ… دَعَا اللَّهُ الْإِنْسَانَ إِلَی اتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ إِلَی طَاعَتِهِ بِتَفْضِیلِهِ إِیَّاهُ بِاسْتِوَاءِ الْخَلْقِ وَ کَمَالِ النُّطْقِ وَ الْمَعْرِفَهًْ بَعْدَ أَنْ مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَهًَْ مَا کَانَ تَعَبَّدَهُمْ بِهِ بِقَوْلِهِ فَاتَّقُوا اللهَ
مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ قَوْلِهِ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ قَوْلِهِ
لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها وَ فِی آیَاتٍ کَثِیرَهًْ فَإِذَا سَلَبَ مِنَ الْعَبْدِ حَاسَّهًْ مِنْ حَوَاسِّهِ رَفَعَ
 الْعَمَلَ عَنْهُ بِحَاسَّتِهِ کَقَوْلِهِ لَیْسَ عَلَی الْأَعْمی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ الْآیَهًَْ فَقَدْ رَفَعَ عَنْ کُلِّ مَنْ کَانَ بِهَذِهِ الصِّفَهًْ الْجِهَادَ وَ جَمِیعَ الْأَعْمَالِ الَّتِی لَا یَقُومُ بِهَا وَ کَذَلِکَ أَوْجَبَ عَلَی ذِی الْیَسَارِ الْحَجَّ وَ الزَّکَاهًَْ لِمَا مَلَّکَهُ مِنِ اسْتِطَاعَهًْ ذَلِکَ وَ لَمْ یُوجِبْ عَلَی الْفَقِیرِ الزَّکَاهًَْ وَ الْحَجَّ قَوْلُهُ وَ لِلهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ قَوْلُهُ فِی الظِّهَارِ وَ الَّذِینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ إِلَی قَوْلِهِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً کُلُّ ذَلِکَ دَلِیلٌ عَلَی أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُکَلِّفْ عِبَادَهُ إِلَّا مَا مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَتَهُ بِقُوَّهًْ الْعَمَلِ بِهِ وَ نَهَاهُمْ عَنْ مِثْلِ ذَلِکَ فَهَذِهِ صِحَّهًُْ الْخِلْقَهًْ.

 

امام هادی (علیه السلام) - نامه آن حضرت (علیه السلام) در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض و اثبات «عدل» و معنی «جایگاه و مرتبه میان جبر و تفویض… از این‌رو خداوند انسان را به پیروی اوامر و اطاعت خود دعوت کرده که به او خلقت مستقیم، نطق کامل و قدرت تشخیص داده، پس از آنکه نیروی انجام تکلیف عطا کرده، فرموده: پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید. (تغابن/16) و فرمود: خداوند هیچ‌کس را، جز به‌اندازه‌ی تواناییش، تکلیف نمی‌کند. (بقره/286) و فرمود: لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها و آیات بسیار دیگر، و اگر خدا یکی از حس‌های بنده را بگیرد تکلیف مربوط به آن حس را از او برمی‌دارد، و لذا فرموده: بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست [اگر در میدان جهاد شرکت نکنند] و هرکس خدا و رسولش را اطاعت نماید، او را در باغ‌های [از بهشت] وارد می‌کند که نهرها از زیر [درختانش] جاری است و آن کس که سرپیچی کند، او را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازد! . (فتح/17) از هرکس در این شرایط باشد جهاد و کلّیه‌ی وظایفی را که از انجامش عاجز است برداشته و همچنین حج و زکات را بر آنکه مال و استطاعتش داده واجب کرده و از فقیر نخواسته، فرموده: و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه‌ی [او] کنند، آن‌ها که توانایی رفتن به‌سوی آن دارند. (آل عمران/97) و درباره‌ی «ظهار» فرمود: کسانی که همسران خود را «ظِهار» می‌کنند، سپس از گفته خود بازمی‌گردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، برده‌ای را آزاد کنند این دستوری است که به آن اندرز داده می‌شوید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است! و کسی که توانایی [آزادکردن برده‌ای] نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند. (مجادله/43) این‌ها همه دلیل است که خداوند تبارک‌وتعالی از بندگان تکلیفی مازاد بر قدرتی که به آن‌ها داده نخواسته، و نهی و منع او هم به همین منوال است، این معنای «تندرستی و سلامت خلقت» است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص366 تحف العقول، ص470

آیه وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدیداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُکْراً [8]

 

چه بسیار شهرها و آبادی‌ها که [اهل آن] از فرمان خدا و پیامبرانش سرپیچی کردند و ما به شدّت به حسابشان رسیدیم و به مجازات بی‌سابقه‌ای گرفتار ساختیم.

 

1 (طلاق/ 8)

السّجّاد (علیه السلام) - دَخَلَ قَاضٍ مِنْ قُضَاهًِْ الْکُوفَهًِْ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْقُرَی الَّتِی بارَکْنا فِی‌ها قُریً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِی‌ها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ قَالَ لَهُ مَا یَقُولُ النَّاسُ فِیهَا قَبْلَکُمْ بِالْعِرَاقِ قَالَ یَقُولُونَ إِنَّهَا مَکَّهًُْ فَقَالَ وَ هَلْ رَأَیْتَ السَّرَقَ فِی مَوْضِعٍ أَکْثَرَ مِنْهُ بِمَکَّهًَْ قَالَ فَمَا هُوَ قَالَ إِنَّمَا عَنَی الرِّجَالَ قَالَ وَ أَیْنَ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ أَوَ مَا تَسْمَعُ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ وَ قَالَ وَ تِلْکَ الْقُری أَهْلَکْناهُمْ وَ قَالَ سْئَلِ الْقَرْیَةَ الَّتِی کُنَّا فِی‌ها وَ الْعِیرَ الَّتِی أَقْبَلْنا فِی‌ها فَلْیَسْأَلِ الْقَرْیَهًَْ أَوِ الرِّجَالَ أَوِ الْعِیرَ قَالَ وَ تَلَاع آیَاتٍ فِی هَذَا الْمَعْنَی قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَنْ هُمْ قَالَ (علیه السلام) نَحْنُ هُم.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - یکی از قاضی‌های کوفه خدمت علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) رسید، گفت: «فدایت شوم مرا از تفسیر این آیه: و میان آن‌ها و شهرهایی که برکت داده بودیم، آبادی‌های آشکاری قرار دادیم و سفر در میان آن‌ها را به‌طور متناسب [با فاصله‌ی نزدیک] مقرّر داشتیم [و به آنان گفتیم]: شب‌ها و روزها در این آبادی‌ها با ایمنی [کامل] سفر کنید! . (سبأ/18) مطّلع فرما». فرمود: «مردم عراق در مورد آیه چه اظهار نظری می‌کنند»؟ گفت: «آن‌ها می‌گویند منظور مکّه است». فرمود: «آیا دزدی در جایی بیشتر از مکّه دیده‌ای؟ (یعنی پس چگونه در آیه می‌فرماید در آنجا شما ایمن هستید این چه ایمنی است)». گفت: «پس کجاست»؟ فرمود: «منظور از این قریه‌ها رجال و مردانی هستند [نه سرزمین]». گفت: «بر این مطلب چه دلیلی از قرآن دارید»؟ فرمود: «مگر این آیه را نشنیده‌ای؟ این شهرها و آبادی‌هایی است که ما آن‌ها را هنگامی‌که ستم کردند هلاک نمودیم. (کهف/59) و آیه دیگر: [و اگر اطمینان نداری]، از آن شهر که در آن بودیم سؤال کن، و نیز از آن قافله که با آن آمدیم [بپرس]! . (یوسف/82) از ده و قریه می‌پرسند؟! یا از اهل آن می‌پرسند؟! چند آیه‌ی دیگر نیز در همین معنی تلاوت فرمود». عرض کرد: «آقا فدایت شوم آن مردان چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آن‌ها ما هستیم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص368 بحارالأنوار، ج10، ص145/ بحارالأنوار، ج24، ص233/ الاحتجاج، ج2، ص313

2 (طلاق/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ الْقُرَی الَّتِی بَارَکَ اللَّهُ فِیهَا قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَوْجَدْتَ أَوْجِدْنِی هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ إِنَّ الْقُرَی رِجَالٌ قَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِیداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُکْراً فَمَنِ الْعَاتِی عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْحِیطَانُ وَ الْبُیُوتُ أَمِ الرِّجَالُ فَقَالَ الرِّجَال.

 

امام صادق (علیه السلام) - امام (علیه السلام) فرمود: «ما همان قریه‌هایی هستیم که خدا به آن‌ها برکت داده است». عرض کرد: «فدایت شوم، آیه‌ای در قرآن به من نشان دهید که منظور از قریه مردم باشند». فرمود: «بله، آیه: وَ کَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِیدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُّکْرًا سرپیچی‌کننده از خدا کیست؟ دیوارها و خانه‌ها یا مردم»؟ گفت: «مردم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص368 بحارالأنوار، ج24، ص235/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص462

3 (طلاق/ 8)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنَ‌إبْرَاهیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ قَالَ أَهْلُ الْقَرْیَهًْ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ کَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ منظور همان اهل قریه‌ای است که از فرمان خدا سرپیچی کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص370 القمی، ج2، ص375/ البرهان

آیه [0]

 

آن‌ها کیفر کار خود را چشیدند؛ و عاقبت کارشان خسران بود.

 

آیه رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخْرِجَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ وَ یَعْمَلْ صالِحاً یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً قَدْ أَحْسَنَ اللهُ لَهُ رِزْقاً [10]

 

پیامبری [به‌سوى شما فرستاده] که آیات روشن خدا را بر شما تلاوت می‌کند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، از تاریکی‌ها به‌سوی نور خارج سازد. و هرکس به خدا ایمان آورده و اعمال صالح انجام دهد، او را در باغ‌هایی بهشتی وارد می‌کند که از پای درختانش نهرها جاری است، جاودانه در آن می‌مانند، و خداوند روزیِ نیکویی برای او قرار داده است.

 

آیه أَعَدَّ اللهُ لَهُمْ عَذاباً شَدیداً فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ الَّذینَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً [11]

 

خداوند عذاب سختی برای آن‌ها فراهم ساخته؛ پس‌ای خردمندانی که ایمان آورده‌اید از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید! به یقین خداوند چیزی که مایه‌ی تذکّر است بر شما نازل کرده.

 

به یقین خداوند چیزی که مایه‌ی تذکّر است بر شما نازل کرده است

1 -1 (طلاق/ 11)

الباقر (علیه السلام) - الذِّکْرُ اسْمُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالُوا نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْر.

 

امام باقر (علیه السلام) - ذکر نام پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. و ما اهل ذکریم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص370 بحارالأنوار، ج9، ص243/ القمی، ج2، ص375/ بحارالأنوار، ج16، ص90

1 -2 (طلاق/ 11)

الباقر (علیه السلام) - نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ قَدْ سَمَّی اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) ذِکْراً فِی قَوْلِهِ ذِکْراً رَسُولًا.

 

امام باقر (علیه السلام) - ما اهل ذکر هستیم. خداوند پیغمبر (صلی الله علیه و آله) را در این آیه ذِکْراً رَسُولًا ذکر نامیده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص370 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص259

1 -3 (طلاق/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ لِی کَمْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) اسْمٌ فِی الْقُرْآنِ قَالَ قُلْتُ اسْمَانِ أَوْ ثَلَاثٌ فَقَالَ یَا کَلْبِیُّ لَهُ عَشَرَهًُْ أَسْمَاءٍ وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللهِ یَدْعُوهُ کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً وَ طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی وَ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ وَ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ وَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا فَالذِّکْرُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ فَسَلْ یَا کَلْبِیُّ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ فَأُنْسِیتُ وَ اللَّهِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ فَمَا حَفِظْتُ مِنْهُ حَرْفاً أَسْأَلُهُ عَنْهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - کلبیّ از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که به من فرمود: «حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) چند نام در قرآن دارد»؟ عرض کردم: «دو یا سه نام». فرمود: «ای کلبیّ! ایشان ده نام دارد؛ محمّد فقط فرستاده‌ی خداست و پیش از او، فرستادگان دیگری نیز بودند. (آل عمران/144)، و بشارت‌دهنده به رسولی که بعد از من می‌آید و نام او احمد است! . (صف/6)، و اینکه هنگامی‌که بنده خدا [محمّد] به عبادت برمی‌خاست و او را می‌خواند، گروهی پیرامون او به‌شدّت ازدحام می‌کردند! . (جن/19)، و طه، ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی! . (طه/21). و یس. سوگند به قرآن حکیم. که تو قطعاً از رسولان (خداوند) هستی، بر راهی راست [قرار داری]. (یس/41)، و ن، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند، که به نعمت پروردگارت تو مجنون نیستی. (قلم/21)، و‌ای جامه به خود پیچیده! . (مزمل/1)، و‌ای جامه خواب به خود پیچیده [و در بستر آرمیده]! . (مدثر/1)، وَ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا؛ پس «ذکر» نامی از نام­های حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) است و ما اهل ذکر هستیم». سپس فرمود: «ای کلبیّ! از هر چه می­خواهی بپرس». امّا به خدا سوگند همه قرآن از یادم رفت و دیگر هیچ کلامی از آن را به یاد نداشتم تا درباره­اش از امام (علیه السلام) سؤال کنم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص370 بحارالأنوار، ج16، ص101/ بصایرالدرجات، ج1، ص512

1 -4 (طلاق/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَی فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) سُبْحَانَ اللَّهِ وَ یَجُوزُ ذَلِکَ إِذَنْ یَدْعُونَا إِلَی دِینِهِمْ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ أَفْضَلُ مِنْ دِینِ الْإِسْلَامِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَهَلْ عِنْدَکَ فِی ذَلِکَ شَرْحٌ بِخِلَافِ مَا قَالُوا یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ نَعَمْ الذِّکْرُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَحْنُ أَهْلُهُ وَ ذَلِکَ بَیِّنٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ حَیْثُ یَقُولُ فِی سُورَهًِْ الطَّلَاقِ فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ مُبَیِّناتٍ فَالذِّکْرُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَحْنُ أَهْلُهُ.

 

امام رضا (علیه السلام) - ما همان اهل ذکریم که خدا در کتاب محکمش فرموده است: اگر نمی‌دانید، از آگاهان بپرسید. (انبیاء/7) علماء گفتند: «مقصود از اهل ذکر یهود و نصاری است». امام رضا (علیه السلام) فرمود: «سبحان اللَّه آیا این رواست؟ دراین‌صورت به دین خود دعوت می‌کنند و گویند: «از دین اسلام برتر است». مأمون عرض کرد: «دراین‌باره شما توضیحی دارید به خلاف آنچه گفتند»؟ فرمود: «آری مقصود از ذکر رسول خداست و ما اهل اوئیم و این را در سوره‌ی طلاق بیان کرده است: فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ آمَنُوا؛ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ مُبَیِّناتٍ ذکر رسول خداست و ما اهل ذکریم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص370 وسایل الشیعهًْ، ج27، ص72/ بحارالأنوار، ج23، ص173/ الأمالی للصدوق، ص531/ بشارهًْ المصطفی، ص234/ تحف العقول، ص434/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص239/ نورالثقلین/ البرهان

1 -5(طلاق/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَمَرَکُمْ أَنْ تَسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ أَهْلُ الذِّکْرِ لَا یَدَّعِی ذَلِکَ غَیْرُنَا إِلَّا کَاذِبٌ تَصْدِیقُ ذَلِکَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولا.

 

امام علی (علیه السلام) - خداوند به شما دستور داد که از اهل ذکر سؤال کنید و به خدا سوگند! ما (اهل بیت) اهل ذکر هستیم و هرکس غیر از ما آن را ادّعا کند، دروغگوست و تصدیق حرف من در این کلام خداوند تعالی است: قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 مستدرک الوسایل، ج17، ص283

1 -6 (طلاق/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - صَارَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) الذِّکْرَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ.

 

امام علی (علیه السلام) - محمّد (صلی الله علیه و آله) همان ذکری است که در قرآن فرموده است: قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 بحارالأنوار، ج26، ص5

1 -7 (طلاق/ 11)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ ذِکْراً رَسُولًا النَّبِیُّ ذِکْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ عَلِیٌ (علیه السلام) ذِکْرٌ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) کَمَا قَالَ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - در سخن خداوند متعال: ذِکْراً رَسُولًا ذکربودن پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جانب خداوند است، و علی (علیه السلام) ذکری از محمّد (صلی الله علیه و آله) است؛ آن‌گونه خداوند می‌فرماید: و این مایه‌ی یادآوری [و عظمت] تو و قوم تو است. (زخرف/44) ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 المناقب، ج3، ص97/ بحارالأنوار، ج35، ص403/ البرهان

1 -8 (طلاق/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً یَعْنِی الرَّسُول (صلی الله علیه و آله).

 

امام صادق (علیه السلام) - قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً منظور پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 بحارالأنوار، ج16، ص310

آیه اللهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ وَ أَنَّ اللهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عِلْماً [12]

 

خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آن‌ها را؛ فرمان [و تدبير] او در میان آن‌ها پیوسته فرود می‌آید تا بدانید خداوند بر هرچیز تواناست و اینکه علم خدا به همه چیز احاطه دارد.

 

خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آن‌ها را؛ فرمان [و تدبیر] او در میان آن‌ها پیوسته فرود می‌آید

1 -1 (طلاق/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ دَلِیلٌ عَلَی أَنَّ تَحْتَ کُلِّ سَمَاءٍ أَرْضاً.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سخن خداوند عزّوجلّ اللهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ دلیلی است بر آنکه در زیر هر آسمان، زمینی موجود است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 القمی، ج2، ص375/ البرهان

1 -2 (طلاق/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ هَذِهِ الْأَرْضَ بِمَنْ عَلَیْهَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَهًٍْ مُلْقَاهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ هَاتَانِ بِمَنْ فِیهِمَا وَ مَنْ عَلَیْهِمَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَهًٍْ مُلْقَاهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ الثَّالِثَهًُْ حَتَّی انْتَهَی إِلَی السَّابِعَهًِْ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ وَ السَّبْعُ الْأَرَضِینَ بِمَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عَلَی ظَهْرِ الدِّیکِ کَحَلْقَهًٍْ مُلْقَاهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ الدِّیکُ لَهُ جَنَاحَانِ جَنَاحٌ فِی الْمَشْرِقِ وَ جَنَاحٌ فِی الْمَغْرِب.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - همانا این زمین و هرکه بر آن است در برابر آنچه زیر آن قرار گرفته همچون حلقه‌ای است که در سرزمینی پهناور و خالی از سکنه افتاده باشد، و این هر دو با آنچه در آن‌ها و بر آن‌هاست در برابر آنچه زیر آن است چون حلقه‌ای است که در فلاتی پرت، افتاده است، و همچنین است سوّمی تا آنکه به هفتمی می‌رسد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ و این هفت زمین با آنچه در آن‌هاست و آنچه بر آن‌هاست بر پشت خروس همچون حلقه‌ای است که در دشتی پرت افتاده است. این خروس دو بال دارد که یک بال در مشرق و بال دیگرش در مغرب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص372 الکافی، ج8، ص153/ بحارالأنوار، ج57، ص83/ التوحید، ص275/ نورالثقلین

1 -3 (طلاق/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ فَرْدٌ یُحِبُّ الْوَتْرَ وَ فَرْدٌ اصْطَفَی الْوَتْرَ فَأَجْرَی جَمِیعَ الْأَشْیَاءِ عَلَی سَبْعَهًٍْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ.

 

امام علی (علیه السلام) - خدا یکتاست و فرد را دوست دارد. خدا بی‌همتاست و فرد را برگزیده است. و قاعده هفت را بر تمام اشیاء جاری ساخت: خدای عزّ‌وجلّ فرموده است: خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص374 مستدرک الوسایل، ج7، ص463/ بحارالأنوار، ج94، ص5/ الغارات، ج1، ص107

1 -4 (طلاق/ 12)

الرّضا (علیه السلام) - عَن الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ فَقَالَ هِیَ مَحْبُوکَهًٌْ إِلَی الْأَرْضِ وَ شَبَّکَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَقُلْتُ کَیْفَ تَکُونُ مَحْبُوکَهًًْ إِلَی الْأَرْضِ وَ اللَّهُ یَقُولُ رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَلَیْسَ یَقُولُ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها قُلْتُ بَلَی فَقَالَ فَثَمَّ عَمَدٌ وَ لَکِنْ لَا تَرَوْنَهَا قُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ فَبَسَطَ کَفَّهُ الْیُسْرَی ثُمَّ وَضَعَ الْیُمْنَی عَلَیْهَا فَقَالَ هَذِهِ أَرْضُ الدُّنْیَا وَ السَّمَاءُ الدُّنْیَا عَلَیْهَا فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ الثَّانِیَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ السَّمَاءُ الثَّانِیَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ الثَّالِثَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ وَ السَّمَاءُ الثَّالِثَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ الرَّابِعَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ الثَّالِثَهًِْ وَ السَّمَاءُ الرَّابِعَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ الْخَامِسَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ وَ السَّمَاءُ الْخَامِسَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ السَّادِسَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ الْخَامِسَهًِْ وَ السَّمَاءُ السَّادِسَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ الْأَرْضُ السَّابِعَهًُْ فَوْقَ السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ وَ السَّمَاءُ السَّابِعَهًُْ فَوْقَهَا قُبَّهًٌْ وَ عَرْشُ الرَّحْمَنِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوْقَ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ فَأَمَّا صَاحِبُ الْأَمْرِ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْوَصِیُّ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَائِمٌ هُوَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَّمَا یَنْزِلُ الْأَمْرُ إِلَیْهِ مِنْ فَوْقِ السَّمَاءِ مِنْ بَیْنِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ قُلْتُ فَمَا تَحْتَنَا إِلَّا أَرْضٌ وَاحِدَهًٌْ فَقَالَ مَا تَحْتَنَا إِلَّا أَرْضٌ وَاحِدَهًٌْ وَ إِنَّ السِّتَّ لَهُنَّ فَوْقَنَا.

 

امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌خالد گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: قسم به آسمان که دارای چین و شکن‌های زیباست. (ذاریات/7) برای من توضیح دهید». فرمود: «آن (آسمان) به زمین، محکم بافته شده است، و انگشتان خویش را در هم فرو برد». عرض کردم: «چگونه به زمین بافته می‌باشد، درحالی‌که خداوند می‌فرماید: آسمان‌ها را، بدون ستون‌هایی که برای شما دیدنی باشد. (رعد/2)». فرمود: «سبحان الله! مگر خداوند نمی‌فرماید: بدون ستون‌هایی که برای شما دیدنی باشد. (رعد/2)». عرض کردم: «آری». فرمود: «پس ستون هست، ولی شما آن‌ها را نمی‌بینید». عرض کردم: «فدایت شوم! چگونه چنین چیزی ممکن است»؟ گفت: «پس دست چپ خویش را پهن کرد و دست راست خویش را بر آن قرار داد». و فرمود: «این زمین دنیاست، و آسمان دنیا در بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین دوّم بالای آسمان دنیاست، و آسمان دوّم در بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین سوّم بالای آسمان دوّم است، و آسمان سوّم بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین چهارم بالای آسمان سوّم است، و آسمان چهارم بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین پنجم بالای آسمان چهارم است، و آسمان پنجم بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین ششم بالای آسمان پنجم است، و آسمان ششم بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و زمین هفتم بالای آسمان ششم است، و آسمان هفتم بالای آن مانند گنبد وجود دارد، و عرش خداوند رحمان در بالای آسمان هفتم است، و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ به صورت طبقه‌طبقه، وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ، امّا صاحب امر، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، و وصیّ و جانشین بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر روی زمین حاضر و موجود است، و امر از بالای آسمان از میان آسمان‌ها و زمین‌ها بر ایشان نازل می‌گردد». عرض کردم: «پس در زیر ما فقط یک زمین وجود دارد»؟ فرمود: «در زیر ما فقط یک زمین وجود دارد، و آن شش زمین در بالای ما هستند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص374 بحارالأنوار، ج57، ص79/ القمی، ج2، ص328؛ «الحسین بن خالد… کفه الیسری» محذوف/ نورالثقلین؛ «وقع» بدل وضع»/ البرهان/ بحارالأنوار، ج57، ص74؛ «بتفاوت لفظی»

1 -5 (طلاق/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ (علیه السلام) بَعَثَ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) فِی أَوَّلِ سَاعَهًْ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهًْ فَقَبَضَ بِیَمِینِهِ قَبْضَهًْ بَلَغَتْ قَبْضَتُهُ مِنَ السَّمَاءِ السَّابِعَهًْ إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ أَخَذَ مِنْ کُلِّ سَمَاءٍ تُرْبَهًْ وَ قَبَضَ قَبْضَهًْ أُخْرَی مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَهًْ الْعُلْیَا إِلَی الْأَرْضِ السَّابِعَهًْ الْقُصْوَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ، چون خواست آدم را بیافریند، در ساعت یکم روز جمعه، جبرئیل را فرستاد و او با دست راستش، از آسمان هفتم تا آسمان دنیا، مشتی خاک برگرفت و از هر آسمانی، تربتی برداشت. همچنین، او از زمین هفتم بالا تا زمین هفتم فرودین دوردست، مشتی خاک برگرفت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص374 الکافی، ج2، ص5/ بحرالعرفان، ج16، ص80/ نورالثقلین

1 -6 (طلاق/ 12)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُن رَوَی أَبُو صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهَا سَبْعَ أَرَضِینَ لَیْسَ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ تُفَرِّقُ بَیْنَهُنَّ الْبِحَارُ وَ تَظَلُّ جَمِیعَهُنَّ السَّمَاءُ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُن و ابوصالح هفت زمین بر زبر هم نیستند، دریاها میانشان فاصله است، و آسمان بر همه سایه دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص374 بحارالأنوار، ج57، ص74

1 -7 (طلاق/ 12)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سُئِلَ عَنِ إبن‌عباس (رحمة الله علیه) هَلْ تَحْتَ الْأَرْضِ خَلْقٌ قَالَ نَعَمْ أَ لَا تَرَی إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) پرسیده شد: «آیا زیر زمین آفریده‌ایست»؟ گفت: «آری، آیا سخن خداوند را نشنیده‌ای که می‌فرماید: خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص376 بحارالأنوار، ج57، ص90

1 -8 (طلاق/ 12)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ إبن‌عباس (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ قَالَ سَبْعُ أَرَضِینَ فِی کُلِّ أَرْضٍ نَبِیٌّ کَنَبِیِّکُمْ وَ آدَمُ کَآدَمَ وَ نُوحٌ (علی‌ها السلام) کَنُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمُ (علی‌ها السلام) کَإِبْرَاهِیمَ وَ عِیسَی (علی‌ها السلام) کَعِیسَی (علیه السلام).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی این آیه: وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ؛ قَالَ سَبْعُ أَرَضِینَ فِی کُلِّ أَرْضٍ نَبِیٌّ روایت است: [یعنی] چون پیغمبر شما، آدمی چون آدم شما، نوحی چون نوح شما (علیه السلام)، ابراهیمی چون ابراهیم شما (علیه السلام)، و عیسایی چون عیسای شما.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص376 بحارالأنوار، ج57، ص92

1 -9 (طلاق/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) مَلَکَ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَا تَحْتَهَا فَعُرِضَتْ لَهُ سَحَابَتَانِ إِحْدَاهُمَا السَّهْلَهًُْ وَ الْأُخْرَی الذَّلُولُ وَ کَانَ فِی الصَّعْبَهًْ مُلْکُ مَا تَحْتَ الْأَرْضِ وَ فِی الذَّلُولِ مُلْکُ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ فَاخْتَارَ الصَّعْبَهًَْ عَلَی الذَّلُولِ فَدَارَتْ بِهِ سَبْعَ أَرَضِینَ فَوَجَدَ ثَلَاثاً خَرَاباً وَ أَرْبَعَهًْ عَوَامِرَ.

 

امام علی (علیه السلام) - که علی (علیه السلام) دارا شد هرچه در زمین است، و زیر آن دو ابر بر او نمایان شدند، سرکش و رام و سرکش را برگزید. در سرکش دارایی آنچه است که زیر زمین است و در رام دارایی آنچه بالای زمین است، و بر سرکش گردش کرد در هفت زمین و سه را ویران یافت و چهار را آبادان.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص376 الإختصاص، ص199/ نورالثقلین

1 -10 (طلاق/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَبِی‌الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) بِالْکُوفَهًْ فِی الْجَامِعِ إِذْ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَشْیَاءَ فَقَالَ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً فَأَحْدَقَ النَّاسُ بِأَبْصَارِهِمْ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ مَا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ (علیه السلام) خَلَقَ النُّورَ قَالَ فَمِمَّ خُلِقَتِ السَّمَاوَاتُ قَالَ (علیه السلام) مِنْ بُخَارِ الْمَاءِ قَالَ فَمِمَّ خُلِقَتِ الْأَرْضُ قَالَ (علیه السلام) مِنْ زَبَدِ الْمَاءِ قَالَ فَمِمَّ خُلِقَتِ الْجِبَالُ قَالَ مِنَ الْأَمْوَاجِ قَالَ فَلِمَ سُمِّیَتْ مَکَّهًُْ أُمَّ الْقُرَی قَالَ (علیه السلام) لِأَنَّ الْأَرْضَ دُحِیَتْ مِنْ تَحْتِهَا وَ سَأَلَهُ عَنِ السَّمَاءِ الدُّنْیَا مِمَّا هِیَ قَالَ (علیه السلام) مِنْ مَوْجٍ مَکْفُوفٍ وَ سَأَلَهُ عَنْ طُولِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ عَرْضِهِمَا قَالَ تِسْعُمِائَهًْ فَرْسَخٍ فِی تِسْعِمِائَهًْ فَرْسَخٍ وَ سَأَلَهُ کَمْ طُولُ الْکَوْکَبِ وَ عَرْضُهُ قَالَ اثْنَا عَشَرَ فَرْسَخاً فِی مِثْلِهَا وَ سَأَلَهُ عَنْ أَلْوَانِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ أَسْمَائِهَا فَقَالَ لَهُ اسْمُ أسماء {السَّمَاءِ} الدُّنْیَا رَفِیعٌ وَ هِیَ مِنْ مَاءٍ وَ دُخَانٍ وَ اسْمُ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًْ فَیْدُومٌ وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ النُّحَاسِ وَ السَّمَاءُ الثَّالِثَهًُْ اسْمُهَا الْمَارُومُ وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الشَّبَهِ وَ السَّمَاءُ الرَّابِعَهًُْ اسْمُهَا أرفلون وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الْفِضَّهًْ وَ السَّمَاءُ الْخَامِسَهًُْ اسْمُهَا هیعون وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الذَّهَبِ وَ السَّمَاءُ السَّادِسَهًُْ اسْمُهَا عَرُوسٌ وَ هِیَ یَاقُوتَهًْ خَضْرَاءُ وَ السَّمَاءُ السَّابِعَهًُْ اسْمُهَا عَجْمَاءُ وَ هِیَ دُرَّهًْ بَیْضَاءُ.

 

امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) می‌فرماید: مردی در مسجد جامع کوفه از امام علی (علیه السلام) پرسید: : «از اوّلین چیزی که خداوند تعالی آن را آفرید، مرا باخبر ساز». فرمود: «نور را آفرید». عرض کرد: «پس آسمان‌ها از چه چیزی آفریده شدند»؟ فرمود: «از بخار آب». عرض کرد: «پس زمین از چه چیزی آفریده شد»؟ فرمود: «از کف آب». عرض کرد: «پس کوه‌ها از چه چیزی آفریده شدند»؟ فرمود: «از امواج». عرض کرد: «پس چرا مکّه، اُمّ القُرَی نامیده شد»؟ فرمود: «زیرا زمین از زیر آن گسترده شد». از آسمان دنیا از ایشان پرسید، و عرض کرد: «از چه چیزی است»؟ فرمود: «از موجی کف دار». سپس از طول و عرض خورشید و ماه از ایشان پرسید. فرمود: «نهصد فرسخ در نهصد فرسخ». و از طول و عرض کوکب از ایشان پرسید؟ فرمود: «دوازده فرسخ در دوازده فرسخ». و از رنگ و نام آسمان‌های هفت‌گانه از ایشان پرسید؟ فرمود: «نام آسمان دنیا، رفیع است که از آب و دود است، و نام آسمان دوّم، قیدوم است که به رنگ مس است، و آسمان سوّم، نام آن الماروم است که به رنگ برنج است، و آسمان چهارم، نام آن ارفلون است که به رنگ نقره است، و نام آسمان پنجم، هیعون است که طلایی رنگ است، و نام آسمان ششم، عروس است، که یاقوت سبز رنگ است، و آسمان هفتم، نام آن عجماء است، و آن مرواریدی سفید رنگ است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص376 عیون أخبارالرضا، ج1، ص241/ البرهان

1 -11 (طلاق/ 12)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ مِنْ وَرَاءِ هَذِهِ أَرْبَعِینَ عَیْنَ شَمْسٍ مَا بَیْنَ شَمْسٍ إِلَی شَمْسٍ أَرْبَعُونَ عَاماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ وَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَمَرِکُمْ هَذَا أَرْبَعِینَ قَمَراً مَا بَیْنَ قَمَرٍ إِلَی قَمَرٍ مَسِیرَهًَْ أَرْبَعِینَ یَوْماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ قَدْ أُلْهِمُوا کَمَا أُلْهِمَتِ النَّحْلُ لَعْنَهًَْ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی فِی کُلِّ وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ قَدْ وُکِّلَ بِهِمْ مَلَائِکَهًْ مَتَی مَا لَمْ یَلْعَنُوهُمَا عُذِّبُوا.

 

امام باقر (علیه السلام) - جابر گوید: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «به جز این خورشید، چهل خورشید است که فاصله هر خورشید تا خورشید دیگر چهل سال است. در آن‌ها گروه زیادی هستند که نمی‌دانند خداوند آدم را آفریده یا نه. و به جز این ماه شما، چهل ماه است که فاصله هر ماه تا ماه دیگر چهل روز راه است. در آن‌ها گروه زیادی هستند که نمی‌دانند خداوند آدم را آفریده یا نه. به آن‌ها الهام شده همان طور که به زنبور عسل الهام گردیده…».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص376 بحارالأنوار، ج30، ص199

1 -12 (طلاق/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ مَا تَرَی عَالَمٌ مِنْهُمْ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَالَماً غَیْرَهُمْ وَ أَنَا الْحُجَّهًُْ عَلَیْهِمْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - راستی برای خدا عزّوجلّ دوازده‌هزار عالم است که هرکدام بزرگتر از هفت آسمان و هفت زمین هستند و هیچ کدامشان نمی‌دانند که خدای عزّوجلّ عالم دیگری دارد، و من حجّت بر همه‌ی آن‌ها هستم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص378 الخصال، ج2، ص639

تا بدانید خداوند بر هرچیز تواناست

2 -1 (طلاق/ 12)

الحسن (علیه السلام) - أَمَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ یَقَعُ فِی عُنُقِهِ بَیْعَهًٌْ لِطَاغِیَهًِْ زَمَانِهِ إِلَّا الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی‌ابْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یُخْفِی وِلَادَتَهُ وَ یُغَیِّبُ شَخْصَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَهًٌْ إِذَا خَرَجَ ذَاکَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخِی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ابْنِ سَیِّدَهًِْ الْإِمَاءِ یُطِیلُ اللَّهُ عُمُرَهُ فِی غَیْبَتِهِ ثُمَّ یُظْهِرُهُ بِقُدْرَتِهِ فِی صُورَهًِْ شَابٍّ ابْنِ دُونِ الْأَرْبَعِینَ سَنَهًًْ ذَلِکَ لِیُعْلَمَ أَنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

 

امام حسن (علیه السلام) - مگر نمی‌دانید که بیعت جبابره و طاغیان زمان بر گردن همه‌ی ما اهل بیت هست، و فقط قائم (ما از این مورد مستثنی است و هیچ‌کس بر گردن او بیعت ندارد، قائم همان کسی است که حضرت عیسی (علیه السلام) پشت‌سر او نماز می‌خواند، خداوند ولادت او را مخفی می‌دارد و شخص او را از انظار پنهان می‌کند تا کسی در گردن او بیعت نداشته باشد، وی نهمین فرزند از اولاد برادرم حسین (علیه السلام) است که از سیّده‌ی کنیزان متولّد خواهد شد، خداوند عمر او را طولانی خواهد کرد و در پشت پرده غیبت نگاه خواهد داشت، و پس از مدّتی طولانی ظهور می‌کند درحالی‌که جوان است و سنّش از چهل سال کمتر نشان می‌دهد، و این برای این است که مردم بدانند؛ أَنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص378 بحارالأنوار، ج44، ص19/ بحارالأنوار، ج51، ص132

 

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

1 + 7 = ?