تفسیر روایی سوره احقاف

سوره احقاف

ثواب قرائت

1

(احقاف/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ کُلَّ لَیْلَهًٍْ أَوْ کُلَ جُمُعَهًٍْ سُورَهًَْ الْأَحْقَافِ لَمْ یُصِبْهُ اللَّهُ بِرَوْعَهًٍْ فِی الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا وَ آمَنَهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی احقاف را هر روز یا روزهای جمعه بخواند، خداوند در زندگی دنیوی او را دچار بیم و نگرانی نخواهد کرد و از دشواری قیامت او را در امان خواهد داشت ان‌شاءالله.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص246

ثواب الأعمال، ص114/ نورالثقلین/ البرهان

2

(احقاف/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْأَحْقَافِ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ کُلِ رَمْلٍ فِی الدُّنْیَا عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مُحِیَ عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجَات.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی احقاف را بخواند، به تعداد هر شنی که در دنیا هست ده حسنه به‌عنوان پاداش به او عطا می‌شود و ده گناه از او محو شده و ده درجه مقامش بالا برده می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص246

مستدرک الوسایل، ج4، ص348/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»

3

(احقاف/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَی طِفْلٍ أَوْ کَتَبَهَا وَ سَقَاهُ مَاءَهَا، کَانَ قَوِیّاً فِی جِسْمِهِ سَالِماً مُسْلِماً صَحِیحاً مِمَّا یُصِیبُ الْأَطْفَالَ کُلَّهَا، قَرِیرَ الْعَیْنِ فِی مَهْدِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بنویسد و آن را بر کودکی آویزان کند یا آب متبرّک شده به‌وسیله‌ی این سوره را به او بنوشاند، از نظر جسمی قوی و سالم خواهد بود و از آنچه سایر کودکان بدان مبتلا می‌شوند، در امان خواهد بود و در آرامش کامل در گهواره‌اش رشد خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص246

البرهان

4

(احقاف/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ کَتَبَهَا فِی صَحِیفَهًٍْ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ زَمْزَمَ وَ شَرِبَهَا کَانَ عِنْدَ النَّاسِ مَحْبُوباً وَ کَلِمَتُهُ مَسْمُوعَهًٌْ وَ لَا یَسْمَعُ شَیْئاً إِلَّا وَعَاهُ وَ تَصْلُحُ لِجَمِیعِ الْأَغْرَاضِ، تُکْتَبُ وَ تُمْحَی وَ تُغْسَلُ بِهَا الْأَمْرَاضُ، یُسَکَّنُ بِهِ الْمَرَضُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس این سوره را در صحیفه‌ای بنویسد و آن را با آب زمزم بشوید و آن آب را بنوشد، در نظر مردم محبوب و دارای نفوذ خواهد بود و توانایی و شایستگی انجام هر کاری را خواهد داشت. به‌وسیله‌ی این آب شخص بیمار را شست‌وشو می‌دهند، به اراده‌ی خداوند بیماری‌اش را تسکین خواهد داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص246

البرهان

آیه حم [1]

حم

آیه تَنْزیلُ الْکِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ [2]

این کتاب از سوی خداوند توانا و حکیم نازل شده است.

1

(احقاف/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - أَمَّا حم فَمَعْنَاهُ الْحَمِیدُ الْمَجِید.

امام صادق (علیه السلام) - حم، حمید (ستوده‌شده و پسندیده) و مجید (شریف و بزرگوار) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص246

بحارالأنوار، ج89، ص374/ نورالثقلین

2

(احقاف/ 2)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی عَن السَّجَّادِ (علیه السلام) فِی دُعَاءِ یَومِ الفِطرِ: وَ قُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ فِی عَامَّهًِْ ابْتِدَائِهِ: الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْحَکِیمِ. الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ. الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ. المر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ. الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ. الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ وَ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ وَ فِی أَمْثَالِهَا مِنَ السُّوَرِ وَ الطَّوَاسِینِ وَ الْحَوَامِیمِ فِی کُلِّ ذَلِکَ ثَنَّیْتَ بِالْکِتَابِ مَعَ الْقَسَمِ الَّذِی هُوَ اسْمُ مَنِ اخْتَصَصْتَهُ لِوَحْیِکَ وَ اسْتَوْدَعْتَهُ سِرَّ غَیْبِک.

امام سجاد (علیه السلام) - دعای روز عید فطر: … بعد از ذکر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و برخی از ویژگی‌هایش، پس هر شاهد قسمی که در کتابت آوردی و قرآن را مرادف آن کردی آن اسم اوست و آن شرافتی است که او را به آن مشرّف گرداندی و در عموم ابتدای سوره¬های قرآن فرمودی: الر، این کتابی است که آیاتش استحکام یافته. (هود/1) و الر، [این] کتابی است که بر تو نازل کردیم. (ابراهیم/1) و الر، آن آیات کتاب آشکار است! . (یوسف/1) و آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد. (بقره/2-1) و در آیات دیگری از سوره¬های طواسین و حوامین، در همه این¬ها با قسمی است که اسم کسی بوده که او را به وحی خود اختصاص دادی، و اسرار غیبی¬ات را نزدش نهاده¬ای.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص248

بحارالأنوار، ج88، ص8

آیه ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ الَّذینَ کَفَرُوا عَمَّا أُنْذِرُوا مُعْرِضُونَ [3]

ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را در میان این دو است جز بحق و برای سرآمد معیّنی نیافریدیم؛ امّا کافران از آنچه انذار می‌شوند روی‌گردانند.

امّا کافران از آنچه انذار می‌شوند روی گردانند

1 -1

(احقاف/ 3)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَعْنِی قُرَیْشاً عَمَّا دَعَاهُمْ إِلَیْهِ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) و هُوَ مَعْطُوفٌ عَلَی قَوْلِهِ فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُکُمْ إِلَی قَوْلِهِ عادٍ وَ ثَمُودَ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از کفّار در آیات فوق، قریش است که از آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را بدان می‌خواند روی‌گردان بودند و این آیه معطوف به آیه: اگر آن‌ها روی‌گردان شوند، بگو: «من شما را از صاعقه‌ای همانند صاعقه عاد و ثمود می‌ترسانم»! . (فصلت/13) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص248

القمی، ج2، ص296/ البرهان

آیه قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَرُونی ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ ائْتُونی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ [4]

به آنان بگو: «به من نشان دهید آنچه را که غیر از خدا پرستش می‌کنید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند، یا شرکتی در آفرینش آسمان‌ها دارند؟! کتابی آسمانی پیش از این، یا اثر علمی از گذشتگان برای من بیاورید [كه دليل صدق گفتار شما باشد] اگر راست می‌گویید»!

به آنان بگو: «به من نشان دهید آنچه را که غیر از خدا پرستش می‌کنید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند، یا شرکتی در آفرینش آسمان‌ها دارند؟! کتابی آسمانی پیش از این، یا اثر علمی از گذشتگان برای من بیاورید [که دلیل صدق گفتار شما باشد] اگر راست می‌گویید»

1 -1

(احقاف/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ لَقِیتُ الْحَسَنَ‌بْنَ‌الْحَسَنِ فَقَالَ أَ مَا لَنَا حَقٌّ أَ مَا لَنَا حُرْمَهًٌْ إِذَا اخْتَرْتُمْ مِنَّا رَجُلًا وَاحِداً کَفَاکُمْ فَلَمْ یَکُنْ لَهُ عِنْدِی جَوَابٌ فَلَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ لِی الْقَهُ فَقُلْ لَهُ أَتَیْنَاکُمْ فَقُلْنَا هَلْ عِنْدَکُمْ مَا لَیْسَ عِنْدَ غَیْرِکُمْ فَقُلْتُمْ لَا فَصَدَّقْنَاکُمْ وَ کُنْتُمْ أَهْلَ ذَلِکَ وَ أَتَیْنَا بَنِی عَمِّکُمْ فَقُلْنَا هَلْ عِنْدَکُمْ مَا لَیْسَ عِنْدَ النَّاسِ فَقَالُوا نَعَمْ فَصَدَّقْنَاهُمْ وَ کَانُوا أَهْلَ ذَلِکَ قَالَ فَلَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ مَا قَالَ لِی فَقَالَ لِیَ الْحَسَنُ فَإِنَّ عِنْدَنَا مَا لَیْسَ عِنْدَ النَّاسِ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدِی شَیْءٌ فَأَتَیْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ لِی الْقَهُ وَ قُلْ إِنَّ اللَّهَ

عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فَاقْعُدُوا لَنَا حَتَّی نَسْأَلَکُمْ قَالَ فَلَقِیتُهُ فَحَاجَجْتُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَ فَمَا عِنْدَکُمْ شَیْءٌ إِلَّا تَعِیبُونَا إِنْ کَانَ فُلَانٌ تَفَرَّغَ وَ شَغَلَنَا فَذَاکَ الَّذِی یَذْهَبُ بِحَقِّنَا.

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گوید: حسن‌بن‌حسن را ملاقات کردم گفت: «بدان که ما حق و حرمتی داریم که اگر یکی از ما را انتخاب کنی تو را کفایت می‌کند». من جوابی نداشتم که به او بدهم. امام صادق (علیه السلام) را ملاقات کردم و ایشان را از سخن او باخبر کردم. فرمود: «نزد شما آمدیم و گفتیم که آیا چیزی نزد شما هست که نزد دیگران نباشد؟ گفتید نه ما شما را باور کردیم همین طور هم بود. نزد پسر عموهایتان آمدیم و گفتیم آیا چیزی نزد شما هست که نزد مردم نباشد؟ گفتند: «بله». آن‌ها را باور کردیم همین‌طور هم بود». حسن‌بن‌حسن را دیدم و آنچه امام (علیه السلام) فرموده بود، گفتم. حسن گفت: «نزد ما چیزی است که نزد مردم نیست»، من جوابی برایش نداشتم. نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم و ایشان را باخبر کردم. ایشان فرمود: «با او ملاقات کن و بگو خداوند عزّوجلّ در کتابش می‌فرماید: ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ، با ما بنشینید تا از شما سؤال کنیم او را ملاقات کرده سخن امام را بیان کرده و با او بحث کردم. گفت: «چیزی پیش شما نیست جز اینکه از ما عیبجویی کنید اینکه فلانی (منظورش حضرت صادق است) بیکار است و به مطالعه علوم می‌پردازد ولی ما گرفتار هستیم و به دنبال علم نمی‌رویم باعث می‌شود که او از ما عالم‌تر بوده و حق ما از بین برود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص248

بحارالأنوار، ج47، ص275/ رجال الکشی، ص360

1 -2

(احقاف/ 4)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - عن أَحْمَدَ‌بْنِ‌إِسْحَاقَ‌بْنِ‌سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ جَاءَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا یُعْلِمُهُ بِأَنَّ جَعْفَرَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ کَتَبَ إِلَیْهِ کِتَاباً یُعَرِّفُهُ نَفْسَهُ وَ یُعْلِمُهُ أَنَّهُ الْقَیِّمُ بَعْدَ أَخِیهِ وَ أَنَّ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ غَیْرَ ذَلِکَ مِنَ الْعُلُومِ کُلِّهَا قَالَ أَحْمَدُ‌بْنُ‌إِسْحَاقَ فَلَمَّا قَرَأَتُ الْکِتَابَ کَتَبْتُ إِلَی صَاحِبِ الزَّمَانِ (علیه السلام) وَ صَیَّرْتُ کِتَابَ جَعْفَرٍ فِی دَرْجِهِ فَخَرَجَ إِلَیَّ الْجَوَابُ فِی ذَلِک… وَ قَدِ ادَّعَی هَذَا الْمُبْطِلُ الْمُدَّعِی عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ بِمَا ادَّعَاهُ فَلَا أَدْرِی بِأَیَّهًِْ حَالَهًٍْ هِیَ لَهُ رَجَاءَ أَنْ یَتِمَّ دَعْوَاهُ أَ بِفِقْهٍ فِی دِینِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ مَا یَعْرِفُ حَلَالًا مِنْ حَرَامٍ وَ لَا یَفْرُقُ بَیْنَ خَطَإٍ وَ صَوَابٍ أَمْ بِعِلْمٍ فَمَا یَعْلَمُ حَقّاً مِنْ بَاطِلٍ وَ لَا مُحْکَماً مِنْ مُتَشَابِهٍ وَ لَا یَعْرِفُ حَدَّ الصَّلَاهًِْ وَ وَقْتَهَا أَمْ بِوَرَعٍ فَاللَّهُ شَهِدَ {شَهِیدٌ} عَلَی تَرْکِهِ لِصَلَاهًِْ الْفَرْضِ أَرْبَعِینَ یَوْماً یَزْعُمُ ذَلِکَ لِطَلَبِ الشُّعْبَدَهًِْ وَ لَعَلَّ خَبَرَهُ تَأَدَّی إِلَیْکُمْ وَ هَاتِیکَ طُرُقٌ مُنْکَرَهًٌْ مَنْصُوبَهًٌْ وَ آثَارُ عِصْیَانِهِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَشْهُورَهًٌْ قَائِمَهًٌْ أَمْ بِآیَهًٍْ فَلْیَأْتِ بِهَا أَمْ بِحُجَّهًٍْ فَلْیُقِمْهَا أَمْ بِدَلَالَهًٍْ فَلْیَذْکُرْهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* حم* تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ* ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ الَّذِینَ کَفَرُوا عَمَّا أُنْذِرُوا مُعْرِضُونَ* قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَرُونِی ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ* وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللهِ مَنْ لا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ* وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ کانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِمْ کافِرِینَ فَالْتَمِسْ تَوَلَّی اللهُ تَوْفِیقَکَ مِنْ هَذَا الظَّالِمِ مَا ذَکَرْتُ لَکَ وَ امْتَحِنْه.

امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - احمدبن‌اسحاق اشعری گوید: یکی از شیعیان به نزد من آمده و گفت: «جعفربن‌علی (جعفر کذّاب) نامه‌ای به وی نوشته و خود را امام دانسته و ادّعا کرده بود که امام بعد از پدرم من هستم، و علم حلال و حرام و آنچه مورد احتیاج مردم است و سایر علوم همه و همه در نزد من است». احمدبن‌اسحاق گفت: «وقتی آن نامه را خواندم مکتوبی در این خصوص به ناحیه‌ی مقدّسه حضرت صاحب الأمر نوشته و نامه‌ی جعفر [کذّاب] را هم در وسط آن گذاشته ارسال کردم، سپس جواب آن بدین‌گونه از ناحیه‌ی مقدّسه حضرت صادر شد… این مفسد باطل (جعفر کذّاب) که بر خداوند دروغ بسته و ادّعای امامت دارد؛ نمی‌دانم به چه چیز خود نظر داشته است؟ اگر امید به فقه و دانایی در احکام دین خدا داشته است به خدا قسم او نمی‌تواند حلال را از حرام تشخیص بدهد، و میان خطا و صواب فرق بگذارد. و اگر به علم خود می‌بالیده، او قادر نیست که حقّ را از باطل جدا سازد و محکم را از متشابه تشخیص دهد، و حتّی از حدود نماز و وقت آن هیچ اطّلاعی ندارد. و اگر او به تقوا و پرهیزکاری خود اطمینان داشته، خداوند گواه است که او چهل روز نماز واجبش را ترک کرد، به این منظور که با ترک نماز بتواند شعبده بازی را یاد بگیرد! شاید خبر آن به شما هم رسیده باشد. ظرف‌های شراب او را همه کس دیده است، علاوه‌بر این‌ها آثار و علایم نافرمانی وی از امر و نهی الهی، مشهور و ثابت است. و اگر ادّعای وی مبتنی بر معجزه است، معجزه‌ی خود را بیاورد نشان دهد، و اگر حجّتی دارد آن را اقامه نماید، و چنانکه دلیلی دارد ذکر کند! خداوند عزّوجلّ در قرآن فرموده: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. حم تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزِیزِ الحَکِیمِ* ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ الَّذِینَ کَفَرُوا عَمَّا أُنْذِرُوا مُعْرِضُونَ* قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَرُونِی ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ* وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللهِ مَنْ لا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ* وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ کانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِمْ کافِرِین. ای احمدبن‌اسحاق، خداوند توفیقاتت را افزون کند آنچه را که گفتم از این زورگو (جعفر کذّاب) بپرس و او را بدین‌گونه امتحان کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص250

بحارالأنوار، ج25، ص183/ الاحتجاج، ج2، ص469/ الغیبهًْ للطوسی، ص289/ نورالثقلین

ولایت

1

(احقاف/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ فِی الْجَفْرِ الَّذِی یَذْکُرُونَهُ لَمَا یَسُوؤُهُمْ لِأَنَّهُمْ لَا یَقُولُونَ الْحَقَّ وَ الْحَقُّ فِیهِ فَلْیُخْرِجُوا قَضَایَا عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ فَرَائِضَهُ إِنْ کَانُوا صَادِقِینَ وَ سَلُوهُمْ عَنِ الْخَالَاتِ وَ الْعَمَّاتِ وَ

لْیُخْرِجُوا مُصْحَفَ فَاطِمَهًَْ (علیه السلام) فَإِنَّ فِیهِ وَصِیَّهًَْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ مَعَهُ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَأْتُوا بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌خالد گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «در جفری که آن‌ها نام می‌برند، مطالبی است که موجب ناراحتی ایشان می‌شود، چون آن‌ها اعتقاد به حق ندارند و حق در آن ثبت شده. اگر راست می‌گویند، قضایای علّی و واجباتش را بیرون بیاورند، از آن‌ها درباره‌ی خاله‌ها و عمّه‌ها سؤال کنید و مصحف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را بیاورند که در آن وصیّت فاطمه (سلام الله علیها) است، یا سلاح پیامبر را. خداوند می‌فرماید: ائْتُونی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص250

الکافی، ج1، ص241/ بحارالأنوار، ج26، ص53/بصایرالدرجات، ص158/ نورالثقلین/ البرهان

2

(احقاف/ 4)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عُبَیْدَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَیائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ، قَالَ عَنَی بِالْکِتَابِ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ أَثَارَهًٍْ مِنْ عِلْمٍ فَإِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ عِلْمَ أَوْصِیَاءِ الْأَنْبِیَاءِ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه پرسیدم: ائْتُونی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ. فرمود: «مقصود از کتاب تورات و انجیل است و مقصود از باقیمانده‌ی علم، علم اوصیاء پیغمبران (علیهم السلام) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص252

الکافی، ج1، ص426/ بحارالأنوار، ج24، ص212/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص561/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللهِ مَنْ لا یَسْتَجیبُ لَهُ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ [5]

چه کسی گمراه‌تر است از آن کس که معبودی غیر خدا را می‌خواند که تا قیامت هم به او پاسخ نمی‌گوید و از خواندن آن‌ها [كاملاً] غافل است؟! [و صداى آن‌ها را هيچ نمى‌شنود]!

1

(احقاف/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللهِ مَنْ لا یَسْتَجِیبُ لَهُ قَالَ مَنْ عَبَدَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ الْکَوَاکِبَ وَ الْبَهَائِمَ وَ الشَّجَرَ وَ الْحَجَر.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُوا مِنْ دُونِ اللهِ مَنْ لا یَسْتَجِیبُ لَهُ؛ منظور از آن کسانی است که خورشید، ماه، ستارگان، چهارپایان، درختان و سنگ‌ها را می‌پرستیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص252

بحارالأنوار، ج9، ص238/ القمی، ج2، ص296/ البرهان

2

(احقاف/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - مَنْ عَبَدَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ الْکَوَاکِبَ وَ الْبَهَائِمَ وَ الشَّجَرَ وَ الْحَجَرَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ کَانَتْ هَذِهِ الْأَشْیَاءُ لَهُمْ أَعْداءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِمْ کافِرِینَ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - کسانی که خورشید و ماه و ستارگان و چهارپایان و درخت و سنگ را می‌پرستیدند موقعی که مردم در قیامت محشور شدند همین معبودها و خدایان آن‌ها دشمن ایشان خواهند بود و نسبت به عبادت آن‌ها بیزاری می‌جویند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص252

بحارالأنوار، ج9، ص238

آیه وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ کانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِمْ کافِرینَ [6]

و هنگامی‌که مردم محشور می‌شوند، معبودهای آن‌ها دشمنانشان خواهند بود؛ و [حتّى] عبادت آن‌ها را انکار می‌کنند!

آیه وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جاءَهُمْ هذا سِحْرٌ مُبینٌ [7]

هنگامی‌که آیات روشن ما بر آنان خوانده می‌شود، کافران در برابر حقّی که برای آن‌ها آمده می‌گویند: «این سحری آشکار است».

آیه أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلا تَمْلِکُونَ لی مِنَ اللهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِما تُفیضُونَ فیهِ کَفی بِهِ شَهیداً بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ [8]

بلکه آن‌ها می‌گویند: «آن [آيات] را بر خدا افترا بسته است»! بگو: «اگر من آن را به دروغ [به خدا] نسبت داده باشم [لازم است مرا رسوا كند و] شما نمی‌توانید در برابر خداوند از من دفاع کنید. او کارهایی را که شما در آن وارد می‌شوید بهتر می‌داند؛ همین بس که او گواه میان من و شما باشد؛ و او آمرزنده و مهربان است».

1

(احقاف/ 8)

الرضّا (علیه السلام) - أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلا تَمْلِکُونَ لی مِنَ اللهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِما تُفیضُونَ فیهِ کَفی بِهِ شَهیداً بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ اجْتَمَعَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا إِنَّ لَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَئُونَهًًْ فِی نَفَقَتِکَ وَ فِیمَنْ یَأْتِیکَ مِنَ الْوُفُودِ وَ هَذِهِ أَمْوَالُنَا مَعَ دِمَائِنَا فَاحْکُمْ فِیهَا بَارّاً مَأْجُوراً أَعْطِ مَا شِئْتَ وَ أَمْسِکْ مَا شِئْتَ مِنْ غَیْرِ حَرَجٍ قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ الرُّوحَ الْأَمِینَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی أَنْ تَوَدُّوا قَرَابَتِی مِنْ بَعْدِی فَخَرَجُوا فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ مَا حَمَلَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی تَرْکِ مَا عَرَضْنَا عَلَیْهِ إِلَّا لِیَحُثَّنَا عَلَی قَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ إِنْ هُوَ إِلَّا شَیْءٌ افْتَرَاهُ فِی مَجْلِسِهِ وَ کَانَ ذَلِکَ مِنْ قَوْلِهِمْ عَظِیماً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً الْآیَهًَْ وَ أَنْزَلَ أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلا تَمْلِکُونَ لِی مِنَ اللهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِما تُفِیضُونَ فِیهِ کَفی بِهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ فَبَعَثَ إِلَیْهِمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ هَلْ مِنْ حَدَثٍ فَقَالُوا إِی وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ قَالَ بَعْضُنَا کَلَاماً غَلِیظاً کَرِهْنَاهُ فَتَلَا عَلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْآیَهًَْ فَبَکَوْا وَ اشْتَدَّ بُکَاؤُهُم.

امام رضا (علیه السلام) - أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلا تَمْلِکُونَ لی مِنَ اللهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِما تُفیضُونَ فیهِ کَفی بِهِ شَهیداً بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛ مهاجرین و انصار خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما اکنون در مدینه هستید و مردم با شما رفت و آمد دارند و گاهی برای شما مهمان می‌رسد و نمایندگان قبایل از اطراف و اکناف برای شما می‌رسند و شما به مخارجی احتیاج دارید، اینک اموال ما در اختیار شما است، هرچه می‌خواهید بردارید و خرج کنید». دراین‌هنگام جبرئیل امین از طرف خداوند فرود آمد و گفت: بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم [اهل بیتم]». (شوری/23)، ای مردم بعد از من خویشاوندان مرا اذیّت نکنید»، گروهی از مردم برخاستند و گفتند: «وی از این جهت گفته‌ی ما را قبول نکرد که خویشاوندان خود را بر ما تحمیل کند، و این سخن را از نزد خود می‌گوید». وقتی‌که این سخن بسیار ناروا از آن‌ها شنیده شد این آیه فرود آمد: أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلا تَمْلِکُونَ لِی مِنَ اللهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِما تُفِیضُونَ فِیهِ کَفی بِهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرستاد آن جماعت، در مجلس شرکت کردند، سپس فرمود: «مطلب تازه‌ای پیش آمده است»؟ گفتند: «آری، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! بعضی از ما سخنان ناروایی گفته‌اند و ما از گفته‌های آن‌ها ناراحت شدیم». پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آیه را بر آن‌ها تلاوت کردند و آن‌ها سخت به گریه افتادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص252

عیون أخبارالرضا (ج1، ص235/ نورالثقلین

آیه قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْری ما یُفْعَلُ بی‌وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما یُوحی إِلَیَّ وَ ما أَنَا إِلاَّ نَذیرٌ مُبینٌ [9]

بگو: «من پیامبر نوظهوری نیستم؛ [كه با ساير پيامبران متفاوت باشم] و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد؛ من تنها از آنچه بر من وحی می‌شود پیروی می‌کنم، و جز انذارکننده‌ی آشکاری نیستم».

بگو: «من پیامبر نوظهوری نیستم»

1 -1

(احقاف/ 9)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَولُهُ قُلْ لَهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ أَیْ لَمْ أَکُنْ وَاحِداً مِنَ الرُّسُلِ فَقَدْ کَانَ قَبْلِی أَنْبِیَاء (علیهم السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُل مَا کُنتُ بِدْعًا مِّنْ الرُّسُل به این معناست که‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! به آن‌ها بگو: فقط من به پیامبری برگزیده نشده‌ام. بلکه قبل از من پیامبران زیادی بوده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص254

البرهان

1 -2

(احقاف/ 9)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قُلْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ أَیْ لَسْتُ بِأَوَّلِ رَسُولٍ بُعِثَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) -‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بگو: «من پیامبر نوظهوری نیستم؛ [که با سایر پیامبران متفاوت باشم] یعنی من اوّلین رسولی نیستم که مبعوث شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص254

بحرالعرفان، ج14، ص223

و نمی‌دانم با من و شما چه خواهد شد؛ من تنها از آنچه بر من وحی می‌شود پیروی می‌کنم، و جز انذارکننده آشکاری نیستم

2 -1

(احقاف/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) کَیْفَ اخْتَلَفَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ فَقَالَ کَانَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ یَسْمَعُ مِنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْحَدِیثَ فَیَغِیبُ عَنِ النَّاسِخِ وَ لَا یَعْرِفُهُ فَإِذَا أَنْکَرَ مَا خَالَفَ مَا فِی یَدَیْهِ. کَبُرَ عَلَیْهِ تَرْکُهُ وَ قَدْ کَانَ الشَّیْءُ یُنْزَلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَعَمِلَ بِهِ زَمَاناً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِغَیْرِهِ فَیَأْمُرُ بِهِ أَصْحَابَهُ وَ أُمَّتَهُ حَتَّی قَالَ أُنَاسٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ تَأْمُرُنَا

بِالشَّیْءِ حَتَّی إِذَا اعْتَدْنَاهُ وَ جَرَیْنَا عَلَیْهِ أَمَرْتَنَا بِغَیْرِهِ فَسَکَتَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنْهُمْ فَأُنْزِلَ عَلَیْهِ قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ… إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ وَ ما أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ مُبِین.

امام باقر (علیه السلام) - جابر نقل کرده است که به امام باقر (علیه السلام) گفتم: «چطور شد که اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی مسح بر روی کفش در وضو دچار اختلاف نظر شدند»؟ امام در پاسخ فرمود: «کسی از آنان سخنی را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) می¬شنید، امّا از ناسخ آن غایب می¬شد و آن را نمی¬شناخت، و وقتی از خلافی که انجام می¬داد نهی می¬شد، ترک آن برایش گران می¬آمد. گاهی چیزی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل می¬شد، مدّتی به آن عمل می¬شد، سپس به چیز دیگری امر می¬شد، اصحاب و امّت را به آن امر می¬کرد تا اینکه مردمانی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتند: «شما ما را به چیزی امر می‌کنی و هنگامی که بدان خو می‌گیریم و جزو رفتارهای متداول ما می‌شود، به جای آن به چیز دیگری دستور می‌دهی»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) سکوت کرد و خداوند این آیه را بر ایشان نازل کرد: قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْری ما یُفْعَلُ بی‌وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ وَ ما أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ مُبِین».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص254

بحارالأنوار، ج2، ص243/ المحاسن، ج2، ص299/ البرهان؛ «کیف اختلف… علیه ترکه» محذوف

2 -2

(احقاف/ 9)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌إِسْحَاقَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا بُویِعَ الرِّضَا (علیه السلام) بِالْعَهْدِ اجْتَمَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ یُهَنِّئُونَهُ فَأَوْمَأَ إِلَیْهِمْ فَأَنْصَتُوا ثُمَّ قَالَ بَعْدَ أَنِ اسْتَمَعَ کَلَامَهُمْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْفَعَّالِ لِمَا یَشَاءُ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَ لَا رَادَّ لِقَضَائِهِ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ أَقُولُ وَ أَنَا عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَر (علیه السلام) إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَضَّدَهُ اللَّهُ بِالسَّدَادِ وَ وَفَّقَهُ لِلرَّشَادِ عَرَفَ مِنْ حَقَّنَا مَا جَهِلَهُ غَیْرُهُ فَوَصَلَ أَرْحَاماً قُطِعَتْ وَ آمَنَ أَنْفُساً فُزِعَتْ بَلْ أَحْیَاهَا وَ قَدْ تَلِفَتْ وَ أَغْنَاهَا إِذَا افْتَقَرَتْ مُبْتَغِیاً رِضَا رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا یُرِیدُ جَزَاءً مِنْ غَیْرِهِ وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ وَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ إِنَّهُ جَعَلَ إِلَیَّ عَهْدَهُ وَ الْإِمْرَهًَْ الْکُبْرَی إِنْ بَقِیتُ بَعْدَهُ فَمَنْ حَلَّ عُقْدَهًًْ أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی بِشَدِّهَا وَ فَصَمَ عُرْوَهًًْ أَحَبَّ اللَّهُ إِیثَاقَهَا فَقَدْ أَبَاحَ حَرِیمَهُ وَ أَحَلَّ حُرَمَهُ إِذْ کَانَ بِذَلِکَ زَارِیاً عَلَی الْإِمَامِ مُنْهَتِکاً حُرْمَهًَْ الْإِسْلَامِ بِذَلِکَ جَرَی السَّالِفُ فَصَبَرَ مِنْهُ عَلَی الْفَلَتَاتِ وَ لَمْ یَتَعَرَّضْ بَعْدَهَا عَلَی الْعَزْمَاتِ خَوْفاً مِنْ شَتَاتِ الدِّینِ وَ اضْطِرَابِ حَمْلِ الْمُسْلِمِینَ وَ لِقُرْبِ أَمْرِ الْجَاهِلِیَّهًِْ وَ رَصَدِ الْمُنَافِقِینَ فُرْصَهًًْ تَنْتَهِزُ وَ بَائِقَهًًْ تَبْتَدِرُ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُم.

امام رضا (علیه السلام) - از محمّدبن‌اسحاق نقل شده است: وقتی با حضرت رضا (علیه السلام) به ولایتعهدی بیعت شد اطرافش را گرفته تهنیت گفتند آن جناب اشاره کرد ساکت شوند، سکوت کردند سپس فرمود: بسم اللهِ الرحمن الرحیم سپاس خدایی را که آنچه را بخواهد انجام می‌دهد. هیچ‌کس را یارای جلوگیری یا ردّ احکام او نیست. (رعد/41) و هیچ‌کس مانع قضای او نخواهد شد، او چشم‌هایی را که به خیانت می‌گردد و آنچه را سینه‌ها پنهان می‌دارند، می‌داند. (غافر/19) و صلی اللهُ علی محمّد فی الأولین و الآخرین و علی آله الطیبین. می‌گویم من علی پسر موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) که خدا او را ثابت قدم بدارد و در راه ارشاد و هدایت موفّقش فرماید حقّ ما را که مردم رعایت نمی‌کردند متوجّه آن شد و خویشاوندی قطع شده را وصل کرد و دل‌های وحشت‌زده را ایمن گردانید و آن‌ها که مشرف به مرگ بودند زندگی بخشید در هنگام تنگدستی ایشان را کمک کرد و درحالی‌که منظورش خدا بود از کسی اجر و پاداش نخواست خداوند پاداش سپاسگزاران را می‌دهد هرگز پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند. مأمون مرا ولیعهد خویش گردانید و خلافت را پس از خود به من سپرد اگر زنده بمانم بعد از او هرکس گرهی که خداوند دستور داد باز کند و دستاویزی را که خدا محکم کرده بگشاید خون خانواده‌ی خود را ریخته و ناموس خود را از دست داده زیرا با این کار به امام توهین نموده و احترام اسلام را از میان برداشته سرور ما امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز در چنین موقعیّتی قرار داشت؛ صبر کرد بر کارهای بی‌فکری آن‌ها و متعرّض تصمیم‌های ناپسند ایشان نشد تا رخنه در دین پیدا نشود و اختلاف بین مسلمانان نیفتد. زیرا مسلمانان، تازه دوران جاهلیّت را پشت‌سر گذاشته‌اند و منافقین انتظار فرصتی را می‌کشیدند تا اسلام را دچار خطر نمایند. سپس این آیه را قرائت فرمود: وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص256

بحارالأنوار، ج49، ص141/ بحارالأنوار، ج49، ص152؛ «بتفاوت»

2 -3

(احقاف/ 9)

الرضّا (علیه السلام) - بِالْإِسْنَادِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا (علیه السلام) یَقُولُ یَزْعُمُ ابْنُ أَبِی‌حَمْزَهًَْ أَنَّ جَعْفَراً زَعَمَ أَنَّ أَبِی‌الْقَائِمُ وَ مَا عَلِمَ جَعْفَرٌ بِمَا یَحْدُثُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَحْکِی لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ وَ کَانَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ أَرْبَعَهًُْ أَحْدَاثٍ تَکُونُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ تَدُلُّ عَلَی خُرُوجِهِ مِنْهَا أَحْدَاثٌ قَدْ مَضَی مِنْهَا ثَلَاثَهًٌْ وَ بَقِیَ وَاحِدٌ قُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ وَ مَا مَضَی مِنْهَا قَالَ رَجَبٌ خُلِعَ فِیهِ صَاحِبُ خُرَاسَانَ وَ رَجَبٌ وَثَبَ فِیهِ عَلَی ابْنِ زُبَیْدَهًَْ وَ رَجَبٌ یَخْرُجُ فِیهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ بِالْکُوفَهًِْ قُلْنَا لَهُ فَالرَّجَبُ الرَّابِعُ مُتَّصِلٌ بِهِ قَالَ هَکَذَا قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ.

امام رضا (علیه السلام) - در قرب الاسناد از امام رضا (علیه السلام) روایت شده است: فرمود: «ابن ابی‌حمزه گمان می‌کرد که جعفر خیال می‌کند، پدرم قائم آل محمّد (علیهم السلام) است، ولی جعفر از آنچه می‌باید پیش از ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پدید آید، اطّلاع نداشت به خدا قسم، خداوند از زبان پیغمبرش این‌طور حکایت می‌کند: ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ یعنی: من نمی‌دانم بر من و شما چه خواهد گذشت. من فقط از آنچه از راه وحی به من فرمود: پیروی می‌کنم. جدّم امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «چهار حادثه پیش از قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود که علامت ظهور اوست». آنگاه امام رضا (علیه السلام) فرمود: «سه حادثه به وقوع پیوسته و یک حادثه‌ی دیگر باقی مانده است». عرض کردیم: «فدایت شویم حوادثی که گذشته کدام است»؟ فرمود: «اوّل ماه رجب بود که صاحب خراسان در آن ماه خلع شد. دوّم ماه رجبی بود که بر پسر زبیده شوریدند، سوّم ماه رجبی است که محمّدبن‌ابراهیم در آن ماه از کوفه قیام کرد». عرض کردیم: «آیا رجب چهارم هم به این سه ماه می‌پیوندد»؟ فرمود: «جدّم امام باقر (علیه السلام) این‌طور فرموده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص256

بحارالأنوار، ج52، ص182

2 -4

(احقاف/ 9)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی الإحْتِجَاجِ: عَنْ أمِیرِالمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ وَ فِیهِ یَقُولُ (علیه السلام) مُجِیباً لِبَعضِ الزَّنَادِقَهًْ وَ قَدْ قَالَ: ثُمَّ خَاطَبَهُ فِی أَضْعَافِ مَا أَثْنَی عَلَیْهِ فِی الْکِتَابِ مِنَ الْإِزْرَاءِ عَلَیْهِ وَ انْتِقَاصِ مَحَلِّهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ تَهْجِینِهِ وَ تَأْنِیبِهِ مَا لَمْ یُخَاطِبْ أَحَداً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مِثْلُ قَوْلِهِ… وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ وَ قَالَ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ. وَ کُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ فَإِذَا کَانَتِ الْأَشْیَاءُ تُحْصَی فِی الْإِمَامِ وَ هُوَ وَصِیُّ النَّبِیِّ فَالنَّبِیُّ أَوْلَی أَنْ یَکُونَ بَعِیداً مِنَ الصِّفَهًِْ الَّتِی قَالَ فِیهَا ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُم.

امام علی (علیه السلام) - ولی بیشتر از آن تعاریف او را مخاطب به آزار و جفا و بدی ساخته و از سر سرزنش و ملامت به نوعی خطاب نموده که هیچ پیامبری را این‌گونه نگفته، مانند آیات: ما هیچ‌چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم. (انعام/38) و همه چیز را در کتاب آشکار کننده‌ای برشمرده‌ایم! . (یس/12) اگر همه چیز در امام معدود و محسوب است، که او همان وصیّ پیامبر (صلی الله علیه و آله) است، و آن حضرت سزاوارتر است که از صفت ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ دور باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص258

الإحتجاج، ج1، ص246/ نورالثقلین

آیه قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کانَ مِنْ عِنْدِ اللهِ وَ کَفَرْتُمْ بِهِ وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ بَنی إِسْرائیلَ عَلی مِثْلِهِ فَآمَنَ وَ اسْتَکْبَرْتُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ [10]

بگو: «به من خبر دهید اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما به آن کافر شوید، درحالی‌که شاهدی از بنی‌اسرائیل بر آن شهادت دهد، و او ایمان آورد و شما استکبار کنید [و ايمان نياوريد، چه كسى گمراه‌تر از شما خواهد بود]؟! خداوند گروه ستمکاران را هدایت نمی‌کند».

1

(احقاف/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قُلْ: إِنْ کَانَ الْقُرْآنُ مِنْ عِنْدِ اللهِ وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ عَلی مِثْلِهِ فَآمَنَ وَ اسْتَکْبَرْتُمْ قَالَ: الشَّاهِدُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - آیه بدین معناست که‌ای پیامبر (صلی الله علیه و آله)! بگو: «به من خبر دهید اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما به آن کافر شوید، درحالی‌که شاهدی از بنی‌اسرائیل بر آن شهادت دهد، و او ایمان آورد و شما استکبار کنید [و ایمان نیاورید، چه کسی گمراه‌تر از شما خواهد بود]؟! منظور از شاهد؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص258

القمی، ج2، ص296/ البرهان

آیه وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلَّذینَ آمَنُوا لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ وَ إِذْ لَمْ یَهْتَدُوا بِهِ فَسَیَقُولُونَ هذا إِفْکٌ قَدیمٌ [11]

کافران درباره‌ی مؤمنان چنین گفتند: «اگر [اسلام] چیز خوبی بود، هرگز آن‌ها در پذیرش آن بر ما پیشی نمی‌گرفتند». و چون خودشان به‌وسیله‌ی آن هدایت نشدند می‌گویند: «این یک دروغ [و افسانه‌اى] قدیمی است».

سبب نزول

1

(احقاف/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌الزُّبَیْرِ عَنْ زُهْرَهًَْ قَالَ أَسْلَمَتْ فَأُصِیبَ بَصَرُهَا فَقَالُوا لَهَا أَصَابَکِ اللَّاتُ وَ الْعُزَّی فَرَدَّ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْهَا بَصَرَهَا فَقَالَتْ قُرَیْشٌ لَوْ کَانَ مَا جَاءَ مُحَمَّدٌ خَیْراً مَا سَبَقَتْنَا إِلَیْهِ زُهْرَهًُْ فَنَزَلَ وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ الْآیَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عروهًْ‌بن‌زبیر از زهره نقل کرده که گوید: او اسلام آورد و چشمش آسیب دید. به او گفتند: «لات و عزّی به تو آسیب رساندند». پیامبر (صلی الله علیه و آله) چشمش را به حال اوّل بازگرداند. پس قریش گفتند: «اگر آنچه محمّد آورده خوب بود، زهره پیش از ما بدان تمایل پیدا نمی¬کرد». پس این آیه نازل شد: وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلَّذینَ آمَنُوا لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ وَ إِذْ لَمْ یَهْتَدُوا بِهِ فَسَیَقُولُونَ هذا إِفْکٌ قَدیمٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص258

وسایل الشیعهًْ، ج15، ص46

کافران درباره‌ی مؤمنان چنین گفتند: «اگر [اسلام] چیز خوبی بود، هرگز آن‌ها در پذیرش آن بر ما پیشی نمی‌گرفتند». و چون خودشان به‌وسیله‌ی آن هدایت نشدند می‌گویند: «این یک دروغ [و افسانه‌ای] قدیمی است»

1 -1

(احقاف/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَن عَبْدِ الْمَلِکِ‌بْنِ‌عَمْرٍو قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَا عَبْدَ الْمَلِکِ مَا لِی لَا أَرَاکَ تَخْرُجُ إِلَی هَذِهِ الْمَوَاضِعِ الَّتِی یَخْرُجُ إِلَیْهَا أَهْلُ بِلَادِکَ قَالَ قُلْتُ وَ أَیْنَ قَالَ جُدَّهًُْ وَ عَبَّادَانُ وَ الْمَصِّیصَهًُْ وَ قَزْوِینُ فَقُلْتُ انْتِظَاراً لِأَمْرِکُمْ وَ الِاقْتِدَاءِ بِکُمْ فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنَّ الزَّیْدِیَّهًَْ یَقُولُونَ لَیْسَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ جَعْفَرٍ خِلَافٌ إِلَّا أَنَّهُ لَا یَرَی الْجِهَادَ فَقَالَ أَنَا لَا أَرَاهُ بَلَی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ وَ لَکِنِّی أَکْرَهُ أَنْ أَدَعَ عِلْمِی إِلَی جَهْلِهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالملک‌بن‌عمرو گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای عبدالملک! چرا مانند همشهریان خود [که به خیال خود برای جهاد می‌روند] به سرزمین‌هایی که می‌روند، نمی‌روی [و با آن‌ها همراه نمی‌شوی]؟ گفتم: «کجا»؟ فرمود: «جُده؛ عبّادان و مصیصه و قزوین». گفتم: «به خاطر اینکه منتظر فرمان شما [برای جهاد] هستم و [منتظر] اقتدا به شما هستم». فرمود: «آری [خوب کاری می‌کنی]؛ به خدا سوگند! اگر [اسلام] چیز خوبی بود، هرگز آن‌ها در پذیرش آن بر ما پیشی نمی‌گرفتند». به امام عرض کردم: «زیدیّه (کسانی که بعد از امام سجاد (علیه السلام) معتقد به امامت زیدبن‌علی فرزند امام سجاد (علیه السلام) شدند و امامت امام باقر (علیه السلام) را نپذیرفتند) می‌گویند: میان ما و جعفر (امام صادق (علیه السلام) ) اختلافی نیست جز اینکه او اعتقاد به جهاد با دشمنان ندارد». فرمود: «من اعتقاد به آن ندارم؟! بلکه سوگند به خداوند من اعتقاد به آن (جهاد) دارم ولی کراهت دارم از اینکه علمم را رها کنم و به‌سوی جهل آن‌ها (زیدیّه) بروم [علم دارم به اینکه این جهاد آن‌ها، جهاد واقعی نیست]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص260

وسایل الشیعهًْ، ج15، ص46/ بحارالأنوار، ج18، ص40؛ «بتفاوت» / المناقب، ج1، ص117؛ «بتفاوت»

آیه وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسی إِماماً وَ رَحْمَةً وَ هذا کِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِیًّا لِیُنْذِرَ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ بُشْری لِلْمُحْسِنینَ [12]

و پیش از آن، کتاب موسی که پیشوا و رحمت بود [نشانه‌هاى قرآن رابيان كرده]، و این کتابی است که هماهنگ با نشانه‌های آن (تورات) است درحالی‌که به زبان عربی و فصیح و گویاست، تا ستمکاران را انذار کند و برای نیکوکاران بشارتی باشد.

آیه إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ [13]

کسانی که گفتند: «پروردگار ما «خداوند یگانه» است»، سپس استقامت کردند، نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.

1

(احقاف/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ قَالَ اسْتَقَامُوا عَلَی وَلَایَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ یعنی به ولایت علی (علیه السلام) پایداری نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص260

بحارالأنوار، ج36، ص85/ فرات الکوفی، ص382/ القمی، ج2، ص296/ نورالثقلین

2

(احقاف/ 13)

الرّضا (علیه السلام) - رَوَی مُحَمَّدُ‌بْنُ‌الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنِ الِاسْتِقَامَةِ. قَالَ: هِیَ وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ.

امام رضا (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی استقامت پرسیدم. فرمود: «آن (استقامت) همان چیزی است که شما شیعیان بر آن هستید [و به آن اعتقاد دارید]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص260

بحارالأنوار، ج24، ص28

آیه أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ خالِدینَ فیها جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ [14]

آن‌ها اهل بهشتند و جاودانه در آن می‌مانند؛ این پاداش اعمالی است که انجام می‌دادند.

آیه وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیَّتی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمینَ [15]

ما به انسان توصیّه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می‌کند و با ناراحتی وضع حمل می‌نماید؛ و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است؛ تا زمانی‌که به نیرومندی و کمال خود بالغ گردد و به چهل سالگی برسد می‌گوید: «پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی به جا آورم و کار شایسته‌ای انجام دهم که از آن خشنود باشی، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به‌سوی تو باز گشتم [و توبه كردم]، و من از مسلمانانم».

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند

1 -1

(احقاف/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً قَالَ: الْإِحْسَانُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، قَوْلُهُ: بِوالِدَیْهِ إِنَّمَا عَنَی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْن (علی‌ها السلام).

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً، منظور از احسان؛ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و منظور از والدین: امام حسن و امام حسین (علی‌ها السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص262

بحارالأنوار، ج31، ص582

مادرش او را با ناراحتی حمل می‌کند و با ناراحتی وضع حمل می‌نماید

2 -1

(احقاف/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللهِ (علیه السلام) … ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللهِ (علیه السلام): فَهَلْ رَأَیْتُمْ أَحَداً یُبَشَّرُ بِوَلَدٍ ذَکَرٍ فَتَحْمِلَهُ کُرْهاً؟ أَیْ أَنَّهَا اغْتَمَّتْ وَ کَرِهَتْ لِمَا أَخْبَرَهَا بِقَتْلِهِ وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً لِمَا عَلِمَتْ مِنْ ذَلِکَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: … امام صادق (علیه السلام) فرمود: «آیا احدی را دیدید که به فرزند پسری بشارت داده شود امّا او را به ناراحتی حمل کند [درحالی که عرب جاهلی اگر می‌شنید فرزندش دختر است، ناراحت بود و مدّت حمل تا تولّد او را با ناراحتی طی می‌کرد]؟! (این آیه مربوط به زهرا (سلام الله علیها) است که وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ایشان فرمود، فرزندی که در شکم داری، حسین (علیه السلام) است و عاقبت او چه خواهد شد و از نحوه‌ی شهادت امام حسین (علیه السلام) به فاطمه (سلام الله علیها) خبر داد، حضرت در دوران بارداری و تولّد او از این ماجرا ناراحت بود) هنگامی‌که او را از کشته‌شدن فرزندش با خبر کردند، ناراحت شد و دوست نداشت [فرزند را به دنیا آورد] و با ناراحتی وضع حمل نماید؛ به خاطر اینکه از این (کشته‌شدن فرزند) آگاه شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص262

القمی، ج2، ص297

و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است

3 -1

(احقاف/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عُبَادَهًَْ‌بْنِ‌الصَّامِتِ قَال: وَ کَانَ الْهَیْثَمُ فِی جَیْشٍ فَلَمَّا جَاءَتْ امْرَأَتُهُ بَعْدَ قُدُومِهِ بِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ بِوَلَدٍ فَأَنْکَرَ ذَلِکَ مِنْهَا وَ جَاءَ بِهِ عُمَرَ وَ قَصَّ عَلَیْهِ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَأَدْرَکَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) مِنْ قَبْلِ أَنْ تُرْجَمَ ثُمَّ قَالَ لِعُمَرَ: ارْبِعْ عَلَی نَفْسِکَ أَنَّهَا صَدَقَتْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً وَ قَالَ وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ فَالْحَمْلُ وَ الرَّضَاعُ ثَلَاثُونَ شَهْراً. فَقَالَ عُمَرُ: لَوْ لَا عَلِیٌّ (علیه السلام) لَهَلَکَ عُمَرُ وَ خَلَّی سَبِیلَهَا وَ أَلْحَقَ الْوَلَدَ بِالرَّجُل.

امام علی (علیه السلام) - عبادهًْ‌بن‌صامت گوید: هیثم در اردوگاه لشکر بود، وقتی برگشت، زنش شش ماه پس از آمدنِ او بچه‌ای آورد، هیثم آن بچه را انکار کرد و آن را نزد عمر برد و داستان را تعریف کرد؛ عمر هم فرمان داد تا زن را سنگسار کنند. پس علی (علیه السلام) پیش از سنگسار به آن زن رسید و به عمر فرمود: «ای عمر به خود بیا! این زن راست می‌گوید؛ خداوند می‌فرماید: وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً و فرمود: مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می‌دهند. (بقره/233) پس دوره‌ی حمل و شیردهی سی ماه است»! عمر گفت: «اگر علی نبود، عمر هلاک می‌شد»! پس زن را آزاد کرد و فرزند را به مرد ملحق ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص262

المناقب، ج2، ص365/ بحارالأنوار، ج101، ص66/ مستدرک الوسایل، ج15، ص123

3 -2

(احقاف/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، وَ رَوَوْا أَنَّ عُمَرَ أَرَادَ أَنْ یَحُدَّ امْرَأَهًًْ أَتَتْ بِوَلَدٍ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) الْوَلَدُ یُلْحَقُ بِزَوْجِهَا وَ لَیْسَ عَلَیْهَا حَدٌّ قَالَ لَهُ وَ مِنْ أَیْنَ قُلْتَ ذَلِکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً وَ قَالَ وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ فَصَارَ أَقَلُّ الْحَمْلِ سِتَّهًَْ أَشْهُرٍ فَأَمَرَ عُمَرُ بِالْمَرْأَهًِْ أَنْ یُخَلَّی سَبِیلُهَا وَ أُلْحِقَ الْوَلَدُ بِأَبِیهِ وَ قَالَ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر.

امام علی (علیه السلام) - روایت کرده‌اند که عمر خواست تا زنی را که فرزندی شش ماهه به دنیا آورده بود حدّ بزند. امیر مؤمنان علی (علیه السلام) به او فرمود: «فرزند به شوهرش ملحق است و بر زن حدّی نیست». عمر به حضرت گفت: «از کجا این را می‌گویی‌ای ابوالحسن»؟ حضرت فرمود: «از کتاب خداوند عزّ‌وجلّ! که فرمود: وَحَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً و خداوند متعال فرمود: مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می‌دهند. (بقره/233) پس کمترین زمان حمل شش ماه است». عمر دستور داد که زن را آزاد سازند و فرزند را به پدرش ملحق کرد و گفت: «اگر علی نبود عمر هلاک می‌گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص262

الطرایف، ج2، ص516/ کشف الیقین، ص62/ البرهان/تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص565

3 -3

(احقاف/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَا ذَکَرُهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ فِی الْجُزْءِ الْخَامِسِ فِی أَوَائِلِهِ عَلَی حَدِّ کُرَّاسَیْنِ مِنَ النُّسْخَهًِْ الْمَنْقُولِ مِنْهَا فِی تَفْسِیرِ سُورَهًِْ الْأَحْقَافِ: أَنَ امْرَأَهًًْ دَخَلَتْ عَلَی زَوْجِهَا فَوَلَدَتْ مِنْهُ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ فَذُکِرَ ذَلِکَ لِعُثْمَانَ‌بْنِ‌عَفَّانَ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَدَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً وَ قَالَ تَعَالَی وَ فِصالُهُ فِی عامَیْنِ قَالَ فَوَ اللَّهِ کُنَّا عِنْدَ عُثْمَانَ أَنْ بَعَثَ إِلَیْهَا فَرُدَّت.

امام علی (علیه السلام) - در صحیح مسلم آمده است: زنی با شوهرش همبستر شد و بعد از مدّت شش ماه، فرزندی به دنیا آورد. خبر این جریان به عثمان‌بن‌عفان [خلیفه‌ی سوّم]، رسید. او دستور داد که زن را سنگسار کنند [و زن را برای اجرای حکم بردند] علی (علیه السلام) وارد [آن مجلس] شد و فرمود: «خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً و فرمود: دو سال باید شیر بخورد. (لقمان/14) [یعنی بارداری و شیردهی مجموعاً حداقل سی ماه است و مدّت شیردهی بیست‌وچهار ماه، پس می‌تواند که دوران حاملگی شش ماه باشد]». به خدا سوگند! نزد عثمان بودیم که فرستاده‌ای را سوی آن زن فرستاد و او را باز گرداند (آزاد کرد) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص264

الطرایف، ج2، ص487/ العمدهًْ، ص258/ عین العبرهًْ، ص32؛ «أن ترجم» بدل «برجمها» و «ترد» بدل «فردت» / المناقب، ج2، ص371؛ «بتفاوت»

3 -4

(احقاف/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - رُوِیَ عَنْ یُونُسَ‌بْنِ‌الْحَسَن أَنَّ عُمَرَ أُتِیَ بِامْرَأَهًٍْ قَدْ وَلَدَتْ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ فَهَمَّ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ إِنْ خَاصَمَتْکَ بِکِتَابِ اللَّهِ خَصَمَتْکَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً وَ یَقُولُ جَلَّ قَائِلًا وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَهًَْ فَإِذَا تَمَّمَتِ الْمَرْأَهًُْ الرَّضَاعَهًَْ سَنَتَیْنِ وَ کَانَ حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلَاثِینَ شَهْراً کَانَ الْحَمْلُ مِنْهَا سِتَّهًَْ أَشْهُرٍ فَخَلَّی عُمَرُ سَبِیلَ الْمَرْأَهًِْ وَ ثَبَتَ الْحُکْمُ بِذَلِکَ فَعَمِلَ بِهِ الصَّحَابَهًُْ وَ التَّابِعُونَ وَ مَنْ أَخَذَ عَنْهُ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا.

امام علی (علیه السلام) - از یونس‌بن‌حسن روایت شده است: زنی را نزد عمر آوردند که شش ماهه بچّه زاییده بود، عمر خواست او را سنگسار کند امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او فرمود: «اگر این زن به‌وسیله‌ی کتاب خدا (قرآن) برای تو برهان بیاورد. بر تو پیروز می‌شود. خداوند می‌فرماید: وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً و [درباره‌ی همه‌ی دوران شیردادن] می‌فرماید: مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می‌دهند. (بقره/233). پس آنگاه که زن دو سال تمام کودکش را شیر داد، [از آن سو] دوران بارداری و از شیرگرفتن سی ماه باشد [در نتیجه] زمان بارداری شش ماه خواهد بود [یعنی دو سال که بیست‌وچهار ماه است از سی‌ماه که کم شد باقیمانده شش ماه است که دوران بارداری زن است]». عمر که این بیان را شنید آن زن را رها کرده و این حکم را در اسلام مقرّر ساخت و اصحاب پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و آنان که پس از ایشان آمدند، و همچنین تا زمان ما به این حکم رفتار کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص264

بحارالأنوار، ج101، ص66/ الإرشاد، ج1، ص206/ نورالثقلین

ولادت امام حسین

1

(احقاف/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌زَیْدٍ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُ یُولَدُ لَکَ مَوْلُودٌ تَقْتُلُهُ أُمَّتُکَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ مِنْهُ الْأَئِمَّهًَْ وَ الْأَوْصِیَاءَ قَالَ وَ جَاءَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَالَ لَهَا إِنَّکِ تَلِدِینَ وَلَداً تَقْتُلُهُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی فَقَالَتْ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ فَخَاطَبَهَا ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لَهَا إِنَّ مِنْهُ الْأَئِمَّهًَْ وَ الْأَوْصِیَاءَ فَقَالَتْ نَعَمْ یَا أَبَهْ فَحَمَلَتْ بِالْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَحَفِظَهَا اللَّهُ وَ مَا فِی بَطْنِهَا مِنْ إِبْلِیسَ فَوَضَعَتْهُ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ وَ لَمْ یُسْمَعْ بِمَوْلُودٍ وُلِدَ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ إِلَّا الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ یَحْیَی‌بْنُ‌زَکَرِیَّا (علیه السلام) فَلَمَّا وَضَعَتْهُ وَضَعَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِسَانَهُ فِی فِیهِ فَمَصَّهُ وَ لَمْ یَرْضَعِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مِنْ أُنْثَی حَتَّی نَبَتَ لَحْمُهُ وَ دَمُهُ مِنْ رِیقِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَوَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حسین‌بن‌زید از پدرانش نقل کرده است: جبرئیل بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) فرزندی برایت متولّد خواهد شد که پس از تو امّتت او را خواهند کشت»، فرمود: «من نیاز به چنین فرزندی ندارم». گفت: «ائمه (علیهم السلام) و پیشوایان دین از نژاد او خواهند بود». پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پیش فاطمه (سلام الله علیها) آمده، فرمود: «تو را فرزندی خواهد بود که پس از من امّت او را می‌کشتند». عرض کرد: «نیاز به چنین فرزندی ندارم». سه مرتبه این سخن را برایش تکرار کرد. سپس فرمود: «از نژاد او ائمه (علیهم السلام) و جانشینان من خواهند بود». فاطمه زهرا (سلام الله علیها) قبول کرد و بعد به حضرت حسین (علیه السلام) حامله شد خداوند فرزند او را از شیطان حفظ نمود و در شش ماهگی متولّد شد و فرزندی شش ماهه متولّد نشده جز حضرت حسین (علیه السلام) و یحیی‌بن‌زکریا (علیه السلام). پس از زایمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) زبان خود را در دهانش گذاشت حسین (علیه السلام) مکید. و آن جناب از زنی شیر ننوشید تا وقتی‌که گوشت و خونش از لعاب دهان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رویید و این تفسیر آیه: وَوَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص264

بحارالأنوار، ج36، ص158

2

(احقاف/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: أَتَی جَبْرَئِیلُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَ لَا أُبَشِّرُکَ بِغُلَامٍ تَقْتُلُهُ أُمَّتُکَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ قَالَ فَانْقَضَّ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ الثَّانِیَهًَْ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ فَانْعَرَجَ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ انْقَضَّ عَلَیْهِ الثَّالِثَهًَْ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ فَقَالَ إِنَّ رَبَّکَ جَاعِلُ الْوَصِیَّهًِْ فِی عَقِبِهِ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَدَخَلَ عَلَی فَاطِمَهًَْ فَقَالَ لَهَا إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی فَبَشَّرَنِی بِغُلَامٍ تَقْتُلُهُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی فَقَالَتْ لَا حَاجَهًَْ لِی فِیهِ فَقَالَ لَهَا إِنَّ رَبِّی جَاعِلُ الْوَصِیَّهًِْ فِی عَقِبِهِ فَقَالَتْ نَعَمْ إِذَنْ قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عِنْدَ ذَلِکَ هَذِهِ الْآیَهًَْ فِیهِحَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً لِمَوْضِعِ إِعْلَامِ جَبْرَئِیلَ إِیَّاهَا بِقَتْلِهِ فَحَمَلَتْهُ کُرْهاً بِأَنَّهُ مَقْتُولٌ وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً لِأَنَّهُ مَقْتُولٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از عبدالله نقل شده است: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «جبرئیل بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرود آمد و گفت: «سلام بر تو‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! من به تو مژده به دنیا آمدن فرزندی برایت را می‌دهم که امّتت پس از وفات تو، او را به قتل خواهند رساند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من به آن نیازی ندارم». جبرئیل به آسمان عروج کرد و دوباره بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرود آمد و بار دیگر همان مطلب را تکرار کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) باز هم فرمود: «من بدان نیازی ندارم». جبرئیل بار دیگر به آسمان بازگشت و پس از مدّتی برای سوّمین بار بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرود آمد و خبر فوق را تکرار کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز پاسخ خودش را تکرار کرد. جبرئیل گفت: «خداوند وصایت را در نسل او قرار داده است». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «دراین‌صورت می‌پذیرم». سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) برخاست و بر فاطمه (سلام الله علیها) وارد شد و به او فرمود: «جبرئیل نزد من آمد و به من مژده داد که خداوند به من نوه‌ای خواهد داد که امّتم پس از وفاتم او را به قتل خواهند رساند». حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «من به چنین فرزندی نیازی ندارم». رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند وصایت را در نسل او قرار داده است». حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «دراین‌صورت می‌پذیرم». دراین‌هنگام خداوند آیه‌ی زیر را نازل کرد: حَمَلتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا و وضَعَتْهُ کُرْهًا زیرا جبرئیل این امر را به اطّلاع حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رسانده بود. او نیز به علّت اینکه می‌دانست فرزندش کشته خواهد شد از بارداری و وضع حمل ناراضی بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص266

بحارالأنوار، ج44، ص233/ البرهان؛ «فانتهض» بدل «فانقض» و «فانعرج… لاحاجهًْ لی فیه» محذوف / کامل الزیارات، ص56؛ «فانتهض» بدل «فانقض»

3

(احقاف/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) نَزَلَ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِمَوْلُودٍ یُولَدُ مِنْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) تَقْتُلُهُ أُمَّتُکَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ وَ عَلَی رَبِّیَ السَّلَامُ لَا حَاجَهًَْ لِی فِی مَوْلُودٍ یُولَدُ مِنْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) تَقْتُلُهُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی فَعَرَجَ ثُمَّ هَبَطَ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ وَ عَلَی رَبِّیَ السَّلَامُ لَا حَاجَهًَْ لِی فِی مَوْلُودٍ تَقْتُلُهُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی فَعَرَجَ جَبْرَئِیلُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ هَبَطَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یُبَشِّرُکَ بِأَنَّهُ جَاعِلٌ فِی ذُرِّیَّتِهِ الْإِمَامَهًَْ وَ الْوَلَایَهًَْ وَ الْوَصِیَّهًَْ فَقَالَ قَدْ رَضِیتُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُنِی بِمَوْلُودٍ یُولَدُ لَکِ تَقْتُلُهُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی فَأَرْسَلَتْ إِلَیْهِ لَا حَاجَهًَْ لِی فِی مَوْلُودٍ مِنِّی تَقْتُلُهُ أُمَّتُکَ مِنْ بَعْدِکَ فَأَرْسَلَ إِلَیْهَا أَنَّ اللَّهَ قَدْ جَعَلَ فِی ذُرِّیَّتِهِ الْإِمَامَهًَْ وَ الْوَلَایَهًَْ وَ الْوَصِیَّهًَْ فَأَرْسَلَتْ إِلَیْهِ أَنِّی قَدْ رَضِیتُ {فَ} حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ قالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی فَلَوْ لَا أَنَّهُ قَالَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی لَکَانَتْ ذُرِّیَّتُهُ کُلُّهُمْ أَئِمَّهًًْ وَ لَمْ یَرْضَعِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مِنْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ لَا مِنْ أُنْثَی کَانَ یُؤْتَی بِهِ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَیَضَعُ إِبْهَامَهُ فِی فِیهِ فَیَمُصُّ مِنْهَا مَا یَکْفِیهَا الْیَوْمَیْنِ وَ الثَّلَاثَ فَنَبَتَ لَحْمُ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) مِنْ لَحْمِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ دَمِهِ وَ لَمْ یُولَدْ لِسِتَّهًِْ أَشْهُرٍ إِلَّا عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرود آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند به تو مژده به دنیا آمدن فرزندی را می‌دهد که از فاطمه (سلام الله علیها) به دنیا خواهد آمد و پس از وفات تو، امّتت او را به قتل خواهند رساند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای جبرئیل! سلام مرا به پروردگارم برسان. من به فرزندی که از فاطمه (سلام الله علیها) به دنیا بیاید و پس از وفات من، امّتم او را به قتل برسانند، نیازی ندارم». جبرئیل به آسمان عروج کرد. سپس دوباره فرود آمد و گفت: «خداوند بر تو درود فرستاد و به تو مژده داد که در نسل او امامت و وصایت قرار خواهد داد». در این هنگام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من راضی شدم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) شخصی را نزد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرستاد و به او پیغام داد که خداوند به من مژده به دنیا آمدن فرزندی از تو را داده است که امّتم پس از من او را به قتل خواهند رساند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیغام فرستاد: «من به چنین فرزندی، نیازی ندارم». رسول خدا دوباره برای دخترش پیام فرستاد: «خداوند امامت، ولایت و وصایت را در نسل او قرار خواهد داد». حضرت فاطمه (سلام الله علیها) برای پیامبر (سلام الله علیها) پیام مجدّد فرستاد که دراین‌صورت راضی خواهم بود. حَمَلتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا و وضَعَتْهُ کُرْهًا و حَمْلهُ و فِصَالهُ ثَلاثُونَ شَهْرًا حَتَّی إِذَا بَلغَ أَشُدَّهُ و بَلغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَال رَبِّ أَوزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ التِی أَنْعَمْتَ عَلیَّ و عَلی والدَیَّ و أَنْ أَعْمَل صَالحًا تَرْضَاهُ و أَصْلحْ لی فِی ذُرِّیَّتِی دراین‌صورت همه‌ی نسل او امام می‌بودند. امام حسین (علیه السلام) شیر حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و هیچ زن دیگری را نخورد بلکه او را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌آوردند، آن حضرت انگشت ابهامش را در دهان او می‌گذاشت، امام حسین (علیه السلام) نیز آن را می‌مکید، این امر به مدّت دو یا سه روز او را سیر نگه می‌داشت. به همین دلیل گوشت و خون امام حسین (علیه السلام) از گوشت و خون پیامبر (صلی الله علیه و آله) روییده است. هیچ کودکی جز حضرت عیسی (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) شش ماهه به دنیا نیامده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص266

الکافی، ج1، ص464/ بحارالأنوار، ج44، ص232/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص563؛ «اصبعه و لسانه» بدل «ابهامه» و «یحی بن زکریا» بدل «عیسی بن مریم» / کامل الزیارات، ص56/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت یسیر

4

(احقاف/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌خَدِیجَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بِالْحُسَیْنِ (علیه السلام) جَاءَ جَبْرَئِیلُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِنَّ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) سَتَلِدُ مَوْلُوداً تَقْتُلُهُ أُمَّتُکَ مِنْ بَعْدِکَ فَلَمَّا حَمَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بِالْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَرِهَتْ حَمْلَهُ وَ حِینَ وَضَعَتْهُ کَرِهَتْ وَضْعَهُ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) لَمْ تُرَ فِی الدُّنْیَا أُمٌّ تَلِدُ غُلَاماً تَکْرَهُهُ وَ لَکِنَّهَا کَرِهَتْهُ لِمَا عَلِمَتْ أَنَّهُ سَیُقْتَلُ وَ فِیهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْنا.

امام صادق (علیه السلام) - ابوخدیجه از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: هنگامی که فاطمه (سلام الله علیها)، حسین (علیه السلام) را باردار بود، جبرئیل بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد و عرض کرد: «فاطمه (سلام الله علیها) پسری به دنیا می¬آورد که پس از تو، امّتت او را می¬کشند» و هنگامی که فاطمه (سلام الله علیها) حسین (علیه السلام) را باردار شد، از حمل او کراهت داشت و وقتی وضع حمل کرد، از این وضع حمل کراهت داشت. سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «در دنیا دیده نشده است که مادری از متولّدکردن پسر خود کراهت داشته باشد. امّا او از این امر کراهت داشت زیرا می¬دانست که او کشته می-شود. این آیه در حق او نازل شده است. وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیَّتی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمسْلِمینَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص268

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص563

تا زمانی‌که به نیرومندی و کمال خود بالغ گردد و به چهل سالگی برسد

4 -1

(احقاف/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌سِنَان عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلَهُ أَبِی وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ قَالَ الِاحْتِلَامُ قَالَ فَقَالَ یَحْتَلِمُ فِی سِتَّ عَشْرَهًَْ وَ سَبْعَهًَْ عَشَرَ وَ نَحْوِهَا فَقَالَ إِذَا أَتَتْ عَلَیْهِ ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ وَ نَحْوُهَا فَقَالَ لَا إِذَا أَتَتْ عَلَیْهِ ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ کُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ کُتِبَتْ عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ وَ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً فَقَالَ وَ مَا السَّفِیهُ فَقَالَ الَّذِی یَشْتَرِی الدِّرْهَمَ بِأَضْعَافِهِ قَالَ وَ مَا الضَّعِیفُ قَالَ الْأَبْلَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند و می‌گوید: پدرم درحالی‌که من نیز حاضر بودم، از ایشان درباره‌ی آیه: حَتَّی إِذَا بَلغَ أَشُدَّهُ سؤالی پرسید. امام فرمود: «به سن بلوغ رسیدن». و فرمود: «مابین شانزده و هفده سالگی و نزدیک به آن، به سن بلوغ می‌رسد». گفت: «چنانچه حدوداً سیزده‌ساله شود»؟ فرمود: «نه، اگر سیزده‌ساله شود برایش حسنات و سیئات نوشته می‌شود و به سنّ قانونی می‌رسد، مگر این که جاهل و یا نادان باشد». بنابراین گفت: «جاهل کیست»؟ فرمود: «کسی که درهم را چندین برابر بخرد». گفت: «چه کسی را ضعیف می‌نامند»؟ فرمود: «کسی که ابله است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص268

تهذیب الأحکام، ج9، ص182/ وسایل الشیعهًْ، ج19، ص363/ نورالثقلین؛ «قال فقال یحتلم… قال الأبله» محذوف/ البرهان؛ «فقال اذا أتت… قال الأبله» محذوف

4 -2

(احقاف/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا بَلَغَ الْعَبْدُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَقَدْ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ إِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ فَقَدْ بَلَغَ مُنْتَهَاهُ فَإِذَا ظَعَنَ فِی إِحْدَی وَ أَرْبَعِینَ فَهُوَ فِی النُّقْصَانِ وَ یَنْبَغِی لِصَاحِبِ الْخَمْسِینَ أَنْ یَکُونَ کَمَنْ کَانَ فِی النَّزْع.

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه بنده‌ای به سی‌وسه سالگی برسد به رشد کامل رسیده است، و هرگاه به چهل برسد به انت‌ها می‌رسد، و هنگامی‌که به چهل‌ویک سالگی برسد به نقصان قدم می‌گذارد، و کسانی که پنجاه سال دارند باید خود را درحال جان دادن بدانند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص268

نورالثقلین

4 -3

(احقاف/ 15)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حَتَّی إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ هُوَ ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَهًًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حَتَّی إِذَا بَلغَ أَشُدَّهُ که آن أَشُدَّ سی‌وسه سالگی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص268

الخصال، ج2، ص545

ولایت

1

(احقاف/ 15)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ قَالَ رَأَیْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ قَدْ خَرَجَ عَلَیَّ فَأَخَذْتُ النَّظَرَ إِلَیْهِ وَ جَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَی رَأْسِهِ وَ رِجْلَیْهِ لِأَصِفَ قَامَتَهُ لِأَصْحَابِنَا بِمِصْرَ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ حَتَّی قَعَدَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ فِی الْإِمَامَهًِْ بِمِثْلِ مَا احْتَجَّ بِهِ فِی النُّبُوَّهًِْ فَقَالَ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ فَقَدْ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی الْحِکْمَهًَْ وَ هُوَ صَبِیٌّ وَ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَاهَا وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ.

امام باقر (علیه السلام) - علی‌بن‌اسباط گوید: امام باقر (علیه السلام) را دیدم که به‌طرف من می‌آمد، من نگاهم را به او تیز کردم (با دقّت به او نگریستم، شروع به نگریستنش کردم) و به سر و پایش نگاه می‌کردم تا اندازه‌ی قامتش را برای اصحاب اهل مصر خود (شیعیان) وصف کنم، در آن میان که من ورانداز می‌کردم، حضرت نشست و فرمود: «ای علی، خدا حجّت درباره‌ی امامت را به مانند حجّت درباره‌ی نبوّت آورده و فرموده است: و ما فرمان نبوّت [و عقل کافی] در کودکی به او دادیم! . (مریم/12) وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ، پس رواست که به شخصی در کودکی حکمت داده شود [چنانچه به یحیی (علیه السلام) داده شد] و رواست که در چهل سالگی داده شود [چنانچه به یوسف (علیه السلام) داده شد]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص270

الکافی، ج1، ص384/ بحارالأنوار، ج25، ص100/ الخرایج والجرایح، ج1، ص381؛ «بتفاوت» / نورالثقلین

می‌گوید: «پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی به جا آورم و کار شایسته‌ای انجام دهم که از آن خشنود باشی، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به‌سوی تو باز گشتم [و توبه کردم]، و من از مسلمانانم»

5 -1

(احقاف/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مُحَمَّدُ‌بْنُ‌جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِه (علیهم السلام) عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ لَقَدْ هَمَمْتُ بِتَزْوِیجِ فَاطِمَهًَْ الزَّهْرَاءِ (سلام الله علیها) {بِنْتِ‌رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله)} حِیناً وَ إِنَّ ذَلِکَ مُتَخَلْخِلٌ فِی قَلْبِی لَیْلِی وَ نَهَارِی وَ لَمْ أَجْتَرِئْ أَنْ أَذْکُرَ ذَلِکَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَاتَ یَوْم… لَقَدْ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ إِنَ الْجَنَّهًَْ وَ أَهْلَهَا لَمُشْتَاقَهًٌْ إِلَیْکُمَا وَ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ قَدَّرَ أَنْ یُخْرِجَ مِنْکُمَا مَا یَتَّخِذُ بِهِ عَلَی الْخَلْقِ حُجَّهًًْ لَأَجَابَ فِیکُمَا الْجَنَّهًُْ وَ أَهْلُهَا فَنِعْمَ الْأَخُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْخَلَفُ {الْخَتَنُ} أَنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ أَنْتَ وَ کَفَاکَ بِرِضَا {ک} اللَّهِ رِضًی فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَلَغَ مِنْ قَدْرِی حَتَّی إِنِّی ذُکِرْتُ فِی الْجَنَّهًِْ فَزَوَّجَنِی اللَّهُ فِی مَلَائِکَتِهِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا أَکْرَمَ وَلِیَّهُ أَکْرَمَهُ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ إِنَّمَا حَبَاکَ اللَّهُ فِی الْجَنَّهًِْ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَا رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ {النَّبِیُ} (صلی الله علیه و آله) آمِینَ آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ یَا خَیْرَ النَّاصِرِین.

امام علی (علیه السلام) - از علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نقل است که فرمود: «زمانی، قصد کردم که با فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ازدواج کنم و آن قصد، شبانه روز در دلم جَوَلان می‌داد و جرأت نمی‌کردم که آن را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بگویم تا اینکه یک روز محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدم… [پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:] «جبرئیل به من خبر داد که بهشت و اهل آن، مشتاق شما دو نفر هستند و اگر خداوند اینگونه مقدّر نکرده بود که از شما دو نفر، کسانی را به‌عنوان حجّت بر مخلوقان متولّد سازد، به بهشت و اهل آن درباره‌ی شما دو نفر، جواب مثبت می‌داد (شما را به سرعت به بهشت می‌بُرد). تو چه خوب برادری هستی و چه خوب جانشینی هستی و چه خوب همراهی هستی و در راضی‌شدن تو همین بس که خداوند از تو راضی شد». گفتم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! قدر و منزلت من به جایی رسیده است که من در بهشت یاد شدم و خداوند در میان فرشتگانش، ازدواج مرا برگزار کرد»! [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] فرمود: «ای علی (علیه السلام)! هنگامی‌که خداوند دوستش را اکرام کند (بزرگ بدارد)؛ به چیزی اکرام می‌کند که نه چشمی دیده است و نه گوشی شنیده است». علیّ‌بن‌ابیطالب (علیه السلام) عرض کرد: «یا رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «مستجاب کن مستجاب کن‌ای پروردگار جهانیان و‌ای بهترین یاری‌کنندگان»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص270

فرات الکوفی، ص413/ بحارالأنوار، ج43، ص103؛ «عن علی بن ابیطالب (… ولیه أکرمه» محذوف

5 -2

(احقاف/ 15)

الباقر (علیه السلام) - عَن جَابِرِ‌بنِ‌عَبدُاللهِ، قَالِ: … فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): یَا جَابِرُ وَ اللَّهِ لَوْ سَبَقَتِ الدَّعْوَهًُْ مِنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ أَصْلِحْ لِی ذُرِّیَّتِی لَکَانَ ذُرِّیَّتُهُ کُلُّهُمْ أَئِمَّهًًْ وَ لَکِنْ سَبَقَتِ الدَّعْوَهًُْ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی فَمِنْهُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) وَاحِدٌ فَوَاحِدٌ فَثَبَّتَ اللَّهُ بِهِمْ حُجَّتَهُ.

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌عبدالله گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای جابر! به خدا قسم! اگر امام حسین (علیه السلام) دعا می‌کرد و خطاب به پروردگار می‌فرمود: «وأَصْلحْ لی ذُرِّیَّتِی» خداوند همه افراد نسل او را به امامان معصوم تبدیل می‌کرد. امّا امام دعا فرمود: «وأَصْلحْ لی فِی ذُرِّیَّتِی» بنابراین فرزندانش یکی پس از دیگری به امامت رسیده‌اند که خداوند به وسیله‌ی آن‌ها حجّت خویش را ثابت نموده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص270

القمی، ج2، ص298

آیه أُولئِکَ الَّذینَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ عَنْ سَیِّئاتِهِمْ فی أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذی کانُوا یُوعَدُونَ [16]

آن‌ها کسانی هستند که ما بهترین اعمالشان را قبول می‌کنیم و از گناهانشان می‌گذریم و در میان بهشتیان جای دارند؛ این وعده‌ی راستی است که وعده داده می‌شدند.

آیه وَ الَّذی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُما أَ تَعِدانِنی أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلی وَ هُما یَسْتَغیثانِ اللهَ وَیْلَکَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ فَیَقُولُ ما هذا إِلاَّ أَساطیرُ الْأَوَّلینَ [17]

و کسی که به پدر و مادرش می‌گوید: «اُف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که من [روز قيامت] مبعوث می‌شوم؟! درحالی‌که پیش از من اقوام زیادی بودند [و هرگز مبعوث نشدند]! و آن دو [فرياد مى‌كشند و] خدا را به یاری می‌طلبند که: وای بر تو، ایمان بیاور که وعده‌ی خدا حق است»! امّا او پیوسته می‌گوید: «این چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست».

1

(احقاف/ 17)

العسکری (علیه السلام) - وَالَّذِی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُما أَ تَعِدانِنِی أَنْ أُخْرَجَ… إِلَی قَوْلِهِ ما هذا إِلَّا أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ قَالَ نَزَلَتْ فِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌أَبِی‌بَکْرٍ.

امام عسکری (علیه السلام) - آیه‌ی وَ الَّذی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفٍّ لَکُما أَ تَعِدانِنی أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلی وَ هُما یَسْتَغیثانِ اللهَ وَیْلَکَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ فَیَقُولُ ما هذا إِلاَّ أَساطیرُ الْأَوَّلینَ درباره‌ی عبدالرّحمن‌بن‌ابی‌بکر نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص272

بحارالأنوار، ج31، ص542/ القمی، ج2، ص297/ العمدهًْ، ص454/ عین العبرهًْ، ص51/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أُولئِکَ الَّذینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ کانُوا خاسِرینَ [18]

آن‌ها کسانی هستند که فرمان عذاب درباره‌ی آنان همراه اقوام [كافرى] که پیش از آنان از جنّ و انس بودند تحقّق یافته، به یقین آنان زیانکار بودند.

آیه وَ لِکُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمالَهُمْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُون [19]

و برای هرکدام درجاتی است برطبق اعمالی که انجام داده‌اند، تا خداوند کارهایشان را بی‌کم و کاست به آنان بازپس دهد؛ و آن‌ها مورد ستم واقع نمی‌شوند.

آیه وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَفْسُقُونَ [20]

آن روز که کافران را بر آتش عرضه می‌کنند [به آن‌ها گفته مى‌شود]: از نعمت‌های پاکیزه در زندگی دنیای خود استفاده کردید و از آن بهره گرفتید؛ امّا امروز عذاب ذلّت‌بار به خاطر استکباری که در زمین به ناحق داشتید و به خاطر گناهانی که انجام می‌دادید، جزای شما خواهد بود.

1

(احقاف/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) أَنَّ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أُتِیَ بِخَبِیصٍ فَأَبَی أَنْ یَأْکُلَهُ فَقَالُوا لَهُ أَ تُحَرِّمُ قَالَ لَا وَ لَکِنِّی أَخْشَی أَنْ تَتُوقَ إِلَیْهِ نَفْسِی فَأَطْلُبَهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها.

امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرش روایت فرموده است: برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) حلوای خرما آوردند. امام از خوردن آن خودداری کرد. خدمت ایشان عرض کردند: «آیا آن را حرام می‌دانی»؟ امام فرمود: «خیر! بلکه بیم آن دارم که نفسم بدان عادت کند و آن را بخواهد. سپس این آیه را خواند: أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَاتِکُمْ فِی حَیَاتِکُمُ الدُّنْیَا و اسْتَمْتَعْتُم بِهَا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص272

مستدرک الوسایل، ج16، ص297/ بحارالأنوار، ج63، ص323/ الغارات، ج1، ص58/ المحاسن، ج2، ص409/ نورالثقلین؛ «اکره» بدل «أخشی» / الأمالی للمفید، ص134/ البرهان

2

(احقاف/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ اللَّهِ لَقَدْ رَقَّعْتُ مِدْرَعَتِی هَذِهِ حَتَّی اسْتَحْیَیْتُ مِنْ رَاقِعِهَا وَ لَقَدْ قَالَ لِی قَائِلٌ أَ لَا تَنْبِذُهَا عَنْکَ فَقُلْتُ اعْزُبْ عَنِّی فَعِنْدَ الصَّبَاحِ یَحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرَی.

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) در یکی از خطبه‌هایش فرمود: «به خدا قسم! لباسم را به پینه‌دوز دادم تا آن را وصله بزند. کسی به من گفت: نمی‌خواهی آن را دور بیندازی؟ پاسخ دادم: از مقابل چشمان من دور شو! هنگام صبح است که مردمان، سیرکنندگان در شب را می‌ستایند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص272

بحارالأنوار، ج41، ص160/ نورالثقلین/ البرهان

3

(احقاف/ 20)

الباقر (علیه السلام) - وَ اللَّهِ إِنْ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَیَأْکُلُ أَکْلَ الْعَبْدِ وَ یَجْلِسُ جِلْسَهًَْ الْعَبْدِ وَ إِنْ کَانَ لَیَشْتَرِی الْقَمِیصَیْنِ السُّنْبُلَانِیَّیْنِ فَیُخَیِّرُ غُلَامَهُ خَیْرَهُمَا ثُمَّ یَلْبَسُ الْآخَرَ فَإِذَا جَازَ أَصَابِعَهُ قَطَعَهُ وَ إِذَا جَازَ کَعْبَهُ حَذَفَهُ وَ لَقَدْ وَلِیَ خَمْسَ سِنِینَ مَا وَضَعَ آجُرَّهًًْ عَلَی آجُرَّهًٍْ وَ لَا لَبِنَهًًْ عَلَی لَبِنَهًٍْ وَ لَا أَقْطَعَ قَطِیعاً وَ لَا أَوْرَثَ بَیْضَاءَ وَ لَا حَمْرَاءَ وَ إِنْ کَانَ لَیُطْعِمُ النَّاسَ خُبْزَ الْبُرِّ وَ اللَّحْمَ وَ یَنْصَرِفُ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ یَأْکُلُ خُبْزَ الشَّعِیرِ وَ الزَّیْتَ وَ الْخَلَ وَ مَا وَرَدَ عَلَیْهِ أَمْرَانِ کِلَاهُمَا لِلَّهِ رِضًا إِلَّا أَخَذَ بِأَشَدِّهِمَا عَلَی بَدَنِهِ وَ لَقَدْ أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ وَ تَرِبَتْ فِیهِ یَدَاهُ وَ عَرِقَ فِیهِ وَجْهُهُ وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ وَ إِنْ کَانَ لَیُصَلِّی فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَهًِْ أَلْفَ رَکْعَهًٍْ وَ إِنْ کَانَ أَقْرَبُ النَّاسِ شَبَهاً بِهِ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَهُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ بَعْدَه.

امام باقر (علیه السلام) - به خدا قسم! غذا و پوشاک امیرالمؤمنین (علیه السلام) کاملاً شبیه غلامان بود. گاهی دو پیراهن می‌خرید. به خادمش می‌فرمود تا از میان آن‌ها یکی را انتخاب کند، سپس خودش دیگری را می‌پوشید. هرگاه لباس او از انگشتان دستش و قوزک پایش فراتر می‌رفت آن را قطع می‌کرد در مدّت پنج سال خلافت، برای خودش آجری را روی آجر نگذاشت. از خود هیچ چیزی بر جای نگذاشت. به مردم گوشت و نان گندم می‌داد، ولی خودش به خانه می‌رفت و نان جو، سرکه و روغن می‌خورد. هرگاه می‌خواست میان دو امر از اوامر الهی انتخاب کند، امری را که تحمّل آن برای بدنش دشوارتر بود، برمی‌گزید. هزار غلام را با درآمد حاصل از دسترنج خویش آزاد کرد که دستش از آن خاکی می‌شد و چهره‌اش عرق‌آلود و کسی از مردم توان کار او را نداشت. گاهی در شبانه‌روز هزار رکعت نماز می‌خواند. نزدیک‌ترین افراد به او امام سجاد (علیه السلام) بود. بعد از او هیچ‌کس قدرت نداشت همانند او رفتار کند و کارهای او را انجام بدهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص274

وسایل الشیعه، ج1، ص89/ نورالثقلین/ البرهان

4

(احقاف/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ الْأَحْنَفُ‌بْنُ‌قَیْسٍ: دَخَلْتُ عَلَی مُعَاوِیَهًَْ، فَقَدَّمَ إِلَیَّ مِنَ الْحُلْوِ وَ الْحَامِضِ مَا کَثُرَ تَعَجُّبِی مِنْهُ، ثُمَّ قَدَّمَ لَوْناً مَا أَدْرِی مَا هُوَ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ فَقَالَ: مَصَارِینُ الْبَطِّ مَحْشُوَّهًًْ بِالْمُخِّ قَدْ قُلِیَ بِدُهْنِ الفُسْتُقِ وَ دُرَّ عَلَیْهِ الطَّبَرْزَدُ. فَبَکَیْتُ، فَقَالَ: مَا یُبْکِیکَ؟ فَقُلْتُ: ذَکَرْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) بَیْنَا أَنَا عِنْدَهُ فَحَضَرَ وَقْتُ إِفْطَارِهِ، فَسَأَلَنِی الْمُقَامَ، إِذْ دَعَا بِجِرَابٍ مَخْتُومٍ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا الْجِرَابُ؟ قَالَ: سَوِیقُ الشَّعِیرِ. فَقُلْتُ: خِفْتَ عَلَیْهِ أَنْ یُؤْخَذَ أَوْ بَخِلْتَ بِهِ؟ قَالَ: لَا وَ لَا أَحَدُهُمَا؛ لَکِنِّی خِفْتُ أَنْ یُلَیِّنَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ بِسَمْنٍ أَوْ زَیْتٍ. قُلْتُ: مُحَرَّمٌ هُوَ؟ قَالَ: لَا؛ وَ لَکِنْ یَجِبُ عَلَی أَئِمَّهًِْ الْحَقِّ أَنْ یَقْتَدُوا بِالْقِسْمِ مِنْ ضَعَفَهًِْ النَّاسِ کَیْ لَا یُطْغِیَ الْفَقِیرَ فَقْرُهُ. فَقَالَ مُعَاوِیَهًُْ: ذَکَرْتَ مَنْ لَا یُنْکَرُ فَضْلُهُ.

امام علی (علیه السلام) - احنف‌بن‌قیس گوید: بر معاویه وارد شدم. به حدّی از غذاهای شیرین و ترش برایم آورد که مایه‌ی تعجّب فراوان من شد. سپس نوعی غذا برایم آورد که برایم ناآشنا بود. از او پرسیدم: «این چیست»؟ پاسخ داد: «روده‌ی مرغابی است که آن را با مغز حیوان پر کرده‌اند و با روغن پسته‌ی سرخ شده و شکر سفید بر روی آن ریخته شده است». دراین‌هنگام من شروع به گریه کردم. معاویه پرسید: «چرا گریه می‌کنی»؟ گفتم: «به یاد علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) افتادم. روزی نزد او بودم که وقت افطار فرا رسید. از من خواست تا نزد ایشان بمانم. سپس کیسه‌ای مهر شده آورد. گفتم: «این چیست»؟ پاسخ داد: «قاووت جو»! گفتم: «آیا بیم آن داشتی از آن استفاده کنند یا بخل ورزیدی»؟ امام فرمود: «نه! بلکه ترسیدم که حسن و حسین (علی‌ها السلام) آن را با روغن بیامیزند. پرسیدم:» آیا این کار حرام است»؟ پاسخ داد: «خیر! بلکه باید ائمّه‌ی حق (علیهم السلام)، مانند مردم فقیر زندگی کنند تا فقر بر نیازمندان چیره نشود». دراین‌هنگام معاویه گفت: «از کسی یاد کردی که فضایلش غیر قابل انکار است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص274

البرهان

5

(احقاف/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی جَوَامِعِ الْجَامِعِِِ: وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) دَخَلَ عَلَی أَهْلِ الصُّفَّهًِْ وَ هُمْ یَرْقَعُونَ ثِیَابَهُمْ بِالْأَدَمِ مَا یَجِدُونَ لَهَا رِقَاعاً. فَقَالَ: أَنْتُمُ الْیَوْمَ خَیْرٌ أَمْ یَوْمَ یَغْدُو أَحَدُکُمْ فِی حُلَّهًٍْ وَ یَرُوحُ فِی أُخْرَی؟ وَ یُغْدَی عَلَیْهِ بِجَفْنَهًٍْ وَ یُرَاحُ عَلَیْهِ بِأُخْرَی وَ یُسْتَرُ بَیْتُهُ کَمَا تُسْتَرُ الْکَعْبَهًُْ. قَالُوا: نَحْنُ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ. قَالَ: بَلْ أَنْتُمُ الْیَوْمَ خَیْرٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر اصحاب صُفّه [گروهی از مسلمانان که از شدّت فقر خانه‌ای نداشتند و روی سکویی کنار مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خوابیدند و به آن سکو صفّه و به آن‌ها نیز اصحاب صفّه می‌گفتند] وارد شد درحالی‌که لباس‌هایش را با پوست [حیوانات] وصله زده بودند و برای آن [لباس‌ها] وصله‌ای [غیر از پوست] نیافته بودند. [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] فرمود: «آیا امروز بهتر هستید یا روزی که [درگذشته] هریک از شما صبحگاهان در لباسی زیبا بود و شب هنگام در لباسی دیگر و صبحگاهان [هریک از شما] در ظرفی غذا می‌خورد و شب هنگام در ظرف دیگری و در میان آن (لباس‌ها) پنهان می‌شد همانگونه که کعبه [درمیان پرده‌های زیبا] پنهان است». گفتند: «امروز بهتر هستیم». فرمود: «آری؛ امروز شما بهترین هستید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص274

نورالثقلین

6

(احقاف/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْعُرَنِی: وُضِعَ خِوَانٌ مِنْ فَالُوذَجٍ بَیْنَ یَدَیْهِ فَوَجَأَ بِإِصْبَعِهِ حَتَّی بَلَغَ أَسْفَلَهُ ثُمَّ سَلَّهَا وَ لَمْ یَأْخُذْ مِنْهُ شَیْئاً وَ تَلَمَّظَ بِإِصْبَعِهِ وَ قَالَ طَیِّبٌ طَیِّبٌ وَ مَا هُوَ بِحَرَامٍ وَ لَکِنْ أَکْرَهُ أَنْ أُعَوِّدَ نَفْسِی بِمَا لَمْ أُعَوِّدْهَا.

امام علی (علیه السلام) - عُرنی می‌گوید: کاسه‌ای فالوده برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) آورده شد. امام (علیه السلام) انگشتش را در آن فرو برد تا اینکه به ته آن رسید. سپس بدون اینکه از آن بردارد، انگشتش را لیسید و فرمود: «بسیار خوب است. حرام نیست. امّا دوست ندارم نفسم را به چیزی را که تا امروز بدان عادت نکرده است، عادت دهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص276

بحارالأنوار، ج40، ص327/ البرهان

7

(احقاف/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهُ (علیه السلام) مَدَّ یَدَهُ إِلَیْهِ {فَالُوذَجٍ} ثُمَّ قَبَضَهَا فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ ذَکَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَأْکُلْهُ قَطُّ فَکَرِهْتُ أَنْ آکُلَه.

امام صادق (علیه السلام) - در خبری از امام صادق (علیه السلام) آمده است که: «دست را به‌سوی آن (فالوده) دراز کرد و سپس آن را پس کشید. و چون دراین‌باره با او سخن گفتند، گفت: به یاد پیامبر (صلی الله علیه و آله) افتادم که هرگز از آن نخورد، دوست نداشتم که از آن بخورم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص276

مستدرک الوسایل، ج16، ص299/ البرهان

8

(احقاف/ 20)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا قَالَ: أَکَلْتُمْ وَ شَرِبْتُمْ وَ لَبِسْتُمْ وَ رَکِبْتُمْ وَ هِیَ فِی بَنِی فُلَانٍ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا فرمود: منظور از واسْتَمْتَعْتُم بِهَا آن است که شما در دنیا خوردید و نوشیدید و پوشیدید و سوار شدید و این آیه در مورد بنی فلان است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص276

البرهان

آیه وَ اذْکُرْ أَخا عادٍ إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقافِ وَ قَدْ خَلَتِ النُّذُرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ اللهَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ عَظیمٍ [21]

برادر قوم عاد را یاد کن، آن زمان که قومش را در سرزمین «احقاف» انذار کرد، درحالی‌که پیامبران انذارکننده‌ای قبل از او در گذشته‌های دور و نزدیک آمده بودند [و گفت]: جز خدای یگانه را نپرستید، زیرا من بر شما از عذاب روزی بزرگ می‌ترسم!

1

(احقاف/ 21)

الهادی (علیه السلام) - وَ اذْکُرْ أَخا عادٍ إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقافِ وَ الْأَحْقَافُ مِنْ بِلَادِ عَادٍ مِنَ الشُّقُوقِ إِلَی الْأَجْفَرِ وَ هِیَ أَرْبَعَهًُْ مَنَازِلَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ أَمَرَ الْمُعْتَصِمُ أَنْ یُحْفَرَ بِالْبَطَایِنَهًِْ بِئْرٌ فَحَفَرُوا ثَلَاثَ مِائَهًِْ قَامَهًٍْ فَلَمْ یَظْهَرِ الْمَاءُ فَتَرَکَهُ وَ لَمْ یَحْفِرْهُ فَلَمَّا وُلِّیَ الْمُتَوَکِّلُ أَمَرَ أَنْ یُحْفَرَ ذَلِکَ الْبِئْرُ أَبَداً حَتَّی یَبْلُغَ الْمَاءَ فَحَفَرُوا حَتَّی وَضَعُوا فِی کُلِّ مِائَهًِْ قَامَهًٍْ بَکَرَهًًْ حَتَّی انْتَهَوْا إِلَی صَخْرَهًٍْ فَضَرَبُوهَا بِالْمِعْوَلِ فَانْکَسَرَتْ فَخَرَجَ عَلَیْهِمْ مِنْهَا رِیحٌ بَارِدَهًٌْ فَمَاتَ مَنْ کَانَ بِقُرْبِهَا فَأَخْبَرُوا الْمُتَوَکِّلَ بِذَلِکَ فَلَمْ یَعْلَمْ مَا ذَاکَ فَقَالُوا سَلِ ابْنَ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ ذَلِکَ وَ هُوَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ تِلْکَ بِلَادُ الْأَحْقَافِ وَ هُمْ قَوْمُ عَادٍ الَّذِینَ أَهْلَکَهُمُ اللَّهُ بِالرِّیحِ الصَّرْصَر.

امام هادی (علیه السلام) - احقاف، نام سرزمین عاد است که از شقوق تا اجفر ادامه دارد و طول آن چهار منزل است. معتصم دستور داد تا در منطقه بطانیه چاهی بکنند. زیردستانش یک چاه با عمقی معادل قامت سیصد مرد حفر کردند. امّا از آب خبری نشد. آن‌ها چاه را به حال خود رها کردند. زمانی‌که متوکّل به حکومت رسید، دستور داد تا زمان رسیدن به آب، به حفر آن چاه ادامه دهند. آن‌ها نیز به حفر آن ادامه دادند و پس از حفر هر صد قامت علامتی می‌گذاشتند تا اینکه به صخره‌ای رسیدند. آن‌ها به کمک کلنگ و اهرم، آن سنگ را شکستند. باد سردی از زیر آن خارج شد. همه کسانی که در آنجا کار می‌کردند در اثر آن باد کشته شدند. جریان را به متوکّل اطلاع دادند. نسبت به علّت آن اظهار بی‌اطّلاعی کرد. گفتند: از نوه‌ی امام رضا (علیه السلام) دراین‌باره سؤال کنید. آن‌ها نیز خدمت امام هادی (علیه السلام) رسیدند. امام (علیه السلام) فرمود: «آن منطقه، احقاف، سرزمین قوم عاد بود که خداوند به‌وسیله‌ی بادی سرد آن‌ها را هلاک کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص276

بحارالأنوار، ج11، ص353/ نورالثقلین/ البرهان؛ فیه: «بطانیهًْ» بدل «بطاینهًْ»

2

(احقاف/ 21)

الکاظم (علیه السلام) - رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌یَقْطِینٍ أَنَّهُ قَالَ: أَمَرَ أَبُوجَعْفَرٍ الدَّوَانِیقِیُّ یَقْطِینَ أَنْ یَحْفِرَ بِئْراً بِقَصْرِ الْعِبَادِیِ فَلَمْ یَزَلْ یَقْطِینٌ فِی حَفْرِهَا حَتَّی مَاتَ أَبُوجَعْفَرٍ وَ لَمْ یَسْتَنْبِطْ مِنْهَا الْمَاءَ فَأَخْبَرَ الْمَهْدِیَّ بِذَلِکَ فَقَالَ لَهُ: احْفِرْ أَبَداً حَتَّی تَسْتَنْبِطَ الْمَاءَ وَ لَوْ أَنْفَقْتَ عَلَیْهَا جَمِیعَ مَا فِی بَیْتِ الْمَالِ. قَالَ: فَوَجَّهَ یَقْطِینٌ أَخَاهُ أَبَامُوسَی فِی حَفْرِهَا فَلَمْ یَزَلْ یَحْفِرُ حَتَّی ثَقَبُوا ثَقْباً فِی أَسْفَلِ الْأَرْضِفَخَرَجَتْ مِنْهُ الرِّیحُ. قَالَ: فَهَالَهُمْ ذَلِکَ فَأَخْبَرُوا بِهِ أَبَامُوسَی فَقَالَک أَنْزِلُونِی. قَالَ: وَ کَانَ رَأْسُ الْبِئْرِ أَرْبَعِینَ ذِرَاعاً فِی أَرْبَعِینَ ذراع {ذِرَاعاً} فَأُجْلِسَ فِی شِقِّ مَحْمِلٍ وَ دُلِّیَ فِی الْبِئْرِ فَلَمَّا صَارَ فِی قَعْرِهَا نَظَرَ إِلَی هَوْلٍ وَ سَمِعَ دَوِیَّ الرِّیحِ فِی أَسْفَلِ ذَلِکَ فَأَمَرَهُمْ أَنْ یُوَسِّعُوا الْخَرْقَ فَجَعَلُوهُ شِبْهَ الْبَابِ الْعَظِیمِ ثُمَّ دُلِّیَ فِیهِ رَجُلَانِ فِی شِقِّ مَحْمِلٍ فَقَالَ: ائْتُونِی بِخَبَرِ هُنَا مَا هُوَ؟ قَالَ: فَنَزَلَا فِی شِقِّ مَحْمِلٍ فَمَکَثَا مَلِیّاً ثُمَّ حَرَّکَا الْحَبْلَ فَأُصْعِدَا فَقَالَ لَهُمَا: مَا رَأَیْتُمَا؟ قَالا: أَمْراً عَظِیماً رِجَالًا وَ نِسَاءً وَ بُیُوتاً وَ آنِیَهًًْ وَ مَتَاعاً کُلُّهُ مُسُوخٌ مِنْ حِجَارَهًٍْ فَأَمَّا الرِّجَالُ وَ النِّسَاءُ فَعَلَیْهِمْ ثِیَابُهُمْ فَمِنْ بَیْنِ قَاعِدٍ وَ مُضْطَجِعٍ وَ مُتَّکِئٍ فَلَمَّا مَسِسْنَاهُمْ إِذَا ثِیَابُهُمْ تَتَفَشَّی شِبْهَ الْهَبَاءِ وَ مَنَازِلُ قَائِمَهًٌْ قَالَ: فَکَتَبَ بِذَلِکَ أَبُومُوسَی إِلَی الْمَهْدِیِّ فَکَتَبَ الْمَهْدِیُّ إِلَی الْمَدِینَهًِْ إِلَی مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَسْأَلُهُ أَنْ یَقْدَمَ عَلَیْهِ فَقَدِمَ عَلَیْهِ فَأَخْبَرَهُ فَبَکَی بُکَاءً شَدِیداً وَ قَالَ: یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ هَؤُلَاءِ بَقِیَّهًُْ قَوْمِ عَادٍ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَسَاخَتْ بِهِمْ مَنَازِلُهُمْ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُ الْأَحْقَافِ. قَالَ: فَقَالَ لَهُ الْمَهْدِیُّ: یَا أَبَاالْحَسَنِ وَ مَا الْأَحْقَافُ؟ قَالَ: الرَّمْل.

امام کاظم (علیه السلام) - علیّ‌بن‌یقطین روایت کرده است: زمانی ابوجعفر دوانیقی به یقطین دستور داد تا در قصر عبادی چاهی حفر کند. درحالی‌که یقطین همچنان درحال حفر چاه بود، ابوجعفر از دنیا رفت و از آب آن استفاده‌ای نکرد. این امر را به مهدی خلیفه‌ی عبّاسی اطلاع دادند. مهدی به یقطین دستور داد تا زمانی‌که به آب برسی، به حفر چاه ادامه بده؛ حتّی اگر این کار منجر به هزینه‌شدن کل اموال بیت المال شود. یقطین برادرش ابوموسی را نیز برای کمک به حفر چاه فرا خواند و همچنان به حفر آن ادامه داد تا اینکه در کف چاه سوراخی ایجاد کردند. ناگهان از آن حفره بادی خارج شد. این باد به حدّی سرد و شدید بود که او بسیار دچار ترس و وحشت شد. این امر را به اطّلاع ابوموسی رساندند. او گفت: مرا به کف چاه بفرستید. دهانه چاه چهل ذراع در چهل ذراع وسعت داشت. او را در یک طرف کجاوه‌ای گذاشتند و به کف چاه فرستادند. زمانی‌که به آنجا رسید با ترس به اطراف نگریست و صدای باد را از کف چاه شنید. دستور داد تا آن سوراخ را بزرگ‌تر و آن را به صورت یک ورودی بزرگ در آورند. سپس دو نفر را در طرفین کجاوه شتر بگذارند و به‌وسیله‌ی طناب آن‌ها را به درون سوراخ کف چاه بفرستند تا حقیقت امر را کشف کنند. آن‌ها به درون چاه رفتند و پس از مدّتی طناب را تکان دادند. افراد حاضر در کف چاه آن‌ها را بالا کشیدند. ابوموسی از آن‌ها پرسید: «چه چیزی را دیدید»؟ پاسخ دادند: «امر بسیار عظیم و مهمّی را دیدیم. در آنجا مردان، زنان، خانه‌ها، ظرف‌ها و کالاهایی را دیدیم که همگی به‌صورت سنگ در آمده بودند. مردان و زنان درحالی‌که لباس‌هایشان را بر تن داشتند، عدّه‌ای نشسته، گروهی ایستاده و برخی تکیه داده بودند. وقتی به آن‌ها دست زدیم، دیدیم که لباس‌هایشان کاملاً پوسیده و مانند پشم نرم شده است و خانه‌هایشان هنوز پابرجاست. ابوموسی جریان را به صورت مکتوب به مهدی گزارش داد. مهدی نیز به امام موسی کاظم (علیه السلام) در مدینه نامه نوشت و از او خواست تا به بغداد بیاید. امام به بغداد رفت. مهدی جریان را برای آن حضرت تعریف کرد. امام بسیار گریست سپس فرمود: «ای امیرالمؤمنین! آن‌ها بقایای قوم عاد هستند که خداوند بر آن‌ها خشم گرفت. در نتیجه خانه‌هایشان آن‌ها را در خود فرو برد. آن‌ها یاران احقاف هستند». مهدی از امام (علیه السلام) پرسید: «ای ابوالحسن (علیه السلام)! احقاف چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «شن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص278

بحارالأنوار، ج11، ص356/ البرهان

3

(احقاف/ 21)

الکاظم (علیه السلام) - أَنَّ الْمَهْدِیَّ أَمَرَ بِحَفْرِ بِئْرٍ بِقُرْبِ قَبْرِ الْعِبَادِیِ لِعَطَشِ الْحَاجِّ هُنَاکَ فَحُفِرَتْ أَکْثَرَ مِنْ مِائَهًِْ قَامَهًٍْ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ یَحْفِرُونَ إِذْ خَرَقُوا خَرْقاً فَإِذَا تَحْتَهُ هَوَاءٌ لَا یُدْرَی مَا قَعْرُهُ فَإِذَا هُوَ مُظْلِمٌ وَ لِلرِّیحِ فِیهِ دَوِیٌّ. فَأَدْلُوا رَجُلَیْنِ إِلَی مُسْتَقَرِّهِ فَلَمَّا خَرَجَا تَغَیَّرَتْ أَلْوَانُهُمَا وَ قَالا رَأَیْنَا دَوِیَّ هَوَاءٍ وَاسِعاً وَ رَأَیْنَا بُیُوتاً قَائِمَهًًْ وَ رِجَالًا وَ نِسَاءً وَ إِبِلًا وَ بَقْراً وَ غَنَماً کُلَّمَا مَسِسْنَا شَیْئاً مِنْهَا رَأَیْنَاهُ هَبَاءً فَسُئِلَ الْفُقَهَاءُ عَنْ ذَلِکَ فَلَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مَا هُوَ. فَقَدِمَ أَبُوالْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) عَلَی الْمَهْدِیِّ فَسَأَلَهُ عَنْهُ فَقَالَ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْأَحْقَافِ هُمْ بَقِیَّهًٌْ مِنْ قَوْمِ عَادٍ سَاخَتْ بِهِمْ مَنَازِلُهُمْ وَ ذَکَرَ عَلَی مِثْلِ مَا قَالَ الرَّجُلَان.

امام کاظم (علیه السلام) - روایت شده که مهدی خلیفه‌ی عبّاسی دستور داد چاهی نزدیک قبر عبادی بکنند که حجّاج از آب آن استفاده نمایند؛ بیش از صد قامت حفر کردند. در بین حفرکردن ناگهان روزنه‌ی بزرگی باز شد که از داخل آن هوا خارج می‌شد؛ بسیار گود و تاریک، بادی که خارج می‌شد صدایی داشت. دو نفر را داخل آن کردند وقتی خارج شدند رنگشان پریده بود گفتند: در آنجا هوا بود و منزل‌هایی که در آن‌ها مردان و زنانی قرار داشتند و چهارپایانی از قبیل شتر و گاو و گوسفند نیز بود به هرکدام دست می‌زدیم از هم می‌پاشیدند، از علما پرسیدند: «هیچ کدام نتوانستند جواب بدهند». روزی امام کاظم (علیه السلام) پیش مهدی رفت از آن جناب سؤال کرد، فرمود: «آن‌ها اصحاب احقاف باقیمانده‌ی قوم عاد هستند که زمین آن‌ها را با خانه‌هایشان فرو برد و آنچه آن دو مرد دیده بودند امام (علیه السلام) نیز توضیح داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص278

الخرایج و الجرایح، ج2، ص655/ نورالثقلین

4

(احقاف/ 21)

الهادی (علیه السلام) - عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ أَمَرَ الْمُعْتَصِمُ أَنْ یُحْفَرَ بِالْبَطَایِنَهًِْ بِئْرٌ فَحَفَرُوا ثَلَاثَ مِائَهًِْ قَامَهًٍْ فَلَمْ یَظْهَرِ الْمَاءُ فَتَرَکَهُ وَ لَمْ یَحْفِرْهُ فَلَمَّا وُلِّیَ الْمُتَوَکِّلُ أَمَرَ أَنْ یُحْفَرَ ذَلِکَ الْبِئْرُ أَبَداً حَتَّی یَبْلُغَ الْمَاءَ فَحَفَرُوا حَتَّی وَضَعُوا فِی کُلِّ مِائَهًِْ قَامَهًٍْ بَکَرَهًًْ حَتَّی انْتَهَوْا إِلَی صَخْرَهًٍْ فَضَرَبُوهَا بِالْمِعْوَلِ فَانْکَسَرَتْ فَخَرَجَ عَلَیْهِمْ مِنْهَا رِیحٌ بَارِدَهًٌْ فَمَاتَ مَنْ کَانَ بِقُرْبِهَا فَأَخْبَرُوا الْمُتَوَکِّلَ بِذَلِکَ فَلَمْ یَعْلَمْ مَا ذَاکَ فَقَالُوا سَلِ ابْنَ‌الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ ذَلِکَ وَ هُوَ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام): تِلْکَ بِلَادُ الْأَحْقَافِ وَ هُمْ قَوْمُ عَادٍ الَّذِینَ أَهْلَکَهُمُ اللَّهُ بِالرِّیحِ الصَّرْصَرِ ثُمَّ حَکَی اللَّهُ قَوْلَ قَوْمِ عَادٍ قالُوا أَ جِئْتَنا لِتَأْفِکَنا أَیْ تُزِیلَنَا بِکَذِبِکَ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنا بِما تَعِدُنا مِنَ الْعَذَابِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ وَ کَانَ نَبِیُّهُمْ هُوداً (علیه السلام) وَ کَانَتْ بِلَادُهُمْ کَثِیرَهًَْ الْخَیْرِ خِصْبَهًًْ فَحَبَسَ اللَّهُ عَنْهُمُ الْمَطَرَ سَبْعَ سِنِینَ حَتَّی أَجْدَبُوا وَ ذَهَبَ خَیْرُهُمْ مِنْ بِلَادِهِمْ وَ کَانَ هُودٌ یَقُولُ لَهُمْ مَا حَکَی اللَّهُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِلَی قَوْلِهِ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ فَلَمْ یُؤْمِنُوا وَ عَتَوْا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی هُودٍ (علیه السلام) أَنَّهُ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فِی وَقْتِ کَذَا وَ کَذَا رِیحٌ فِیهَا عَذَابٌ أَلِیمٌ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ الْوَقْتُ نَظَرُوا إِلَی سَحَابٍ قَدْ أَقْبَلَتْ فَفَرِحُوا فَقَالُوا: هذا عارِضٌ مُمْطِرُنا السَّاعَهًَْ یُمْطِرُ فَقَالَ لَهُمْ هُودٌ (علیه السلام) بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُمْ بِهِ فِی قَوْلِهِ فَأْتِنا بِما تَعِدُنا إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ. رِیحٌ فِی‌ها عَذابٌ أَلِیمٌ تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّها فَلَفْظُهُ عَامٌّ وَ مَعْنَاهُ خَاصٌّ لِأَنَّهَا تَرَکَتْ أَشْیَاءَ کَثِیرَهًًْ لَمْ تُدَمِّرْهُ وَ إِنَّمَا دَمَّرَتْ مَا لَهُمْ کُلَّهُ فَکَانَ کَمَا قَالَ اللَّهُ فَأَصْبَحُوا لا یُری إِلَّا مَساکِنُهُمْ وَ کُلُّ هَذِهِ الْأَخْبَارِ مِنْ هَلَاکِ الْأُمَمِ تَخْوِیفٌ وَ تَحْذِیرٌ لِأُمَّهًِْ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

امام هادی (علیه السلام) - علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) گوید: پدرم برایم نقل کرده که معتصم عبّاسی امر کرد که در بطانیه چاهی حفر کنند و آن‌ها به‌اندازه‌ی سیصد قامت پایین رفتند ولی به آب نرسیدند، بنابراین حفر آن را رها کردند تا وقتی که متوکّل به خلافت رسید و فرمان داد که آن چاه را آنقدر بکنند تا به آب برسند، بنابراین به کندن چاه ادامه دادند و هر صد قامت قرقره و تسمه نصب کردند تا وقتی‌که به صخره‌ی محکمی رسیدند و آن را به ضرب کلنگ شکستند ناگهان از میان آن سنگ، باد سردی وزید که هرکس در آن نزدیکی بود، هلاک شد، این امر را به متوکّل خبر دادند و او علّت را نمی‌دانست، مشاوران گفتند: این مطلب را از ابن‌الرضا (امام هادی (علیه السلام) ) باید پرسید، سؤال کردند، آن حضرت فرمود: «آنجا سرزمین احقاف (شن) یعنی سرزمین قوم عاد است که خداوند آنان را به‌وسیله‌ی باد صرصر هلاک کرد و پیامبر ایشان هود (علیه السلام) بود و شهرهایی آباد و با برکت داشتند، لیکن به علّت عصیانی که نمودند خداوند تا هفت سال بارش باران را از ایشان منع کرد و آنان دچار قحطی شدند و هرچه هود آنان را دعوت می‌کرد او را اجابت نمی‌کردند تا اینکه خداوند به هود وحی نمود که عذاب در فلان وقت نازل خواهد شد و آن بادی سرد و شدید بود که عذابی دردناک به همراه داشت، وقتی آن زمان فرا رسید ابر سیاهی بر فراز شهر ظاهر شد، مردم پنداشتند آن ابر مقدّمه‌ی باران است، خوشحال شدند و به یکدیگر مژده‌ی بارش باران را می‌دادند، لیکن هود (علیه السلام) به آن‌ها فرمود: «خیر، بلکه این عذابی است که شما در آمدن آن تعجیل می‌کردید، آنگاه صبح کردند درحالی‌که فقط خانه‌هایشان باقی مانده بود و همه‌ی این اخبار از هلاکت امّت‌های سابقه به‌جهت انذار و تحذیر امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) است». و آن حضرت فرمود: «بادها بر پنج نوع هستند که یکی از آن‌ها باد عقیم است، یعنی بادی که پس از وزش آن هیچ گیاهی نمی‌روید و از شرّ آن به خدا پناه می‌بریم». و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هیچ بادی نمی‌وزد مگر به قدر معیّن و محدود، مگر بادی که به امر الهی در زمان قوم عاد وزیدن گرفت و مانند سر سوزن گزنده بود و از منافذ بی‌شمار وزیدن گرفت و قوم عاد را هلاک کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص278

بحارالأنوار، ج11، ص353

5

(احقاف/ 21)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ اذْکُرْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَخَا عادٍ یَعْنِی هُوداً (علیه السلام) إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ أَیْ خَوَّفَهُمْ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ دَعَاهُمْ إِلَی طَاعَتِهِ بِالْأَحْقَافِ وَ هُوَ وَادٍ بَیْنَ عُمَانَ وَ مُهَیْرَهًَْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) -‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! [سرگذشت] برادر قوم عاد، یعنی هود (علیه السلام) را یاد آوری کن آن زمان که قومش را انذار کرد یعنی آن‌ها را از خداوند تعالی ترساند و آن‌ها را در سرزمین احقاف که منطقه‌ای است میان عمان و مهیره به طاعت خدا دعوت کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص280

بحرالعرفان، ج14، ص232

6

(احقاف/ 21)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اذْکُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقافِ وَ الْأَحْقَافُ بِلَادُ عَادٍ مِنَ الشُّقُوقِ إِلَی الْأَجْفَرِ وَ هِیَ أَرْبَعَهًُْ مَنَازِلَ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - احقاف، نام سرزمین عاد است که از شقوق تا اجفر ادامه دارد و طول آن چهار منزل است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص280

القمی، ج2، ص298/ البرهان

آیه قالُوا أَ جِئْتَنا لِتَأْفِکَنا عَنْ آلِهَتِنا فَأْتِنا بِما تَعِدُنا إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقینَ [22]

آن‌ها گفتند: «آیا آمده‌ای که ما را [با دروغ‌هايت] از معبودانمان بازگردانی؟! اگر راست می‌گویی آنچه [از عذاب الهى] که به ما وعده می‌دهی بیاور»!

1

(احقاف/ 22)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - حَکَی اللَّهُ قَوْلَ قَوْمِ عَادٍ قالُوا: أَ جِئْتَنا لِتَأْفِکَنا أَیْ تُزِیلَنَا بِکَذِبِکَ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنا بِما تَعِدُنا مِنَ الْعَذَابِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ وَ کَانَ نَبِیُّهُمْ هُوداً (علیه السلام) وَ کَانَتْ بِلَادُهُمْ کَثِیرَهًَْ الْخَیْرِ خِصْبَهًًْ فَحَبَسَ اللَّهُ عَنْهُمُ الْمَطَرَ سَبْعَ سِنِینَ حَتَّی أَجْدَبُوا وَ ذَهَبَ خَیْرُهُمْ مِنْ بِلَادِهِمْ وَ کَانَ هُودٌ (علیه السلام) یَقُولُ لَهُمْ مَا حَکَی اللَّهُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِلَی قَوْلِهِ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ فَلَمْ یُؤْمِنُوا وَ عَتَوْا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی هُودٍ (علیه السلام) أَنَّهُ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فِی وَقْتِ کَذَا وَ کَذَا رِیحٌ فِیهَا

عَذَابٌ أَلِیمٌ فَلَمَّا کَانَ ذَلِکَ الْوَقْتُ نَظَرُوا إِلَی سَحَابٍ قَدْ أَقْبَلَتْ فَفَرِحُوا فَقَالُوا: هذا عارِضٌ مُمْطِرُنا السَّاعَهًَْ یُمْطِرُ. فَقَالَ لَهُمْ هُودٌ (علیه السلام) بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُمْ بِهِ فِی قَوْلِهِ فَأْتِنا بِما تَعِدُنا إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ. رِیحٌ فِی‌ها عَذابٌ أَلِیمٌ تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّها فَلَفْظُهُ عَامٌّ وَ مَعْنَاهُ خَاصٌّ لِأَنَّهَا تَرَکَتْ أَشْیَاءَ کَثِیرَهًًْ لَمْ تُدَمِّرْهُ وَ إِنَّمَا دَمَّرَتْ مَا لَهُمْ کُلَّهُ فَکَانَ کَمَا قَالَ اللَّهُ: فَأَصْبَحُوا لا یُری إِلَّا مَساکِنُهُمْ وَ کُلُّ هَذِهِ الْأَخْبَارِ مِنْ هَلَاکِ الْأُمَمِ تَخْوِیفٌ وَ تَحْذِیرٌ لِأُمَّهًِْ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند سپس درباره‌ی قوم عاد می‌فرماید: قَالوا أَجِئْتَنَا لتَأْفِکَنَا یعنی آیا تو آمده‌ای تا با دروغ‌هایت ما را از آنچه پدرانمان می‌پرستیدند دور کنی؟ فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ یعنی اگر راست می‌گویی، عذابی که ما را به‌وسیله‌ی آن تهدید می‌کنی بر ما فرود بیاور. پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها حضرت هود (علیه السلام) بود. آن‌ها در سرزمین حاصلخیز و سرسبزی زندگی می‌کردند. خداوند هفت سال آن‌ها را از باران محروم کرد. در نتیجه دچار قحطی شدند. براساس سوره‌ی هود، آن حضرت خطاب به آن‌ها می‌فرمود: از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به‌سوی او بازگردید، تا [باران] آسمان را پی‌درپی بر شما بفرستد و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید! و گنهکارانه، روی [از حق] بر نتابید. (هود/52) آن‌ها ایمان نیاوردند و نافرمانی کردند. خداوند به هود (علیه السلام) وحی کرد که در زمان مشخصی عذاب بر آن‌ها فرود خواهد آمد. تندبادی است [وحشتناک] که عذاب دردناکی در آن است! . (احقاف/24) زمانی‌که آن وقت مشخص فرا رسید، به آسمان نگاه کردند. دیدند که ابری در آن ظاهر شده است. خوشحال شدند و گفتند: هَذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا؛ یعنی به‌زودی باران خواهد بارید. هود (علیه السلام) به آن‌ها فرمود: «بَل هُو مَا اسْتَعْجَلتُم بِهِ. در آیه: رِیحٌ فِیهَا عَذَابٌ أَلیمٌ * تُدَمِّرُ کُل شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا؛ لفظ عام و معنا خاص است. زیرا این باد بسیاری از اشیاء را نابود نکرد. بلکه فقط خانه‌ها و اموال آن‌ها را کاملا تخریب کرد. آن‌ها به وضعیتی درآمدند که خداوند درباره‌ی آن‌ها فرموده است: «فَأَصْبَحُوا لا یُرَی إِلا مَسَاکِنُهُمْ؛ همه‌ی این پیام‌ها مبنی بر هلاک‌شدن امّت‌های پیشین، با هدف بیم و هشداردادن به امّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص280

بحارالأنوار، ج11، ص353/ نورالثقلین/ البرهان

آیه قالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللهِ وَ أُبَلِّغُکُمْ ما أُرْسِلْتُ بِهِ وَ لکِنِّی أَراکُمْ قَوْماً تَجْهَلُونَ [23]

گفت: «علم [آن] تنها نزد خداست [و او مى‌داند چه زمانى شما را مجازات كند]؛ من آنچه را به آن فرستاده شده‌ام به شما ابلاغ می‌کنم، [وظيفه‌ی من همين است]. ولی شما را گروهی می‌بینیم که پیوسته در نادانی هستید».

آیه فَلَمَّا رَأَوْهُ عارِضاً مُسْتَقْبِلَ أَوْدِیَتِهِمْ قالُوا هذا عارِضٌ مُمْطِرُنا بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُمْ بِهِ ریحٌ فیها عَذابٌ أَلیمٌ [24]

هنگامی‌که آن [عذاب] را به‌صورت ابر گسترده‌ای دیدند که به‌سوی درّه‌ها و آبگیرهای آنان در حرکت است [خوشحال شدند] گفتند: «این ابری است که بر ما می‌بارد»! [به آن‌ها گفته شد]: این همان چیزی است که برای آمدنش شتاب می‌کردید، تند بادی است [وحشتناك] که عذاب دردناکی در آن است!

1

(احقاف/ 24)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الرِّیَاحِ الْأَرْبَعِ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورِ وَ قُلْتُ إِنَّ النَّاسَ یَذْکُرُونَ أَنَّ الشَّمَالَ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ الْجَنُوبَ مِنَ النَّارِ فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جُنُوداً مِنْ رِیَاحٍ یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ عَصَاهُ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُعَذِّبَ قَوْماً بِنَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ أَوْحَی إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِذَلِکَ النَّوْعِ مِنَ الرِّیحِ الَّتِی یُرِیدُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا قَالَ فَیَأْمُرُهَا الْمَلَکُ فَیَهِیجُ کَمَا یَهِیجُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ قَالَ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهُنَّ اسْمٌ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ تَعَالَی کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ* إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ قَالَ الرِّیحَ الْعَقِیمَ وَ قَالَ رِیحٌ فِی‌ها عَذابٌ أَلِیمٌ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی چهار باد: شمال، جنوب، صبا و دبور پرسیدم و گفتم: مردم می‌گویند: «شمال از بهشت است و جنوب از دوزخ». فرمود: «برای خدا لشکرهایی از باد است که هرکسی را از گنهکاران بخواهد، عذاب می‌دهد. هر بادی فرشته دارد که بدان گماشته است، وقتی خدای عزّوجلّ بخواهد مردمی را به نوعی عذاب کند به فرشته گماشته بدان نوع باد که می‌خواهد ابزار عذاب باشد، وحی می‌کند تا آن را مانند شیری خشمگین، برانگیزد. فرمود: هرکدام را نامی است، مگر سخن خدای عزّوجلّ را نشنیده‌ای که می‌فرماید: قوم عاد [نیز پیامبر خود را] تکذیب کردند پس [ببینید] عذاب و انذارهای من چگونه بود! ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم. (قمر/19-18)، و فرمود: و بادی نازاد. (ذاریات/41)، و فرمود: ریحٌ فی‌ها عَذابٌ أَلیمٌ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص282

الکافی، ج8، ص91/ بحارالأنوار، ج57، ص12

2

(احقاف/ 24)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ جُنُوداً مِنَ الرِّیَاحِ یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ عَصَاهُ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَ قَوْماً بِنَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ أَوْحَی إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِذَلِکَ النَّوْعِ مِنَ الرِّیحِ الَّتِی یُرِیدُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا قَالَ فَیَأْمُرُ بِهَا الْمَلَکُ فَتَهِیجُ کَمَا یَهِیجُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ قَالَ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهُنَّ اسْمٌ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ تَعَالَی کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ* إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ قَالَ تَعَالَی الرِّیحَ

الْعَقِیمَ وَ قَالَ رِیحٌ فِی‌ها عَذابٌ أَلِیمٌ وَ قَالَ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ وَ مَا ذَکَرَ مِنَ الرِّیَاحِ الَّتِی یُعَذِّبُ اللَّهُ بِهَا مَنْ عَصَاهُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: به‌درستی‌که خداوند صاحب لشکری از بادهاست که هرکس که او را عصیان کند، به‌وسیله‌ی آن عذاب می‌کند و هر بادی ملکی دارد که موکّل بر آن است، پس زمانی‌که اراده می‌کند که قومی را با نوعی از عذاب مجازات نماید، به ملک موکّل نوعی از بادهایی که اراده کرده را وحی می‌کند و آن ملک به خشم و هیجان دچار می‌شود، همان‌طور که شیری عصبانی تحریک می‌شود و هریک از این بادها نام مخصوصی دارد، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده‌ای که فرمود: قوم عاد [نیز پیامبر خود را] تکذیب کردند پس [ببینید] عذاب و انذارهای من چگونه بود! ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم. (قمر/19-18). یا در جای دیگر از ریح عقیم نام برده و آن را دارای عذاب الیم می‌نامد و فرمود: و بادی نازاد. (ذاریات/41) و فرمود: ریحٌ فی‌ها عَذابٌ أَلیمٌ. و می‌فرماید: به آن برخورد کند و شعله‌ور گردد و بسوزد؟! [همین‌طور است حال کسانی که انفاق‌های خود را، با ریا و منّت و آزار، باطل می‌کنند]. (بقره/266) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص282

بحارالأنوار، ج11، ص354/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص85

آیه تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْ‌ءٍ بِأَمْرِ رَبِّها فَأَصْبَحُوا لا یُری إِلاَّ مَساکِنُهُمْ کَذلِکَ نَجْزِی الْقَوْمَ الْمُجْرِمینَ [25]

همه چیز را به فرمان پروردگارش درهم می‌کوبد و نابود می‌کند. [آرى] آن‌ها صبح کردند درحالی‌که چیزی جز خانه‌هایشان به چشم نمی‌خورد؛ ما این‌گونه گروه مجرمان را کیفر می‌دهیم.

1

(احقاف/ 25)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیاً (علیه السلام) ) عَنِ الْخَاصِّ وَ الْعَامِّ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ إِنَّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی آیَاتٍ لَفْظُهَا الْخُصُوصُ وَ الْعُمُومُ وَ مِنْهُ آیَاتٌ لَفْظُهَا لَفْظُ الْخَاصِّ وَ مَعْنَاهُ عَامُّ وَ مِنْ ذَلِکَ لَفْظٌ عَامٌّ یُرِیدُ بِهِ اللَّهُ تَعَالَی الْعُمُومَ وَ کَذَلِکَ الْخَاصُّ أَیْضاً فَأَمَّا مَا ظَاهِرُهُ الْعُمُومُ وَ مَعْنَاهُ الْخُصُوصُ. . مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّها یَعْنِی الرِّیحَ وَ قَدْ تَرَکَتْ أَشْیَاءَ کَثِیرَهًًْ لَمْ تُدَمِّرْهَا.

امام علی (علیه السلام) - از علی (علیه السلام) درباره عامّ و خاصّ قرآن سؤال کردند که فرمود: «در قرآن برخی آیات خاصّ و عامّ است. گروهی از آن‌ها لفظشان خاصّ است امّا معنایشان عامّ. از جمله آن‌ها آیاتی است که لفظ آن عامّ است و خداوند از آن عموم را اراده کرده است و خاصّ نیز این چنین است… مثل این قول او تعالی: تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّها؛ یعنی باد [همه چیز را درهم می‌کوبد] درحالی‌که چیزهای زیادی را رها کرد و درهم نکوبید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص284

بحارالأنوار، ج90، ص23

آیه وَ لَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فیما إِنْ مَکَّنَّاکُمْ فیهِ وَ جَعَلْنا لَهُمْ سَمْعاً وَ أَبْصاراً وَ أَفْئِدَةً فَما أَغْنی عَنْهُمْ سَمْعُهُمْ وَ لا أَبْصارُهُمْ وَ لا أَفْئِدَتُهُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ إِذْ کانُوا یَجْحَدُونَ بِآیاتِ اللهِ وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ [26]

و ما به آن‌ها (قوم عاد) قدرتی دادیم که به شما ندادیم، و برای آنان گوش و چشم و عقل قرار دادیم؛ [امّا به هنگام نزول عذاب] نه گوش‌ها و چشم‌ها و نه عقل‌هایشان برای آنان هیچ سودی نداشت، چرا که آیات خدا را انکار می‌کردند؛ و سرانجام آنچه را استهزا می‌کردند بر آن‌ها وارد شد.

1

(احقاف/ 26)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فِیمَا إِنْ مَکَّنَّاکُمْ فِیهِ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ سَمْعاً وَ أَبْصاراً وَ أَفْئِدَةً أَیْ قَدْ أَعْطَیْنَاهُمْ فَکَفَرُوا فَنَزَلَ بِهِمُ الْعَذَابُ فَاحْذَرُوا أَنْ لَا یَنْزِلَ بِکُمْ مَا نَزَلَ بِهِمْ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فیما إِنْ مَکَّنَّاکُمْ فیهِ وَ جَعَلْنا لَهُمْ سَمْعاً وَ أَبْصاراً وَ أَفْئِدَةً و یعنی به‌راستی به آنان عطا کردیم پس کفر ورزیدند و عذاب بر آنان نازل شد، بترسید که آنچه بر آنان نازل شد، بر شما نیز نازل می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص284

نورالثقلین

2

(احقاف/ 26)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَیْ فِی الَّذِی مَا مَکَّنَّاکُمْ فِیهِ وَ الْمَعْنَی فِی الشَّیْءِ الَّذِی لَمْ نُمَکِّنْکُمْ فِیهِ مِنْ قُوَّهًِْ الْأَبْدَانِ وَ بَسْطَهًِْ الْأَجْسَامِ وَ طُولِ الْعُمُرِ وَ کَثْرَهًِْ الْمَالِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فیما إِنْ مَکَّنَّاکُمْ؛ یعنی در چیزی از قدرت بدن‌ها و تنومندی جسم‌ها و طول عمر و فراوانی اموال که در آن¬هاست و به شما چنین امکاناتی نداده‌ایم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص284

بحرالعرفان، ج14، ص234

آیه وَ لَقَدْ أَهْلَکْنا ما حَوْلَکُمْ مِنَ الْقُری وَ صَرَّفْنَا الْآیاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [27]

ما آبادی‌هایی را که پیرامون شما بودند نابود ساختیم، و [پيش از آن] آیات خود را به صورت‌های گوناگون [براى مردم آن‌ها] بیان کردیم شاید بازگردند.

آیه فَلَوْ لا نَصَرَهُمُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ قُرْباناً آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ وَ ذلِکَ إِفْکُهُمْ وَ ما کانُوا یَفْتَرُونَ [28]

پس چرا معبودانی را که غیر از خدا برگزیدند به گمان اینکه به خدا نزدیکشان سازد آن‌ها را یاری نکردند؟! بلکه از نظرشان گم شدند! این بود نتیجه دروغ آن‌ها و آنچه افترا می‌بستند.

آیه وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرینَ [29]

[به ياد آور] هنگامی‌که گروهی از جنّ را به‌سوی تو متوجّه ساختیم که قرآن را بشنوند؛ وقتی حضور یافتند به یکدیگر گفتند: «خاموش باشید [و گوش فرا دهيد].» و هنگامی‌که پایان گرفت، به‌سوی قوم خود باز گشتند و آن‌ها را انذار می‌کردند.

سبب نزول

1

(احقاف/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی تَفْسِیرِ عَلِیِّ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه)، کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَهًِْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَرَجَ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی سُوقِ عُکَاظٍ وَ مَعَهُ زَیْدُ‌بْنُ‌حَارِثَهًَْ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْإِسْلَامِ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ وَ لَمْ یَجِدْ مَنْ یَقْبَلُهُ ثُمَ رَجَعَ إِلَی مَکَّهًَْ فَلَمَّا بَلَغَ مَوْضِعاً یُقَالُ لَهُ وَادِی مَجَنَّهًَْ تَهَجَّدَ بِالْقُرْآنِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَمَرَّ بِهِ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَلَمَّا سَمِعُوا قِرَاءَهًَْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اسْتَمَعُوا لَهُ فَلَمَّا سَمِعُوا قِرَاءَتَهُ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: أَنْصِتُوا یَعْنِی اسْکُتُوا فَلَمَّا قُضِیَ أَیْ فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْقِرَاءَهًِْ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ* قالُوا یا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا کِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ* یا قَوْمَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللهِ وَ آمِنُوا بِهِ إِلَی قَوْلِهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَجَاءُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَسْلَمُوا وَ آمَنُوا وَ عَلَّمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِ السُّورَهًَْ کُلَّهَا فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ وَ وَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْهِمْ مِنْهُمْ وَ کَانُوا یَعُودُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی کُلِّ وَقْتٍ فَأَمَرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنْ یُعَلِّمَهُمْ وَ یُفَقِّهَهُمْ فَمِنْهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ کَافِرُونَ وَ نَاصِبُونَ وَ یَهُودُ وَ نَصَارَی وَ مَجُوسٌ وَ هُمْ وُلْدُ الْجَان.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در تفسیر علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) آمده است: سبب نزول این آیات این است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به همراه زیدبن‌حارثه از مکّه به بازار عکاظ رفت تا مردم را به اسلام دعوت کند. امّا هیچ‌کس به او پاسخ مثبت نداد. آن حضرت به‌سوی مکّه بازگشت. زمانی‌که به مکانی به نام وادی مجنّه رسید، شب هنگام شروع به خواندن قرآن کرد. دراین هنگام گروهی از جنّیان از آنجا عبور می‌کردند. زمانی‌که صدای قرآن خواندن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را شنیدند، گروهی از آن‌ها به گروهی دیگر می‌گفتند: أَنصِتُوا یعنی سکوت کنید. فَلمَّا قُضِیَ ولوا إِلی قَومِهِم مُّنذِرِینَ * قَالوا یَا قَومَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کِتَابًا أُنزِل مِن بَعْدِ مُوسَی مُصَدِّقًا لمَا بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلی الحَقِّ وإِلی طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ * یَا قَومَنَا أَجِیبُوا دَاعِیَ اللهِ وآمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ ویُجِرْکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلیمٍ * ومَن لا یُجِبْ دَاعِیَ اللهِ فَلیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی الأَرْضِ ولیْسَ لهُ مِن دُونِهِ أَولیَاء أُولئِکَ فِی ضَلال مُّبِینٍ؛ آن‌ها به محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و ایمان آوردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز شریعت اسلام را به آن‌ها آموخت. پس از آن، خداوند سوره‌ی جن را به‌طور کامل بر رسول خدا نازل کرد. خداوند در آن سوره، سخنان آن‌ها، قبول ولایت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) توسط آن‌ها و آمدن پیاپی ایشان نزد آن حضرت را ذکر فرموده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز به امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستور داد تا به آن‌ها احکام اسلام را یاد دهد. گروهی از آن‌ها مؤمن، گروهی کافر و برخی ناصبی هستند. همچنین در میان آن‌ها یهودی، مسیحی و مجوسی نیز یافت می‌شود. همه‌ی آن‌ها از نسل جانّ هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص286

بحارالأنوار، ج60، ص81/ البرهان/ نورالثقلین

[به یاد آور] هنگامی‌که گروهی از جنّ را به‌سوی تو متوجّه ساختیم که قرآن را بشنوند؛ وقتی حضور یافتند به یکدیگر گفتند: «خاموش باشید [و گوش فرا دهید]». و هنگامی‌که پایان گرفت، به‌سوی قوم خود باز گشتند و آن‌ها را انذار می‌کردند

1 -1

(احقاف/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) فِی أَجْوِبَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ مَسَائِلِ الْیَهُودِیِّ فِی فَضْلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ إِلَی أَنْ قَالَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا سُلَیْمَانُ سُخِّرَتْ لَهُ الشَّیَاطِینُ یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِنْ مَحَارِیبَ وَ تَمَاثِیلَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ هَذَا إِنَّ الشَّیَاطِینَ سُخِّرَتْ لِسُلَیْمَانَ وَ هِیَ مُقِیمَهًٌْ عَلَی کُفْرِهَا وَ لَقَدْ سُخِّرَتْ لِنُبُوَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) الشَّیَاطِینُ بِالْإِیمَانِ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ الْجِنُّ التِّسْعَهًُْ مِنْ أَشْرَافِهِمْ مِنْ جِنِّ نَصِیبِینَ وَ الْیَمَنِ مِنْ بَنِی عَمْرِوبْنِ‌عَامِرٍ مِنَ الْأَحِجَّهًِْ مِنْهُمْ شَصَاهُ وَ مَصَاهُ وَ الْهَمْلَکَانُ وَ الْمَرْزُبَانُ وَ الْمَازُبَانُ وَ نَضَاهُ وَ هَاصِبٌ وَ هَاضِبٌ وَ عَمْرٌو وَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ اسْمُهُ

فِیهِمْ وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ وَ هُمُ التِّسْعَهًُْ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ الْجِنُّ وَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِبَطْنِ النَّخْلِ فَاعْتَذَرُوا بِأَنَّهُمْ ظَنُّوا کَمَا ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ أَحَداً وَ لَقَدْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ أَحَدٌ وَ سَبْعُونَ أَلْفاً فَبَایَعُوهُ عَلَی الصَّوْمِ وَ الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ نُصْحِ الْمُسْلِمِینَ وَ اعْتَذَرُوا بِأَنَّهُمْ قَالُوا عَلَی اللَّهِ شَطَطاً وَ هَذَا أَفْضَلُ مِمَّا أُعْطِیَ سُلَیْمَانُ سُبْحَانَ مَنْ سَخَّرَهَا لِنُبُوَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ أَنْ کَانَتْ تَتَمَرَّدُ وَ تَزْعُمُ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً فَلَقَدْ شَمِلَ مَبْعَثُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مَا لَا تُحْصَی.

امام علی (علیه السلام) - امام کاظم (علیه السلام) از پدرانش روایت فرمود: در پاسخ‌هایی که امیرالمؤمنین (علیه السلام) به یهودی درباره‌ی فضیلت محمّد (صلی الله علیه و آله) بر همه‌ی پیغمبران داده [گفته شد:]… یهودی گفت: «این سلیمان (علیه السلام) است که شیاطین مسخّر او بودند و برایش هرچه می‌خواست از محاریب و مجسمه‌ها می‌ساختند». علی (علیه السلام) فرمود: «البتّه چنین بود ولی به محمّد (صلی الله علیه و آله) بهتر از آن داده شده شیاطین کافر بودند و مسخّر سلیمان (علیه السلام) شدند ولی شیاطین مسخر محمّد (صلی الله علیه و آله) شدند و مسلمانی پیشه کردند به طوری‌که نه جن از اشراف آنان نزد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آمدند، از جن نصیبین و یمن از بنی عمرو بن عامر، از أحجه از جمله: شصاه، مصاه، هملکان، مرزبان، ما زمان، نضاه، هاصب، هاضب و عمرو اینان آن‌هایی هستند که خدای تبارک و تعالی درباره‌ی آن‌ها فرموده است: وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ همان نه تن بودند که قرآن را شنیدند، جنیان در بطن نخله به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) رو آوردند. و عذر خواستند که آن‌ها پنداشتند همان‌طورکه شما پنداشتید از اینکه خدا کسی را مبعوث نکند، و هفتادویک هزار نفر آن‌ها آمدند و با او بیعت کردند که نماز و روزه و زکات و حج و جهاد و خیرخواهی مسلمانان را انجام دهند. و عذر خواستند که آن‌ها بر خدا ناروا گفتند و این بهتر است از آنچه خدا به سلیمان (علیه السلام) داد، منزّه است خدایی که آن‌ها را برای نبوّت محمّد (صلی الله علیه و آله) مسخر کرد پس از اینکه متمرّد بودند و پنداشتند خدا فرزند دارد، و بعثت او پری و آدمی بی‌شمار را شامل شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص286

مستدرک الوسایل، ج1، ص176/ بحارالأنوار، ج10، ص44/ الاحتجاج، ج1، ص222/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(احقاف/ 29)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ إِلَی قَوْلِهِ فَلَمَّا قُضِیَ أَیْ فَرَغَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ إِلَی قَوْلِهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَهَذَا کُلُّهُ حِکَایَهًٌْ عَنِ الْجِنِّ وَ کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَهًِْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَرَجَ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی سُوقِ عُکَاظٍ وَ مَعَهُ زَیْدُ‌بْنُ‌حَارِثَهًَْ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْإِسْلَامِ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ وَ لَمْ یَجِدْ مَنْ یَقْبَلُهُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَکَّهًَْ فَلَمَّا بَلَغَ مَوْضِعاً یُقَالُ لَهُ وَادِی مَجَنَّهًَْ تَهَجَّدَ بِالْقُرْآنِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَمَرَّ بِهِ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَلَمَّا سَمِعُوا قِرَاءَهًَْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اسْتَمَعُوا لَهُ فَلَمَّا سَمِعُوا قِرَاءَتَهُ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أَنْصِتُوا یَعْنِی اسْکُتُوا فَلَمَّا قُضِیَ أَیْ فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْقِرَاءَهًِْ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرِین.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - در کلام خدا: وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرینَ همه‌ی حکایت از پریان است. و سبب نزول این آیه آن بود که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) از مکّه به بازار عکاظ رفت و زیدبن‌حارثه با او بود و مردم را به اسلام می‌خواند، و کسی به او پاسخ نداد و کسی را نیافت که آن پذیرد. سپس به مکّه برگشت، و چون به جایی رسید به نام وادی مجنه در دل شب با قرآن نماز شب خواند و چند تن پری از کنار او گذر می‌کردند. و چون قرائت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را شنیدند گوش دادند؛ گوش گرفتند و به هم گفتند خاموش باشید و پایان یافت. و هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از قرائت فارغ شد، نزد قوم خود در حالی‌که بیم‌دهنده‌اند، برگشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص288

بحارالأنوار، ج18، ص89/ القمی، ج2، ص298/ بحارالأنوار، ج60، ص122؛ «بتفاوت»

1 -3

(احقاف/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن ابْنِ‌جُبَیْرٍ تَوَجَّهَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) تِلْقَاءَ مَکَّهًَْ وَ قَامَ بِنَخْلَهًٍْ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ یُصَلِّی فَمَرَّ بِهِ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِ فَوَجَدُوهُ یُصَلِّی صَلَاهًَْ الْغَدَاهًِْ وَ یَتْلُو الْقُرْآنَ فَاسْتَمَعُوا إِلَیْهِ وَ قَالَ آخَرُونَ أُمِرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُنْذِرَ الْجِنَّ فَصَرَفَ اللَّهُ إِلَیْهِ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ مِنْ نَیْنَوَی قَوْلُهُ وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِ وَ کَانَ بَاتَ فِی وَادِی الْجِنِّ وَ هُوَ عَلَی مِیلٍ مِنْ الْمَدِینَهًِْ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَقْرَأَ عَلَی الْجِنِّ اللَّیْلَهًَْ فَأَیُّکُمْ یَتْبَعُنِی فَاتَّبَعَهُ ابْنُ‌مَسْعُودٍ فَلَمَّا دَخَلَ شِعْبَ الْحَجُونِ مِنْ مَکَّهًَْ خَطَّ لِی خَطّاً ثُمَّ أَمَرَنِی أَنْ أَجْلِسَ فِیهِ وَ قَالَ: لَا تَخْرُجْ مِنْهُ حَتَّی أَعُودَ إِلَیْکَ. ثُمَّ انْطَلَقَ حَتَّی قَامَ فَافْتَتَحَ الْقُرْآنَ فَغَشِیَتْهُ أَسْوِدَهًٌْ کَثِیرَهًٌْ حَتَّی حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ حَتَّی لَمْ أَسْمَعْ صَوْتَهُ ثُمَّ انْطَلَقُوا ثُمَّ طَفِقُوا یَتَقَطَّعُونَ مِثْلَ قِطَعِ السَّحَابِ وَ فَرَغَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَعَ الْفَجْرِ فَقَالَ لِی: هَلْ رَأَیْتَ شَیْئاً؟ فَوَصَفْتُهُمْ. فَقَالَ: أُولَئِکَ جِنُّ نَصِیبِین.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن جبیر گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به سوی مکه رهسپار شد و در دلِ شب در کنار نخلی ایستاد و نماز گزارد. گروهی از جنّیان بر آن حضرت گذر کردند و دیدند که او نماز صبح به پا می¬دارد و قرآن تلاوت می¬کند. پس به آن حضرت گوش فرا دادند. دیگران گفته¬اند: به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امر شده که جنیان را انذار دهد. پس خداوند گروهی از جنیان نینوا را به سوی او فرستاد. و درباره‌ی این فرموده خداوند: وإِذْ صَرَفْنَا إِلیْکَ نَفَرًا مِّنَ الجِنِّ؛ و ایشان در وادی جنّ که در یک مایلی مدینه بود شب را سپری کرد و فرمود: «من امر شده¬ام که امشب برای جنّیان قرآن قرائت کنم، کدام یک از شما به دنبال من می¬آید. ابن مسعود او را دنبال نمود. [گوید:] هنگامی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) وارد درّه‌ی کوه حجون در مکّه شد، خطّی برای من کشید [محدوده‌ای را مشخّص کرد] آنگاه به من دستور داد که در آن [خط] بنشینم و فرمود: «از آن خارج مشو تا اینکه به‌سویت باز گردم». سپس روانه شد تا اینکه ایستاد و قرآن را گشود. موجودات سیاه رنگ بسیاری او را پوشاندند [دور او را گرفتند] تا اینکه میان من و او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) حائل شدند تا جایی‌که دیگر صدای او را نشنیدم. سپس روانه شدند آنگاه مثل تکه‌های ابر، شروع کردند به قطعه‌قطعه‌شدن و [پراکنده شدند]. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) با طلوع فجر، از کارش فارغ شد [کارش را تمام کرد]. به من فرمود: «آیا چیزی دیدی»؟ من آن‌ها را توصیف کردم [آنچه دیده بودم گفتم]. فرمود: «این‌ها جن‌های نصیبین هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص288

المناقب، ج1، ص47/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

1 -4

(احقاف/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌عُمَرَ الْأَسْلَمِیُّ قَالَ نَفَرْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی لَیْلَهًٍْ ظَلْمَاءَ فَأَضَاءَتْ أَصَابِعُهُ لَنَا فَانْکَشَفَتِ الظُّلْمَهًُْ وَ هَذَا أَعْجَبُ مِمَّا کَانَ لِمُوسَی (علیه السلام) وَ أَمَّا الْیَدُ الْبَیْضَاءُ لِمُوسَی (علیه السلام) فَقَدْ أَعْطَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ وَ هُوَ أَنَّ نُوراً کَانَ یُضِیءُ لَهُ أَبَداً عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ یَسَارِهِ حَیْثُمَا جَلَسَ وَ قَامَ یَرَاهُ النَّاسُ وَ قَدْ بَقِیَ ذَلِکَ النُّورُ إِلَی قِیَامِ السَّاعَهًِْ یَسْطَعُ مِنْ قَبْرِه… إِنْ کَانَ لِسُلَیْمَانَ (علیه السلام) غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ فَکَذَلِکَ کَانَتْ لِأَوْصِیَاءِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ سُخِّرَتْ لَهُ الْجِنُّ وَ آمَنَتْ بِهِ مُنْقَادَهًًْ طَائِعَهًًْ فِی قَوْلِهِ وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ وَ قَبَضَ (صلی الله علیه و آله) عَلَی حَلْقِ جِنِّیٍّ فَخَنَقَهُ وَ مُحَارَبَهًُْ وَصِیِّهِ مِنَ الْجِنِّ وَ قَتْلُهُ إِیَّاهُمْ مَعْرُوفَهًٌْ وَ کَذَلِکَ إِتْیَانُهُمْ إِلَیْهِ وَ إِلَی أَوْلَادِهِ الْمَعْصُومِینَ (علیهم السلام) لِأَخْذِ الْعِلْمِ مِنْهُمْ مَشْهُورٌ وَ إِنَّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) سَخَّرَهُمْ لِلْأَبْنِیَهًِْ وَ الصَّنَائِعِ وَ اسْتِنْبَاطِ الْقَنَی مَا عَجَزَ عَنْهُ جَمِیعُ النَّاسِ وَ مُحَمَّدٌ لَمْ یَحْتَجْ إِلَی هَذِهِ الْأَشْیَاءِ فَلَوْ أَرَادَ مِنْهُمْ ذَلِکَ لَفَعَلُوا عَلَی أَنَّ مُؤْمِنِی الْجِنِّ یَخْدِمُونَ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) وَ أَنَّهُمْ (علیه السلام) کَانُوا یَبْعَثُونَهُمْ فِی أَمْرٍ یُرِیدُونَهُ عَلَی الْعَجَلَهًِْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ الْمَلَائِکَهًَْ الْمُقَرَّبِینَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ الطَّاهِرِینَ (علیه السلام) فَقَدْ کَانُوا یَنْصُرُونَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ یُقَاتِلُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ کِفَاحاً وَ یَمْنَعُونَ مِنْهُ وَ یَدْفَعُونَ وَ کَذَلِکَ کَانُوا مَعَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ یَکُونُونَ مَعَ بَقِیَّهًِْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَلَی مَا رُوِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حمزهًْ‌بن‌عمر اسلمی گوید: ما در شبی ظلمانی، با پیامبر (صلی الله علیه و آله) کوچ می‌کردیم، انگشتان حضرت برای ما روشن و نورانی شد و تاریکی را از بین برد و این عجیب‌تر و شگفت‌انگیزتر از آنچه موسی (علیه السلام) انجام می‌داد، بود. و امّا دست سفید و نورانی که برای موسی (علیه السلام) بود، برای پیامبر ما بهتر و برتر از آن عطا شده بود و آن اینکه همیشه نوری از طرف راست و چپش می‌درخشید به‌طوری که هرجا که حضرت می‌نشست یا می‌ایستاد، مردم آن را می‌دیدند. و این نور تا روز قیامت از مرقد مطهرش می‌درخشد… و اگر برای سلیمان (علیه السلام) باد مسخّر بود که صبح مسافت یک ماه راه را می‌رفت و عصر هم همین مسافت را طی می‌کرد، برای جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز چنین بود و خداوند برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) و جانشینانش، جن را تسخیر کرد به‌طوری‌که ایمان آورده و مطیع شدند، آنجا که خداوند متعال می‌فرماید: إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ، که جنّی گلوی او را گرفت و او را خفه کرد. و حکایت جنگ جانشینش (حضرت علی (علیه السلام) ) با جنّیان و کشتن آنان معروف است و همچنین آمدن آنان نزد او و فرزندان معصومش برای فراگیری علم از آنان نیز مشهور است. و اگر سلیمان (علیه السلام) جنّیان را برای کار در ساختمان‌ها و قلعه‌ها و حفر قنات‌هایی که همه‌ی مردم از انجام آن عاجز بودند، تسخیر می‌کرد، پس پیامبر ما به این چیزها نیاز نداشت و اگر از آنان می‌خواست انجام می‌دادند برای اینکه مؤمنان از جنّیان در خدمت ائمه (علیهم السلام) بودند و هرگاه در هر کاری که فوری بود و می‌خواستند زود انجام شود آنان را می‌فرستادند و خدای سبحان فرشتگان مقرّب خود را در اختیار پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیتش قرار داده بود، آنان حضرت را یاری می‌کردند و در مقابل او رو در روی دشمن می‌جنگیدند و مانع از دسترسی دشمن به او می‌شدند و از او دفاع می‌کردند. و با حضرت علی (علیه السلام) نیز چنین بودند. و بنابر آنچه روایت شده است با بقیّه‌ی آل محمّد (صلی الله علیه و آله) نیز چنین می‌باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص290

بحارالأنوار، ج17، ص257

1 -5

(احقاف/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیه السلام) عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی الْقَضَاءِ فَقَالَ هُوَ عَشَرَهًُْ أَوْجَهٍ مُخْتَلِفَهًُْ الْمَعْنَی فَمِنْهُ قَضَاءُ فَرَاغٍ وَ قَضَاءُ عَهْدٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِعْلَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ فِعْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِیجَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ کِتَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِتْمَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ حُکْمٍ وَ فَصْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ خَلْقٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ نُزُولِ الْمَوْتِ أَمَّا تَفْسِیرُ قَضَاءِ الْفَرَاغِ مِنَ الشَّیْءِ فَهُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مَعْنَی فَلَمَّا قُضِیَ أَیْ فَلَمَّا فَرَغ.

امام علی (علیه السلام) - از علی (علیه السلام) درباره متشابهات لفظ «قضاء» در قرآن سؤال نمودند که فرمود: این لفظ بر ده وجه در قرآن آمده است که معانی متفاوتی دارند و شامل معانی فراغت، عهد، اعلام و آگاهی‌دادن، انجام کار، واجب‌کردن، مکتوب و حتمی‌کردن، اتمام، حکم، خلق و نزول مرگ می‌باشد. امّا قضاء در معنای فراغت از کار در این آیه است: وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِی وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ، معنای فلمّا قضی یعنی وقتی از آن کار فراغت یافتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص290

بحارالأنوار، ج90، ص16

1 -6

(احقاف/ 29)

الباقر (علیه السلام) - فِی أَمَالِی الصدوق عَنْ الباقر (علیه السلام) حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَذْکُرُ فِیهِ خُرُوجُ الحسنین (علی‌ها السلام) مِنْ عِنْدِ جَدِّهِمَا (صلی الله علیه و آله) وَ نَومُهُمَا فِی حَدِیقَهًِْ بَنِی النَّجَّارِ وَ طَلَبِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لَهُمَا حَتَّی لَقِیَهُمَا وَ فِیهِ: وَ قَدْ اکْتَنَفَتْهُمَا حَیَّهًٌْ لَهَا شَعَرَاتٌ کَآجَامِ الْقَصَبِ وَ جَنَاحَانِ جَنَاحٌ قَدْ غَطَّتْ بِهِ الْحَسَنَ وَ جَنَاحٌ قَدْ غَطَّتْ بِهِ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) فَلَمَّا أَنْ بَصُرَ بِهِمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) تَنَحْنَحَ فَانْسَابَتِ الْحَیَّهًُْ وَ هِیَ تَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ أُشْهِدُ مَلَائِکَتَکَ أَنَّ هَذَیْنِ شِبْلَا نَبِیِّکَ قَدْ حَفِظْتُهُمَا عَلَیْهِ وَ دَفَعْتُهُمَا إِلَیْهِ سَالِمَیْنِ صَحِیحَیْنِ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): أَیَّتُهَا الْحَیَّهًُْ فَمَنْ أَنْتِ؟ قَالَتْ: أَنَا رَسُولُ الْجِنِّ إِلَیْکَ. فَقَالَ: وَ أَیُّ الْجِنِّ؟ قَالَتْ: جِنُّ نَصِیبِینَ نَفَرٍ مِنْ بَنِی مُلَیْحٍ نَسِینَا آیَهًًْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَبَعَثُونِی إِلَیْکَ لِتُعَلِّمَنَا مَا نَسِینَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَلَمَّا بَلَغْتُ هَذَا الْمَوْضِعَ سَمِعْتُ مُنَادِیاً یُنَادِی أَیَّتُهَا الْحَیَّهًُْ إِنَّ هَذَیْنِ شِبْلَا نَبِیِّکِ فَاحْفَظِیهِمَا مِنَ الْعَاهَاتِ وَ الْآفَاتِ وَ مِنْ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ قَدْ حَفِظْتُهُمَا وَ سَلَّمْتُهُمَا إِلَیْکَ سَالِمَیْنِ صَحِیحَیْنِ وَ أَخَذَتِ الْحَیَّهًُْ الْآیَهًَْ وَ انْصَرَفَت.

امام باقر (علیه السلام) - در حدیثی طولانی از امام باقر (علیه السلام) که در آن خارج‌شدن حسنین (علی‌ها السلام) از نزد جدّشان (صلی الله علیه و آله) و خوابیدنشان در باغ بنی‌نجّار و جستجوکردن آن‌ها توسّط پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا اینکه آن‌ها را یافت، ذکر شده است، اینچنین آمده است: یک مار هم محافظ و مواظب (حسنین (علی‌ها السلام) ) بود. موهای بدن آن مار مثل شاخه‌های نی بودند و امام حسن (علیه السلام) را با یک بال و امام حسین (علیه السلام) را با بال دیگرش پوشانیده بود. هنگامی که چشم مبارک پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) به آن‌ها افتاد سرفه کرد. وقتی که مار صدای سرفه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را شنید، کناری رفت، به سخن در آمد و گفت: «پروردگارا! من تو و ملائکه تو را شاهد می‌گیرم که اینها دو شیر بچه پیغمبر تو هستند. من از آن‌ها نگهداری کردم و اکنون آن‌ها را صحیح و سالم به پیامبر تو می‌سپارم.» پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به آن مار فرمود: «از چه گروهی هستی؟» گفت که: «من فرستاده اجنّه‌ام که نزد تو آمده‌ام». فرمود: «کدام اجنّه؟» گفت: «از اجنّه نصیبین که گروهی از بنی ملیح هستند. ما یکی از آیات قرآن را فراموش کرده‌ایم و آن‌ها مرا فرستاده بودند که تو آن آیه را به ما یاد دهی. وقتی به اینجا رسیدم، شنیدم که منادی به من گفت: «ای مار! این دو کودک شیر بچّگان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) هستند. ایشان را از آفات و بلیّات و حوادث شب و روز محافظت کن»، من هم از آن‌ها محافظت کردم و اکنون آن‌ها را صحیح و سالم به تو می‌سپارم. » آنگاه آن مار آیه‌ای را که فراموش شده بود یاد گرفت و رفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص290

بحارالأنوار، ج60، ص65/ نورالثقلین

1 -7

(احقاف/ 29)

الکاظم (علیه السلام) - سُئِلَ الْعَالِمُ (علیه السلام) عَنْ مُؤْمِنِی الْجِنِّ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ؟ فَقَالَ: لَا وَ لَکِنْ لِلَّهِ حَظَائِرُ بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ یَکُونُ فِیهَا مُؤْمِنُو الْجِنِّ وَ فُسَّاقُ الشِّیعَهًِْ.

امام کاظم (علیه السلام) - از امام کاظم (علیه السلام) سؤال شد: «آیا جنّیان مؤمن وارد بهشت خواهند شد»؟ او پاسخ داد: «خیر! خداوند مکانی را در حدّ فاصل بهشت و دوزخ قرار داده است که جنّیان مؤمن و شیعیان فاسق در آنجا به سر خواهند برد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص292

بحارالأنوار، ج60، ص291/ نورالثقلین/ البرهان

1 -8

(احقاف/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی رَوضَهًِْ الوَاعِظِینَ لِلمُفِیدِ (رحمة الله علیه) بَعدَ أن ذَکَرَ الصَّادِقُ (علیه السلام) وَ نَقَلَ عَنهُ حَدِیثاً طَوِیلاً وَ قَالَ (علیه السلام): إِنَّ امْرَأَهًًْ کَانَتْ مِنَ الْجِنِّ یُقَالُ لَهَا عَفْرَاءُ تَأْتِی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَتَسْمَعُ مِنْ کَلَامِهِ فَتَأْتِی صَالِحِی الْجِنِّ فَیُسْلِمُونَ عَلَی یَدَیْهَا وَ إِنَّهَا فَقَدَهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلَ عَنْهَا جَبْرَئِیلَ فَقَالَ زَارَتْ أُخْتاً لَهَا تُحِبُّهَا فِی اللَّهِ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: زنی از جن بود که او را عفرا می‌گفتند؛ به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌آمد و کلام آن حضرت را استماع کرده می‌رفت و جنّیان صالح به دست او مسلمان می‌شدند، مدّتی نزد آن حضرت نیامد، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) او را از جبرئیل سؤال کرد گفت: «او خواهری دارد که برای رضای الهی به زیارت او رفته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص292

روضهًْ الواعظین، ج2، ص417/ نورالثقلین

1 -9

(احقاف/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (رحمة الله علیه) قَالَ: لَمَّا قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الرَّحْمَنَ عَلَی النَّاسِ سَکَتُوا فَلَمْ یَقُولُوا شَیْئاً. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): الْجِنُّ کَانُوا أَحْسَنَ جَوَاباً مِنْکُمْ لَمَّا قَرَأْتُ عَلَیْهِمْ: فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ قَالُوا: لَا وَ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبَّنَا نُکَذِّب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبدالله گوید: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سوره الرّحمن را بر مردم قرائت فرمود خاموش گشته و چیزی بر زبان نیاوردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جنّیان از شما بهتر پاسخ می¬گویند، هنگامی که آیه: پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید [شما ای گروه جنّ و انس]؟! . (الرّحمن/13) را بر آنان خواندم. گفتند: «نه، هرگز! ای پرودگار ما چیزی از نعمت¬های تو را تکذیب نمی¬کنیم» ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص292

بحارالأنوار، ج18، ص78/ نورالثقلین

آیه قالُوا یا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا کِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَریقٍ مُسْتَقیمٍ [30]

گفتند: «ای قوم ما! به یقین ما کتابی را شنیدیم که بعد از موسی نازل شده، هماهنگ با نشانه‌های کتاب‌های پیش از آن، که به‌سوی حق و راه راست هدایت می‌کند.

1

(احقاف/ 30)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أنَّ الْجِنَّ مَا سَمِعَتْ أَمْرَ عِیسَی (علیه السلام) فَلِذَا قَالُوا مِنْ بَعْدِ مُوسی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت است که جنّیان داستان عیسی (علیه السلام) را نشنیده بودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص292

بحارالأنوار، ج60، ص57

2

(احقاف/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال: … لَنْ یَخْرُجَ الْقَائِمُ (علیه السلام) وَ لَا تَرَوْنَ مَا تُحِبُّونَ حَتَّی یَخْتَلِفَ بَنُو فُلَانٍ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ طَمَعَ النَّاسُ فِیهِمْ وَ اخْتَلَفَتِ الْکَلِمَهًُْ وَ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ وَ قَالَ لَا بُدَّ لِبَنِی فُلَانٍ أَنْ یَمْلِکُوا فَإِذَا مَلَکُوا ثُمَّ اخْتَلَفُوا تَفَرَّقَ کُلُّهُمْ وَ تَشَتَّتَ أَمْرُهُمْ حَتَّی یَخْرُجَ عَلَیْهِمُ الْخُرَاسَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ یَسْتَبِقَانِ إِلَی الْکُوفَهًِْ کَفَرَسَیْ رِهَانٍ هَذَا مِنْ هُنَا وَ هَذَا مِنْ هُنَا حَتَّی یَکُونَ هَلَاکُ بَنِی فُلَانٍ عَلَی أَیْدِیهِمَا أَمَا إِنَّهُمَا لَا یُبْقُونَ مِنْهُمْ أَحَداً ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ الْیَمَانِیِّ وَ الْخُرَاسَانِیِّ فِی سَنَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ وَ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ نِظَامٍ کَنِظَامِ الْخَرَزِ یَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَیَکُونُ الْبَأْسُ مِنْ کُلِّ وَجْهٍ وَیْلٌ لِمَنْ نَاوَاهُمْ وَ لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ أَهْدَی مِنْ رَایَهًِْ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَهًُْ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ فَإِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ حَرَّمَ بَیْعَ السِّلَاحِ عَلَی النَّاسِ وَ کُلِّ مُسْلِمٍ وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَهًُْ هُدًی وَ لَا یَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ یَلْتَوِیَ عَلَیْهِ فَمَنْ فَعَلَ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خروج نمی‌کند و آنچه را می‌خواهید نمی‌بینید مگر هنگامی‌که اولاد فلان با هم اختلاف پیدا کنند وقتی چنین شد، مردم نیز چشم به دولت آن‌ها می‌دوزند و از هرطرف گفتگو در می‌گیرد، و سفیانی خروج می‌کند. و هم فرمود: بنی‌فلان حتّما سلطنت می‌کنند وقتی سلطنت نمودند و کارشان به اختلاف کشید، پراکنده می‌شوند و دولتشان از کف می‌رود، تا آنگاه که خراسانی و سفیانی یکی از مشرق و دیگری از مغرب مانند اسبانی که مسابقه می‌دهند یکی از این طرف و دیگری از آن طرف سعی می‌کنند زودتر وارد کوفه شوند! و نابودی بنی‌فلان بدست آن‌ها خواهد بود. و یک‌نفر از آن‌ها باقی نمی‌ماند. سپس فرمود: آمدن سفیانی و یمنی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز می‌باشد مانند گردن‌بندی که دانه‌های آن منظّم و یکی از پی دیگری است. در آن وقت منتظران از هرجهت مأیوس می‌گردند. بیچاره کسانی که با آن‌ها مخالفت کنند، در میان آن‌ها پرچم حقّی جز پرچم یمنی نیست. جمعیّت او در طریق حق گام برمی‌دارند زیرا او مردم را به پیروی از صاحب شما دعوت می‌کند. وقتی یمنی قیام کرد، فروش اسلحه بر هر مسلمانی حرام است وقتی او خروج کرد به‌طرف وی بروید. زیرا لشکر او لشکر بر حق است، و نمی‌باید که مسلمانی از وی سرپیچی کند. هرکس از دعوت وی سرپیچی کند، از اهل دوزخ به شمار می‌رود. چراکه او مردم را به حق و راه راست دعوت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص294

بحارالأنوار، ج52، ص230/ بحارالأنوار، ج60، ص81؛ «بتفاوت»

آیه یا قَوْمَنا أَجیبُوا داعِیَ اللهِ وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ [31]

ای قوم ما! دعوت‌کننده‌ی الهی را اجابت کنید و به خدا ایمان آورید تا گناهانتان را بیامرزد و شما را از عذابی دردناک پناه دهد.

1

(احقاف/ 31)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یا قَوْمَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللهِ وَ آمِنُوا بِهِ إِلَی قَوْلِهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَجَاءُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَسْلَمُوا وَ آمَنُوا وَ عَلَّمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یا قَوْمَنا أَجیبُوا داعِیَ اللهِ وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ وَ مَنْ لا یُجِبْ داعِیَ اللهِ فَلَیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَیْسَ لَهُ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءُ أُولئِکَ فی ضَلالٍ مُبینٍ، پس نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و مسلمان شدند و [به دین اسلام] گرویدند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آداب اسلام را به آن‌ها آموخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص294

بحارالأنوار، ج18، ص89/ بحارالأنوار، ج60، ص81/ القمی، ج2، ص298

2

(احقاف/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَی رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ حَاجَهًٌْ فَیَطْلُبُهَا فِی ثَلَاثِ سَاعَاتٍ سَاعَهًٍْ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ وَ سَاعَهًٍْ تَزُولُ الشَّمْسُ حِینَ تَهُبُّ الرِّیَاحُ وَ تُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَنْزِلُ الرَّحْمَهًُْ وَ یَصُوتُ الطَّیْرُ وَ سَاعَهًٍْ فِی آخِرِ اللَّیْلِ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَإِنَّ مَلَکَیْنِ یُنَادِیَانِ هَلْ مِنْ تَائِبٍ یُتَابُ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ سَائِلٍ یُعْطَی هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَیُغْفَرَ لَهُ هَلْ مِنْ طَالِبِ حَاجَهًٍْ فَتُقْضَی لَهُ فَ أَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ.

امام علی (علیه السلام) - هرکس حاجتی از خدا می‌خواهد آن حاجت را در سه موقع از خدا بخواهد؛ ساعتی است در روز جمعه و ساعتی که خورشید از دایره‌ی نصف النهار پایین می‌رود [هنگام ظهر]، موقعی که باد می‌وزد درهای آسمان باز می‌شود و رحمت نازل می‌گردد و پرندگان به صدا در می‌آیند و ساعتی در آخر شب هنگام طلوع فجر دو فرشته فریاد می‌زنند: «آیا توبه‌کننده‌ای هست که توبه کند و توبه‌اش پذیرفته شود؟ آیا درخواست‌کننده‌ای هست که به او عنایت شود؟ آیا استغفارکننده‌ای هست که مورد مغفرت قرار گیرد؟ آیا حاجتمندی هست که حاجتش روا شود»؟ نداکننده‌ی خدا را جواب دهید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص294

بحارالأنوار، ج10، ص94

آیه وَ مَنْ لا یُجِبْ داعِیَ اللهِ فَلَیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَیْسَ لَهُ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءُ أُولئِکَ فی ضَلالٍ مُبینٍ [32]

و هرکس دعوت‌کننده‌ی الهی را اجابت نکند، هرگز نمی‌تواند از عذاب الهی در زمین فرار کند، و غیر از او یار و یاوری برایش نیست؛ چنین کسانی در گمراهی آشکارند.

آیه أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللهَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقادِرٍ عَلی أَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتی بَلی إِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ [33]

آیا آن‌ها نمی‌دانند خداوندی که آسمان‌ها و زمین را آفریده و از آفرینش آن‌ها ناتوان نشده است، می‌تواند مردگان را زنده کند؟! آری [مى‌تواند] زیرا او بر هر چیز تواناست.

1

(احقاف/ 33)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ احْتَجَّ اللَّهُ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ فَقَالَ أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللهَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقادِرٍ عَلَی أَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتَی بَلَی إِنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند سپس به استدلال علیه مادّی‌گرایان می‌پردازد و می‌فرماید: أَولمْ یَرَوا أَنَّ اللهَ الذِی خَلقَ السَّمَاواتِ و الأَرْضَ و لمْ یَعْیَ بِخَلقِهِنَّ بِقَادِرٍ عَلی أَنْ یُحْیِیَ المَوتَی بَلی إِنَّهُ عَلی کُل شَیْءٍ قَدِیرٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص296

البرهان

آیه وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ أَ لَیْسَ هذا بِالْحَقِّ قالُوا بَلی وَ رَبِّنا قالَ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ [34]

روزی را به یادآور که کافران را بر آتش عرضه می‌دارند [و به آن‌ها گفته مى‌شود]: آیا این حق نیست؟! می‌گویند: «آری، به پروردگارمان سوگند [كه حق است]!» [در اين هنگام خداوند] می‌گوید: «پس عذاب را به خاطر کفرتان بچشید»!

آیه فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلاَّ ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ [35]

پس صبر کن آن‌گونه که پیامبران «اولوا العزم» صبر کردند، و برای [عذاب] آنان شتاب مکن! روزی که وعده‌هایی را که به آن‌ها داده می‌شود ببینند، [احساس مى‌كنند كه] گویی جز ساعتی از یک روز [در دنيا] توقّف نکرده‌اند؛ این ابلاغی است برای همگان؛ آیا جز قوم نافرمان هلاک خواهند شد؟!

پس صبر کن آن‌گونه که پیامبران «اولوا العزم» صبر کردند، و برای [عذاب] آنان شتاب مکن! روزی که وعده‌هایی را که به آن‌ها داده می‌شود ببینند، [احساس می‌کنند که] گویی جز ساعتی از یک روز [در دنیا] توقّف نکرده‌اند؛ این ابلاغی است برای همگان؛ آیا جز قوم نافرمان هلاک خواهند شد

1 -1

(احقاف/ 35)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی وُلَاهًِْ الْأَمْرِ مَفْرُوضٌ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ إِیجَابُهُ مِثْلُ ذَلِکَ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ أَهْلِ طَاعَتِهِ بِقَوْلِهِ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة.

امام علی (علیه السلام) - شکیبایی بر والیان امر واجب شده است؛ فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ، حق تعالی این شکیبایی را بر دوستداران و فرمانبران خود نیز واجب کرد و فرمود: برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود. (احزاب/21) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص296

بحارالأنوار، ج90، ص114/ نورالثقلین

1 -2

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ‌بْنِ‌مِهْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ فَقَالَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ کَیْفَ صَارُوا أُولِی الْعَزْمِ قَالَ لِأَنَّ نُوحاً (علیه السلام) بُعِثَ بِکِتَابٍ وَ شَرِیعَهًٍْ وَ کُلُّ مَنْ جَاءَ بَعْدَ نُوحٍ (علیه السلام) أَخَذَ بِکِتَابِ نُوحٍ (علیه السلام) وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) بِالصُّحُفِ وَ بِعَزِیمَهًِْ تَرْکِ کِتَابِ نُوحٍ (علیه السلام) لَا کُفْراً بِهِ فَکُلُّ نَبِیٍّ (علیه السلام) جَاءَ بَعْدَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) أَخَذَ بِشَرِیعَهًِْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مِنْهَاجِهِ وَ بِالصُّحُفِ حَتَّی جَاءَ مُوسَی (علیه السلام) بِالتَّوْرَاهًِْ وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ وَ بِعَزِیمَهًِْ تَرْکِ الصُّحُفِ وَ کُلُّ نَبِیٍّ جَاءَ بَعْدَ مُوسَی (علیه السلام) أَخَذَ بِالتَّوْرَاهًِْ وَ شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ الْمَسِیحُ (علیه السلام) بِالْإِنْجِیلِ وَ بِعَزِیمَهًِْ تَرْکِ شَرِیعَهًِْ مُوسَی وَ مِنْهَاجِهِ فَکُلُّ نَبِیٍّ (علیه السلام) جَاءَ بَعْدَ الْمَسِیحِ (علیه السلام) أَخَذَ بِشَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ حَتَّی جَاءَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَجَاءَ بِالْقُرْآنِ وَ بِشَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَهَؤُلَاءِ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - سماعهًْ‌بن‌مهران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولوا العَزْمِ مِنَ الرُّسُل سؤال کردم. امام (علیه السلام) فرمود: «منظور از آن، حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمّد (علیهم السلام) است». عرض کردم: «آن‌ها چگونه به این مقام رسیده‌اند»؟ آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «زیرا نوح (علیه السلام) دارای کتاب و شریعت بود و همه‌ی پیامبرانی که پس از آن حضرت آمده‌اند، از کتاب، شریعت و روش او استفاده کرده‌اند. تا اینکه صحف بر حضرت ابراهیم (علیه السلام) نازل شد و از سوی خداوند به او عزم و اراده محکم اعطا گردید. آن حضرت، کتاب نوح (علیه السلام) را کنار گذاشت. البتّه علّت این امر، کفرورزیدن بدان نبود. بنابراین همه‌ی پیامبرانی که پس از حضرت ابراهیم (علیه السلام) برانگیخته شده‌اند از صحف، شریعت و روش او بهره‌مند شده‌اند. تا اینکه حضرت موسی (علیه السلام) به پیامبری برگزیده و از سوی خداوند به او تورات، شریعت منهاج اعطا گردید. همه‌ی پیامبران (علیهم السلام) مبعوث شده پس از حضرت موسی (علیه السلام) از کتاب و روش او بهره‌گرفته‌اند. این امر تا زمان مبعوث‌شدن حضرت عیسی (علیه السلام) ادامه داشت. زمانی‌که آن حضرت به پیامبری رسید و انجیل بر او فرود آمد، شریعت و روش حضرت موسی (علیه السلام) را کنار نهاد. همه‌ی پیامبران مبعوث شده پس از حضرت عیسی (علیه السلام) از کتاب و روش او بهره برده‌اند. این امر تا زمانی که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) به پیامبری برگزیده شد، ادامه داشت. خداوند قرآن را بر او نازل کرد و به او شریعت و روش هدایت اعطا فرمود. بنابراین اموری را که آن حضرت، حلال یا حرام اعلام کرده باشد، تا روز قیامت حلال یا حرام خواهند بود و در آن‌ها هیچ‌گونه تغییری به وجود نخواهد آمد. پیامبران مذکور (علیهم السلام)، اولو العزم هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص296

الکافی، ج2، ص17/ بحارالأنوار، ج11، ص56/ بحارالأنوار، ج16، ص353؛ «فهولاء أولوالعزم الرسل» محذوف/ بحارالأنوار، ج65، ص326/ المحاسن، ج1، ص269/ نورالثقلین/ البرهان

1 -3

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ إِسْمَاعِیلَ‌بْنِ‌مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال خَرَجَتْ هَذِهِ الرِّسَالَهًُْ مِنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِلَی أَصْحَابِه… اعْلَمُوا أَنَّهُ بِئْسَ الْحَظُّ الْخَطَرُ لِمَنْ خَاطَرَ اللَّهَ بِتَرْکِ طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ رُکُوبِ مَعْصِیَتِهِ فَاخْتَارَ أَنْ یَنْتَهِکَ مَحَارِمَ اللَّهِ فِی لَذَّاتِ دُنْیَا مُنْقَطِعَهًٍْ زَائِلَهًٍْ عَنْ أَهْلِهَا عَلَی خُلُودِ نَعِیمٍ فِی الْجَنَّهًِْ وَ لَذَّاتِهَا وَ کَرَامَهًِْ أَهْلِهَا وَیْلٌ لِأُولَئِکَ مَا أَخْیَبَ حَظَّهُمْ وَ أَخْسَرَ کَرَّتَهُمْ وَ أَسْوَأَ حَالَهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ اسْتَجِیرُوا اللَّهَ أَنْ یُجِیرَکُمْ فِی مِثَالِهِمْ أَبَداً وَ أَنْ یَبْتَلِیَکُمْ بِمَا ابْتَلَاهُمْ بِهِ وَ لَا قُوَّهًَْ لَنَا وَ لَکُمْ إِلَّا بِهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ أَیَّتُهَا الْعِصَابَهًُْ النَّاجِیَهًُْ إِنْ أَتَمَّ اللَّهُ لَکُمْ مَا أَعْطَاکُمْ بِهِ فَإِنَّهُ لَا یَتِمُّ الْأَمْرُ حَتَّی یَدْخُلَ عَلَیْکُمْ مِثْلُ الَّذِی دَخَلَ عَلَی الصَّالِحِینَ قَبْلَکُمْ وَ حَتَّی تُبْتَلَوْا فِی أَنْفُسِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ حَتَّی تَسْمَعُوا مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ أَذًی کَثِیراً فَتَصْبِرُوا وَ تَعْرُکُوا بِجُنُوبِکُمْ وَ حَتَّی یَسْتَذِلُّوکُمْ وَ یُبْغِضُوکُمْ وَ حَتَّی یَحْمِلُوا عَلَیْکُمُ الضَّیْمَ فَتَحَمَّلُوهُ مِنْهُمْ تَلْتَمِسُونَ بِذَلِکَ وَجْهَ اللَّهِ وَ الدَّارَ الْآخِرَهًَْ وَ حَتَّی تَکْظِمُوا الْغَیْظَ الشَّدِیدَ فِی الْأَذَی فِی اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ یَجْتَرِمُونَهُ إِلَیْکُمْ وَ حَتَّی یُکَذِّبُوکُمْ بِالْحَقِّ وَ یُعَادُوکُمْ فِیهِ وَ یُبْغِضُکُمْ عَلَیْهِ فَتَصْبِرُوا عَلَی ذَلِکَ مِنْهُمْ وَ مِصْدَاقُ ذَلِکَ کُلُّهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ الَّذِی أَنْزَلَهُ جَبْرَئِیلُ عَلَی نَبِیِّکُمْ (صلی الله علیه و آله) سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِنَبِیِّکُمْ (صلی الله علیه و آله) فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - اسماعیل‌بن‌مخلّد سرّاج گوید: این نامه را امام صادق (علیه السلام) به اصحاب نوشت… بدانید بد خاطره‌ایست برای کسی که در نظر داشته باشد ترک دستورات خدا را نماید و به معصیت مشغول شود و پرده‌ی محارم خداوند را دریده سرگرم لذّت‌های ناپایدار دنیا شود به جای نعمت‌های بهشت و لذّت‌ها و مقام عظیم بهشتیان وای بر آن‌ها چقدر بهره‌ی بی‌ارزش و بازگشت به زیان دارند و حال آن‌ها در نزد پروردگار و قیامت بد است، از خدا بخواهید شما را از این کارها محفوظ بدارد و مبادا مبتلا به گرفتاری‌های آن‌ها نماید ما و شما را نیرویی نیست مگر به‌وسیله‌ی خدا. پس بپرهیزید‌ای گروه رستگار از خدا اگر خداوند تمام و تکمیل نماید آنچه به شما عطا نموده بدانید که کار تمام نمی‌شود مگر اینکه گرفتار آزمایش‌های پیشینیان صالح بشوید و در جان و مال شما را بیازماید و تا از دشمنان خدا ناراحتی‌های زیادی بچشید و متحمّل آن گرفتاری‌ها بشوید، تا آنجا که شما را دشمن بدارند و خوار و ذلیل بشمارند. به شما ستم روا دارند در راه خدا و رسیدن به خوشبختی عالم آخرت آن را تحمّل نمایید و خشم شدید خود را از آزار و اذیت آن‌ها فرو خورید و در راه حق شما را تکذیب نمایند و بر این عقیده دشمن شما شوند. تمام آن‌ها را با صبر و شکیبایی بپذیرید. مصداق تمام این‌ها در قرآن کریم که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده هست. شنیده‌اید که خداوند به پیامبرش می‌فرماید: فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص298

بحارالأنوار، ج75، ص213/ الکافی، ج8، ص5/ نورالثقلین؛ «اعلمواانه و… أعطاکم به فانه و» محذوف

1 -4

(احقاف/ 35)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَا هُوقَالَ… أَجِدُهُ قَدْ شَهَرَ هَفَوَاتِ أَنْبِیَائِهِ بِقَوْلِهِ وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی وَ بِتَکْذِیبِهِ نُوحاً لَمَّا قَالَ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی بِقَوْلِهِ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ وَ بِوَصْفِهِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) بِأَنَّهُ عَبَدَ کَوْکَباً مَرَّهًًْ وَ مَرَّهًًْ قَمَراً وَ مَرَّهًًْ شَمْساً وَ بِقَوْلِهِ فِی یُوسُفَ (علیه السلام) وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ وَ بِتَهْجِینِهِ مُوسَی (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ قالَ لَنْ تَرانِی الْآیَهًَْ وَ بِبَعْثِهِ عَلَی دَاوُدَ (علیه السلام) جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ حَیْثُ تَسَوَّرَا الْمِحْرَابَ إِلَی آخِرِ الْقِصَّهًِْ وَ بِحَبْسِهِ یُونُسَ (علیه السلام) فِی بَطْنِ الْحُوتِ حَیْثُ ذَهَبَ مُغَاضِباً مُذْنِباً فَأَظْهَرَ خَطَأَ الْأَنْبِیَاءِ وَ زَلَلَهُمْ ثُمَّ وَارَی أَسْمَاءَ مَنِ اغْتَرَّ وَ فَتَنَ خَلْقَهُ وَ ضَلَّ وَ أَضَلَّ وَ کَنَّی عَنْ أَسْمَائِهِمْ فِی قَوْلِهِ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی فَمَنْ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِی لَمْ یُذْکَرْ مِنِ اسْمِهِ مَا ذُکِرَ مِنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاء (علیهم السلام) … أَمَّا هَفَوَاتُ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ مَا بَیَّنَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ وُقُوعُ الْکِنَایَهًِْ عَنْ أَسْمَاءِ مَنِ اجْتَرَمَ أَعْظَمُ مِمَّا اجْتَرَمَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ مِمَّنْ شَهِدَ الْکِتَابُ بِظُلْمِهِم. . أَنَّ الْکِنَایَهًَْ عَنْ أَسْمَاءِ ذَوِی الْجَرَائِرِ الْعَظِیمَهًِْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فِی الْقُرْآنِ لَیْسَتْ مِنْ فِعْلِهِ تَعَالَی وَ أَنَّهَا مِنْ فِعْلِ الْمُغَیِّرِینَ وَ الْمُبَدِّلِینَ الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ وَ اعْتَاضُوا الدُّنْیَا مِنَ الدِّینِ وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ تَعَالَی قِصَصَ الْمُغَیِّرِینَ بِقَوْلِهِ لِلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللهِ لِیَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا وَ بِقَوْلِهِ وَ إِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِیقاً یَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْکِتابِ وَ بِقَوْلِهِ إِذْ یُبَیِّتُونَ ما لا یَرْضی مِنَ الْقَوْلِ بَعْدَ فَقْدِ الرَّسُولِ مَا یُقِیمُونَ بِهِ أَوَدَ بَاطِلِهِمْ حَسَبَ مَا فَعَلَتْهُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی بَعْدَ فَقْدِ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) مِنْ تَغْیِیرِ التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ تَحْرِیفِ الْکَلِمِ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ بِقَوْلِهِ یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَی اللهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ یَعْنِی أَنَّهُمْ أَثْبَتُوا فِی الْکِتَابِ مَا لَمْ یَقُلْهُ اللَّهُ لِیَلْبِسُوا عَلَی الْخَلِیقَهًِْ فَأَعْمَی اللَّهُ قُلُوبَهُمْ حَتَّی تَرَکُوا فِیهِ مَا یَدُلُّ عَلَی مَا أَحْدَثُوهُ فِیهِ وَ حَرَّفُوا مِنْهُ وَ بَیَّنَ عَنْ إِفْکِهِمْ وَ تَلْبِیسِهِمْ وَ کِتْمَانِ مَا عَلِمُوهُ مِنْهُ وَ لِذَلِکَ قَالَ لَهُمْ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ ضَرَبَ مَثَلَهُمْ بِقَوْلِهِ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ فَالزَّبَدُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ کَلَامُ الْمُلْحِدِینَ الَّذِینَ أَثْبَتُوهُ فِی الْقُرْآنِ فَهُوَ یَضْمَحِلُّ وَ یَبْطُلُ وَ یَتَلَاشَی عِنْدَ التَّحْصِیلِ وَ الَّذِی یَنْفَعُ النَّاسَ مِنْهُ فَالتَّنْزِیلُ الْحَقِیقِیُّ الَّذِی لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ وَ الْقُلُوبُ تَقْبَلُهُ وَ الْأَرْضُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ هِیَ مَحَلُّ الْعِلْمِ وَ قَرَارُهُ وَ لَیْسَ یَسُوغُ مَعَ عُمُومِ التَّقِیَّهًِْ التَّصْرِیحُ بِأَسْمَاءِ الْمُبَدِّلِینَ وَ لَا الزِّیَادَهًُْ فِی آیَاتِهِ عَلَی مَا أَثْبَتُوهُ مِنْ تِلْقَائِهِمْ فِی الْکِتَابِ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَقْوِیَهًِْ حُجَجِ أَهْلِ التَّعْطِیلِ وَ الْکُفْرِ وَ الْمِلَلِ الْمُنْحَرِفَهًِْ عَنْ قِبْلَتِنَا وَ إِبْطَالِ هَذَا الْعِلْمِ الظَّاهِرِ الَّذِی قَدِ اسْتَکَانَ لَهُ الْمُوَافِقُ وَ الْمُخَالِفُ بِوُقُوعِ الِاصْطِلَاحِ عَلَی الِایتِمَارِ لَهُمْ وَ الرِّضَا بِهِمْ وَ لِأَنَّ أَهْلَ الْبَاطِلِ فِی الْقَدِیمِ وَ الْحَدِیثِ أَکْثَرُ عَدَداً مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ لِأَنَّ الصَّبْرَ عَلَی وُلَاهًِْ الْأَمْرِ مَفْرُوضٌ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ إِیجَابُهُ مِثْلُ ذَلِکَ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ أَهْلِ طَاعَتِهِ بِقَوْلِهِ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فَحَسْبُکَ مِنَ الْجَوَابِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مَا سَمِعْتَ فَإِنَّ شَرِیعَهًَْ التَّقِیَّهًِْ تَحْظُرُ التَّصْرِیحَ بِأَکْثَرَ مِنْه.

امام علی (علیه السلام) - فرد زندیقی نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده و گفت: «اگر این اختلاف در آیات قرآن شما نبود حتّما به دین شما می‌آمدم». حضرت فرمود: «آن آیه کدام است؟ … و خداوند در آیات گوناگون انبیای خود را به صفات ناپسند مشهور داشته مثلا آیه: [آری] آدم پروردگارش را نافرمانی کرد، و از پاداش او محروم شد! . (طه/121) و در آیه: پسرم از خاندان من است. (هود/45) حضرت نوح (علیه السلام) را تکذیب نموده که او از اهل تو نیست! . (هود/46) و ابراهیم (علیه السلام) را به ترتیب عابد ستاره، ماه و خورشید معرّفی نموده، و یوسف (علیه السلام) را این‌گونه تعریف نموده که آن زن قصد او کرد و او نیز اگر برهان پروردگار را نمی‌دید قصد وی می‌نمود! . (یوسف/24) و موسی (علیه السلام) را در این آیه تهجین فرموده که: پروردگارا! خودت را به من نشان ده، تا تو را ببینم! . (اعراف/143) و به خاطر فرستادن جبرئیل و میکائیل به‌سوی داود (علیه السلام) که از محراب بالا روند تا آخر قصّه، و اینکه یونس (علیه السلام) را به خاطر اینکه با غضب و ذنب از شهر خارج شد در شکم ماهی حبس نمود، و با این آیات خطایا و لغزش انبیاء (علیهم السلام) را نمودار ساخته، سپس به صورت مکتوم اشاره به فردی دارد که فریب‌خورده و شیّادی کرده و گمراه ساخته و گمراه شده، و نامش را نبرده در این آیه: و [به خاطر آور] روزی را که ستمکار دست خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول [خدا] راهی برگزیده بودم! ای وای بر من، کاش فلان [شخص گمراه] را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یادآوری [حق] گمراه ساخت بعد از آنکه [یاد حق] به سراغ من آمده بود! . (فرقان/29-27) آیا فرد ظالم در آیه اسم یکی از انبیاء (علیهم السلام) است که نامش را نبرده؟ … [امام علی (علیه السلام) فرمود:] و امّا لغزش و خطاهای انبیاء (علیهم السلام) که در قرآن مذکور است، و نیز خطایای افرادی که به ظاهر جرمشان از انبیاء (علیهم السلام) بزرگتر است ولی به صورت ضمیر و مکتوب از آنان نام برده شد… و کنایه از نام‌های جنایتکاران منافق در قرآن از فعل خداوند نیست بلکه از ارتکاب افرادی که در آن تغییر و تبدیل دادند، همان‌ها که قرآن را به چند دسته تقسیم کرده و دنیا را به عوض دین گرفتند، و خداوند به خوبی قصّه تغییردهندگان را در آیاتی بیان فرموده که: پس وای بر آن‌ها که نوشته‌ای با دست خود می‌نویسند، سپس می‌گویند: «این، از طرف خداست». تا آن را به بهای کمی بفروشند. (بقره/79) و در میان آن‌ها [یهود] کسانی هستند که به هنگام تلاوت کتاب [خدا]، زبان خود را چنان می‌گردانند. (آل عمران/78). و هنگامی‌که در مجالس شبانه، سخنانی که خدا راضی نبود. (نساء/108) پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) آنچه از کجی باطلشان برپا نمودند، همانند تغییری که یهود و نصاری پس از وفات موسی و عیسی (علی‌ها السلام) در تورات و انجیل دادند و کلمات را از مواضع خود تحریف نمودند، و آیه: آن‌ها می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند ولی خدا جز این نمی‌خواهد که نور خود را کامل کند، هرچند کافران ناخشنود باشند! . (توبه/32) منظور این است که کلامی جز فرمایش خداوند در کتاب نگاشتند تا کار بر مردم ملبّس گردد، پس خداوند نیز دل و قلبشان را کور نمود تا اینکه آثار جرمشان را از احداث و تحریف باقی گذاشتند، و تهمت و تلبّس و کتمان آنچه می‌دانستند را به خوبی بیان فرمود، و این همان فرمایش خداوند است که: چرا حق را با باطل [می‌آمیزید و] مشتبه می‌کنید [تا دیگران نفهمند و گمراه شوند]. (آل عمران/71) و با آیه: امّا کف‌ها به بیرون پرتاب می‌شوند، ولی آنچه به مردم سود می‌رساند [آب یا فلز خالص] در زمین می‌ماند. (رعد/17) آنان را مثل زد که الزَّبَدُ (کف) در این مکان همان کلام ملحدینی است که چیزی در آن نگاشتند، که آن راهی جز نابودی و بطلان و تباهی هنگام تحصیل نخواهد داشت، و امّا آنچه به مردم سود می‌رساند همان تنزیل حقیقی است که هیچ باطلی بدان راه ندارد، و دل‌ها آن را می‌پذیرد، و زمین در این آیه محلّ و مأوای علم است. و با وجود تقیّه جایز نبود که نام افراد تبدیل‌کننده صریحا یاد شود، و نیز صلاح نبود بر آنچه ایشان نگاشتند چیزی اضافه شود، زیرا این کار موجب تقویت دلایل أهل تعطیل و کفر و مردم منحرف از قبله می‌شد، و ابطال این علم که موافق و مخالف به آن تن داده‌اند به جهت آنست که اقتدا بر ایشان نموده و راضی به فرامین آنان شدند، و از قدیم الأیّام اهل باطل از اهل حقّ در تعداد بیشتر بوده‌اند، و ناگفته نماند که صبرنمودن بر اولیای امر بنابراین آیه واجب و مفروض است که مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود. (احزاب/21). وجوب آن مشمول دوستان و اهل طاعت ایشان نیز می‌گردد، و همین‌قدر که جوابت داد تو را کفایت می‌کند، زیرا قانون تقیّه را نباید بیش از این بازگو شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص300

بحارالأنوار، ج90، ص114/ بحارالأنوار، ج89، ص43/ الاحتجاج، ج1، ص250

پیامبران اولوالعزم

2 -1

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ ابْنِ‌أَبِی‌یَعْفُورٍ قَال: سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ سَادَهًُْ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) خَمْسَهًٌْ وَ هُمْ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ (علیهم السلام) وَ عَلَیْهِمْ دَارَتِ الرَّحَی نُوحٌ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - ابن‌ابی‌یعفور گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بزرگ‌ترین و بلند مرتبه‌ترین پیامبران پنج تن هستند که پیامبران اولوالعزم (علیهم السلام) نام دارند که غالب شریعت‌ها به آن‌ها داده شده است: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد (علیهم السلام)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص302

بحارالأنوار، ج16، ص357/ البرهان/ نورالثقلین

2 -2

(احقاف/ 35)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّمَا سُمِّیَ أُولُو الْعَزْمِ أُوْلِی الْعَزْمِ لِأَنَّهُمْ کَانُوا أَصْحَابَ الشَّرَائِعِ وَ الْعَزَائِمِ وَ ذَلِکَ أَنَّ کُلَّ نَبِیٍّ بَعْدَ نُوحٍ (علیه السلام) کَانَ عَلَی شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَی زَمَنِ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ (علیه السلام) وَ کُلُّ نَبِیٍّ کَانَ فِی أَیَّامِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ بَعْدَهُ کَانَ عَلَی شَرِیعَتِهِ وَ مِنْهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَی زَمَنِ مُوسَی (علیه السلام) وَ کُلُّ نَبِیٍّ کَانَ فِی زَمَنِ مُوسَی (علیه السلام) وَ بَعْدَهُ کَانَ عَلَی شَرِیعَهًِْ مُوسَی (علیه السلام) وَ مِنْهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَی أَیَّامِ عِیسَی (علیه السلام) وَ کُلُّ نَبِیٍّ کَانَ فِی أَیَّامِ عِیسَی (علیه السلام) وَ بَعْدَهُ کَانَ عَلَی مِنْهَاجِ عِیسَی (علیه السلام) وَ شَرِیعَتِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَی زَمَنِ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَهَؤُلَاءِ الْخَمْسَهًُْ أُولُو الْعَزْمِ فَهُمْ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ (علیهم السلام) وَ شَرِیعَهًُْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لَا تُنْسَخُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَمَنِ ادَّعَی بَعْدَهُ نُبُوَّهًًْ أَوْ أَتَی بَعْدَ الْقُرْآنِ بِکِتَابٍ فَدَمُهُ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ سَمِعَ ذَلِکَ مِنْه.

امام رضا (علیه السلام) - پیامبران مذکور را به این علّت اولو العزم نامیده‌اند که آن‌ها دارای عزم و شریعت بودند. به این معنا که همه‌ی پیامبرانی که پس از حضرت نوح (علیه السلام) برانگیخته شده‌اند براساس شریعت و روش او عمل و تبلیغ و تا زمان مبعوث‌شدن حضرت ابراهیم (علیه السلام) از کتاب او پیروی می‌کردند. همه‌ی پیامبرانی که در زمان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و پس از او به پیامبری می‌رسیدند از شریعت و روش او بهره می‌گرفتند و تا زمان مبعوث‌شدن حضرت موسی (علیه السلام) پیرو کتاب او بودند. تا اینکه حضرت عیسی (علیه السلام) به پیامبری رسید. همه پیامبران زمان حضرت عیسی (علیه السلام) و پس از آن از شریعت، روش و کتاب آن حضرت پیروی می‌کردند. این امر تا زمانی‌که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) به پیامبری رسید، ادامه داشت. این پنج شخصیّت، بزرگ‌ترین و والا مقام‌ترین پیامبران خداوند هستند. هرکس پس از حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) ادّعای پیامبری کند یا پس از قرآن، ادّعای آوردن کتابی کند، برای همه‌ی کسانی که این حکم را می‌شنوند، ریختن خونش حلال است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص302

عیون أخبارالرّضا (ج2، ص80/ نورالثقلین/ البرهان

2 -3

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ سَمَاعَهًَْ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی: فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ قَالَ: هُمْ أَصْحَابُ الْکُتُبِ إِنَ نُوحاً (علیه السلام) جَاءَ بِشَرِیعَهًٍْ وَ ذَکَرَ مِثْلَ مَا مَر.

امام صادق (علیه السلام) - فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ این پیامبران، صاحب کتاب بوده و نوح (علیه السلام)، شریعتی را آورده است…

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص302

بحارالأنوار، ج11، ص35/ قصص الأنبیاءللراوندی، ص277

2 -4

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ وَ دُرُسْتَ‌بْنِ‌أَبِی‌مَنْصُورٍ عَنْهُ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): {فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ طَبَقَاتِ الأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام):} وَ الَّذِی یَرَی فِی نَوْمِهِ وَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ یُعَایِنُ فِی الْیَقَظَهًِْ وَ هُوَ إِمَامٌ مِثْلُ أُولِی الْعَزْم.

امام صادق (علیه السلام) - در حدیثی طولانی که در آن، طبقه‌های پیامبران و رسولان را ذکر می‌کند [آمده است]: و پیامبری که در خواب [فرشته را] می‌بیند و صدا را می‌شنود، در عالم بیداری فرشته را می‌بیند و او پیشوا (امام) است مثل پیامبران اولوالعزم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص304

الکافی، ج1، ص175/ نورالثقلین

2 -5

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ فَضَّلَ أُولِی الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) بِالْعِلْمِ وَ أَوْرَثَنَا عِلْمَهُمْ وَ فَضَّلَنَا عَلَیْهِمْ فِی فَضْلِهِمْ وَ عَلَّمَ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ عَلَّمَنَا عِلْمَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَرَوَیْنَا لِشِیعَتِنَا فَمَنْ قَبِلَهُ مِنْهُمْ فَهُوَ أَفْضَلُهُمْ وَ أَیْنَمَا نَکُونُ فَشِیعَتُنَا مَعَنَا.

امام صادق (علیه السلام) - خداوند انبیای اولو العزم (علیهم السلام) را آفرید و آن‌ها را به علم امتیاز بخشید و به ما علم آن‌ها را به ارث داد و ما را بر آن‌ها مزیّت بخشید. و به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن چیزهایی که آن‌ها نمی‌دانستند آموخت [و ما هم علم پیامبر (صلی الله علیه و آله) را داریم و هم علم آن‌ها را] و علم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ما تعلیم داده شده است. ما نیز [آن را] به شیعیانمان روایت کردیم. هرکس از آن‌ها (شیعیان) آن (علم) را بپذیرد، برترینِ آن‌هاست و ما هرکجا باشیم، شیعیانمان همراه ما هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص304

نورالثقلین

هنگامی‌که وعده‌هایی را که به آن‌ها داده می‌شود ببینند، احساس می‌کنند که گویی فقط ساعتی از یک روز [در دنیا] توقّف داشتند

3 -1

(احقاف/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ قِیلَ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ یَکُونُ الرَّجُلُ فِی الدُّنْیَا قَالَ کَمَا تَمُرُّ الْقَافِلَهًُْ قِیلَ فَکَمِ الْقَرَارُ فِیهَا قَالَ کَقَدْرِ الْمُتَخَلِّفِ عَنِ الْقَافِلَهًِْ قَالَ فَکَمْ مَا بَیْنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ قَالَ غَمْضَهًُْ عَیْنٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ الْآیَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) عرض شد: «مردم چگونه در دنیا زندگی می‌کنند»؟ فرمود: «همان‌گونه که کاروانی حرکت می‌کند و از جایی به جای دیگر می‌رود». گفته شد: «مدّت زندگی و توقّف در آنجا چگونه می‌باشد». فرمود: «به‌اندازه‌ی آن کس که از کاروان عقب مانده باشد». عرض کردند: «یا رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) بین دنیا و آخرت چه اندازه می‌باشد». فرمود: «به قدر یک چشم‌به‌هم‌زدن، خداوند متعال می‌فرماید: کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ، آن‌ها روزی که مشاهده کنند آنچه را وعده داده شده‌اند، خیال می‌کنند یک ساعت از روز بوده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص304

بحارالأنوار، ج70، ص122/ القمی، ج2، ص300؛ «و قیل للنبی کیف… عین قال الله» محذوف/ مستدرک الوسایل، ج4، ص309؛ «بتفاوت»

3 -2

(احقاف/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ شِهَاب عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ إِذَا عَسُرَ عَلَی الْمَرْأَهًِْ وَلَدُهَا فَاکْتُبْ لَهَا فِی رَقٍّ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها. إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً ثُمَّ ارْبِطْهُ بِخَیْطٍ وَ شُدَّهُ عَلَی فَخِذِهَا الْأَیْمَنِ فَإِذَا وَضَعَتْ فَانْزَعْهُ.

امام صادق (علیه السلام) - شهاب از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «زمانی که امر زاییدن زنی سخت گردد، در کاغذی برای او بنویس: بِسْمِ اللَّهِالرَّحْمنِ الرَّحیم؛ آن‌ها روزی که مشاهده کنند آنچه را وعده داده شده‌اند، خیال می‌کنند یک ساعت از روز بوده است، آن‌ها در آن روز که قیام قیامت را می‌بینند چنین احساس می‌کنند که گویی توقّفشان [در دنیا و برزخ] جز شامگاهی یا صبح آن بیشتر نبوده است. [به یاد آورید] هنگامی را که همسرِ «عمران» گفت: «خداوندا! آنچه را در رحم دارم، برای تو نذر کردم، که «محرَّر» [و آزاد، برای خدمت خانه‌ی تو] باشد. (آل عمران/35) سپس نخی به آن متّصل کند و به ران راست آن زن ببندد و بعد از به دنیا آمدن نوزاد، آن را بردارد». !

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص304

بحارالأنوار، ج92، ص119/ مستطرفات السرایر، ص598/ مستدرک الوسایل، ج15، ص210

3 -3

(احقاف/ 35)

الباقر (علیه السلام) - إِذَا عَسِرَ عَلَی الْمَرْأَهًِْ وِلَادَتُهَا تُکْتَبُ لَهَا هَذِهِ الْآیَاتُ فِی إِنَاءٍ نَظِیفٍ بِمِسْکٍ وَ زَعْفَرَانٍ ثُمَّ یُغْسَلُ بِمَاءِ الْبِئْرِ وَ تُسْقَی مِنْهُ الْمَرْأَهًُْ وَ یُنْضَحُ بَطْنُهَا وَ فَرْجُهَا فَإِنَّهَا تَلِدُ مِنْ سَاعَتِهَا کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ.

امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) فرمودند: هر گاه زاییدن زنی سخت گردد، این آیات در ظرفی پاکیزه با مشک و زعفران نوشته شود سپس با آب چاه شسته شود و آن زن از آن بنوشد و بر شکم و فرج او پاشیده شود که فوراً زایمان خواهد کرد، نوشته شود: آن‌ها در آن روز که قیام قیامت را می‌بینند چنین احساس می‌کنند که گویی توقّفشان [در دنیا و برزخ] جز شامگاهی یا صبح آن بیشتر نبوده است! (نازعات/46) کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص304

بحارالأنوار، ج92، ص119/ مستطرفات السرایر، ص598/ مستدرک الوسایل، ج15، ص210

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

4 + 5 = ?