تفسیر روایی سوره فرقان

بسم الله الرحمن الرحیم

تفسیر روایی سوره فرقان

 

ثواب قرائت 1 (فرقان/ مقدمه) الکاظم (لَا تَدَعْ قِرَاءَهًَْ سُورَهًْ تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ فَإِنَّ مَنْ قَرَأَهَا فِی کُلِّ لَیْلَهًٍْ لَمْ یُعَذِّبْهُ اللَّهُ أَبَداً وَ لَمْ یُحَاسِبْهُ وَ کَانَ مَنْزِلُهُ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی. امام کاظم ( قرائت سوره‌ی فرقان را وامگذار، چراکه کسی اگر آن را در هر شب بخواند، خداوند هرگز او را عذاب نمی¬کند و از او حساب و کتاب به عمل نمی‌آورد و جایگاهش در فردوس اعلی می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352/بحارالأنوار، ج89، ص286/ نورالثقلین/ البرهان

تفسیر روایی سوره فرقان

ثواب قرائت

1

(فرقان/ مقدمه)

الکاظم (لَا تَدَعْ قِرَاءَهًَْ سُورَهًْ تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ فَإِنَّ مَنْ قَرَأَهَا فِی کُلِّ لَیْلَهًٍْ لَمْ یُعَذِّبْهُ اللَّهُ أَبَداً وَ لَمْ یُحَاسِبْهُ وَ کَانَ مَنْزِلُهُ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی.

امام کاظم ( قرائت سوره‌ی فرقان را وامگذار، چراکه کسی اگر آن را در هر شب بخواند، خداوند هرگز او را عذاب نمی¬کند و از او حساب و کتاب به عمل نمی‌آورد و جایگاهش در فردوس اعلی می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352/بحارالأنوار، ج89، ص286/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ مقدمه)

الرّسول (مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ مُوقِنٌ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لَا رَیْبَ فِیهَا وَ دَخَلَ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ لَمْ یَرْکَبْ جَمَلًا وَ لَا دَابَّهًًْ إِلَّا مَاتَ بَعْدَ رُکُوبِهِ بِثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ فَإِنْ وَطِئَ زَوْجَتَهُ وَ هِیَ حَامِلٌ طَرَحَتْ وَلَدَهَا فِی سَاعَتِهِ وَ إِنْ دَخَلَ عَلَی قَوْمٍ بَیْنَهُمْ بَیْعٌ وَ شِرَاءٌ لَمْ یَتُمَّ لَهُمْ ذَلِکَ وَ فَسَدَ مَا کَانَ بَیْنَهُمْ وَ لَمْ یَتَرَاضَوْا عَلَی مَا کَانَ بَیْنَهُمْ مِنْ بَیْعٍ وَ شِرَاءٍ.

پیامبر ( هرکس سوره‌ی فرقان را تلاوت کند خداوند او را در روز قیامت برانگیزد درحالی‌که یقین دارد؛ اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست. (حج/7) و بدون حساب وارد بهشت شود. و هرکس آن را بنویسد و سه روز برخود بیاویزد سوار بر شتر و حیوانی نگردد مگر اینکه حیوان بعد از سوارشدنش ظرف سه روز بمیرد. و اگر با همسرش آمیزش کند درحالی‌که او حامله باشد بچّه را سقط کند. و اگر پیش مردی برود که درحال خرید و فروش باشند، معامله به هم خورد و از هم بپاشد و از یکدیگر در معامله راضی نباشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352

البرهان

آیه تَبارَکَ الَّذی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمینَ نَذیراً [1]

زوال ناپذیر و پربرکت است کسی که قرآن را بر بنده‌اش نازل کرد تا بیم‌دهنده جهانیان باشد.

1

(فرقان/ 1)

الرّسول (وَ سَمَّاهُ عَبْداً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ وَ قَالَ (لَا تَدْعُنِّی إِلَّا بِیَا عَبْدَهُ فَإِنَّهُ أَشْرَفُ أَسْمَائِی.

پیامبر ( خداوند پیامبر (را در آیه: نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ عبد نامید، و آن حضرت فرمود: «مرا جز به این نام نخوانید که بهترین اسم من «عبد» است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352

بحارالأنوار، ج16، ص118

2

(فرقان/ 1)

ابن‌عبّاس (عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍَ (وَ الْبَرَکَهًُْ الْکَثْرَهًُْ فِی الْخَیْرِ.

ابن‌عبّاس ( [خداوند سوره‌ی] فرقان را که دارای خیر زیاد است، نازل کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352

بحارالأنوار، ج81، ص369

3

(فرقان/ 1)

الرّسول (عَبْدُ اللَّهِ بْنُ یَزِیدَ قَالَ حَدَّثَنِی یَزِیدُ بْنُ سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ (فَقَالَ لَهُ لِمَ سُمِّیَ الْفُرْقَانُ فُرْقَاناً قَالَ لِأَنَّهُ مُتَفَرِّقُ الْآیَاتِ وَ السُّوَرِ أُنْزِلَتْ فِی غَیْرِ الْأَلْوَاحِ وَ غَیْرُهُ مِنَ الصُّحُفِ وَ التَّوْرَاهًُْ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الزَّبُورُ نَزَلَتْ کُلُّهَا جُمْلَهًًْ فِی الْأَلْوَاحِ وَ الْوَرَقِ.

پیامبر ( عبدالله‌بن‌یزید گوید: یزیدبن‌سلام برای من حدیث کرد که او از پیامبر (از علّت نام‌گذاری قرآن به فرقان پرسید. پیامبر (فرمود: «چون آیات و سوره‌های قرآن در یک زمان به صورت لوح و صحف نازل نشد، بر خلاف تورات و انجیل و زبور که به یک‌باره در لوح و صحف نازل شدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص352

علل الشرایع، ج2، ص470 / نورالثقلین/ البرهان؛ بتفاوت

4

(فرقان/ 1)

الصّادق (عَنِ ابْنِ سِنَانٍ أَوْ عَنْ غَیْرِهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَنِ الْقُرْآنِ وَ الْفُرْقَانِ أَ هُمَا شَیْئَانِ أَوْ شَیْءٌ وَاحِدٌ فَقَالَ (الْقُرْآنُ جُمْلَهًُْ الْکِتَابِ وَ الْفُرْقَانُ الْمُحْکَمُ الْوَاجِبُ الْعَمَلِ بِهِ.

امام صادق ( ابن‌سنان یا شخص دیگری و ایشان نیز از کسی که این روایت را از امام صادق (ذکر کرد نقل می‌کند: از امام صادق (پرسیدم: «قرآن و فرقان دو چیزند (دو معنی دارند) یا یک چیزند»؟ فرمود: «قرآن همه‌ی کتاب است، و فرقان محکمات آن است که عمل به آن واجب است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

الکافی، ج2، ص630 / البرهان

5

(فرقان/ 1)

ابن‌عبّاس (الْعَالَمُ هُوَ مَا یَعْقِلُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ الثَّقَلَیْنِ وَ قِیلَ: الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً.

ابن‌عبّاس ( اشاره به صاحبان خرد از فرشتگان و اهل آسمان‌ها و زمین و یا انسان‌ها و اهل جن می‌باشد؛ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیرا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

بحارالأنوار، ج92، ص472

آیه الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْمُلْکِ وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدیراً [2]

خداوندی که حکومت آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست، و فرزندی [براى خود] انتخاب نکرده، و همتایی در حکومت ندارد، و همه چیز را آفرید و به دقّت اندازه‌گیری نمود.

همه چیز را آفرید و به دقّت اندازه‌گیری نمود

1 -1

(فرقان/ 2)

الباقر (إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَزَلْ عَالِماً قَدِیماً خَلَقَ الْأَشْیَاءَ لَا مِنْ شَیْءٍ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنْ شَیْءٍ فَقَدْ کَفَرَ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ ذَلِکَ الشَّیْءُ الَّذِی خَلَقَ مِنْهُ الْأَشْیَاءَ قَدِیماً مَعَهُ فِی أَزَلِیَّتِهِ وَ هُوِیَّتِهِ کَانَ ذَلِکَ الشَّیْءُ أَزَلِیّاً بَلْ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا لَا مِنْ شَیْء.

امام باقر ( خداوند تبارک‌وتعالی عالم و قدیم بوده و اشیاء را از هیچ آفریده و کسانی که معتقدند خداوند اشیاء را از چیزی آفریده به او کفر ورزیده‌اند زیرا آن چیزی که اشیاء را از آن آفریده باید، قدیم و با حق تعالی از ازل بوده باشد؛ درحالی‌که این‌طور نیست. بلکه حق تعالی اشیاء را از هیچ آفریده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

علل الشرایع، ج2، ص607 / نورالثقلین

1 -2

(فرقان/ 2)

أمیرالمؤمنین (کُلُ صَانِعِ شَیْءٍ فَمِنْ شَیْءٍ صَنَعَ وَ اللَّهُ لَا مِنْ شَیْءٍ صَنَعَ مَا خَلَقَ.

امام علی ( هر سازنده‌ای شیء را از چیزی می‌سازد، و خداوند آنچه آفرید را از ناچیز ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

التوحیدللصدوق، ص43 / نورالثقلین

1 -3

(فرقان/ 2)

الرّضا (عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی الرِّضَا (أَسْأَلُهُ عَنْ أَفْعَالِ الْعِبَادِ أَ مَخْلُوقَهًٌْ هِیَ أَمْ غَیْرُ مَخْلُوقَهًٍْ فَکَتَبَ (أَفْعَالُ الْعِبَادِ مُقَدَّرَهًٌْ فِی عِلْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَبْلَ خَلْقِ الْعِبَادِ بِأَلْفَیْ عَامٍ.

امام رضا ( حمدان‌بن‌سلیمان گوید: نامه‌ای به امام رضا (نوشتم و از او درباره‌ی مخلوق بودن و نبودن افعال بندگان سؤال کردم؟ امام در پاسخ مرقوم فرمود: «افعال بندگان دوهزار سال قبل از خلقت آنان در علم خدا معلوم بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

التوحیدللصدوق، 416 / نورالثقلین

1 -4

(فرقان/ 2)

الرّضا (عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ: سَأَلَ الْمَأْمُونُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا (أَنْ یَکْتُبَ لَهُ مَحْضَ الْإِسْلَام… فَکَتَبَ (لَه… أَنَ أَفْعَالَ الْعِبَادِ مَخْلُوقَهًٌْ لِلَّهِ تَعَالَی خَلْقَ تَقْدِیرٍ لَا خَلْقَ تَکْوِینٍ وَ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا نَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ التَّفْوِیض.

امام رضا ( فضل‌بن‌شاذان گوید: مأمون از امام رضا (خواست که برای او از اسلام محض بنویسد… امام (فرمود… افعال بندگان از طرف خداوند خلق شده و این خلق تقدیری است نه تکوینی، و خداوند متعال خالق همه‌ی اشیاء است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

عیون أخبارالرضا، ج2، ص125 / نورالثقلین

1 -5

(فرقان/ 2)

الرّسول (إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدَّرَ الْمَقَادِیرَ وَ دَبَّرَ التَّدَابِیرَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِأَلْفَیْ عَامٍ.

امام رضا ( همانا خدای عزّوجلّ دوهزار سال پیش از آفرینش آدم (همه چیز را اندازه‌گیری کرد و تمام امور جهان را تدبیر فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص354

عیون أخبارالرضا، ج1، ص141 / نورالثقلین

1 -6

(فرقان/ 2)

الکاظم (عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: سُئِلَ الْعَالِمُ (کَیْفَ عِلْمُ اللَّهِ قَالَ عَلِمَ وَ شَاءَ وَ أَرَادَ وَ قَدَّرَ وَ قَضَی وَ أَمْضَی فَأَمْضَی مَا قَضَی وَ قَضَی مَا قَدَّرَ وَ قَدَّرَ مَا أَرَادَ فَبِعِلْمِهِ کَانَتِ الْمَشِیئَهًُْ وَ بِمَشِیئَتِهِ کَانَتِ الْإِرَادَهًُْ وَ بِإِرَادَتِهِ کَانَ التَّقْدِیرُ وَ بِتَقْدِیرِهِ کَانَ الْقَضَاءُ وَ بِقَضَائِهِ کَانَ الْإِمْضَاءُ وَ الْعِلْمُ مُتَقَدِّمٌ عَلَی الْمَشِیئَهًِْ وَ الْمَشِیئَهًُْ ثَانِیَهًٌْ وَ الْإِرَادَهًُْ ثَالِثَهًٌْ وَ التَّقْدِیرُ وَاقِعٌ عَلَی الْقَضَاءِ بِالْإِمْضَاءِ فَلِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْبَدَاءُ فِیمَا عَلِمَ مَتَی شَاءَ وَ فِیمَا أَرَادَ لِتَقْدِیرِ الْأَشْیَاءِ فَإِذَا وَقَعَ الْقَضَاءُ بِالْإِمْضَاءِ فَلَا بَدَاءَ فَالْعِلْمُ فِی الْمَعْلُومِ قَبْلَ کَوْنِهِ وَ الْمَشِیئَهًُْ فِی الْمُنْشَإِ قَبْلَ عَیْنِهِ وَ الْإِرَادَهًُْ فِی الْمُرَادِ قَبْلَ قِیَامِهِ وَ التَّقْدِیرُ لِهَذِهِ الْمَعْلُومَاتِ قَبْلَ تَفْصِیلِهَا وَ تَوْصِیلِهَا عِیَاناً وَ وَقْتاً وَ الْقَضَاءُ بِالْإِمْضَاءِ هُوَ الْمُبْرَمُ مِنَ الْمَفْعُولَاتِ ذَوَاتِ الْأَجْسَامِ الْمُدْرَکَاتِ بِالْحَوَاسِّ مِنْ ذَوِی لَوْنٍ وَ رِیحٍ وَ وَزْنٍ وَ کَیْلٍ وَ مَا دَبَّ وَ دَرَجَ مِنْ إِنْسٍ وَ جِنٍّ وَ طَیْرٍ وَ سِبَاعٍ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِمَّا یُدْرَکُ بِالْحَوَاسِّ فَلِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهِ الْبَدَاءُ مِمَّا لَا عَیْنَ لَهُ فَإِذَا وَقَعَ الْعَیْنُ الْمَفْهُومُ الْمُدْرَکُ فَلَا بَدَاءَ وَ اللَّهُ یَفْعَلُ ما یَشاءُ فَبِالْعِلْمِ عَلِمَ الْأَشْیَاءَ قَبْلَ کَوْنِهَا وَ بِالْمَشِیئَهًِْ عَرَّفَ صِفَاتِهَا وَ حُدُودَهَا وَ أَنْشَأَهَا قَبْلَ إِظْهَارِهَا وَ بِالْإِرَادَهًِْ مَیَّزَ أَنْفُسَهَا فِی أَلْوَانِهَا وَ صِفَاتِهَا وَ بِالتَّقْدِیرِ قَدَّرَ أَقْوَاتَهَا وَ عَرَّفَ أَوَّلَهَا وَ آخِرَهَا وَ بِالْقَضَاءِ أَبَانَ لِلنَّاسِ أَمَاکِنَهَا وَ دَلَّهُمْ عَلَیْهَا وَ بِالْإِمْضَاءِ شَرَحَ عِلَلَهَا وَ أَبَانَ أَمْرَهَا وَ ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ.

امام کاظم ( معلّی‌بن‌محمّد گوید: از امام کاظم (درباره‌ی کیفیّت علم خدا سؤال شد، آن حضرت فرمود: «علم، مشیّت، اراده، قضاوقدر و امضاست، امضا؛ هرآنچه که مورد قضاست امضا می‌کند، و قضای او چیزیست که مقدّر باشد. و امر مقدّر مورد اراده است. پس به‌واسطه‌ی علم او مشیّت و درپی مشیّت اراده خواهد بود، و نتیجه اراده تقدیر و به‌واسطه‌ی تقدیر قضا و به قضای او امضا می‌آید. بنابراین رتبه‌ی علم قبل از مشیّت و رتبه‌ی مشیّت بعد از آن و اراده نیز بعد از مشیّت است، تقدیر بر قضا واقع خواهد شد در صورت امضا. و بلای الهی در چیزی است که علم دارد، کی خواهد بود و در اموری که اراده تقدیر آن‌ها نموده است. امّا اگر قضای الهی همراه به امضا شود، بداء صورت نگیرد. پس علم خدا به موجودات قبل از وجود آن‌هاست، و مشیّت او به اشیاء قبل از وجود خارجی آن‌هاست و اراده‌ی خدا در حقّ چیزی‌که اراده کرده، قبل از برپایی آن خواهد بود. تقدیر الهی در تمامی امور، قبل از شرح و تفصیل و وجود خارجی و زمان امضای آنان قطعی و نهایی می‌گردد و ذات اجسام، از قبیل رنگ، بو، وزن، پیمانه، حرکت و تعیین نوع آنان در اینکه از جن، انس، پرنده و وحوش قلمداد شود، و بقیّه‌ی امتیازات که به‌واسطه‌ی حواس درک می‌گردد، از مسائلی هستند که برای خدا قبل از تحقّق خارجی آنان قابل پذیرش بدا در علم الهی هست، امّا پس از ایجاد آن‌ها بدا صورت نمی‌گیرد. خدا یَفْعَلُ ما یَشاءُ. او به‌واسطه‌ی علم، اطّلاع به اشیا پیدا می‌کند، پیش از آنکه به وجود بیایند و به‌واسطه‌ی مشیّت خود به صفات و حدود آن‌ها قبل از آشکارشدنشان مطّلع می‌گردد و به اراده رنگ‌ها و صفات را جدا می‌گرداند و با تقدیر، توان و بهره‌ی آنان را مقدّر می‌کند، و اوّل و آخرشان را می‌شناسد و براساس قضا برای مردم مکان‌های آن‌ها آشکار می‌گردد و به‌سوی آن‌ها رهنمون می‌شوند و به امضا علّت‌های اشیاء شرح و آشکار می‌گردد. ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص356

الکافی، ج1.146 / نورالثقلین

1 -7

(فرقان/ 2)

الصّادق (لَا حَاجَهًَْ بِهِ إِلَی شَیْءٍ مِمَّا خَلَقَ وَ خَلْقُهُ جَمِیعاً مُحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ إِنَّمَا خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنْ غَیْرِ حَاجَهًٍْ وَ لَا سَبَبٍ اخْتِرَاعاً وَ ابْتِدَاعاً.

امام صادق ( نیازی به مخلوق خود ندارد، تمام جهانیان به او نیازمندند. آفرینش را آفرید بی‌آنکه احتیاجی به آفریدن آن‌ها داشته باشد و بی‌آنکه از کسی اقتباس نماید یا طرح آن را از دیگری فرا گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص356

التوحید، ص 248

1 -8

(فرقان/ 2)

أمیرالمؤمنین (الْأَعْمَالُ عَلَی ثَلَاثَهًِْ أَحْوَالٍ فَرَائِضُ وَ فَضَائِلُ وَ مَعَاصِی وَ أَمَّا الْفَرَائِضُ فَبِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بِرِضَی اللَّهِ وَ قَضَاءِ اللَّهِ وَ تَقْدِیرِهِ وَ مَشِیَّتِهِ وَ عِلْمِهِ وَ أَمَّا الْفَضَائِلُ فَلَیْسَتْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ لَکِنْ بِرِضَی اللَّهِ وَ بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ بِقَدَرِ اللَّهِ وَ بِمَشِیَّتِهِ وَ بِعِلْمِهِ وَ أَمَّا الْمَعَاصِی فَلَیْسَتْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ لَکِنْ بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ بِقَدَرِ اللَّهِ وَ بِمَشِیَّتِهِ وَ بِعِلْمِهِ ثُمَّ یُعَاقِبُ عَلَیْهَا.

امام علی ( اعمال بر سه حال است: واجبات؛ فضیلت‌ها و گناهان. امّا واجبات به امر خدای عزّوجلّ و به رضای خدا و به قضای خدا، تقدیر، مشیّت و عمل اوست. و امّا فضیلت‌ها به امر خدا نیست و لیکن به رضای خدا و به قضای خدا و به قدر خدا، به مشیّت و به علم خداست. و امّا گناهان به امر خدا نیست ولیکن به قضای خدا و به قدر خدا و به مشیّت و به علم اوست. بعد از آن بر آن‌ها عقاب می‌فرماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص356

التوحیدللصدوق، ص370 / نورالثقلین

1 -9

(فرقان/ 2)

الصّادق (أَفْعَالُ الْعِبَادِ مَخْلُوقَهًٌْ خَلْقَ تَقْدِیرٍ لَا خَلْقَ تَکْوِینٍ وَ اللهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا نَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ لَا بِالتَّفْوِیض.

امام صادق ( و کارهای بندگان به آفرینش، آفریده شده است نه آفرینش تکوینی، خدا آفریننده‌ی هرچیزیست. (زمر/62) و ما نه به جبر قائل هستیم و نه به تفویض.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص356

التوحیدللصدوق، ص407 / نورالثقلین

1 -10

(فرقان/ 2)

الکاظم (عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْهَاشِمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ (یَقُول لَا یَکُونُ شَیْءٌ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ أَرَادَ وَ قَدَّرَ وَ قَضَی قُلْتُ مَا مَعْنَی شَاءَ قَالَ ابْتِدَاءُ الْفِعْلِ قُلْتُ مَا مَعْنَی قَدَّرَ قَالَ تَقْدِیرُ الشَّیْءِ مِنْ طُولِهِ وَ عَرْضِهِ قُلْتُ مَا مَعْنَی قَضَی قَالَ إِذَا قَضَی أَمْضَاهُ فَذَلِکَ الَّذِی لَا مَرَدَّ لَهُ.

امام کاظم ( علیّ‌بن‌ابراهیم هاشمی گوید: از امام کاظم (شنیدم که فرمود: «چیزی نباشد جز آنچه خدا بخواهد و اراده کند و اندازه‌گیری نماید و حکم دهد». گفتم: «معنی خواست خدا چیست»؟ فرمود: «آغاز کار است» گفتم: «معنی اندازه‌گیری چیست»؟ فرمود: «آن اندازه‌گرفتن طول و عرض چیز است». گفتم: «معنی قضا و حکمش چیست»؟ فرمود: «هرگاه حکم کند آن را قطعی می‌کند و به خاطر آن است که برگشت ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص358

الکافی، ج1، ص150 / نورالثقلین

1 -11

(فرقان/ 2)

الصّادق (عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (شَاءَ وَ أَرَادَ وَ قَدَّرَ وَ قَضَی قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ أَحَبَّ قَالَ لَا قُلْتُ وَ کَیْفَ شَاءَ وَ أَرَادَ وَ قَدَّرَ وَ قَضَی وَ لَمْ یُحِبَ قَالَ هَکَذَا خَرَجَ إِلَیْنَا.

امام صادق ( ابوبصیر گوید: به امام صادق (عرض کردم: «[آیا] خدا خواسته و اراده کرده و مقدّر نموده و حکم فرموده است»؟ فرمود: «آری». عرض کردم: «[آیا] دوست هم داشته است». فرمود: «نه». گفتم: «چگونه خواسته و اراده کرده و مقدّر نموده و حکم فرموده ولی دوست نداشته است»؟ فرمود: «این چنین به ما رسیده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص358

الکافی، ج1، ص150 / نورالثقلین

1 -12

(فرقان/ 2)

الرّضا (عَنْ یُونُسَ قَالَ قَالَ الرِّضَا (یَا یُونُس… أ تَدْرِی مَا التَّقْدِیرُ قُلْتُ لَا قَالَ هُوَ وَضْعُ الْحُدُودِ مِنَ الْآجَالِ وَ الْأَرْزَاقِ وَ الْبَقَاءِ وَ الْفَنَاءِ وَ تَدْرِی مَا الْقَضَاءُ قُلْتُ لَا قَالَ هُوَ إِقَامَهًُْ الْعَیْنِ وَ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ فِی الذِّکْرِ الْأَوَّلِ.

امام رضا ( یونس گوید: امام رضا (فرمود: «ای یونس! آیا معنی تقدیر را می‌دانی»؟ گفتم: «نمی‌دانم». امام رضا (فرمود: «تقدیر یعنی مشخّص‌کردن حدود و زمان مرگ‌ها، مقدار روزی و تعیین طول حیات زندگی و مرگ افراد است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص358

القمی، ج1، ص24

آیه وَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً لا یَخْلُقُونَ شَیْئاً وَ هُمْ یُخْلَقُونَ وَ لا یَمْلِکُونَ لِأَنْفُسِهِمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ لا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً [3]

آنان غیر از خداوند معبودانی [براى خود] برگزیدند که چیزی را نمی‌آفرینند، درحالی‌که خودشان مخلوقند، نه مالک زیان و سود خویشند و نه مالک مرگ و حیات و رستاخیز خود.

1

(فرقان/ 3)

الصّادق (وَ اکْتَفِ بِشَهَادَهًْ اللَّهِ تَعَالَی لَکَ وَ عَلَیْکَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَفی بِاللهِ شَهِیداً وَ مَنْ لَا یَقْدِرُ عَلَی صَرْفِ الذَّمِّ عَنْ نَفْسِهِ وَ لَا یَسْتَطِیعُ عَلَی تَحْقِیقِ الْمَدْحِ لَهُ کَیْفَ یُرْجَی مَدْحُهُ أَوْ یُخْشَی ذَمُّهُ وَ اجْعَلْ وَجْهَ مَدْحِکَ وَ ذَمِّکَ وَاحِداً وَ قِفْ فِی مَقَامٍ تَغْتَنِمُ بِهِ مَدْحَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَکَ وَ رِضَاهُ فَإِنَّ الْخَلْقَ خُلِقُوا مِنَ الْعجینِ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ فَلَیْسَ لَهُمْ إِلَّا مَا سَعَوْا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا یَمْلِکُونَ لِأَنْفُسِهِمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ لا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً.

امام صادق ( با مذمّت اشخاص چیزی از تو کاسته نمی‌شود و از مقامت کم نمی‌گردد! که خداوند عزّوجلّ فرمود: و شهادت خداوند برای تو کفایت می‌کند. (نساء/79) کسی که نمی‌تواند نکوهش را از خود برطرف کند و نمی‌تواند ستایش را برای خود فراهم کند، چه امیدی به ستایش او و چه ترسی از نکوهش اوست. به مدح و ذمّ مردم کاری نداشته باش؛ و کاری کن که ستایش خدای عزّوجلّ و رضای او را شامل حال تو شود. مردم همه از آب پستی خلق شده‌اند، و فقط کسانی می‌توانند سعادت پیدا کنند که در کارهای نیک شتاب داشته باشند خداوند متعال می‌فرماید: و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست. (نجم/39) و نیز فرموده است: وَ لا یَمْلِکُونَ لِأَنْفُسِهِمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ لا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص358

بحارالأنوار، ج70، ص294

آیه وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا إِنْ هَذا إِلاَّ إِفْکٌ افْتَراهُ وَ أَعانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جاؤُ ظُلْماً وَ زُوراً [4]

و کافران گفتند: «این [قرآن] فقط دروغی است که او به خدا افترا بسته، و گروهی دیگر او را بر این کار یاری داده‌اند». آن‌ها [با اين سخن]، ظلم و دروغ بزرگی را مرتکب شدند.

1

(فرقان/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (قَالُوا إِنَّ هَذَا الَّذِی یَقْرَؤُهُ مُحَمَّدٌ (وَ یُخْبِرُنَا بِهِ إِنَّمَا یَتَعَلَّمُهُ مِنَ الْیَهُودِ وَ یَسْتَکْتُبُهُ مِنْ عُلَمَاءِ النَّصَارَی وَ یَکْتُبُ عَنْ رَجُلٍ یُقَالُ لَهُ ابْنُ‌قبطَهًَْ یَنْقُلُهُ عَنْهُ بِالْغَدَاهًْ وَ الْعَشِیِّ.

علیّّبن‌ابراهیم ( گفتند: «آنچه حضرت محمّد (می‌خواند و به ما خبر می‌دهد از یهود یاد می‌گیرد و علمای نصاری برایش می‌نویسند و مردی به نام ابن‌قبیطه هر صبح و شام برایش نقل می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص360

بحارالأنوار، ج9، ص227/ القمی، ج2، ص110 و نورالثقلین

2

(فرقان/ 4)

الباقر (الْإِفْکُ الْکَذِبُ وَ أَعانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ یَعْنِی أَبَا فُهَیْکَهًَْ {فُکَیْهَهًَْ} وَ حِبْراً وَ عَدَّاساً وَ عَابِساً مَوْلَی حُوَیْطِبٍ قَوْلُهُ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها فَهُوَ قَوْلُ النَّضْرِبْنِ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَلْقَمَهًَْبْنِ‌کِلْدَهًَْ قَالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها مُحَمَّدٌ (فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا.

امام باقر ( إِفْکٌ یعنی دروغ. وَ أَعَانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ منظورِ کفّار از قَوْمٌ آخَرُونَ در اینجا، ابوفکیهه و حبر و عداس و عابس غلام حویطب بوده است و منظور از این فرموده‌ی خداوند: این همان افسانه‌های پیشینیان است که وی آن را رونویس کرده است. (فرقان/5) گفته‌ی نضربن‌حارث‌بن علقمه‌بن‌کلده است که گفت: «أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ محمّد (است. اکْتَتَبَها، فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص360

بحارالأنوار، ج9، ص228/ القمی، ج2، ص111/ نورالثقلین؛ «خویطب» بدل «حویطب» و «قال أساطیر الاولین… بکرهًْ و اصیلا» محذوف/ البرهان

آیه وَ قالُوا أَساطیرُ الْأَوَّلینَ اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصیلاً [5]

و گفتند: «این همان افسانه‌های پیشینیان است که وی آن را رونویس کرده، و هر صبح و شام بر او املا می‌شود».

آیه قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ غَفُوراً رَحِیماً [6]

بگو: «کسی آن را نازل کرده که اسرار آسمان‌ها و زمین را می‌داند؛ به‌یقین او [هميشه] آمرزنده و مهربان بوده است».

1

(فرقان/ 6)

الباقر (قَوْلُهُ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها فَهُوَ قَوْلُ النَّضْرِبْنِ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَلْقَمَهًَْ‌بْنِ‌کِلْدَهًَْ قَالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها مُحَمَّدٌ (فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا.

امام باقر ( وَ قالُوا أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها این سخن نضربن‌حارث‌بن‌علقمه کلده است که گفت: أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ محمّد (است. اکْتَتَبَها، فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص360

بحارالأنوار، ج9، ص228

2

(فرقان/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ وَ هُوَ مَعْطُوفٌ عَلَی قَوْلِهِ فِی سُورَهًْ الْفُرْقَانِ اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا فَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ کَیْفَ یَدَّعُونَ أَنَّ الَّذِی تَقْرَؤُهُ أَوْ تُخْبِرُ بِهِ تَکْتُبُهُ عَنْ غَیْرِکَ وَ أَنْتَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ أَیْ شَکُّوا.

علیّّبن‌ابراهیم ( تو هرگز پیش از این کتابی نمی‌خواندی، و با دست خود چیزی نمی‌نوشتی، مبادا کسانی که درصدد [تکذیب و] ابطال سخنان تو هستند، شکّ و تردید کنند! . (عنکبوت/48) این آیه همانند آیه‌ای است که مشرکان گفتند: اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا. خدا درباره‌ی اندیشه‌ی آنان گفت: «چگونه درباره‌ی چیزی‌که پیامبر (تلاوت می‌کند و به‌واسطه‌ی آن خبر می‌دهد چنین سخن می‌گویید که او از دیگری نوشته درحالی‌که او هرگز پیش از این کتابی نمی‌خواند و با دست خود چیزی ننوشت تا مبادا کسانی که درصدد تکذیب و ابطال سخنان او هستند شکّ و تردید کنند. (عنکبوت/48).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص360

بحارالأنوار، ج16، ص132/ القمی، ج2، ص150/ القمی، ج1، ص10؛ «قال علی بن ابراهیم… و أصیلا» و «فقال کیف یدعون… عن غیرک» محذوفتان

3

(فرقان/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (قَالُوا إِنَّ هَذَا الَّذِی یَقْرَؤُهُ مُحَمَّدٍ (وَ یُخْبِرُنَا بِهِ إِنَّمَا یَتَعَلَّمُهُ مِنَ الْیَهُودِ وَ یَکْتُبَهُ مِنْ عُلَمَاءِ النَّصَارَی وَ یُکْتَبُ عَنْ رَجُلٍ یُقَالُ لَهُ ابن‌قبیطه وَ یَنْقُلُهُ عَنْهُ بالغداهًْ وَ الْعَشِیِّ فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ وَ رَدَّ عَلَیْهِمْ فَقَالَ وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذا إِلَّا إِفْکٌ افْتَراهُ إلی قوله بُکْرَةً وَ

أَصِیلًا فَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ قَالَ قُلْ لَهُمْ یَا مُحَمَّدُ (أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ غَفُوراً رَحِیماً.

علیّّبن‌ابراهیم ( گفتند: «آنچه حضرت محمّد (می‌خواند و به ما خبر می‌دهد از یهود یاد می‌گیرد و علمای نصاری برایش می‌نویسند و مردی به نام ابن‌قبیطه هر صبح و شام برایش نقل می‌کند. وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذا إِلَّا إِفْکٌ افْتَراهُ وَ أَعانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جاؤُ ظُلْماً وَ زُوراً وَ قالُوا أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا و خدا آن‌ها را [در هر دو گفتار] ردّ کرده است. ای محمّد (به آن‌ها بگو: أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ غَفُوراً رَحِیماً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص360

القمی، ج2، ص110

آیه وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذیراً [7]

و گفتند: «چرا این پیامبر غذا می‌خورد و در بازارها راه می‌رود؟! [نه سنّت فرشتگان را دارد و نه روش شاهان را]! چرا [لااقل] فرشته‌ای بر او نازل نشده که همراه وی مردم را انذار کند [و گواه صدق دعوى او باشد]؟!

1

(فرقان/ 7)

الهادی (عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ (أَنَّهُ قَال قُلْتُ لِأَبِی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (هَلْ کَانَ رسول الله (یُنَاظِرُ الْیَهُودَ وَ الْمُشْرِکِینَ إِذَا عَاتَبُوهُ وَ یُحَاجُّهُمْ قَالَ بَلَی مِرَاراً کَثِیرَهًًْ مِنْهَا مَا حَکَی اللَّهُ تَعَالَی مِنْ قَوْلِهِمْ وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ إِلَی قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ یَنْبُوعاً إِلَی قَوْلِهِ کِتاباً نَقْرَؤُهُ… وَ ذَلِکَ أَنَّ رسول الله (کَانَ قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ بِمَکَّهًَْ بِفِنَاءِ الْکَعْبَهًْ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَیْشٍ مِنْهُمُ الْوَلِیدُ بْنُ الْمُغِیرَهًْ الْمَخْزُومِیُّ وَ أَبُوالْبَخْتَرِیِّ بْنُ‌هِشَامٍ وَ أَبُوجَهْلِ بْنُ هِشَامٍ وَ الْعَاصُ بْنُ وَائِلٍ‌السَّهْمِیُّ وَ عَبْدُاللَّهِ بْنُ أَبِی‌أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِیُّ وَ کَانَ مَعَهُمْ جَمْعٌ مِمَّنْ یَلِیهِمْ کَثِیرٌ… وَ رسول الله (فِی نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ یَقْرَأُ عَلَیْهِمْ کِتَابَ اللَّه فَأَتَوْهُ بِأَجْمَعِهِمْ فَابْتَدَأَ عَبْدُاللَّهِ‌بْنُ‌أَبِی‌أُمَیَّهًَْ‌الْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ یا محمد (لَقَدِ ادَّعَیْتَ دَعْوَی عَظِیمَهًًْ وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا زَعَمْتَ أَنَّکَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَا یَنْبَغِی لِرَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَالِقِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ أَنْ یَکُونَ مِثْلُکَ رَسُولَهُ بَشَراً {بَشَرٌ} مِثْلُنَا تَأْکُلُ کَمَا نَأْکُلُ وَ تَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ کَمَا نَمْشِی فَهَذَا مَلِکُ الرُّومِ وَ هَذَا مَلِکُ الْفُرْسِ لَا یَبْعَثَانِ رَسُولًا إِلَّا کَثِیرَ مَالٍ عَظِیمَ حَالٍ لَهُ قُصُورٌ وَ دُورٌ وَ فَسَاطِیطُ وَ خِیَامٌ وَ عَبِیدٌ وَ خُدَّامٌ وَ رَبُّ الْعَالَمِینَ فَوْقَ هَؤُلَاءِ کُلِّهِمْ وَ هُمْ عَبِیدُه وَ لَوْ کُنْتَ نَبِیّاً لَکَانَ مَعَکَ مَلَکٌ یُصَدِّقُکَ وَ نُشَاهِدُهُ بَلْ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا نَبِیّاً لَکَانَ إِنَّمَا یَبْعَثُ إِلَیْنَا مَلَکاً لَا بَشَراً مِثْلَنَا مَا أَنْتَ یا محمد (إِلَّا مَسْحُوراً وَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ فَقَالَ رسول الله (هَلْ بَقِیَ مِنْ کَلَامِکَ شَیْءٌ قَالَ بَلَی لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا رَسُولًا لَبَعَثَ أَجَلَّ مَنْ فِیمَا بَیْنَنَا مَالًا وَ أَحْسَنَهُ حَالًا فَهَلَّا نَزَلَ هَذَا الْقُرْآنُ الَّذِی تَزْعَمُ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَهُ عَلَیْکَ وَ انْبَعَثَکَ بِهِ رَسُولًا عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ إِمَّا الْوَلِیدُبْنُ‌الْمُغِیرَهًْ بِمَکَّهًَْ وَ إِمَّا عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیُّ

بِالطَّائِف فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (یَا عَبْدَ اللَّهِ أَ بَقِیَ شَیْءٌ مِنْ کَلَامِکَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ أَ وَ لَیْسَ فِیمَا أَوْرَدْتُهُ عَلَیْکَ کِفَایَهًٌْ وَ بَلَاغٌ مَا بَقِیَ شَیْءٌ فَقُلْ مَا بَدَا لَکَ وَ أَفْصِحْ عَنْ نَفْسِکَ إِنْ کَانَ لَکَ حُجَّهًٌْ وَ ائْتِنَا بِمَا سَأَلْنَاکَ بِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّامِعُ لِکُلِّ صَوْتٍ وَ الْعَالِمُ بِکُلِّ شَیْءٍ تَعْلَمُ مَا قَالَهُ عِبَادُکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ یَا مُحَمَّدُ وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ إِلَی قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراًمِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً… فَقَالَ لَهُ رسول الله (یَا عَبْدَ اللَّهِ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَنِّی آکُلُ الطَّعَامَ کَمَا تَأْکُلُونَ وَ زَعَمْتَ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ لِأَجْلِ هَذِهِ أَنْ أَکُونَ لِلَّهِ رَسُولًا فَإِنَّمَا الْأَمْرُ لِلَّهِ یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ یَحْکُمُ ما یُرِیدُ وَ هُوَ مَحْمُودٌ وَ لَیْسَ لَکَ وَ لَا لِأَحَدٍ الِاعْتِرَاضُ عَلَیْهِ بِلِمَ وَ کَیْفَ أَ لَا تَرَی أَنَّ اللَّهَ کَیْفَ أَفْقَرَ بَعْضاً وَ أَغْنَی بَعْضاً وَ أَعَزَّ بَعْضاً وَ أَذَلَّ بَعْضاً وَ أَصَحَّ بَعْضاً وَ أَسْقَمَ بَعْضاً وَ شَرَّفَ بَعْضاً وَ وَضَعَ بَعْضاً وَ کُلُّهُمْ مِمَّنْ یَأْکُلُ الطَّعَامَ ثُمَّ لَیْسَ لِلْفُقَرَاءِ أَنْ یَقُولُوا لِمَ أَفْقَرْتَنَا وَ أَغْنَیْتَهُمْ وَ لَا لِلْوُضَعَاءِ أَنْ یَقُولُوا لِمَ وَضَعْتَنَا وَ شَرَّفْتَهُمْ {وَ} لَا لِلزَّمْنَی وَ الضُّعَفَاءِ أَنْ یَقُولُوا لِمَ أَزْمَنْتَنَا وَ أَضْعَفْتَنَا وَ صَحَّحْتَهُمْ وَ لَا لِلْأَذِلَّاءِ أَنْ یَقُولُوا لِمَ أَذْلَلْتَنَا وَ أَعْزَزْتَهُمْ وَ لَا لِقِبَاحِ الصُّوَرِ أَنْ یَقُولُوا لِمَ أَقْبَحْتَنَا وَ جَمَّلْتَهُمْ بَلْ إِنْ قَالُوا ذَلِکَ کَانُوا عَلَی رَبِّهِمْ رَادِّینَ وَ لَهُ فِی أَحْکَامِهِ مُنَازِعِینَ وَ بِهِ کَافِرِینَ وَ لَکَانَ جَوَابُهُ لَهُمْ أَنَا الْمَلِکُ الْخَافِضُ الرَّافِعُ الْمُغْنِی الْمُفْقِرُ الْمُعِزُّ الْمُذِلُّ الْمُصَحِّحُ الْمُسْقِمُ وَ أَنْتُمُ الْعَبِیدُ لَیْسَ لَکُمْ إِلَّا التَّسْلِیمُ لِی وَ الِانْقِیَادُ لِحُکْمِی فَإِنْ سَلَّمْتُمْ کُنْتُمْ عِبَاداً مُؤْمِنِینَ وَ إِنْ أَبَیْتُمْ کُنْتُمْ بِی کَافِرِینَ وَ بِعُقُوبَاتِی مِنَ الْهَالِکِینَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ یا محمد (قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یَعْنِی آکُلُ الطَّعَامَ یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ یَعْنِی قُلْ لَهُمْ أَنَا فِی الْبَشَرِیَّهًْ مِثْلُکُمْ وَ لَکِنْ رَبِّی خَصَّنِی بِالنُّبُوَّهًْ دُونَکُمْ کَمَا یَخُصُّ بَعْضَ الْبَشَرِ بِالْغِنَی وَ الصِّحَّهًْ وَ الْجَمَالِ دُونَ بَعْضٍ مِنَ الْبَشَرِ فَلَا تُنْکِرُوا أَنْ یَخُصَّنِی أَیْضاً بِالنُّبُوَّهًْ ثُمَّ قَالَ رسول الله (وَ أَمَّا قَوْلُکَ هَذَا مَلِکُ الرُّومِ وَ مَلِکُ الْفُرْسِ لَا یَبْعَثَانِ رَسُولًا إِلَّا کَثِیرَ الْمَالِ عَظِیمَ الْحَالِ لَهُ قُصُورٌ وَ دُورٌ وَ فَسَاطِیطُ وَ خِیَامٌ وَ عَبِیدٌ وَ خُدَّامٌ وَ رَبُّ الْعَالَمِینَ فَوْقَ هَؤُلَاءِ کُلِّهِمْ فَإِنَّهُمْ عَبِیدُهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَهُ التَّدْبِیرُ وَ الْحُکْمُ لَا یَفْعَلُ عَلَی ظَنِّکَ وَ حُسْبَانِکَ وَ لَا بِاقْتِرَاحِکَ بَلْ یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ یَحْکُمُ ما یُرِیدُ وَ هُوَ مَحْمُودٌ یَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّمَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ لِیُعَلِّمَ النَّاسَ دِینَهُمْ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی رَبِّهِمْ وَ یَکِدَّ نَفْسَهُ فِی ذَلِکَ آنَاءَ لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ فَلَوْ کَانَ صَاحِبَ قُصُورٍ یَحْتَجِبُ فِیهَا وَ عَبِیدٍ وَ خَدَمٍ یَسْتُرُونَهُ عَنِ النَّاسِ أَ لَیْسَ کَانَتِ الرِّسَالَهًُْ تَضِیعُ وَ الْأُمُورُ تَتَبَاطَأُ أَ وَ مَا تَرَی الْمُلُوکَ إِذَا احْتَجَبُوا کَیْفَ یَجْرِی الْفَسَادُ وَ الْقَبَائِحُ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ بِهِ وَ لَا یَشْعُرُونَ یَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّمَا بَعَثَنِی اللَّهُ وَ لَا مَالَ لِی لِیُعَرِّفَکُمْ قُدْرَتَهُ وَ قُوَّتَهُ وَ أَنَّهُ هُوَ النَّاصِرُ لِرَسُولِهِ لَا تَقْدِرُونَ عَلَی قَتْلِهِ وَ لَا مَنْعِهِ مِنْ رِسَالَتِهِ فَهَذَا أَبْیَنُ فِی قُدْرَتِهِ وَ فِی عجزِکُمْ وَ سَوْفَ یُظْفِرُنِی اللَّهُ بِکُم… وَ أَمَّا قَوْلُکَ وَ لَوْ کُنْتَ نَبِیّاً لَکَانَ مَعَکَ مَلَکٌ یُصَدِّقُکَ وَ نُشَاهِدُهُ بَلْ لَوْ أَرَادَ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا نَبِیّاً لَکَانَ إِنَّمَا یَبْعَثُ لَنَا مَلَکاً لَا بَشَراً مِثْلَنَا فَالْمَلَکُ لَا تُشَاهِدُهُ حَواسُّکُمْ لِأَنَّهُ مِنْ جِنْسِ هَذَا الْهَوَاءِ لَا عِیَانَ مِنْهُ وَ لَوْ شَاهَدْتُمُوهُ بِأَنْ یُزَادَ فِی قُوَی أَبْصَارِکُمْ لَقُلْتُمْ لَیْسَ هَذَا مَلَکاً بَلْ هَذَا بَشَرٌ لِأَنَّهُ إِنَّمَا کَانَ یَظْهَرُ لَکُمْ بِصُورَهًْ الْبَشَرِ الَّذِی قَدْ أَلِفْتُمُوهُ لِتَفْهَمُوا عَنْهُ مَقَالَتَهُ وَ تَعْرِفُوا خِطَابَهُ وَ مُرَادَهُ فَکَیْفَ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ صِدْقَ الْمَلِکِ وَ أَنَّ مَا یَقُولُهُ حَقٌّ بَلْ إِنَّمَا بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً وَ أَظْهَرَ عَلَی یَدِهِ الْمُعجزَاتِ الَّتِی لَیْسَتْ فِی طَبَائِعِ الْبَشَرِ الَّذِینَ قَدْ عَلِمْتُمْ ضَمَائِرَ قُلُوبِهِمْ فَتَعْلَمُونَ بِعجزِکُمْ عَمَّا جَاءَ بِهِ أَنَّهُ مُعجزَهًٌْ وَ أَنَّ ذَلِکَ شَهَادَهًٌْ مِنَ اللَّهِ بِالصِّدْقِ لَهُ وَ لَوْ ظَهَرَ لَکُمْ مَلَکٌ وَ ظَهَرَ عَلَی یَدِهِ مَا یَعجزُ عَنْهُ الْبَشَرُ لَمْ یَکُنْ فِی ذَلِکَ مَا یَدُلُّکُمْ أَنَّ ذَلِکَ لَیْسَ فِی طَبَائِعِ سَائِرِ أَجْنَاسِهِ مِنَ الملائکهًْ (حَتَّی یَصِیرَ ذَلِکَ مُعجزاً أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ الطُّیُورَ الَّتِی تَطِیرُ لَیْسَ ذَلِکَ مِنْهَا بِمُعجزٍ لِأَنَّ لَهَا أَجْنَاساً یَقَعُ مِنْهَا مِثْلُ طَیَرَانِهَا وَ لَوْ أَنَّ آدَمِیّاً طَارَ کَطَیَرَانِهَا کَانَ ذَلِکَ مُعجزاً فَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَهَّلَ عَلَیْکُمُ الْأَمْرَ وَ جَعَلَهُ بِحَیْثُ یَقُومُ عَلَیْکُمْ حُجَّتُهُ وَ أَنْتُمْ تَقْتَرِحُونَ عِلْمَ الصَّعْبِ الَّذِی لَا حُجَّهًَْ فِیهِ ثُمَّ قَالَ رسول الله (وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا أَنْتَ إِلَّا رَجُلٌ مَسْحُورٌ فَکَیْفَ أَکُونُ کَذَلِکَ وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی فِی صِحَّهًْ التَّمْیِیزِ وَ الْعَقْلِ فَوْقَکُمْ فَهَلْ جَرَّبْتُمْ عَلَیَّ مُنْذُ نَشَأْتُ إِلَی أَنِ اسْتَکْمَلْتُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ خِزْیَهًًْ أَوْ ذِلَّهًًْ أَوْ کَذِبَهًًْ أَوْ جِنَایَهًًْ {خَنَاءً} أَوْ خَطأً مِنَ الْقَوْلِ أَوْ سَفَهاً مِنَ الرَّأْیِ أَ تَظُنُّونَ أَنَّ رَجُلًا یَعْتَصِمُ طُولَ هَذِهِ الْمُدَّهًْ بِحَوْلِ نَفْسِهِ وَ قُوَّتِهَا أَوْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا إِلَی أَنْ یُثْبِتُوا عَلَیْکَ عَمًی بِحُجَّهًٍْ أَکْثَرَ مِنْ دَعَاوِیهِمُ الْبَاطِلَهًْ الَّتِی یُبَیِّنُ عَلَیْکَ التَّحْصِیلُ بُطْلَانَهَا.

امام هادی ( از امام عسکری (نقل است که فرمود: به پدرم امام نقی (عرض کردم: «آیا پیامبر اکرم (با یهودیان و مخالفین وقتی بر او اعتراض می‌کردند مناظره هم کرده است»؟ فرمود: «آری چندین مرتبه. از جمله‌ی آن این آیه است که خداوند از قول آن‌ها نقل می‌کند: وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً، أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها وَ قالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُورا و این آیه: چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندی] از این دو شهر (مکّه و طائف) ناز ل نشده است؟! . (زخرف/31) و آیه‌ی دیگر: و گفتند: «ما هرگز به تو ایمان نمی‌آوریم تا اینکه چشمه جوشانی از این سرزمین [خشک و سوزان] برای ما خارج سازی. یا باغی از نخل و انگور از آن تو باشد و نهرها در لابه‌لای آن جاری کنی. یا قطعات (سنگ‌های) آسمان را آن‌چنان که می‌پنداری بر سر ما فرود آری یا خداوند و فرشتگان را در برابر ما بیاوری. یا برای تو خانه‌ای پر نقش و نگار از طلا باشد یا به آسمان بالا روی حتّی اگر به آسمان روی، ایمان نمی‌آوریم مگر آنکه نامه‌ای بر ما فرود آوری که آن را بخوانیم. (اسراء/9390) … پدرم فرمود: «این جریان‌ها موقعی اتّفاق افتاد که پیامبر اکرم (روزی کنار خانه‌ی کعبه با اصحاب خود نشسته بود و برای آن‌ها آیات قرآن و دستورات پروردگار را می‌خواند. در این موقع گروهی از سران قریش از قبیل: ولیدبن‌مغیره مخزومی و ابوالبختری پسر هشام و ابوجهل و عاص‌بن‌وائل سهمی و عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی و گروهی از پیروان آن‌ها اجتماع نمودند و با هم به گفتگو پرداختند. … پیامبر (در میان گروهی از یارانش بود و برای آن‌ها قرآن تلاوت می‌کرد. تمام آن‌ها پیش پیامبر (آمدند. ابتدا عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی شروع به سخن کرده و گفت: «ای محمّد (! ادّعای بزرگی کرده‌ای و سخن دشوار می‌گویی خود را پیامبر خدا می‌دانی با اینکه شایسته نیست خداوند و آفریننده‌ی جهان مانند تو را سفیر و پیامبر خود قرار دهد. یک انسان که مانند ما می‌خورد و می‌آشامد و در کوچه و بازار راه می‌رود. یک مطالعه درباره‌ی فرمانروایان روم و پادشاهان ایران بکن. اگر بخواهند پیکی بفرستند قطعاً شخصی را انتخاب می‌کنند که موقعیّتی داشته باشد و دارای ثروت باشد. قصرهای بلند و باغ‌های زیبا و غلام و کنیز فراوان. خداوند از تمام این فرمانروایان بزرگتر و با قدرت‌تر است این‌ها همه بنده‌ی او هستند. از آن گذشته اگر تو پیامبر می‌بودی به همراهت فرشته‌ای می‌فرستاد تا تو را تصدیق نماید و ما او را می‌دیدیم. اگر خداوند تصمیم داشت برای ما پیامبری بفرستد حتماً فرشته و ملکی را می‌فرستاد نه یک آدم مثل خودمان. تو مردی هستی که جن‌زده‌ای و عقل خویش را از دست داده‌ای نه پیامبر و سفیر خدا». پیامبر اکرم (فرمود: «دیگر اعتراضی نداری». گفت: «چرا. اگر خداوند می‌خواست پیامبری بفرستد شخصی را باید می‌فرستاد که از نظر مالی و شخصیّت از همه‌ی ما برتر باشد چرا این قرآنی که مدّعی هستی خدا بر تو نازل کرده بر یکی از دو شخصیّت برجسته‌ی عرب در مکّه، ولیدبن‌مغیره و در طایف، عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی نازل نکرد». … باز، پیامبر اکرم (فرمود: «دیگر حرفی نداری»؟ گفت: «ای محمّد (آنچه بر تو اعتراض نمودم کافی نبود؛ دیگر چیزی باقی نمانده حالا تو هر جوابی داری واضح و آشکار بیان کن اگر واقعا می‌توانی تقاضاهای ما را برآور و درصورتی‌که دلیلی داری برای ما استدلال نما»؟ پیامبر اکرم (فرمود: «خدایا تو هر صدایی را می‌شنوی و از هرچیز اطّلاع داری، سخن این بندگان خود را شنیدی» خداوند این آیه را بر پیامبر (نازل نمود: وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً، أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها وَ قالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُورا سپس می‌فرماید: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا؛ سپس می‌فرماید: تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً… پیامبر (فرمود: «اینک توجّه کن‌ای بنده‌ی خدا! آنچه اعتراض کردی که چرا من هم مثل شما غذا می‌خورم و مدّعی شدی که به‌همین دلیل شایسته‌ی پیامبری نیستم. این کار مربوط به خدا است. هر کار بخواهد انجام می‌دهد و هر تصمیمی بخواهد می‌گیرد. در کارهای او نمی‌توان خورده گرفت به تو و به هیچ‌کس نمی‌رسد که چون و چرا کنند. مگر نمی‌بینی خدا گروهی را فقیر و برخی را غنی و بعضی را عزیز و برخی را ذلیل و عدّه‌ای را سالم و صحیح و برخی را مریض و بعضی را شریف و برخی را پست کرده، همه‌ی آن‌ها غذا می‌خورند؛ فقرا نمی‌توانند بگویند چرا ما ضعیف و ناتوان شده‌ایم و آن‌ها سالم و توانا! و ذلیلان بگویند چرا ما ذلیل و آن‌ها عزیز شده‌اند و نه زشت صورتان بگویند چرا ما زشت و آن‌ها را زیبا کرده‌ای. اگر چنین حرفی بزنند بر خدا اعتراض نموده و در مقابل او ایستادگی کرده‌اند و کافر به او خواهند بود. خداوند در جواب آن‌ها خواهد گفت: «من فرمانروایی هستم که پستی و بلندی و ثروت و فقر و عزّت و ذلّت و صحِت و بیماری در اختیار من است. شما بنده‌ی من هستید و جز تسلیم در مقابل من و اطاعت فرمانم کاری ندارید. اگر تسلیم شدید بندگان مؤمنید و اگر امتناع ورزیدید کافر به من هستید و گرفتار عقاب و کیفر من خواهید شد». بعد خداوند این آیه را بر پیامبر اکرم (نازل کرد: بگو: من فقط انسانی مثل شما هستم این حقیقت بر من وحی می‌شود که معبود شما معبودی یگانه است. (فصّلت/6) بگو من هم انسانی مثل شما هستم غذا می‌خورم و در بشریّت همانند شما هستم جز اینکه خداوند مرا به پیامبری برگزیده، چنانچه بعضی را ثروتمند و برخی را تندرست و یکی را زیبایی می‌دهد و به بعضی دیگر نمی‌دهد. نباید نبوّت مرا انکار کنید. چون به شما این امتیاز را نبخشیده است. امّا آنچه گفتی که پادشاه روم و فرمانروای ایران پیک و فرستاده‌ی خود را از ثروتمندان که دارای قصرها و خانه‌ها و باغ‌ها و غلام و کنیزها هستند، انتخاب می‌کنند و خدا از همه‌ی آن‌ها برتر است چون این‌ها بنده‌ی اویند. باید بدانی که اختیار در دست خدا است. به دستور، عقیده و نظر تو عمل نمی‌کند و نه به آنچه تو صلاح بدانی بلکه هرچه او خود صلاح بداند و تصمیم بگیرد، انجام می‌دهد و در کارهایش جای هیچ اعتراضی نیست. خداوند پیامبرانش را فرستاد تا مردم را به دین متمایل کنند متوجّه خدا نمایند و تمام شبانه‌روز خود را در راه پرورش افکار، با زحمت و مشقّت از هیچ خدمتی فروگذاری ننمایند. اگر دارای قصرها باشد که درون آن‌ها جای بگیرد و خدمتکاران، مردم را از رسیدن به خدمت او باز دارند؛ مگر نه این است که رسالت از بین می‌رود و کارها به کندی می‌گذرد. مگر تو خود نمی‌بینی وقتی پادشاهان در پشت پرده‌های قصرها جای می‌گیرند؛ چگونه فساد و کارهای زشت دور از دید آن‌ها شیوع پیدا می‌کند. و اطّلاعی هم حاصل نمی‌نمایند. ای بنده‌ی خدا! خداوند مرا بدون ثروت برانگیخت تا به شما قدرت و نیروی خویش را بشناساند و بدانید که او یاور من است و شما قدرت کشتن مرا ندارید و نمی‌توانید جلوی گسترش دین او را بگیرید، این خود مطلبی است آشکار از نیروی خدا و ضعف و ناتوانی شما. به‌زودی مرا بر شما پیروز خواهد کرد. … و گفتی اگر خدا بخواهد برای ما پیامبری بفرستد از ملائکه می‌فرستد نه بشری مانند ما، باید بدانی که ملک و فرشته را شما نمی‌توانید با حواس خود درک کنید چون او از جنس این هوا است و متمثل و آشکار نیست. اگر قدرت دید شما را بیفزایند او را مشاهده نمایید، خواهید گفت این فرشته نیست او هم بشری است. چون درصورت ظهور و آشکارشدن به شکل انسان خواهد بود که شما به آن مأنوس هستید تا سخنش را بفهمید و منظورش را درک کنید. از کجا می‌توانید درستی ادّعای فرشته را درک کنید. خداوند از میان انسان‌ها پیامبران را برانگیخت و در اختیارشان معجزاتی را گذاشت که بشر دریابد که کسی نمی‌تواند مانند آن را بیاورد همین عاجز بودن مردم از آوردن مانند آن معجزات، گواهی است از جانب خدا، بر صدق ادّعای انبیاء (اگر آن‌ها به‌صورت فرشته و ملک بفرستد و این معجزات را نیز در اختیار آن‌ها قرار بدهد که سایر فرشتگان نتوانند چنین کارهایی را بکنند تا کار او برای شما معجزه باشد. مگر با چشم خود نمی‌بینید که پریدن پرنده برایش اعجازی نیست، زیرا بسیاری هستند از این جنس که می‌پرند اگر یک آدم مثل پرنده‌ها پرید این کار معجزه است. خداوند کار را بر شما آسان نموده و به آسانی بر شما حجّت تمام می‌شود امّا خودتان راه دشواری را می‌پذیرید که حجّت و دلیلی هم در آن نیست. پیامبر اکرم (فرمود: «امّا اینکه گفتی من جن‌زده و دیوانه‌ام چگونه چنین چیزی ممکن است با اینکه کاملاً تشخیص می‌دهید که من دارای تمیز و تشخیص هستم و عقلی بالاتر از شما دارم. آیا از کودکی تا چهل سالگی شما سابقه‌ای از من دارید که شاهد عیب و عاری باشد یا گمراهی و یا دروغ و خیانتی و خطایی کرده باشم و در گفتار و کردار و عقیده‌ی من سر زده باشد. ممکن است یک نفر خود را در طول چنین زمانی به نیروی خویش نگه دارد یا به نیرو و قدرت پروردگار است؟ به‌همین مطلب خداوند در این آیه اشاره می‌نماید: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا. نمی‌توانند سابقه‌ای برای تو اثبات کنند با دلیل جز ادّعاهای باطلی که برای تو ابطال آن ادّعاها بسیار ساده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص362

بحارالأنوار، ج9، ص269/ الاحتجاج، ج1، ص29/ الإمام العسکری، ص500

 

2

(فرقان/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ حَکَی اللهُ قَوْلَهُم أَیْضاً فَقَالَ وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها فَرَدَّ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ فَقَالَ وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إلَی قَوْلِهِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَیْ اِخْتِبَاراً فَعِیرَ رَسُولُ اللهِ (بِالفَقْرِ فَقَالَ اللهُ تَعَالَی تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند نیز سخنشان را نقل می‌کند و می‌گوید: وَ قَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیرًا، أَوْ یُلْقَی إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا، خداوند در ادامه‌ی این چنین پاسخ می‌دهد و می‌فرماید: وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیرا؛ منظور از کلمه‌ی فتنة در اینجا آزمایش است. پیامبر (به خاطر فقرش مورد سرزنش قرار گرفت و خداوند در این مورد می‌فرماید: تَبَارَکَ الَّذِی إِن شَاء جَعَلَ لَکَ خَیْرًا مِّن ذَلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَیَجْعَل لَّکَ قُصُورًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

القمی، ج2، ص111/ البرهان

3

(فرقان/ 7)

الرّسول (رَبِیعَهًَْ السَّعْدِیِّ قَالَ أَتَیْتُ حُذَیْفَهًَْ‌بْنَ‌الْیَمَانِ فَقُلْتُ لَهُ حَدِّثْنِی بِمَا سَمِعْتَ مِنْ رسول الله (وَ رَأَیْتَهُ یَعْمَلُ بِهِ فَقَالَ عَلَیْکَ بِالْقُرْآنِ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ قَرَأْتُ الْقُرْآنَ وَ إِنَّمَا جِئْتُکَ لِتُحَدِّثَنِی بِمَا لَمْ أَرَهُ وَ لَمْ أَسْمَعْهُ مِنْ رسول الله (اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ عَلَی حُذَیْفَهًَْ أَنِّی أَتَیْتُهُ لِیُحَدِّثَنِی فَإِنَّهُ قَدْ سَمِعَ وَ کَتَمَ قَالَ فَقَالَ حُذَیْفَهًُْ قَدْ أَبْلَغْتُ فِی الشِّدَّهًْ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْهَا قَصِیرَهًًْ مِنْ طَوِیلَهًٍْ وَ جَامِعَهًًْ لِکُلِّ أَمْرِکَ إِنَّ آیَهًَْ الْجَنَّهًْ فِی هَذِهِ الْأُمَّهًْ لَیَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ فَقُلْتُ لَهُ فَبَیِّنْ لِی آیَهًَْ الْجَنَّهًْ فَأَتَّبِعَهَا وَ آیَهًَْ النَّارِ فَأَتَّقِیَهَا فَقَالَ لِی وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَهًَْ بِیَدِهِ إِنَّ آیَهًَْ الْجَنَّهًْ وَ الْهُدَاهًَْ إِلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ الْأَئِمَّهًُْ (مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ إِنَّ آیَهًَْ النَّارِ وَ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ لَأَعْدَاؤُهُمْ.

پیامبر ( ربیعه سعدی گوید: «پیش حذیفهًْ‌بن‌یمان آمدم، گفتم: برایم حدیثی از احادیث که از پیامبر اکرم (شنیده‌ای و دیده‌ای به آن عمل می‌کند، نقل کن»! گفت: «قرآن را رها نکن». گفتم: «من قرآن را خوانده‌ام آمده‌ام از تو حدیثی بشنوم که از پیامبر اکرم (ندیده و نشنیده‌ام خدایا تو را گواه می‌گیرم که پیش حذیفه آمدم و از او درخواست حدیث کردم او شنید ولی کتمان کرد». گفت: «عجب بر من دشوار و سخت گرفتی! حالا گوش کن جمله‌ی کوتاهی از سخنی طولانی که جامع تمام امور توست». گفت: «نشانه‌ی بهشت در میان همین مردم غذا می‌خورد و راه می‌رود». گفتم: «توضیح بده نشانه‌ی بهشت را بشناسم و پیرو او شوم و نشانه‌ی آتش را تشخیص دهم و از آن پرهیز نمایم». گفت: «قسم به آن‌کس که جان حذیفه در اختیار اوست نشانه‌ی بهشت و راهنمای به‌سوی بهشت تا روز قیامت ائمّه (از آل محمّدند (و نشانه‌ی جهنّم و راهنمای به‌سوی جهنّم تا روز قیامت دشمنان اینها هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

بحارالأنوار، ج26، ص240

4

(فرقان/ 7)

الرّسول (عُمَرَ‌بنِ‌ابرَاهِیمَ اوسِی قِیلَ إِنَّ رَسُولَ اللهِ (لَمَّا مَاتَ أَبُو طَالِبٍ (لَجَّ الْمُشْرِکُونَ فِی أَذِیَّتِهِ فَصَارَ یَعْرِضُ نَفْسَهُ عَلَی الْقَبَائِلِ بِالْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ فَلَمْ یَأْتِ أَحَداً مِنَ القَبَائِلِ إِلَّا صَدَّهُ وَ رَدَّهُ. فَقَالَ بَعْضُهُمْ: قَوْمُ الرَّجُلِ أَعْلَمُ بِهِ، أَ تَرَوْنَ أَنَّ رَجُلاً یُصْلِحُنَا وَ هُوَ قَدْ أَفْسَدَ قَوْمَهُ؟ فَعَمَدَ إِلَی ثَقِیفٍ بِالطَّائِفِ فَوَجَدَ سَادَاتِهِمْ جُلُوساً وَ هُمْ ثَلَاثَهًُْ إِخْوَهًٍْ فَعَرَضَ عَلَیْهِمُ الْإِسْلَامَ وَ حَذَّرَهُمْ عَنِ النَّارِ وَ غَضَبِ الْجَبَّارِ. فَقَالَ بَعْضُهُمْ: أَنَا أَسْرَقُ ثِیَابَ الْکَعْبَهًِْ إِنْ کَانَ بَعَثَکَ اللَّهُ نَبِیّاً. قَالَ آخَرُ: یَا مُحَمَّدُ (أ عَجِزَ اللَّهُ أَنْ یُرْسِلَ غَیْرَکَ؟ وَ قَالَ الْآخَرُ: لَا تُکَلِّمُوهُ إِنْ کَانَ رَسُولًا مِنَ اللَّهِ کَمَا یَزْعُمُ هُوَ أَعْظَمُ قَدْراً مِنْ أَنْ یُکَلِّمَنَا وَ إِنْ کَانَ کَاذِباً عَلَی اللَّهِ فَهُوَ أَسْرَفُ بِکَلَامِهِ. وَ جَعَلُوا یَسْتَهْزِؤُونَ بِهِ فَجَعَلَ یَمْشِی کُلَّمَا وَضَعَ قَدَماً وَضَعُوا لَهُ صَخْرَهًًْ فَمَا فَرَغَ مِنْ أَرْضِهِمْ إِلَّا وَ قَدَمَاهُ تَشْخَبُ دَماً فَعَمَدَ لِحَائِطٍ مِنْ

کُرُومِهِمْ وَ جَلَسَ مَکْرُوباً. فَقَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ کُرْبَتِی وَ هَوَانِی عَلَی النَّاسِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْتَ رَبُّ الْمُسْتَضْعَفِینَ أَنْتَ رَبُّ الْمَکْرُوبِینَ اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکَ عَلَیَّ غَضَبٌ فَلَا أُبَالِی وَ لَکِنْ عَافِیَتُکَ أَوْسَعُ لِی أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ بِمُعَافَاتِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ بِکَ مِنْکَ لَا أُحْصِی الثَّنَاءَ عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ لَکَ الْحَمْدُ حَتَّی تَرْضَی وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. قِیلَ: وَ کَانَ فِی الْکَرْمِ عُتْبَهًُْ بْنُ رَبِیعَهًَْ وَ شَیْبَهًُْ فَکَرِهَ أَنْ یَأْتِیَهُمَا لِمَا یَعْلَمُ مِنْ عَدَاوَتِهِمَا. فَقَالَا لِغُلَامٍ لَهُمَا یُقَالُ لَهُ عَدَّاسٌ خُذْ قَطْفَیْنِ مِنَ الْعِنَبِ وَ قَدَحاً مِنَ الْمَاءِ وَ اذْهَبْ بِهِمَا إِلَی ذَلِکَ الرَّجُلِ وَ إِنَّهُ سَیَسْأَلُکَ أَ هَدِیَّهًٌْ أَمْ صَدَقَهًٌْ؟ فَإِنْ قُلْتَ صَدَقَهًٌْ لَمْ یَقْبَلْهَا بَلْ قُلْ هَدِیَّهًٌْ. فَمَضَی وَ وَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ: هَدِیَّهًٌْ أَمْ صَدَقَهًٌْ؟ فَقَالَ هَدِیَّهًٌْ. فَمَدَّ یَدَهُ وَ قَالَ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. وَ کَانَ عَدَّاسٌ نَصْرَانِیّاً فَلَمَّا سَمِعَهُ تَعَجَّبَ مِنْهُ وَ صَارَ یَنْظُرُهُ. فَقَالَ لَهُ: یَا عَدَّاسُ مِنْ أَیْنَ؟ قَالَ: مِنْ أَهْلِ نَیْنَوَی. قَالَ: وَ مِنْ مَدِینَهًِْ الرَّجُلِ الصَّالِحِ أَخِی یُونُسَ بْنِ مَتَی (قَالَ: وَ مَنْ أَعْلَمَکَ؟ فَأَخْبَرَهُ بِقِصَّتِهِ وَ بِمَا أُوحِیَ إِلَیْهِ فَقَالَ: وَ مَنْ قَبْلَهُ؟ فَقَالَ: نُوحٌ (وَ لُوطٌ (وَ حَکَاهُ بِالْقِصَّهًِْ فَخَرَّ سَاجِداً لِلَّهِ وَ جَعَلَ یُقَبِّلُ یَدَیْهِ وَ أَسْیَادُهُ یَنْظُرَانِ إِلَیْهِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ: سَحَرَ غُلَامَکَ؟ فَلَمَّا أَتَاهُمَا قَالَا لَهُ: مَا شَأْنُکَ سَجَدْتَ وَ قَبَّلْتَ یَدَیْهِ؟ فَقَالَ: أَیَا أَسْیَادِی مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَشْرَفُ وَ لَا أَلْطَفُ وَ لَا أَخْیَرُ مِنْهُ. قَالُوا: وَ لِمَ ذَلِکَ؟ قَالَ: حَدَّثَنِی بَأَنْبِیَاءَ مَاضِیَهًٍْ (وَ نَبِیِّنَا یُونُسَ بْنِ مَتَی (فَقَالَا: یَا وَیْلَکَ فَتَنَکَ عَنْ دِینِکَ. فَقَالَ: وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ (قَالَا لَهُ: وَیْحَکَ عَزَمَتْ قُرَیْشٌ عَلَی قَتْلِهِ. فَقَالَ: هُوَ وَ اللَّهِ یَقْتُلُهُمْ وَ یَسُودُهُمْ وَ یُشْرِفُهُمْ إِنْ تَبِعُوهُ دَخَلُوا الْجَنَّهًَْ وَ خَابَ مَنْ لَا یَتْبَعُهُ فَقَامَا یُرِیدَانِ ضَرْبَهُ فَرَکَضَ لِلنَّبِیِّ (وَ أَسْلَمَ.

پیامبر ( عمربن‌ابراهیم اوسی گفته است: هنگامی‌که ابوطالب (از دنیا رفت، مشرکان به اذیّت و آزار پیامبر (پرداختند و آن حضرت هم با تبلیغ اسلام و دعوت به ایمان، خود را بر قبائل عرضه می‌کرد. پیامبر (نزد هرکس می‌رفت، دست رد بر سینه‌ی ایشان می‌زد و بعضی می‌گفتند: «قوم این مرد (پیامبر) نسبت به او داناتر از ما هستند و آیا فکر می‌کنید که انسانی که قوم خود را به تباهی کشانده، بتواند ما را اصلاح گرداند»؟ سپس آن حضرت به‌سمت قبیله‌ی ثقیف در طایف رفت و بزرگان آنان را دید که نشسته‌اند. آن‌ها سه برادر بودند و پیامبر (خود را بر آنان عرضه کرد و آن‌ها را از آتش و خشم خداوند با جبروت برحذر داشت. آنگاه یکی از آن‌ها گفت: «اگر خداوند تو را مبعوث کرده باشد، من پرده‌های کعبه را می‌دزدم». دیگری گفت: «ای محمّد (! آیا خداوند از فرستادن شخص دیگری جز تو ناتوان بوده است»؟ و سوّمی گفت: «با او صحبت نکنید، چراکه اگر او به زعم خود فرستاده‌ی خدا باشد، پس مقامی والاتر از این دارد که با ما سخن بگوید و اگر هم بر خداوند دروغ ببندد، با این سخنانش زیاده‌روی نموده است». و سپس شروع به مسخره‌نمودن پیامبر (کردند و آن حضرت به راه افتاد و هر قدمی که بر می‌داشت در جلویش سنگی می‌انداختند و زمانی‌که از منطقه‌ی آن‌ها خارج شد، از پاهایش خون به راه افتاده بود. به دیوار یکی از تاکستان‌های انگور آن‌ها تکیه داد و غمگین و افسرده در آنجا نشست و گفت: «خداوندا! من از تنهایی و اندوه و خواری‌ام در نزد مردم به تو شکایت می‌کنم، ای مهربان‌ترین مهربانان! تو پروردگار مستضعفان هستی، تو پروردگار مصیبت‌دیدگان هستی، خداوندا! اگر از جانب تو بر من خشمی نیست، ملالی نیست. امّا گستره‌ی سلامتی‌ای که به من عطا کردی برایم بیشتر است. از خشمت به خودت پناه می‌برم و از عقوبتت به گذشتت و از تو به خودت پناه می‌برم، نمی‌توانم به شایستگی ستایشت کنم، تو چنانی‌که خود در ستایشت گفته¬ای، ستایش برای توست آن‌چنان که راضی باشی و هیچ دگرگونی و نیرویی جز با یاری خداوند بلند مرتبه و بزرگ نیست». گفته شده که عتبه‌بن‌ربیعه و شیبه در تاکستان بودند، و به خاطر دشمنی و عداوتی که این دو نسبت به پیامبر (داشتند، آن حضرت دوست نداشت که نزد آن‌ها برود. به‌همین‌خاطر این دو به غلامشان که عدّاس نامیده می‌شد، گفتند: «این دو خوشه انگور و جام آب را بگیر و نزد او ببر، و او از تو خواهد پرسید که این‌ها صدقه‌اند یا هدیه؟ اگر بگویی که صدقه است، آن را از تو قبول نخواهد کرد، باید بگویی که این‌ها هدیه است». آن غلام رفت و آن‌ها را در مقابل پیامبر (گذاشت و آن حضرت پرسید: «این‌ها صدقه است یا هدیه»؟ عدّاس جواب داد که هدیه است. سپس پیامبر (دستش را دراز کرد و گفت: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم» و عدّاس که نصرانی بود، با شنیدن این جمله تعجّب کرد و شروع کرد به نگریستن آن حضرت. پیامبر (از او پرسید: «ای عدّاس، اهل کجا هستی»؟ پاسخ داد: «از اهالی نینوا». پیامبر (فرمود: «از شهر عبد صالح، برادرم یونس‌بن‌متی»؟ عدّاس گفت: «چه کسی به تو خبر داده است»؟ سپس پیامبر (جریان خود و اینکه بر او وحی شده را به او تعریف کرد. عدّاس پرسید: «پیامبر قبل از یونس (کیست»؟ پیامبر (پاسخ گفت: «نوح و لوط (» و سپس قصّه‌ی آن دو را برایش بازگو کرد و عدّاس با شنیدن آن در برابر پیامبر (به سجده افتاد و شروع به بوسیدن دست‌های آن حضرت نمود، درحالی که ارباب‌هایش او را مشاهده می‌کردند. یکی از آن‌ها با دیدن این صحنه به دیگری گفت: «غلامت را جادو کرد». هنگامی‌که عدّاس نزد ارباب‌هایش برگشت، از او پرسیدند که چه شد که در برابرش سجده کردی و دستش را بوسیدی»! عدّاس گفت: «ای ارباب من! هیچ‌کس شریف‌تر و خوش‌خلق‌تر و آگاه‌تر از او بر روی زمین نیست». گفتند: «چرا»؟ او گفت: «آن حضرت مرا از موضوعی مطّلع کرد که تنها پیامبران آن را می‌دانند». آن دو گفتند: «وای بر تو، تو را از دینت منصرف کرد»؟ عدّاس گفت: «به خدا قسم او پیامبر است که مبعوث گشته است». آن‌ها گفتند: «وای بر تو! قریش تصمیم به قتل او گرفته است». او گفت: «به خدا قسم! او با قریش می‌جنگد و بر آن‌ها سیادت و سروری می‌کند و اگر از او پیروی کنند، وارد بهشت می‌شوند و هرکس که از او نافرمانی کند، شکست می‌خورد». آن‌ها خواستند که او را کتک بزنند که عدّاس شروع به دویدن به‌سمت پیامبر (کرد و ایمان آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

البرهان

آیه أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها وَ قالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَسْحُوراً [8]

یا گنجی [از آسمان] برای او فرستاده شود، یا باغی داشته باشد که از [ميوه‌ی] آن بخورد [و امرار معاش كند]؟! و ستمکاران گفتند: «شما تنها از مردی افسون‌شده پیروی می‌کنید»!

آیه انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطیعُونَ سَبیلاً [9]

ببین چگونه برای تو مثل‌ها زدند و گمراه شدند، و توان پیدا کردنِ راه را ندارند!

1

(فرقان/ 9)

الباقر (انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا قَالَ إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ (هُوَ السَّبِیل.

امام باقر ( انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا؛ آن راهی که در این آیه اشاره شده، علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

القمی، ج25، ص111/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص367/ فرات الکوفی، ص291/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 9)

الرّسول (أَنَّ رسول الله (کَانَ قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ بِمَکَّهًَْ بِفِنَاءِ الْکَعْبَهًْ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَیْشٍ علیه فَابْتَدَأَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (لَقَدِ ادَّعَیْتَ دَعْوَی عَظِیمَهًًْ، وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا، زَعَمْتَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، بَلْ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا نَبِیّاً لَکَانَ إِنَّمَا یَبْعَثُ إِلَیْنَا مَلَکاً، لَا بَشَراً مِثْلَنَا، مَا أَنْتَ یَا مُحَمَّدُ (إِلَّا مَسْحُوراً، وَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (: وَ أَمَّا قَوْلُکَ: مَا أَنْتَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُوراً فَکَیْفَ أَکُونُ کَذَلِکَ، وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی فِی صِحَّهًِْ التَّمْیِیزِ وَ الْعَقْلِ فَوْقَکُمْ فَهَلْ جَرَّبْتُمْ عَلَیَّ مُنْذُ نَشَأْتُ إِلَی أَنِ اسْتَکْمَلْتُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ جَرِیرَهًًْ أَوْ زَلَّهًًْ أَوْ کَذِبَهًًْ أَوْ خِیَانَهًًْ أَوْ خَطَأً مِنَ الْقَوْلِ، أَوْ سَفَهاً مِنَ الرَّأْیِ أَ تَظُنُّونَ أَنَّ رَجُلًا یَعْتَصِمُ طُولَ هَذِهِ الْمُدَّهًِْ بِحَوْلِ نَفْسِهِ وَ قُوَّتِهَا أَوْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا إِلَی أَنْ یَثْبُتُوا عَلَیْکَ عَمًی بِحُجَّهًٍْ أَکْثَرَ مِنْ دَعَاوِیهِمُ الْبَاطِلَهًِْ الَّتِی تَبَیَّنَ عَلَیْکَ تَحْصِیلُ بُطْلَانِهَا.

پیامبر ( این جریان‌ها موقعی اتّفاق افتاد که پیامبر اکرم (روزی کنار خانه‌ی کعبه با اصحاب خود نشسته بود؛ در این موقع گروهی از سران قریش اجتماع نمودند. ابتدا، عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی شروع به صحبت کرده گفت: «ای محمّد (! ادّعای بزرگی کرده‌ای و سخن دشوار می‌گویی خود را پیامبر خدا می‌دانی. اگر خداوند تصمیم داشت برای ما پیامبری بفرستد حتماً فرشته و ملکی را می‌فرستاد نه یک آدم مثل خودمان. تو مردی هستی که جن‌زده‌ای و افسون شده‌ای نه پیامبر و سفیر خدا». پیامبر اکرم (فرمود: «امّا اینکه گفتی مردی مجنون؛ چگونه چنین چیزی ممکن است با اینکه کاملاً تشخیص می‌دهید که من دارای [قوّه‌ی] تمیز و تشخیص هستم و عقلی بالاتر از شما دارم. آیا از کودکی تا چهل‌سالگی، شما سابقه‌ای از من دارید که شاهد عیب و عاری باشد یا گمراهی و یا دروغ و خیانت و خطایی کرده باشم و در گفتار، کردار و عقیده‌ی من سر زده باشد. ممکن است یک نفر خود را در طول چنین زمانی به نیروی خویش نگه دارد یا به نیرو و قدرت پروردگار است؟ به‌همین‌مطلب خداوند در این آیه اشاره می‌نماید: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا. نمی‌توانند سابقه‌ای با دلیل برای تو اثبات کنند جز ادّعاهای باطلی که برای تو ابطال آن ادّعاها بسیار ساده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

الإمام العسکری، ص506/ الاحتجاج، ج1، ص32؛ «خزیهًْ» بدل «جریرهًْ»

آیه تَبارَکَ الَّذی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً [10]

زوال ناپذیر و پربرکت است خدایی که اگر بخواهد برای تو بهتر از این‌ها قرار می‌دهد: باغ‌هایی که نهرها از پای درختانش جاری است، و [اگر بخواهد] برای تو کاخ‌هایی مجلّل قرار می‌دهد.

1

(فرقان/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (فَعِیرَ رَسُولُ اللَّهِ (بِالْفَقْرِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( پیامبر (به خاطر فقر مورد سرزنش افرادی قرار گرفت، خداوند فرمود: تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

القمی، ج2، ص111

2

(فرقان/ 10)

الرّسول (إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی قَضِیباً مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ لَا یَنَالُهُ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهُ بَرِیئُونَ.

پیامبر ( خداوند چوبی از یاقوت سرخ دارد، جز ما و شیعیان ما کسی به آن نمی‌رسد، و دشمنان ما از آن محروم هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

الإرشاد، ج1، ص42 / نورالثقلین

آیه بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعیراً [11]

بلکه [اين‌ها همه بهانه است و] آنان قیامت را تکذیب کرده‌اند و ما برای کسی که قیامت را تکذیب کند، آتشی شعله‌ور و سوزان فراهم کرده‌ایم!

1

(فرقان/ 11)

الصّادق (قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ إِنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (أَشْرَفُ سَاعَهًٍْ مِنْهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً.

امام صادق ( همانا شب و روز هرکدام دوازده ساعت می‌باشند و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (شریف‌ترین ساعت از این دوازده ساعت است و این [مطلب] منظور این آیه خداوند است که می‌فرماید: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج24، ص330/ القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 11)

الصّادق (عَن مُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَر قَال: قُلْتُ لِأَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً قَالَ لِی إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّنَهًَْ اثْنَیْ عَشَرَ شَهْراً وَ جَعَلَ اللَّیْلَ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ جَعَلَ النَّهَارَ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً وَ کَانَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (سَاعَهًًْ مِنْ تِلْکَ السَّاعَات.

امام صادق ( مفضَّل‌بن‌عمر گوید: خدمت امام صادق (آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا را خواندم، آن حضرت فرمود: «خداوند سال را دوازده ماه آفرید و شب و روز را هرکدام دوازده ساعت قرار داد و از میان ما اهل بیت (نیز دوازده امام قرار داد و امیرالمؤمنین (نیز یکی از آن ساعت‌ها بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص398/ الغیبهًْ للنعمانی، ص84/ البرهان

3

(فرقان/ 11)

الصّادق (اللَّیْلُ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ النَّهَارُ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ الشُّهُورُ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً وَ الْأَئِمَّهًُْ (اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ النُّقَبَاءُ اثْنَا عَشَرَ نَقِیباً وَ إِنَّ عَلِیّاً (سَاعَهًٌْ مِنِ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً.

امام صادق ( شب، دوازده ساعت است و روز نیز دوازده ساعت است و تعداد ماه‌های سال نیز دوازده است و ائمّه‌ی ما نیز دوازده نفرند و نقیبانی هم که در قرآن در سوره‌ی مائده ذکر شده، دوازده نفر هستند، و علی (نیز ساعتی از دوازده ساعت می‌باشد و منظور از این آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا همان علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص399/ الغیبهًْ للنعمانی، ص85/ البرهان

4

(فرقان/ 11)

الرّضا (بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ یَعْنِی کَذَّبُوا بِوَلَایَهًْ عَلِیٍّ (.

امام رضا ( منظور از آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ این است که ولایت علی (را تکذیب کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص103/ المناقب، ج3، ص103/ البرهان

آیه إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعیدٍ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفیراً [12]

هنگامی‌که [اين آتش] آنان را از مکانی دور ببیند، صدای خشم آلودش را که با نفس زدن شدید همراه است می‌شنوند.

1

(فرقان/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ قَالَ مَسِیرَهًَْ سَنَهًٍْ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ قَالَ مُقَیَّدِینَ بَعْضُهُمْ مَعَ بَعْضٍ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ هنگامی‌که این آتش آنان را از مکانی دور به دوریِ پیمودن یک‌سال ببیند؛ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ درحالی‌که بعضی با بعض دیگر در غل و زنجیرند فریاد واویلای آنان بلند است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج8، ص288/ القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین؛ «سمعوا لها… ثبورا» محذوف/ البرهان

2

(فرقان/ 12)

الرّسول (تَزْفِرُ النِّیرَانُ وَ تَرْمِی بِمِثْلِ الْجِبَالِ شَرَرا.

پیامبر ( آتش جهنّم صدای مهیب و وحشتناکی همچون کوه آتشفشان دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

الإرشاد، ج1، ص158

آیه وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنینَ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً [13]

و هنگامی‌که در جای محدود و تنگی از آن افکنده شوند درحالی‌که در غل و زنجیرند، در آنجا فریاد واویلای آنان بلند می‌شود!

آیه لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثیراً [14]

[به آنان گفته مى‌شود]: امروز یک‌بار واویلا کم است، بلکه بسیار واویلا بگویید!

1

(فرقان/ 14)

الصّادق (وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهُمْ یُسْتَکْرَهُونَ فِی النَّارِ کَمَا یُسْتَکْرَهُ الْوَتَدُ فِی الْحَائِطِ.

امام صادق ( قسم به آن کسی که جانم در دست اوست مشرکان در آتش چنان در فشار و عذاب خواهند بود چون میخ در سینه‌ی دیوار.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج8، ص255/ نورالثقلین

2

(فرقان/ 14)

ابن‌عبّاس (إِنَّهُمْ عُمیٌ عَمَّا یَسِرُهُم عَنِ التَّکَلُّمِ بِمَا یَنْفَعُهُمْ وَ صُمٌّ عَمَّا یَمْنَعُهُمْ وَ قِیلَ إِنَّهُمْ یُحْشَرُونَ کَذَلِکَ ثُمَّ یَجْعَلُونَ یُبْصِرُونَ وَ یَشْهَدُونَ وَ یَنْطِقُونَ.

ابن‌عبّاس ( مشرکان کورند؛ از گفتن سخنان سودمندی که موجب شادی آن‌ها می‌گردد، و کرند از شنیدن سخنانی که آنان را از ارتکاب خلاف باز می‌دارد. آنان کر و کورند محشور می‌شوند، سپس بینا، گواه و گویا می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

متشابه القرآن، ج2، ص105

3

(فرقان/ 14)

الصّادق (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ أَمْطَرَ السَّمَاءَ عَلَی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَاجْتَمَعَتِ الْأَوْصَالُ وَ نَبَتَتِ اللُّحُومُ وَ قَالَ أَتَی جَبْرَئِیلُ رَسُولَ اللَّهِ (فَأَخَذَهُ فَأَخْرَجَهُ إِلَی الْبَقِیعِ فَانْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرٍ فَصَوَّتَ بِصَاحِبِهِ فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ فَخَرَجَ مِنْهُ رَجُلٌ أَبْیَضُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَهًِْ یَمْسَحُ التُّرَابَ عَنْ وَجْهِهِ وَ هُوَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ عُدْ بِإِذْنِ اللَّهِ ثُمَّ انْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرٍ آخَرَ فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ فَخَرَجَ مِنْهُ رَجُلٌ مُسْوَدُّ الْوَجْهِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا حَسْرَتَاهْ یَا ثُبُورَاهْ ثُمَّ قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ عُدْ إِلَی مَا کُنْتَ بِإِذْنِ اللَّهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (هَکَذَا یُحْشَرُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ الْمُؤْمِنُونَ یَقُولُونَ هَذَا الْقَوْلَ وَ هَؤُلَاءِ یَقُولُونَ مَا تَرَی.

امام صادق ( وقتی خدا بخواهد خلق را برانگیزد، آسمان را بر زمین چهل روز می‌باراند، پس رگ و پی‌ها جمع می‌شود و گوشت‌ها می‌روید. جبرئیل بر رسول گرامی (وارد شد و دست او را گرفت و به‌سوی قبرستان بقیع برد، به قبری رسیدند، صاحب قبر را صدا زد و دستور داد به اذن خدا برخیزد. مردی با موها و سیمای سفید که خاک بر صورتش نشسته بود درحالی‌که الحَمْدُ لِلهِ وَ اللهُ أَکْبَر می‌گفت از قبر خارج شد. جبرئیل به او گفت: «به اذن الهی به جایگاه خویش برگردد». سپس به‌سوی قبر دیگری رفتند و به صاحب قبر فرمود که به امر خدا از قبر خارج شود، مردی سیاه‌چهره از قبر خارج شد درحالی‌که یا حسرتا یا واویلا می‌گفت. آنگاه جبرئیل به پیامبر (فرمود: «افراد اینگونه در روز قیامت محشور خواهند شد. که مؤمنان الحَمْدُ لِلهِ وَ اللهُ أَکْبَر بر زبان جاری سازند و کفّار یاحسرتا و واویلا گویند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج7، ص39 / نورالثقلین

4

(فرقان/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ قَالَ مُقَیَّدِینَ بَعْضُهُمْ مَعَ بَعْضٍ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ إِذا أُلْقُوا یعنی در جای تنگ و محدودی؛ مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ درحالی‌که بعضی با بعض دیگر در غل و زنجیرند دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج8، ص288/ نورالثقلین

آیه قُلْ أَ ذلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کانَتْ لَهُمْ جَزاءً وَ مَصیراً [15]

[اى پيامبر]! بگو: «آیا این بهتر است یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده؟! بهشتی که پاداش اعمال آن‌ها، و سرانجامشان است».

1

(فرقان/ 15)

الرّسول (کَانَ النَّبِیُّ (ذَاتَ یَوْمٍ فِی مَسْجِدِ قُبَاء وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَال (یَا بَاذَرٍّ أَحْبَبْتُ أَنْ یَعْلَمَ قَوْمِی أَنَّکَ رَجُلٌ مِنَ الْجَنَّهًْ وَ کَیْفَ لَا تَکُونُ کَذَلِکَ وَ أَنْتَ الْمَطْرُودُ عَنْ حَرَمِی بَعْدِی لِمَحَبَّتِکَ لِأَهْلِ بَیْتِی فَتَعِیشُ وَحْدَکَ وَ تَمُوتُ وَحْدَکَ وَ یَسْعَدُ بِکَ قَوْمٌ یَتَوَلَّوْنَ تَجْهِیزَکَ وَ دَفْنَکَ أُولَئِکَ رُفَقَائِی فِی جَنَّةِ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ.

پیامبر ( روزی پیامبر (در مسجد قبا نشسته بود و عدّه‌ای از اصحاب نیز در کنارش بودند، آن حضرت به ابوذر (گفت: «دوست دارم قومم بدانند که تو فردی از اهل بهشتی، چرا اینگونه نباشد تو کسی هستی که به خاطر عشقت به اهل بیتم از شهر مدینه تبعید خواهی شد، تو تنها خواهی زیست، و تنها می‌میری، امّا عدّه‌ای عهده‌دار کفن و دفن تو خواهند گشت، آنان دوستان من در بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج22، ص423

2

(فرقان/ 15)

الرّسول (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (: أَنْتَ یَا عَلِیُّ (وَ أَصْحَابُکَ فِی الْجَنَّهًِْ، أَنْتَ یَا عَلِیُ (وَ أَتْبَاعُکَ فِی الْجَنَّهًِْ.

پیامبر ( یا علی (فقط تو و اصحابت در بهشت هستید. یا علی (! تو و پیروانت (شیعیانت) در بهشت خواهید بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

الأمالی للطوسی، ص139

آیه لَهُمْ فیها ما یَشاؤُنَ خالِدینَ کانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُلاً [16]

هرچه بخواهند در آنجا برایشان فراهم است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ این وعده‌ای است مسلّم که پروردگارت برعهده گرفته است.

1

(فرقان/ 16)

ابن‌عبّاس (کَانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُولاً قَالَ إبْنُ عَبَّاسٍ (مَعْنَاهُ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَعَدَ لَهُمُ الْجَزَاءَ فَسَأَلُوهُ الْوَفَاءَ فَوَفَی. وَ قِیلَ: إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ سَأَلُوا اللَّهَ ذَلِکَ لَهُمْ فَأُجِیبُوا إِلَی مَسْأَلَتِهِمْ وَ ذلِکَ قَوْلُهُمْ رَبَّنَا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ. وَ قِیلَ: إِنَّهُمْ سَأَلُوا اللَّهَ تَعَالَی فِی الدُّنْیَا الْجَنَّهًَْ بِالدُّعَاءِ فَأَجَابَهُمْ فِی الْآخِرَهًِْ إِلَی مَا سَأَلُوا.

ابن‌عبّاس ( کانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُلًا؛ خداوند سبحان وعده‌ی پاداش داده، بنابراین وفای وعده را بخواهید که او وفا خواهد نمود. فرشتگان نیز از خدا وفای وعده‌هایش را برای [مؤمنان] خواستارند که اینگونه از خدا می‌خواهند: پروردگار ما، مؤمنان را وارد بهشت‌های عدنی که وعده دادی وارد کن. (غافر/8) برخی گفته‌اند: «فرشتگان در دنیا خواستار بهشت برای مؤمنان بودند که خداوند در آخرت آن را برای مؤمنان مستجاب کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

بحارالأنوار، ج8، ص91

آیه وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبادی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبیلَ [17]

[به خاطر بياور] روزی را که همه آنان و آنچه را که غیر از خدا می‌پرستند جمع می‌کند، آنگاه به آن‌ها می‌گوید: «آیا شما این بندگان مرا گمراه کردید یا خودشان راه را گم کردند»؟!

1

(فرقان/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ ذَکَرَ عَزَّ وَ جَلَّ احْتِجَاجَهُ عَلَی الْمُلْحِدِینَ وَ عَبَدَهًِْ الْأَصْنَامِ وَ النِّیرَانِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ عَبَدَهًِْ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ الْکَوَاکِبِ وَ غَیْرِهِمْ فَقَالَ وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ مَا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ اللَّهُ لِمَنْ عَبَدُوهُمْ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ.

علیّّبن‌ابراهیم ( آنگاه خداوند در روز قیامت بر کافران و بت‌پرستان و آتش‌پرستان و کسانی که خورشید و ماه و ستارگان را عبادت می‌کنند، اتمام حجّت کرده و می‌گوید: [به خاطر بیاور] روزی را که همه‌ی آنان و آنچه را که غیر از خدا می‌پرستند جمع می‌کند. آنگاه به آن‌ها می‌گوید: وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ مَا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ؛ یعنی اینکه خداوند به کسانی که مورد عبادت قرار گرفتند، می‌فرماید: أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112/ البرهان

آیه قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ وَ لکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَ کانُوا قَوْماً بُوراً [18]

[در پاسخ] می‌گویند: «منزّهی تو! برای ما سزاوار نبود که غیر از تو اولیایی برگزینیم، ولی آنان و پدرانشان را از نعمت‌ها برخوردار نمودی تا اینکه [به‌جاى شكر نعمت] یاد تو را فراموش کردند و همگی تباه و هلاک شدند».

1

(فرقان/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغِی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ إلَی قَولِهِ قَوْماً بُوراً أی قَومُ سُوءٍ.

علیّّبن‌ابراهیم ( قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ وَ لکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَ کانُوا قَوْماً بُوراً؛ که به‌معنای قوم بد است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112

آیه فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِما تَقُولُونَ فَما تَسْتَطیعُونَ صَرْفاً وَ لا نَصْراً وَ مَنْ یَظْلِمْ مِنْکُمْ نُذِقْهُ عَذاباً کَبیراً [19]

[خداوند به آنان مى‌گويد: ببينيد معبودهايتان]، شما را در آنچه می‌گویید تکذیب کردند؛ اکنون نمی‌توانید عذاب الهی را برطرف سازید، یا از کسی یاری بطلبید. و هرکس از شما ستم کند، عذاب شدیدی به او می‌چشانیم!

1

(فرقان/ 19)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلنَّاسِ الَّذِینَ عَبَدُوهُم فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِما تَقُولُونَ فَما تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَ لا نَصْراً وَ قَولُهُ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً أی قَدَراً مَقدُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( خداوند به افرادی که بت‌ها را پرستش کردند می‌گوید [ببینید]: «[معبودهایتان] شما را در آنچه می‌گویید تکذیب کردند؛ اکنون نمی‌توانید عذاب الهی را برطرف سازید، یا از کسی یاری بطلبید و یا آنکه می‌گویند: حِجْراً مَحْجُوراً؛ یعنی، امر مقدّرالهی که تغییرپذیر نباشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112

2

(فرقان/ 19)

الرّسول (فَقِیلَ مَا الْعَدْلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ الْفِدْیَهًُْ قَالَ فَقِیلَ مَا الصَّرْفُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ التَّوْبَهًْ.

پیامبر ( روزی از پیامبر (پرسیدند: «ای پیامبر خدا (! عدل چیست»؟ آن حضرت فرمود: «فدیه» و دوباره سؤال شد که «صَرْف» چیست»؟ آن حضرت فرمود: «توبه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

معانی الأخبار، ص265 / البرهان

آیه وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلینَ إِلاَّ إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصیراً [20]

ما هیچ‌یک از پیامبران را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه آن‌ها نیز غذا می‌خوردند و در بازارها [براى تهيّه‌ی نيازشان] راه می‌رفتند؛ و بعضی از شما را وسیله‌ی امتحان بعضی دیگر قرار دادیم، آیا صبر و شکیبایی می‌کنید [و از عهده‌ی امتحان بر مى‌آييد]؟! و پروردگار تو همواره بصیر و بینا بوده است.

ما هیچ‌یک از پیامبران را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه آن‌ها نیز غذا می‌خوردند و در بازارها [برای تهیّه‌ی نیازشان] راه می‌رفتند

1 -1

(فرقان/ 20)

الکاظم (قَالَ فَتْحُ‌بْنُ‌یَزِیدَالْجُرْجَانِیُّ دَخَلْتُ عَلَی أَبَاالْحَسَنِ (وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ حِنْطَهًٌْ مَقْلُوَّهًٌْ یَعْبَثُ بِهَا وَ قَدْ کَانَ أَوْقَعَ الشَّیْطَانُ فِی خَلَدِی أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَأْکُلُوا وَ یَشْرَبُوا إِذْ کَانَ ذَلِکَ آفَهًًْ وَ الْإِمَامُ غَیْرُ ذِی آفَهًٍْ فَقَالَ اجْلِسْ یَا فَتْحُ فَإِنَّ لَنَا بِالرُّسُلِ أُسْوَهًًْ کَانُوا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ کُلُّ جِسْمٍ مَغْذُوٌّ بِهَذَا إِلَّا الْخَالِقَ الرَّازِقَ لِأَنَّهُ جَسَّمَ الْأَجْسَامَ وَ هُوَ لَمْ یُجَسَّمْ وَ لَمْ یُجَزَّأْ بِتَنَاهٍ وَ لَمْ یَتَزَایَدْ وَ لَمْ یَتَنَاقَصْ مُبَرَّأٌ مِنْ ذَاتِهِ مَا رُکِّبَ فِی ذَاتِ مَنْ جَسَّمَهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ مُنْشِئُ الْأَشْیَاءِ مُجَسِّمُ الْأَجْسَامِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً لَوْ کَانَ کَمَا یُوصَفُ لَمْ یُعْرَفِ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِ وَ لَا الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ وَ لَا الْمُنْشِئُ مِنَ الْمُنْشَإِ لَکِنَّهُ فَرَّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَنْ جَسَّمَهُ وَ شَیَّأَ الْأَشْیَاءَ إِذْ کَانَ لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ یُرَی وَ لَا یُشْبِهُ شَیْئاً.

امام کاظم ( فتح‌بن‌یزید گرگانی گوید: «خدمت امام کاظم (رسیدم تکیه کرده بود و در مقابلش مقداری گندم بریان بود که آن‌ها را به هم میزد و مخلوط می‌کرد؛ شیطان مرا وسوسه کرده بود که آن‌ها نباید بخورند و بیاشامند. زیرا خوردن و آشامیدن یک نوع گرفتاری است و امام نباید مبتلا به گرفتاری گردد». فرمود: «ای فتح! بنشین ما باید پیرو پیامبران باشیم که آن‌ها نیز می‌خوردند و می‌آشامیدند و میان بازارها راه می‌رفتند؛ هر جسمی احتیاج به غذا دارد مگر خالق رازق، زیرا او جسم را به وجود آورده و خود جسم نیست و نمی‌توان او را تجزیه نمود، نه زیاد می‌شود و نه کم منزّه است از آنچه اختصاص به اجسام داده. یکتا و بی‌همتا است بی‌نیازی است که نزاییده و نه زاییده شده و او را نظیری نیست. (اخلاص/43). به وجود آورنده‌ی اشیاء و اجسام است، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. اللَّطِیفُ الخَبِیرُ؛ منزّه و پاک‌تر از آن عقایدی است که ستمگران درباره‌اش معتقد هستند. اگر می‌شد او را توصیف نمود، فرقی بین پروردگار و موجودات و خالق و مخلوقات و به وجود آورنده و به وجود آمده نبود. امّا او بین خود و اجسام و اشیاء فرق گذاشته؛ زیرا هیچ‌چیز شبیه او نیست و او نیز شبیه چیزی نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

بحارالأنوار، ج50، ص180

و بعضی از شما را وسیله‌ی امتحان بعضی دیگر قرار دادیم، آیا صبر و شکیبایی می‌کنید [و از عهده‌ی امتحان بر می‌آیید]؟! و پروردگار تو همواره بصیر و بینا بوده است

2 -1

(فرقان/ 20)

الرّسول (جَمَعَ رسول الله (أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (وَ فَاطِمَهًَْ (وَ الْحَسَنَ (وَ الْحُسَیْنَ (وَ أَغْلَقَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ الْبَابَ وَ قَالَ یَا أَهْلِی وَ أَهْلَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقْرَأُ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ هَذَا جبرئیل (مَعَکُمْ فِی الْبَیْتِ یَقُولُ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ عَدُوَّکُمْ لَکُمْ فِتْنَهًًْ فَمَا تَقُولُونَ قَالُوا نَصْبِرُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (لِأَمْرِ اللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنْ قَضَائِهِ حَتَّی نَقْدَمَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَسْتَکْمِلَ جَزِیلَ ثَوَابِهِ فَقَدْ سَمِعْنَاهُ یَعِدُ الصَّابِرِینَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فَبَکَی رسول الله (حَتَّی

سُمِعَ نَحِیبُهُ مِنْ خَارِجِ الْبَیْتِ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیراً أَنَّهُمْ سَیَصْبِرُونَ أَیْ سَیَصْبِرُونَ کَمَا قَالُوا (.

پیامبر ( پیامبر اکرم (علیّ‌بن‌ابی‌طالب و فاطمه و حسن و حسین (را جمع کرد و در را بر روی آن‌ها بست. فرمود: «ای اهل‌بیت من که پیوستگان خدایید پروردگارم به شما سلام می‌رساند اینک جبرئیل با شما در خانه است می‌گوید: من دشمنان شما را موجب آزمایش شما قرار داده‌ام، چه می‌گویید». عرض کردند: «ما برای فرمان خدا و قضای پروردگار صبر می‌کنیم تا به پیشگاه مقدّسش برویم و جز او پاداش کامل او را دریابیم. شنیده‌ایم که شکیبایان را وعده‌ی بسیار خوبی داده است». پیامبر اکرم (شروع به گریه کرد به‌طوری‌که صدای گریه‌اش از خارج خانه شنیده می‌شد، آنگاه این آیه نازل گردید: وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیراً. فرمود: آن‌ها صبر خواهند کرد همان‌طورکه وعده دادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

بحارالأنوار، ج24، ص219/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص368/ نورالثقلین

2 -2

(فرقان/ 20)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أی اِختِبَاراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً؛ گروهی از شما را سبب امتحان گروه دیگر قرار دادیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

البرهان/ القمی، ج2، ص111

آیه وَ قالَ الَّذینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْنَا الملائکة أَوْ نَری رَبَّنا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فی أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبیراً [21]

و کسانی که ایمان به لقای ما [و روز رستاخيز]، ندارند گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم نمی‌بینیم»؟! آن‌ها تکبّر ورزیدند و طغیان بزرگی کردند!

1

(فرقان/ 21)

المهدی (أَنَا أَسْأَلُکَ بِکُلِّ مَا سَأَلَکَ بِهِ أَنْبِیَاؤُکَ وَ رُسُلُکَ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ مَلَائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ أَنْ تَمْحُوَ مِنْ أُمِّ الْکِتَابِ ذَلِکَ وَ تَکْتُبَ لَهُمُ الِاضْمِحْلَالَ وَ الْمَحْقَ حَتَّی تُقَرِّبَ آجَالَهُمْ وَ تَقْضِیَ مُدَّتَهُمْ وَ تُذْهِبَ أَیَّامَهُمْ وَ تَبْتُرَ أَعْمَارَهُمْ وَ تُهْلِکَ فُجَّارَهُمْ وَ تُسَلِّطَ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی لَا تُبْقِیَ مِنْهُمْ أَحَداً وَ لَا تُنْجِیَ مِنْهُمْ أَحَداً وَ تُفَرِّقَ جُمُوعَهُمْ وَ تُکِلَّ سِلَاحَهُمْ وَ تُبَدِّدَ شَمْلَهُمْ وَ تَقْطَعَ آجَالَهُمْ وَ تُقْصِرَ أَعْمَارَهُمْ وَ تُزَلْزِلَ أَقْدَامَهُمْ وَ تُطَهِّرَ بِلَادَکَ مِنْهُمْ وَ تُظْهِرَ عِبَادَکَ عَلَیْهِمْ فَقَدْ غَیَّرُوا سُنَّتَکَ وَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَ هَتَکُوا حَرِیمَکَ وَ أَتَوْا مَا نَهَیْتَهُمْ عَنْهُ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبِیراً وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً.

امام مهدی ( [خدایا] پس من از تو می‌طلبم به حق هر آنچه پیغمبران تو از تو طلب نمودند و رسولان تو که فرستاده‌شدگانند، و از تو می‌خواهم به آنچه از تو بندگان نیکوکارت سؤال کردند و فرشتگان تو که نزدیک است آن را از لوح محفوظ محو کنی و برای ایشان نابودشدن و اضمحلال را ثابت گردانی و تا اجلهای ایشان را نزدیک‌سازی و مدّت ایشان را به سر آوری و روزهای ایشان را از بین ببری و عمرهای ایشان را قطع کنی و فاسقان ایشان را هلاک گردانی و بعض ایشان را بر بعضی غالب گردانی تا احدی را باقی نگذاری و از ایشان کسی را خلاصی ندهی و هرگز یکی را از آنان را رها نکنی و جمعیّتشان را پراکنده‌سازی و سلاحشان را کند کنی و قومشان را متفرّق‌سازی و اجل‌هایشان را قطع کنی و عمر آنان را کوتاه گردانی و قدم‌هایشان را بلرزانی و شهرهای خود را از وجود آن‌ها پاک‌سازی و بندگان خود را بر ایشان غالب گردانی پس به راستی که رویّه و طریقه تو را تغییر دادند و پیمان تو را شکستند و پرده حرمت تو را دریدند و آنچه را که ایشان را از آن منع کردی به‌جا آوردند وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبِیراً وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

بحارالأنوار، ج92، ص275

آیه یَوْمَ یَرَوْنَ المَلَائِکَةَ لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً [22]

[آن‌ها فرشتگان را خواهند ديد، امّا] روزی که فرشتگان را می‌بینند، [در آن] روز هیچ بشارتی برای مجرمان نخواهد بود [بلكه روز مجازات و كيفر آنان است]؛ و می‌گویند: «ما را امان دهید، ما را معاف دارید». [امّا سودى ندارد].

1

(فرقان/ 22)

الباقر (إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ الْکَافِرِ قَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ (انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَدُوِّی فَیَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (بِوَجْهٍ کَرِیهٍ کَالِح فَیَضْرِبُهُ بِالسَّفُّودِ ضَرْبَهًًْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُ شُعْبَهًٌْ إِلَّا أَنْشَبَهَا فِی کُلِّ عِرْقٍ وَ مَفْصِلٍ ثُمَّ یَجْذِبُهُ جَذْبَهًًْ فَیَسُلُّ رُوحَهُ مِنْ قَدَمَیْهِ بَسْطاً فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّکْبَتَیْنِ أَمَرَ أَعْوَانَهُ فَأَکَبُّوا عَلَیْهِ بِالسِّیَاطِ ضَرْباً ثُمَّ یَرْفَعُهُ عَنْهُ فَیُذِیقُهُ سَکَرَاتِهِ وَ غَمَرَاتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهَا کَأَنَّمَا ضُرِبَ بِأَلْفِ سَیْفٍ فَلَوْ کَانَ لَهُ قُوَّهًُْ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَاشْتَکَی کُلُّ عِرْقٍ مِنْهُ عَلَی حِیَالِهِ بِمَنْزِلَهًْ سَفُّودٍ کَثِیرِ الشُّعَبِ أُلْقِیَ عَلَی صُوفٍ مُبْتَلٍّ ثُمَّ یَطُوفُهُ {یُدَارُ فِیهِ} فَلَمْ یَأْتِ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا انْتَزَعَهُ کَذَلِکَ خُرُوجُ نَفْسِ الْکَافِرِ مِنْ عِرْقٍ وَ عُضْوٍ وَ مَفْصِلٍ وَ شَعْرَهًٍْ فَإِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ضَرَبَتِ

الملائکهًْ وَجْهَهُ وَ دُبُرَهُ وَ قِیلَ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ یَوْمَ یَرَوْنَ الملائکة لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً فَیَقُولُونَ حَرَاماً عَلَیْکُمُ الْجَنَّهًُْ مُحَرَّماً وَ قَالَ یَخْرُجُ رُوحُه.

امام باقر ( وقتی خدا اراده‌ی گرفتن جان کافر را می‌کند، به عزرائیل می‌گوید: «با یاران خود به‌سوی دشمن من بروید، عزرائیل با چهره‌ای زشت و عبوس بر کافر وارد می‌شود، و با میله‌ی آهنین چنان ضربه‌ای به او می‌زند که همه‌ی گوشت و استخوان‌ها به هم پیچیده می‌شود. آنگاه او را به حال اوّلش برمی‌گرداند و روحش را به آرامی از پاها خارج می‌کند تا به زانوها برسد، دراین‌هنگام عزرائیل به همراهان خود می‌گوید، او را به زمین افکنید و بزنید، سپس او را بلند می‌کنند و سختی‌ها و گرفتاری‌های مرگ را که برابری می‌کند با ضربات هزار شمشیر به او می‌چشانند تا جان دهد، که حتّی اگر توان هزار جن و انس را داشته باشد در مقابل ضرباتی که به او می‌زنند، تمام رگ‌ها و وجودش همچون پشتم خیس در مقابل سیخ‌های چند شاخه جمع می‌گردد. جان کافر اینگونه از رگ‌ها و استخوان‌ها، مفاصل و موها گرفته می‌شود. و همین‌که جان به گلوگاه برسد فرشتگان برصورت و پشت او می‌زنند و می‌گویند: جان خویش بیرون کنید، امروز شما را به عذابی خوارکننده عذاب می‌کنند و این به کیفر آن است که درباره‌ی خدا به ناحق سخن گفتید و از آیات او سرپیچی می‌کردید. (انعام/93) به خاطر همین است که خداوند می‌فرماید: یَوْمَ یَرَوْنََ المَلائِکَةَ لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً فرشتگان می‌گویند: «بهشت بر شما حرام گشته آنگاه روح آنان را از بدن خارج می‌کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

بحارالأنوار، ج8، ص317/ الاختصاص، ص359؛ «یطوقه» بدل «یطوفه» / البرهان؛ «اذا اراد الله… مفصل و شعرهًْ» محذوف

2

(فرقان/ 22)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً أَی قَدَراً مَقدُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً یعنی تقدیر [یا مقدار و اندازه‌ای] که از پیش در نظر گرفته شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

القمی، ج2، ص112/ البرهان

3

(فرقان/ 22)

الرّسول (عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (یَقُولُ حِجْراً مَحْجُوراً قَالَ أَیْ حَرَاماً مُحَرَّماً شِرَی الثِّمَارِ حَتَّی تُطْعَمَ وَ النَّخْلِ حَتَّی تَزْهُوَ وَ الْحَبَّهًِْ حَتَّی تُفْرَکَ.

پیامبر ( از امام علی (روایت است که می‌فرماید: از رسول خدا (شنیدم که فرمود: حِجْراً مَحْجُوراً اشاره به حرام بودن فروش میوه‌ها قبل از آنکه خوردنی شوند است و میوه‌ی نخل نیز قبل از درخشندگی‌اش (رسیدن) و گیاهان دانه‌ای قبل از جداشدن دانه‌ها جایز نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

الجعفریات، ص180

آیه وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً [23]

و ما به سراغ اعمالی که انجام داده‌اند می‌رویم، و همه را همچون غباری پراکنده [در هوا] قرار می‌دهیم.

1

(فرقان/ 23)

الرّضا (لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا لِعَبْدٍ إِلَّا بِوَلَایَتِنَا (فَمَنْ لَمْ یُوَالِنَا کَانَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًْ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام رضا ( خداوند عمل افراد را تنها با ولایت ما اهل بیت می‌پذیرد و هرکس ولایت ما اهل بیت را نداشته باشد مشمول این آیه خواهد بود: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

مستدرک الوسایل، ج1، ص175

2

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَن سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ لَمْ یَدَعُوهُ.

امام صادق ( سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَ قَدِمْنَا إِلَی مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُورًا پرسیدم، آن حضرت فرمود: «به خدا سوگند اعمالشان از پارچه‌های قبطی سفیدتر (پاک¬تر) بود. امّا هرگاه که حرامی بر آنان عرضه می‌شد، آن را رها نمی‌کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

الکافی، ج2، ص81/ بحارالأنوار، ج68، ص196/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص252/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فرقان/ 23)

الرّضا (إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًْ دَفَعَ اللَّهُ أَعْمَالَ قَوْمٍ کَأَمْثَالِ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ اذْهَبُوا وَ خُذُوا أَعْمَالَکُمْ فَإِذَا دَنَوْا مِنْهَا قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ کُنْ هَبَاءً فَصَارَتْ هَبَاءً وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللهِ لَقَدْ کَانُوا یُصَلُّونَ وَ یَصُومُونَ وَ لَکِنْ إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ کَانُوا یَأْخُذُونَ وَ لَمْ یُبَالُوا.

امام رضا ( خداوند اعمال عدّه‌ای را در روز قیامت همچون پارچه‌ی سفید قرار می‌دهد و به آنان خطاب می‌شود به‌سوی اعمال خویش روند و آن‌ها را جمع‌آوری کند، امّا وقتی به اعمال خود نزدیک می‌شوند، به فرمان الهی به ذرّات غبار تبدیل می‌شوند و این است معنی: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً. قسم به خدا! آنان اهل نماز و روزه بودند، ولی در مواجهه با حرام خویشتن‌دار نبوده و باکی از ارتکاب آن نداشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

بحارالأنوار، ج101، ص295/ فقه الرضا (ص256

4

(فرقان/ 23)

الرّسول (حُذَیْفَهًُْ رَفَعَهُ أَنَ قَوْماً یَجِیئُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَهُمْ مِنَ الْحَسَنَاتِ أَمْثَالُ الْجِبَالِ فَیَجْعَلُهَا اللَّهُ هَباءً مَنْثُوراً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَی النَّارِ فَقَالَ سَلْمَانُ صِفْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ قَدْ کَانُوا یَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ یَأْخُذُونَ أُهْبَهًًْ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَکِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا عُرِضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ وَثَبُوا عَلَیْهِ.

پیامبر ( حذیفه در حدیث مرفوعی از رسول خدا (روایت می‌کند که فرمود: «در روز قیامت گروهی می‌آیند که کارهای نیکی به بزرگی کوه‌ها دارند و خداوند آن را همچون غباری پراکنده [در هوا] می‌گرداند. سپس دستور صادر می‌شود که آن‌ها را در آتش بیاندازند». سلمان (گفت: «ای رسول خدا (! این افراد را برایمان توصیف کن». پیامبر (فرمود: «آگاه باشید که این افراد در دنیا روزه می‌گرفتند و نماز می‌خواندند و از شب توشه‌ای برای خود می‌گرفتند، امّا اگر کار حرامی برایشان پیش می‌آمد، به‌سمت آن‌خیز برمی داشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

إرشادالقلوب للدیلمی، ج1، ص191 / البرهان

5

(فرقان/ 23)

الصّادق (إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ لَأَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا کُونِی هَبَاءً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا شُرِعَ لَهُمُ الْحَرَامُ أَخَذُوهُ.

امام صادق ( حتّی اگر اعمالشان از پارچه‌های قبطی سفیدتر باشد، خداوند عزّوجلّ به آن اعمال می‌گوید: همچون غباری شوید. این به دلیل آن است که هرگاه معامله‌ی حرامی مرسوم و متداول می‌شود، به سوی آن روی می‌آورند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

الکافی، ج5، ص126/ بحارالأنوار، ج7، ص205/ وسایل الشیعهًْ، ج17، ص82/ نورالثقلین/ البرهان

6

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ کُلَّ خَمِیسٍ عَلَی رسول الله (فَإِذَا کَانَ یَوْمُ عَرَفَهًَْ هَبَطَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْمَالُ مَنْ هَذِهِ قَالَ أَعْمَالُ مُبْغِضِینَا وَ مُبْغِضِی شِیعَتِنَا.

امام صادق ( سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (شنیدم که می‌فرمود: «اعمال بندگان هر پنج‌شنبه به رسول خدا (عرضه می‌شود، امّا روزی که حقیقت اعمال روشن می‌گردد، پروردگار خود داوری می‌کند، این است معنی: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً». گفتم: «جانم به فدایت‌ای پسر رسول خدا (! اعمال چه کسانی دچار چنین حالتی می‌شود»؟ فرمود: «اعمال دشمنان ما و دشمنان شیعیان ما».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج23، ص344/ بصایرالدرجات، ص426/ نورالثقلین/ البرهان

7

(فرقان/ 23)

الباقر (عن أَبِی‌إِسْحَاقَ‌اللَّیْثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (أَجِدُ مِنْ أَعْدَائِکُمْ وَ مُنَاصِبِیکُمْ مَنْ یُکْثِرُ مِنَ الصَّلَاهًْ وَ مِنَ الصِّیَامِ وَ یُخْرِجُ الزَّکَاهًَْ وَ یُتَابِعُ بَیْنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهًْ وَ یَحُضُّ عَلَی الْجِهَادِ وَ یَأْثَرُ عَلَی الْبِرِّ وَ عَلَی صِلَهًْ الْأَرْحَامِ وَ یَقْضِی حُقُوقَ إِخْوَانِهِ وَ یُوَاسِیهِمْ مِنْ مَالِهِ وَ یَتَجَنَّبُ شُرْبَ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا وَ اللِّوَاطَ وَ سَائِرَ الْفَوَاحِشِ فَمِمَّ ذَاکَ وَ لِمَ ذَاک… فقَالَ یَا ابراهیم کَیْفَ تَجِدُ اعْتِقَادَهُمَا فقُلْتُ أَرَی النَّاصِبَ عَلَی مَا هُوَ عَلَیْهِ مِمَّا وَصَفْتُهُ مِنْ أَفْعَالِهِمْ لَوْ أُعْطِیَ أَحَدُهُمْ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ذَهَباً وَ فِضَّهًًْ أَنْ یَزُولَ عَنْ مَحَبَّهًْ الطَّوَاغِیتِ وَ مُوَالَاتِهِمْ إِلَی مُوَالَاتِکُمْ مَا فَعَلَ وَ لَا زَالَ وَ لَوْ ضُرِبَتْ خَیَاشِیمُهُ بِالسُّیُوفِ فِیهِمْ وَ لَوْ قُتِلَ فِیهِمْ مَا ارْتَدَعَ وَ لَا رَجَعَ وَ إِذَا سَمِعَ أَحَدُهُمْ مَنْقَبَهًًْ لَکُمْ وَ فَضْلًا اشْمَأَزَّ مِنْ ذَلِکَ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ رُئِیَ کَرَاهِیَهًُْ ذَلِکَ فِی وَجْهِهِ بُغْضاً لَکُمْ وَ مَحَبَّهًًْ لَهُمْ قَالَ فَتَبَسَّمَ الْبَاقِرُ (ثُمَّ قَالَ یَا ابراهیم هَاهُنَا هَلَکَتِ الْعَامِلَهًُْ النَّاصِبَهًُْ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ وَ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام باقر ( ابواسحاق‌لیثی گوید: محضر مبارک امام باقر (رسیدم و عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (! در میان دشمنان و مخالفان شما کسانی را سراغ دارم که بسیار نماز و روزه و زکات می‌دهند و پیوسته میان حج و عمره بوده، شور جهاد دارند و حریص بوده، افعال نیک و کردار پسندیده داشته صله‌ی رحم نموده، حقوق برادران دینی را اداء کرده، در مالش با دیگران رعایت مواسات را کرده، از شرب خمر دوری نموده، مرتکب زنا و لواط و سایر فواحش نمی‌گردد، این به چه سبب و از چه روی است»؟ فرمود: «ای ابراهیم! به من بگو اعتقادات [دینی] آن دو دسته از نظر تو چگونه بود»؟ … عرض کردم: «ناصبی را به همان صورتی که شما کارهایشان را وصف کردید، دیدم که اگر بین مشرق و مغرب را از طلا و نقره پر کنند و به آن‌ها دهند تا از محبّت طاقوت‌ها دست کشیده و ولایت و دوستی شما را پیدا کنند امکان ندارد و در راه محبّت طاغوت‌ها و ستمگران اگر با شمشیر بینی آن‌ها را ببرند و یا کشته شوند، حاضر نیستند از آن دست بردارند. و اگر منقبتی از مناقب و فضیلتی از فضایل شما را بشنوند بدحال شده و از آن مشمئز گردیده و رنگشان تغییر کرده و آثار کراهت در صورتشان دیده می‌شود و این به خاطر داشتن بغض شما و محبّت ظالمان می‌باشد». امام باقر (تبسّم کرده و فرمود: «ای ابراهیم! اینجاست که آن تلاش کرده و رنج برده، هلاک می‌شود. و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذّبند و از چشمه‌های آب گرم جهنّم آب می‌نوشند. (غاشیه/54). و به خاطر همین است که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج5، ص228

8

(فرقان/ 23)

الباقر (عَن أَبِی‌إِسْحَاقَ‌اللَّیْثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِلْإِمَامِ الْبَاقِرِمُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ (یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنِ الْمُؤْمِنِ مِنْ شِیعَهًْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (إِذَا بَلَغَ وَ کَمُلَ فِی الْمَعْرِفَهًْ هَلْ یَزْنِی قَالَ (لَا قُلْتُ فَیَلُوطُ قَالَ لَا قُلْتُ فَیَسْرِقُ قَالَ لَا قُلْتُ فَیَشْرَبُ خَمْراً قَالَ لَا قُلْتُ فَیُذْنِبُ ذَنْباً قَالَ لَا قَالَ

الرَّاوِی فَتَحَیَّرْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ کَثُرَ تَعجبِی مِنْهُ قُلْتُ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (إِنِّی أَجِدُ مِنْ شِیعَهًْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ مِنْ مَوَالِیکُمْ مَنْ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَأْکُلُ الرِّبَا وَ یَزْنِی وَ یَلُوطُ وَ یَتَهَاوَنُ بِالصَّلَاهًْ وَ الزَّکَاهًْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ أَبْوَابِ الْبِرِّ حَتَّی إِنَّ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ یَأْتِیهِ فِی حَاجَهًٍْ یَسِیرَهًٍْ فَلَا یَقْضِیهَا لَهُ فَکَیْفَ هَذَا یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (وَ مِنْ أَیِّ شَیْءٍ هَذَا قَالَ فَتَبَسَّمَ الْإِمَامُ (وَ قَالَ یَا أَبَاإِسْحَاقَ هَلْ عِنْدَکَ شَیْءٌ غَیْرُ مَا ذَکَرْتَ قُلْتُ نَعَمْ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (وَ إِنِّی أَجِدُ النَّاصِبَ الَّذِی لَا أَشُکُّ فِی کُفْرِهِ یَتَوَرَّعُ عَنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ لَا یَسْتَحِلُّ الْخَمْرَ وَ لَا یَسْتَحِلُّ دِرْهَماً لِمُسْلِمٍ وَ لَا یَتَهَاوَنُ بِالصَّلَاهًْ وَ الزَّکَاهًْ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ یَقُومُ بِحَوَائِجِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ تَعَالَی فَکَیْفَ هَذَا وَ لِمَ هَذَا فَقَالَ (… یَا ابراهیم خُذْ مَا سَأَلْتَنِی عِلْماً بَاطِناً مَخْزُوناً فِی عِلْمِ اللَّهِ تَعَالَی الَّذِی حَبَا اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ بِهِ رَسُولَهُ (وَ حَبَا بِهِ رَسُولَهُ وَصِیَّهُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (ثُمَّ قَرَأَ (هَذِهِ الْآیَهًَْ عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَیْحَکَ یَا ابراهیم إِنَّکَ قَدْ سَأَلْتَنِی عَنِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَهًْ مَوْلَانَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (وَ عَنْ زُهَّادِ النَّاصِبَهًْ وَ عُبَّادِهِمْ مِنْ هَاهُنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَ مِنْ هَاهُنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ وَ هَذَا النَّاصِبُ قَدْ جُبِلَ عَلَی بُغْضِنَا وَ رَدِّ فَضْلِنَا وَ یُبْطِلُ خِلَافَهًَْ أَبِینَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ یُثْبِتُ خِلَافَهًَْ مُعَاوِیَهًَْ وَ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ یَزْعُمُ أَنَّهُمْ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ… یَا ابراهیم (قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ فِی أَعْدَائِنَا النَّاصِبَهًْ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً وَ قَالَ جَلَّ جَلَالُهُ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلی شَیْءٍ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْکاذِبُونَ وَ قَالَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمالُهُمْ کَسَرابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً کَذَلِکَ النَّاصِبُ یَحْسَبُ مَا قَدَّمَ مِنْ عَمَلِهِ نَافِعَهًًْ حَتَّی إِذَا جَاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً.

امام باقر ( ابواسحاق‌لیثی گوید: به امام باقر (عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (! به من بگو شیعه مؤمن امیرمؤمنان چون در معرفت بالغ و کامل گردد، آیا زنا می‌کند»؟ فرمود: «نه» گفتم: «لواط می‌کند» فرمود: «نه»! گفتم: «دست به دزدی می‌زند»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «شراب می‌نوشد»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «گناهی از او سرمی‌زند»؟ فرمود: «نه»! من از آن جواب‌ها گیج شدم و بسیار درشگفت ماندم. گفتم: «ای فرزند رسول خدا (من از شیعه‌های امیرمؤمنان و از دوستان شما کسی را می‌شناسم که شراب می‌نوشد، ربا می‌خورد، زنا و لواط انجام می‌دهد و در امر نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و هر راه خیری قدمش سست است. تا آنجا که برادر مؤمنش برای اندک نیازی به او روی می‌آورد و کاری برایش انجام نمی‌دهد. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ و دلیل این قضیه چیست»؟ امام لبخندی زد و فرمود: «ای ابااسحاق! چیز دیگری داری بگویی جز آنچه گفتی»؟ گفتم: «آری‌ای فرزند رسول خدا (! من ناصبی را به شما نشان می‌دهم که در کفرش شکی ندارم، امّا از همه‌ی این کارها پارسایی می‌ورزد؛ نه می‌را روا می‌داند و نه یک درهم مال مسلمان را و در نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و انجام حوائج مسلمانان سستی نمی‌کند و برای خدا برپا می‌خیزد. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ و چرا»؟ … فرمود: «ای ابراهیم! جواب پرسشت را بگیر: دانش درونی و گنجینه‌ای از دانش خدای تعالی وجود دارد که خدای جلّ جلاله آن را به رسولش بخشیده و رسولش به وصی خود امیرمؤمنان (». سپس این آیه را خواند: دانای غیب اوست و هیچ‌کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی‌سازد. (جن/26) جز رسولی که او را پسندد. وای بر تو‌ای ابراهیم! تو از مؤمنان شیعه‌ی مولای ما امیرمؤمنان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (پرسیدی و از زاهدان ناصبی‌ها و عابدان آنان پرسیدی خداوند فرموده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً. و هم از اینجاست که آن تلاش کرده و رنج برده هلاک می‌شود. و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذّبند و از چشمه‌های آب گرم جهنّم آب می‌نوشند. (غاشیه/54) این‌گونه ناصبی تصمیم گرفته است. وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً و فرموده است: با این حال، می‌پندارند کار نیک انجام می‌دهند! . (کهف/104) و فرموده است: همان‌گونه که [امروز] برای شما یاد می‌کنند و گمان می‌کنند کاری می‌توانند انجام دهند بدانید آن‌ها دروغگویانند! . (مجادله/18) و فرموده است: کسانی که کافر شدند، اعمالشان همچون سرابی است در یک کویر که انسان تشنه از دور آن را آب می‌پندارد امّا هنگامی‌که به‌سراغ آن می‌آید چیزی نمی‌یابد. (نور/39) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج64، ص102

9

(فرقان/ 23)

الباقر (عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَال یَبْعَثُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَوْماً بَیْنَ أَیْدِیهِمْ نُورٌ کَالْقَبَاطِیِ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ کُن هَبَاءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَبَا حَمْزَهًَْ إِنَّهُمْ کَانُوا لَیَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ أَخَذُوهُ وَ إِذَا عَرَضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنْ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (أَنْکَرُوهُ قَالَ وَ الْهَبَاءُ الْمَنْثُورُ هُوَ الَّذِی تَرَاهُ یَدْخُلُ الْبَیْتَ فِی الْکُوَّهًِْ مِنْ شُعَاعِ الشَّمْس.

امام باقر ( ابوحمزه ثمالی، از امام باقر (روایت کرده که ایشان فرمود: «خداوند در روز قیامت گروهی را بر می‌انگیزاند که در برابرشان نوری به مانند درخشش پارچه‌های قبطی قرار دارد، سپس به آن نور گفته می‌شود که به‌سان گردی پراکنده شود. به خدا سوگند‌ای اباحمزه! که آن‌ها روزه می‌گرفتند و نماز می‌گزاردند، امّا هرگاه موضوع حرامی برایشان مقدور می‌گشت، آن را انجام می‌دادند و هنگامی‌که چیزی از فضایل امیرالمؤمنین (برای ایشان ذکر می‌شد، آن را انکار می‌کردند و فرمود: هَباءً مُنْبَثًّا یا گرد پراکنده همان گردی است که به همراه شعاع خورشید از روزنه سقف وارد خانه می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص388

القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین؛ «ذکر» بدل «عرض» / البرهان

10

(فرقان/ 23)

أمیرالمؤمنین (عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی هَباءً مَنْثُوراً فَقَالَ (مَا حَمَلَتِ الدَّوَابُ بِحَوَافِرِهَا مِنَ الْغُبَارِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَباءً مُنْبَثًّا قَالَ (شُعَاعُ الشَّمْسِ یَخْرُجُ مِنْ کَوَّهًِْ الْبَیْتِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنْ یَجْعَلَ اللهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا قَالَ (لِکَافِرٍ عَلَی الْمُؤْمِنِ حُجَّهًًْ.

امام علی ( شخصی از امام علی (سؤال کرد: «ای امیرمؤمنان (! برای من بیان کن که خداوند درباره‎ی وضع روز قیامت فرموده است: هَباءً مَنْثُوراً چیست»؟ . علی (فرمود: «روز قیامت [اعمال مجرمان] به‌صورت گردها و غبارهایی در می‌آید، که به‌هنگام حرکت حیوانات، از زیر سم آن‌ها، به‌صورت بسیار ضعیف درهوا پراکنده می‌شود». همان مرد خطاب به امام علی (سؤال کرد: «هَباءً مُنْبَثًّا، چگونه است»؟ آن حضرت باز در تفسیر این آیه [که مربوط به عمل مجرمان در قیامت است] فرمود: «اعمال آنان به‌صورت نور کم‌رنگ آفتابی می‌ماند که از پنجره به داخل اتاق می‌تابد و بسیار بی‌ارزش و کم فایده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

الجعفریات، ص178

11

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ، قَالَ: نَزَلْتُ مَنْزِلًا فِی طَرِیقِی مَکَّهًَْ لَیْلَهًًْ فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ قَائِمٍ یُصَلِّی صَلَاهًًْ مَا رَأَیْتُ أَحَداً صَلَّی مِثْلَهَا وَ دَعَا بِدُعَاءٍ مَا رَأَیْتُ أَحَداً دَعَا بِمِثْلِهِ، فَلَمَّا أَصْبَحْتُ نَظَرْتُ إِلَیْهِ فَلَمْ أَعْرِفْهُ فَبَیْنَا أَنَا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (جَالِساً إِذْ دَخَلَ الرَّجُلُ فَلَمَّا نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (إِلَی الرَّجُلِ، قَالَ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ أَنْ یَأْتَمِنَهُ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ عَلَی حُرْمَهًٍْ مِنْ حُرْمَتِهِ فَیَخُونَهُ فِیهَا! قَالَ فَوَلَّی الرَّجُلُ، فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (یَا عَمَّارُ أَ تَعْرِفُ هَذَا الرَّجُلَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا أَنِّی نَزَلْتُ ذَاتَ لَیْلَهًٍْ فِی بَعْضِ الْمَنَازِلِ فَرَأَیْتُهُ یُصَلِّی صَلَاهًًْ مَا رَأَیْتُ أَحَداً صَلَّی مِثْلَهَا وَ دَعَا بِدُعَاءٍ مَا رَأَیْتُ أَحَداً دَعَا بِمِثْلِهِ، فَقَالَ لِی هَذَا زُرَارَهًُْ بْنُ أَعْیَنَ، هَذَا مِنَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام صادق ( عمّارساباطی گوید: من نزد امام صادق (نشسته بودم، شخصی وارد شد، امام (نگاهی به او کرد، و فرمود: «چه زشت است برای آن‌کس که او را امین بشمارند ولی او خیانت کند». وقتی آن مرد رفت، امام به عمّار ساباطی گفت: «آیا این مرد را شناختی»، گفتم: «نه به‌خدا! ولی در یکی از شب‌ها که در مسافرخانه‌ای وارد شده بودم، دیدم این مرد به نماز ایستاده و چنان نماز می‌خواند که احدی را آنگونه ندیدم و دعاهایی می‌خواند که تا به حال نشنیده بودم». امام (فرمود: «او زرارهًْ‌بن‌اعین است، که در زمره‌ی این آیه می‌باشد: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

رجال الکشی، ص151

12

(فرقان/ 23)

الصّادق (أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ ذَکَرَ لَهُ عَنْ بَعْضِ مَنْ مَرَقَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ اسْتَحَلَّ الْمَحَارِمَ وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا الدِّینُ الْمَعْرِفَهًُْ فَإِذَا عَرَفْتَ الْإِمَامَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ تَأَوَّلَ الْکَفَرَهًُْ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ إِنَّمَا قِیلَ اعْرِفْ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَهًْ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْکَ لِأَنَّهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا مِنْ عَامِلٍ بِغَیْرِ مَعْرِفَهًٍْ لَوْ أَنَّ رَجُلًا عَمِلَ أَعْمَالَ الْبِرِّ کُلَّهَا وَ صَامَ دَهْرَهُ وَ قَامَ لَیْلَهُ وَ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَمِلَ بِجَمِیعِ طَاعَهًْ اللَّهِ عُمُرَهُ کُلَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفُ نَبِیَّهُ الَّذِی جَاءَ بِتِلْکَ الْفَرَائِضِ فَیُؤْمِنَ بِهِ وَ یُصَدِّقَهُ وَ إِمَامَ عَصْرِهِ الَّذِی افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ فَیُطِیعَهُ لَمْ یَنْفَعْهُ اللَّهُ بِشَیْءٍ مِنْ عَمَلِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مِثْلِ هَؤُلَاءِ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام صادق ( یکی از اصحاب امام صادق (گوید: «برخی از شیعیانِ خارج شده از دین چنین می‌گویند، اصل دین معرفت و شناخت است و وقتی شناخت حاصل شد آدمی در انجام هرکاری آزاد است». امام صادق (آیه‌ی استرجاع را بر زبان جاری کرد: ما از خداییم و به‌سوی او باز می‌گردیم. (بقره/156). [و فرمود]: «این کفّار چیزی که نمی‌دانند تفسیر می‌کنند و حال آنکه حقّ مطلب شناختن و عمل‌کردن در مسیر اطاعت خداست که در آن صورت است که عملی پذیرفته می‌شود؛ چراکه خداوند عملی را بدون شناخت قبول نمی‌کند». امام (ادامه داد: «اگر شخصی تمامی اعمال نیک را انجام دهد، تمام روزگار روزه، شب‌ها به عبادت، اموال خود را در راه خدا انفاق، و تمام عمر خویش را صرف اطاعت خدا کند، امّا پیامبری که این واجبات را آورده نشناسد و امام زمان خود را اطاعت نکند، از اعمال خود سودی نبرد، در حقّ چنین افرادی این آیه نازل شده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

مستدرک الوسایل، ج1، ص174/ دعایم الإسلام، ج1، ص53

13

(فرقان/ 23)

الرّسول (عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ عَمَّنْ حَدَّثَه عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ قُلْتُ حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (وَ حَفِظْتَهُ مِنْ دِقَّهًِْ مَا حَدَّثَکَ بِهِ قَالَ نَعَمْ وَ بَکَی مُعَاذٌ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی حَدَّثَنِی وَ أَنَا رَدِیفُهُ فَقَالَ بَیْنَا نَسِیرُ إِذْ رَفَعَ بَصَرَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَقْضِی فِی خَلْقِهِ مَا أَحَبَّ ثُمَّ قَالَ یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ سَیِّدَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِمَامَ الْخَیْرِ وَ نَبِیَّ الرَّحْمَهًِْ فَقَالَ أُحَدِّثُکَ شَیْئاً مَا حَدَّثَ بِهِ نَبِیٌّ أُمَّتَهُ إِنْ حَفِظْتَهُ نَفَعَکَ عَیْشُکَ وَ إِنْ سَمِعْتَهُ وَ لَمْ تَحْفَظْهُ انْقَطَعَتْ حُجَّتُکَ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ سَبْعَهًَْ أَمْلَاکٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ فَجَعَلَ فِی کُلِّ سَمَاءٍ مَلَکاً قَدْ جَلَّلَهَا بِعَظَمَتِهِ وَ جَعَلَ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ السَّمَاوَاتِ مَلَکاً بَوَّاباً فَتَکْتُبُ الْحَفَظَهًُْ عَمَلَ الْعَبْدِ مِنْ حِینٍ یُصْبِحُ إِلَی حِینٍ یُمْسِی ثُمَّ تَرْتَفِعُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِه وَ لَهُ نُورٌ کَنُورِ الشَّمْسِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ سَمَاءَ الدُّنْیَا فَتُزَکِّیهِ وَ تُکَثِّرُهُ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ أَنَا مَلَکُ الْغِیبَهًِْ فَمَنِ اغْتَابَ لَا أَدَعُ عَمَلَهُ یُجَاوِزُنِی إِلَی غَیْرِی أَمَرَنِی بِذَلِکَ رَبِّی. قَالَ ص ثُمَّ تَجِیءُ الْحَفَظَهًُْ مِنَ الْغَدِ وَ مَعَهُمْ عَمَلٌ صَالِحٌ فَتَمُرُّ بِهِ فَتُزَکِّیهِ وَ تُکَثِّرُهُ حَتَّی تَبْلُغَ السَّمَاءَ الثَّانِیَهًَْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ الَّذِی فِی السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ إِنَّمَا أَرَادَ بِهَذَا عَرَضَ الدُّنْیَا أَنَا صَاحِبُ الدُّنْیَا لَا أَدَعُ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ ثُمَّ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِصَدَقَهًٍْ وَ صَلَاهًٍْ فَتَعْجَبُ بِهِ الْحَفَظَهًُْ وَ تُجَاوِزُ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الثَّالِثَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ ظَهْرَهُ أَنَا مَلَکُ صَاحِبِ الْکِبْرِ فَیَقُولُ إِنَّهُ عَمِلَ وَ تَکَبَّرَ عَلَی النَّاسِ فِی مَجَالِسِهِمْ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ یَزْهَرُ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ فِی السَّمَاءِ لَهُ دَوِیٌّ بِالتَّسْبِیحِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ بَطْنَهُ أَنَا مَلَکُ الْعُجْبِ إِنَّهُ کَانَ یُعْجَبُ بِنَفْسِهِ إِنَّهُ عَمِلَ وَ أَدْخَلَ نَفْسَهُ الْعُجْبَ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ کَالْعَرُوسِ الْمَزْفُوفَهًِْ إِلَی أَهْلِهَا فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی مَلَکِ السَّمَاءِ الْخَامِسَهًِْ بِالْجِهَادِ وَ الصَّلَاهًِْ وَ الصَّدَقَهًِْ مَا بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ وَ لِذَلِکَ

الْعَمَلِ رَنِینٌ کَرَنِینِ الْإِبِلِ عَلَیْهِ ضَوْءٌ کَضَوْءِ الشَّمْسِ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا أَنَا مَلَکُ الْحَسَدِ وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ احْمِلُوهُ عَلَی عَاتِقِهِ إِنَّهُ کَانَ یَحْسُدُ مَنْ یَتَعَلَّمُ أَوْ یَعْمَلُ لِلَّهِ بِطَاعَتِهِ وَ إِذَا رَأَی لِأَحَدٍ فَضْلًا فِی الْعَمَلِ وَ الْعِبَادَهًِْ حَسَدَهُ وَ وَقَعَ فِیهِ فَیَحْمِلُهُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ یَلْعَنُهُ عَمَلُهُ. قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مِنْ صَلَاهًٍْ وَ زَکَاهًٍْ وَ حَجٍّ وَ عُمْرَهًٍْ فَیَتَجَاوَزُونَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا أَنَا صَاحِبُ الرَّحْمَهًِْ وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ اطْمِسُوا عَیْنَیْهِ لِأَنَّ صَاحِبَهُ لَمْ یَرْحَمْ شَیْئاً إِذَا أَصَابَ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ ذَنْبٌ لِلْآخِرَهًِْ أَوْ ضُرٌّ فِی الدُّنْیَا شَمِتَ بِهِ أَمَرَنِی بِهِ رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یُجَاوِزُنِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْد بِفِقْهٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ وَرَعٍ وَ لَهُ صَوْتٌ کَالرَّعْدِ وَ ضَوْءٌ کَضَوْءِ الْبَرْقِ وَ مَعَهُ ثَلَاثَهًُْ آلَافِ مَلَکٍ فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی مَلَکِ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ أَنَا مَلَکُ الْحِجَابِ أَحْجُبُ کُلَّ عَمَلٍ لَیْسَ لِلَّهِ إِنَّهُ أَرَادَ رِفْعَهًًْ عِنْدَ الْقُوَّادِ وَ ذِکْراً فِی الْمَجَالِسِ وَ صَیْتاً فِی الْمَدَائِنِ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی مَا لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ خَالِصاً. قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ مِنْ صَلَاهًٍْ وَ زَکَاهًٍْ وَ صِیَامٍ وَ حَجٍّ وَ عُمْرَهًٍْ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ وَ صَمْتٍ وَ ذِکْرٍ کَثِیرٍ تُشَیِّعُهُ مَلَائِکَهًُْ السَّمَاوَاتِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ السَّبْعَهًُْ بِجَمَاعَتِهِمْ فَیَطَئُونَ الْحُجُبَ کُلَّهَا حَتَّی یَقُومُوا بَیْنَ یَدَیْهِ سُبْحَانَهُ فَیَشْهَدُوا لَهُ بِعَمَلٍ وَ دُعَاءٍ فَیَقُولُ أَنْتُمْ حَفَظَهًُْ عَمَلِ عَبْدِی وَ أَنَا رَقِیبٌ عَلَی مَا فِی نَفْسِهِ إِنَّهُ لَمْ یُرِدْنِی بِهَذَا الْعَمَلِ عَلَیْهِ لَعْنَتِی فَیَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ عَلَیْهِ لَعْنَتُکَ وَ لَعْنَتُنَا قَالَ ثُمَّ بَکَی مُعَاذٌ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (مَا أَعْمَلُ وَ أُخْلِصُ فِیهِ قَالَ اقْتَدِ بِنَبِیِّکَ یَا مُعَاذُ فِی الْیَقِینِ قَالَ قُلْتُ أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَا مُعَاذٌ قَالَ وَ إِنْ کَانَ فِی عَمَلِکَ تَقْصِیرٌ یَا مُعَاذُ فَاقْطَعْ لِسَانَکَ عَنْ إِخْوَانِکَ وَ عَنْ حَمَلَهًِْ الْقُرْآنِ وَ لْتَکُنْ ذُنُوبُکَ عَلَیْکَ لَا تُحَمِّلْهَا عَلَی إِخْوَانِکَ وَ لَا تُزَکِّ نَفْسَکَ بِتَذْمِیمِ إِخْوَانِکَ وَ لَا تَرْفَعْ نَفْسَکَ بِوَضْعِ إِخْوَانِکَ وَ لَا تُرَاءِ بِعَمَلِکَ وَ لَا تُدْخِلْ مِنَ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَهًِْ وَ لَا تَفْحَشْ فِی مَجْلِسِکَ لِکَیْ یَحْذَرُوکَ لِسُوءِ خُلُقِکَ وَ لَا تُنَاجِ مَعَ رَجُلٍ وَ أَنْتَ مَعَ آخَرَ وَ لَا تَعَظَّمْ عَلَی النَّاسِ فَتَنْقَطِعَ عَنْکَ

خَیْرَاتُ الدُّنْیَا وَ لَا تُمَزِّقِ النَّاسَ فَتُمَزِّقَکَ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً أَ فَتَدْرِی مَا النَّاشِطَاتُ إِنَّهُ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ تَنْشِطُ اللَّحْمَ وَ الْعَظْمَ قُلْتُ وَ مَنْ یُطِیقُ هَذِهِ الْخِصَالَ قَالَ یَا مُعَاذُ إِنَّهُ یَسِیرٌ عَلَی مَنْ یَسَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِ قَالَ وَ مَا رَأَیْتُ مُعَاذاً یُکْثِرُ تِلَاوَهًَْ الْقُرْآنِ کَمَا یُکْثِرُ تِلَاوَهًَْ هَذَا الْحَدِیث.

پیامبر ( شیخ احمدبن‌فهد در کتاب «عدّهًْ الداعی» گفته است: شیخ ابومحمّد جعفربن‌علیّ‌بن‌احمد قمی، ساکن ری، در کتاب «المنبی عن زهد النبی» از عبدالرحمان، از فردی که حدیث برایش روایت کرده، روایت می‌کند که به معاذبن‌جبل گفتم: «حدیثی را که از رسول خدا (شنیدی و به خاطر دقّت و ظرافت کلامش آن را حفظ کردی، برایم بازگو کن». گفت: «باشد». و سپس معاذ شروع به گریه کرده و گفت: «به جان پدر و مادرم سوگند یاد می‌کنم که درحالی‌که داشتم با پیامبر (مسیری را طی می‌کردم و من پشت سر ایشان نشسته بودم، و ایشان داشت با من صحبت می‌کرد که یک‌باره نگاهش را به آسمان بلند کرد»، و فرمود: «حمد خدایی راست که هرچه را دوست داشته باشد، در میان بندگانش اجرا می‌کند». سپس فرمود: «ای معاذ»! گفتم: «لبیک، ای رسول خدا (و سرور مؤمنان»! بار دیگر فرمود: «ای معاذ»! گفتم: «لبّیک‌ای رسول خدا (و‌ای امام نیکی‌ها و پیامبر رحمت»! ایشان گفتند: «کلامی را برایت می‌گویم که هیچ پیامبری به امّتش نگفته است، و اگر آن را حفظ کنی برای زندگی‌ات سودمند خواهد بود، و اگر آن را بشنوی و از حفظ نکنی، دیگر حجّت و بهانه¬ای نزد خدا نداری و حجّت بر تو تمام می‌شود». سپس فرمود: «همانا خداوند قبل از اینکه آسمان را بیافریند، هفت فرشته آفرید، و در هر آسمانی فرشته‌ای قرار داد که او را با عظمت خود مجلّل نموده بود و در هر دری از آسمان، فرشته‌ای را به‌عنوان دربان قرار داد. این فرشتگان اعمال انسان را از بامداد تا شامگاه ثبت می‌کنند، سپس آن را درحالی‌که از نوری به مانند نور خورشید برخوردار است، بالا می‌برند، تا اینکه به آسمان دنیا می‌رسد و آن را پاک گردانده و تزکیّه می‌کنند و فراوان می‌گردانند، سپس فرشته می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت صاحبش بکوبید، من فرشته غیبت هستم، و هرکس که غیبت کند، نمی‌گذارم که عملش از من گذر کند و به فرشته‌ی بعدی برسد، چراکه پرودگارم این چنین به من دستور داده است. پیامبر (در ادامه فرمود: «سپس صبح روز بعد فرشتگان مأمور اعمال، به‌سمت آسمان می‌آیند و همراهشان عمل صالحی است که با خود حمل می‌کنند و آراسته و فراوانش می‌گردانند، تا اینکه آن را به آسمان دوّم برسانند، که ناگهان فرشته‌ی آسمان دوّم می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت صاحبش بکوبید، چراکه او با انجام این کارها متاع دنیا را می‌خواسته، و من صاحب دنیا هستم و نمی‌گذارم که عملش از من گذر کند و به فرشته‌ی بعدی برسد». پیامبر (ادامه داد و فرمود: «سپس مأموران حفظ اعمال با خوشحالی عمل صدقه و نماز بنده را به آسمان می‌برند، درحالی‌که از آن عمل شگفت‌زده هستند، و آن را به آسمان می‌رسانند که فرشته می‌گوید: «بایستید، و این عمل را به‌صورت و پشت صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی انسان‌های متکبّر هستم». و می‌گوید: «او این کار را انجام داده است امّا در مجالس خود نسبت به مردم کبر ورزیده است و پروردگارم به من دستور داده که اجازه ندهم عملش به فرشته‌ی بعدی برسد». پیامبر (فرمود: «سپس فرشتگان مأمور اعمال، اعمال بنده را درحالی‌که به‌مانند اختری درخشان در آسمان می‌درخشد، به بالا می‌برند، از اعمالش طنین تسبیح و روزه و حج به گوش می‌رسد، و آن را به آسمان چهارم می‌برند. در آنجا فرشته به آن‌ها می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت و شکم صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی غرور و خودپسندی هستم، همانا او نسبت به خود احساس غرور و خودپسندی می‌کرده، او این کارها را انجام داده امّا غرور را به خود راه داده است، پروردگارم به من دستور داده که اجازه ندهم اعمالش به دیگری برسد». پیامبر (ادامه داد و فرمود: «فرشتگان مأمور اعمال همچنان عمل بنده را به مانند عروسی که به خانه‌ی شوهر می‌رود، به‌سوی فرشته‌ی آسمان پنجم بالا می‌برند و جهادها و نماز و نمازهای بین نمازهای واجبش را حمل می‌کنند درحالی‌که آوایی به‌مانند آوای شتر دارد و نوری به‌مانند نور خورشید». فرشته می‌گوید: «بایستید، من فرشته‌ی حسد هستم و این عمل را به‌صورت صاحبش بکوبید، و آن را بر شانه‌اش آویزان کنید، او نسبت به انسان¬هایی که علم می‌آموختند یا فرمانبرداری از خدا می‌نمودند، حسد می‌ورزیده و هرگاه در فردی فضیلتی در عمل و عبادت می‌دیده، نسبت به آن حسادت می‌کرده و از او خرده می‌گرفته، و این چنین می‌شود که آن فرد عملش را خود بر دوش می‌کشد درحالی‌که آن عمل او را لعن می‌کند». پیامبر (در ادامه فرمود: «فرشتگان مأمور اعمال همچنان نماز و زکات و حج و عمره‌ی بنده را به بالا می‌برند، و آن را به آسمان ششم می‌رسانند، که ناگهان فرشته‌ی آن آسمان می‌گوید: «بایستید، من فرشته‌ی مهربانی هستم، این عمل را به‌صورت صاحبش بکوبید، و چشمانش را کور گردانید، چرا که صاحب این عمل به هیچ‌چیز رحم نمی‌کرده، و هرگاه بنده‌ای از بندگان خدا در قبال آخرتش گناهی مرتکب می‌شد یا در دنیا ضرری می‌دید، او را سرزنش می‌کرد، و پرودگارم به من دستور داده که نگذارم عملش از من گذر کند». سپس آن حضرت فرمود: «مأموران اعمال، عمل بنده را با فقه و اجتهاد و تقوایش به بالا حمل می‌کنند درحالی‌که صدایی به‌مانند رعد و نوری به‌مانند نور خورشید دارد و همراه او سه‌هزار فرشته است که آن را به آسمان هفتم می‌برند که ناگهان فرشته می‌گوید: «بایستید، و این عمل را به صورت صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی پوشش و حجاب هستم و هر عملی را که برای خداوند نباشد می‌پوشانم، این فرد به‌دنبال بزرگی در نزد مردم بوده است و می‌خواسته که در مجالس و شهرها آوازه‌ای کسب کند، و پرودگار من دستور داده که نگذارم عملش را تا زمانی‌که خالص برای خدا نباشد، از من گذر کند». پیامبر (در ادامه فرمود: «مأموران حفظ اعمال، عمل بنده را که نماز و زکات و روزه و حج و عمره و خوش خلقی و سکوت و ذکر فراوان است و بنده بدان دل خوش داشته، بالا می‌برند درحالی‌که ملائکه آسمان و فرشتگان هفتگانه نیز با آن همگام هستند، پس تمامی پرده‌ها را کنار می‌زنند تا اینکه در برابر خداوند سبحان قرار می‌گیرند و برای فرد شهادت می‌دهند که عملش صالح است و برایش دعا می‌کنند، سپس خداوند می‌گوید: «شما حافظان اعمال بنده‌ی من هستید و من بر آنچه در درونش می‌گذشته ناظرم، او با این عمل به‌دنبال من نبوده، لعن و نفرین من بر او باد». فرشتگان نیز می‌گویند: «لعن و نفرین تو و ما بر او باد». پس معاذ گریست و عرض کرد: «ای رسول خدا (چه کار کنم و چه‌طور در عملم خلوص داشته باشم». آن حضرت فرمود: «ای معاذ! در مورد یقین به پیامبرت اقتدا کن». گفتم: «شما رسول خدایید و من معاذ»! پیامبر (فرمود: «ای معاذ! اگر در عمل تو کوتاهی بود، زبانت را از برادرانت و از حافظان قرآن کوتاه کن! پس باید گناهت برعهده‌ی خودت باشد و آن را به برادرانت نسبت مده، و نفست را با نکوهش برادرانت مبّرا مکن، و خودت را با خوارکردن برادرانت بالا مبر، و با عملت ریا مکن، و از کار بد چیزی به آخرت وارد مکن و در نشست‌هایت با دیگران بدزبانی مکن تا دیگران به خاطر بداخلاقی‌ات از مجالست با تو پرهیز نکنند، و هنگامی‌که با فردی هستی، با کس دیگری درگوشی صحبت مکن، و بر مردم تکبّر نورز تا اینکه از نیکی‌های دنیا محروم نگردی و مبادا مردم را بدری تا اینکه سگ‌های مخصوص جهنّمیان تو را بدرند، و خداوند تبارک‌وتعالی فرموده است: و فرشتگانی که [روح مؤمنان] را با مدارا و نشاط جدا می‌سازند. (نازعات/2) آیا می‌دانی که مراد از ناشطات چیست؟ آن‌ها سگان دوزخیان هستند که گوشت و استخوان را بیرون می‌کشند». گفتم: «چه کسی تاب این خصلت‌ها را دارد»؟ پیامبر (فرمود: «ای معاذ! بدان‌که این خصلت‌ها، برای کسی که خداوند بخواهد، آسان خواهد بود». من ندیدم که معاذ آن چنان‌که این حدیث را فراوان تکرار می‌کرد، قرآن تلاوت کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص392

عده الداعی، ص242 / البرهان

14

(فرقان/ 23)

الرّسول (تَفسِیرُ الإمَامِ (قَالَ رَسُولُ اللَّه (مَنْ أَدَّی الزَّکَاهًَْ إِلَی مُسْتَحِقِّهَا، وَ قَضَی الصَّلَاهًَْ عَلَی حُدُودِهَا، وَ لَمْ یُلْحِقْ بِهِمَا مِنَ الْمُوبِقَاتِ مَا یُبْطِلُهُمَا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَغْبِطُهُ کُلُّ مَنْ فِی تِلْکَ الْعَرَصَاتِ حَتَّی یَرْفَعَهُ نَسِیمُ الْجَنَّهًِْ إِلَی أَعْلَی غُرَفِهَا وَ عَلَالِیهَا بِحَضْرَهًِْ مَنْ کَانَ یُوَالِیهِ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ. وَ مَنْ بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ أَدَّی صَلَاتَهُ، فَصَلَاتُهُ مَحْبُوسَهًٌْ دُوَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی أَنْ یَجِیءَ حِینُ زَکَاتِهِ، فَإِنْ أَدَّاهَا جُعِلَتْ کَأَحْسَنِ الْأَفْرَاسِ مَطِیَّهًًْ لِصَلَاتِهِ، فَحَمَلَتْهَا إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: سِرْ إِلَی الْجِنَانِ، وَ ارْکُضْ فِیهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، فَمَا انْتَهَی إِلَیْهِ رَکْضُکَ فَهُوَ کُلُّهُ بِسَائِرِ مَا تَمَسُّهُ لِبَاعِثِکَ فَیَرْکُضُ فِیهَا عَلَی أَنَّ کُلَّ رَکْضَهًٍْ مَسِیرَهًُْ سَنَهًٍْ فِی قَدْرِ لَمْحَهًِْ بَصَرِهِ مِنْ یَوْمِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهِ إِلَی حَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی، فَیَکُونُ ذَلِکَ کُلُّهُ لَهُ، وَ مِثْلُهُ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ، وَ أَمَامِهِ وَ خَلْفِهِ، وَ فَوْقِهِ وَ تَحْتِهِ. وَ إِنْ بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ لَمْ یُؤَدِّهَا، أُمِرَ بِالصَّلَاهًِْ فَرُدَّتْ إِلَیْهِ، وَ لُفَّتْ کَمَا یُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ، ثُمَّ یُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ، وَ یُقَالُ لَهُ: یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَصْنَعُ بِهَذَا دُونَ هَذَا قَالَ: فَقَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (مَا أَسْوَأَ حَالَ هَذَا وَ اللَّهِ! قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (أَ وَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِمَنْ هُوَ أَسْوَأَ حَالًا مِنْ هَذَا قَالُوا: بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ: رَجُلٌ حَضَرَ الْجِهَادَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ تَعَالَی، فَقُتِلَ مُقْبِلًا غَیْرَ مُدْبِرٍ، وَ الْحُورُ الْعِینُ یَتَطَلَّعْنَ إِلَیْهِ، وَ خُزَّانُ الْجِنَانِ یَتَطَلَّعُونَ إِلَی وُرُودِ رُوحِهِ عَلَیْهِمْ وَ أَمْلَاکُ السَّمَاءِ وَ أَمْلَاکُ الْأَرْضِ یَتَطَلَّعُونَ إِلَی نُزُولِ حُورِ الْعِینِ إِلَیْهِ، وَ الْمَلَائِکَهًُْ خُزَّانُ الْجِنَانِ، فَلَا یَأْتُونَهُ. فَتَقُولُ مَلَائِکَهًُْ الْأَرْضِ حَوَالَیْ ذَلِکَ الْمَقْتُولِ: مَا بَالُ الْحُورِ الْعِینِ لَا یَنْزِلْنَ إِلَیْهِ وَ مَا بَالُ خُزَّانِ الْجِنَانِ لَا یَرِدُونَ عَلَیْهِ فَیُنَادَوْنَ مِنْ فَوْقِ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ: یَا أَیَّتُهَا الْمَلَائِکَهًُْ، انْظُرُوا إِلَی آفَاقِ السَّمَاءِ وَ دُوَیْنِهَا. فَیَنْظُرُونَ، فَإِذَا تَوْحِیدُ هَذَا الْعَبْدِ الْمَقْتُولِ وَ إِیمَانُهُ بِرَسُولِ اللَّهِ (وَ صَلَاتُهُ وَ

زَکَاتُهُ، وَ صَدَقَتُهُ، وَ أَعْمَالُ بِرِّهِ کُلُّهَا مَحْبُوسَاتٌ دُوَیْنَ السَّمَاءِ، وَ قَدْ طَبِقَتْ آفَاقُ السَّمَاءِ کُلُّهَا کَالْقَافِلَهًِْ الْعَظِیمَهًِْ قَدْ مَلَأَتْ مَا بَیْنَ أَقْصَی الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ، وَ مَهَابِّ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ تُنَادِی أَمْلَاکُ تِلْکَ الْأَفْعَالِ الْحَامِلُونَ لَهَا، الْوَارِدُونَ بِهَا: مَا بَالُنَا لَا تُفْتَحُ لَنَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ لِنَدْخُلَ إِلَیْهَا بِأَعْمَالِ هَذَا الشَّهِیدِ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِفَتْحِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ، فَتُفْتَحُ، ثُمَّ یُنَادَی هَؤُلَاءِ الْأَمْلَاکُ: ادْخُلُوهَا إِنْ قَدَرْتُمْ. فَلَا تُقِلُّهَا أَجْنِحَتُهُمْ، وَ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِتِلْکَ الْأَعْمَالِ. فَیَقُولُونَ: یَا رَبَّنَا لَا نَقْدِرُ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِهَذِهِ الْأَعْمَالِ. فَیُنَادِیهِمْ مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ: یَا أَیَّتُهَا الْمَلَائِکَهًُْ لَسْتُمْ حَمَّالِی هَذِهِ الْأَثْقَالِ الصَّاعِدِینَ بِهَا إِنَّ حَمَلَتَهَا الصَّاعِدِینَ بِهَا مَطَایَاهَا الَّتِی تَرْفَعُهَا إِلَی دُوَیْنِ الْعَرْشِ، ثُمَّ تُقِرُّهَا فِی دَرَجَاتِ الْجِنَانِ. فَتَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ: یَا رَبَّنَا مَا مَطَایَاهَا فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: وَ مَا الَّذِی حَمَلْتُمْ مِنْ عِنْدِهِ فَیَقُولُونَ: تَوْحِیدَهُ لَکَ، وَ إِیمَانَهُ بِنَبِیِّکَ. فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: فَمَطَایَاهَا مُوَالاهًُْ عَلِیٍّ أَخِی نَبِیِّی، وَ مُوَالاهًُْ الْأَئِمَّهًِْ الطَّاهِرِینَ، فَإِنْ أُتِیَتْ فَهِیَ الْحَامِلَهًُْ الرَّافِعَهًُْ الْوَاضِعَهًُْ لَهَا فِی الْجِنَانِ. فَیَنْظُرُونَ فَإِذَا الرَّجُلُ مَعَ مَا لَهُ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ، لَیْسَ لَهُ مُوَالاهًُْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ، وَ مُعَادَاهًُْ أَعْدَائِهِمْ. فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْأَمْلَاکِ الَّذِینَ کَانُوا حَامِلِیهَا: اعْتَزِلُوهَا، وَ الْحَقُوا بِمَرَاکِزِکُمْ مِنْ مَلَکُوتِی لِیَأْتِهَا مَنْ هُوَ أَحَقُّ بِحَمْلِهَا، وَ وَضْعِهَا فِی مَوْضِعِ اسْتِحْقَاقِهَا. فَتَلْحَقُ تِلْکَ الْأَمْلَاکُ بِمَرَاکِزِهَا الْمَجْعُولَهًِْ لَهَا. ثُمَّ یُنَادِی مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ: یَا أَیَّتُهَا الزَّبَانِیَهًُْ تَنَاوَلِیهَا، وَ حُطِّیهَا إِلی سَواءِ الْجَحِیمِ، لِأَنَّ صَاحِبَهَا لَمْ یَجْعَلْ لَهَا مَطَایَا مِنْ مُوَالاهًِْ عَلِیٍّ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (: فَتَنَاوَلَ تِلْکَ الْأَمْلَاکُ، وَ یُقَلِّبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْکَ الْأَثْقَالَ أَوْزَاراً وَ بَلَایَا عَلَی بَاعِثِهَا لِمَا فَارَقَتْهَا مَطَایَاهَا مِنْ مُوَالاهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (وَ نَادَتْتِلْکَ الْمَلَائِکَهًُْ إِلَی مُخَالَفَتِهِ لِعَلِیٍّ (وَ مُوَالاتِهِ لِأَعْدَائِهِ. فَیُسَلِّطُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِیَ فِی صُورَهًِْ الْأَسْوَدِ عَلَی تِلْکَ الْأَعْمَالِ، وَ هِیَ کَالْغِرْبَانِ وَ الْقَرْقَسِ فَتَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِ تِلْکَ الْأَسْوَدِ نِیرَانٌ تُحْرِقُهَا، وَ لَا یَبْقَی لَهُ عَمَلٌ إِلَّا أُحْبِطَ وَ یَبْقَی عَلَیْهِ مُوَالاتُهُ لِأَعْدَاءِ عَلِیٍّ (وَ جَحْدُهُ وَلَایَتَهُ، فَیُقِرُّهُ ذَلِکَ فِی سَوَاءِ الْجَحِیمِ فَإِذَا هُوَ قَدْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُ، وَ عَظُمَتْ أَوْزَارُهُ وَ أَثْقَالُهُ. فَهَذَا أَسْوَأُ حَالًا مِنْ مَانِعِ الزَّکَاهًِْ الَّذِی یَحْفَظُ الصَّلَاهًَْ.

پیامبر ( در تفسیر امام عسکری (آمده است: پیامبر (فرمود: هرکس زکات را به فرد مستحقّ آن بپردازد، و نماز را در اوقات و حدود مشخص ادا کند، و گناهانی هم که موجب بطلان این دو عمل می‌شود، مرتکب نشود، روز قیامت درحالی‌که همه حاضران صحرای محشر بر او غبطه می‌خورند تا جایی که نسیم بهشت او را با خود به بالاترین غرفه‌های بهشت در حضور کسانی که آن‌ها را دوست می‌دارد یعنی محمّد (و خاندان پاکش (بالا می‌برد و هرکس در پرداخت زکاتش بخل بورزد، و نمازش را ادا کند، نمازش اندکی پایین‌تر از آسمان نگه داشته می‌شود تا اینکه خبر زکاتش برسد اگر او آن را پرداخت کرده باشد، به شکل یکی از بهترین مرکب‌ها در می‌آید تا نمازش را بالا ببرد، پس آن را تا مقابل عرش حمل می‌کند. سپس خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: «به سمت باغ‌های بهشت برو و تا روز قیامت در آن به دویدن مشغول باش، و به هر کجا که تاختن تو منتهی شد، تمام آن‌ها از کسی است که تو را فرستاده است»، او آن روز تا روز قیامت شروع به دویدن می‌کند و در هر دویدن، در عرض یک چشم‌به‌هم‌زدن مسیر یک سال را می‌پیماید، تا اینکه آن مرکب، نماز را به جایی می‌رساند که خداوند می‌خواهد، و همه‌ی آن محدوده مال اوست و به‌همان اندازه از راست و چپ و جلو و عقب و بالا و پایین و زیر متعلّق به اوست. و اگر نسبت به پرداخت زکاتش بخل ورزیده باشد و آن را ادا نکرده باشد، به نماز دستور داده می‌شود که نزد صاحبش برگردد و به‌مانند یک لباس کهنه در هم پیچیده می‌شود، و سپس با آن به‌صورتش می‌زنند و به او می‌گویند: «ای بنده‌ی خدا! می¬خواستی با نماز بدون زکات چه کار کنی»؟ امام عسکری (در ادامه فرمود: «اصحاب رسول خدا (عرض کردند: «بدتر از این حالت چه می‌تواند باشد»؟ پیامبر (فرمود: «آیا در درجه‌ی اوّل شما را در مورد فردی خبر دهم که بدحال‌تر از این است»؟ آن‌ها گفتند: «آری، ای رسول خدا (»! پیامبر (فرمود: «فردی در جهاد در راه خدا حاضر شده و درحالتی که رو به‌سوی دشمن بوده و درحال فرار نبوده، کشته شده است و حوری‌های بهشتی چشم انتظارش بودند و خزانه‌داران بهشت منتظر ورود روحش به‌نزد خود بودند و فرشتگان آسمان و زمین منتظر نزول و فرودآمدن حوری‌های بهشتی بر او بودند، امّا فرشتگان خزانه‌دار بهشت به‌سراغ او نمی‌آمدند و فرشتگان زمینی اطراف آن شهید می‌گفتند: «چه شده است که حورالعین بر او فرود نمی‌آیند و چه شده که فرشتگان خزانه‌دار بهشت به‌سراغ او نمی‌آیند»؟ سپس از بالای آسمان هفتم بر آنان ندا می‌شود: «ای فرشتگان! به افق‌های آسمان و اندکی پایین‌تر از آن بنگرید. آن‌ها نگاه می‌کنند و می‌بینند که توحید او و ایمان وی به پیامبر خدا (و نماز و زکات و صدقه و کارهای نیک او همگی پایین‌تر از آسمان محبوس شده است و تمامی افق‌های آسمان به مانند کاروان بزرگی به هم چسبیده بودند و بین کرانه‌های مشرق و مغرب و محلّ وزیدن بادهای شمال و جنوب را پر کرده بودند. فرشتگان مسئول آن اعمال که آن را حمل و داخل در آسمان می‌کنند. می‌گویند: «چه شده است که درهای آسمان برایمان باز نمی‌شود، تا اعمال این شهید را در آن داخل گردانیم»؟ خداوند عزّوجلّ دستور به گشودن درهای آسمان می‌دهد و درها باز می‌شود، سپس خداوند خطاب به آن فرشتگان می‌فرماید: «اگر می‌توانید داخل آسمان شوید. امّا بال¬هایشان را توان حمل‌کردن نیست و نمی‌توانند آن اعمال را بر فراز دارند و به‌همین‌خاطر گویند: «پروردگارا! ما را توان بالابردن این اعمال نیست». سپس منادی پروردگار ما ندا می‌دهد: «ای فرشتگان! شما را توان حمل و بالابردن این بارها نیست، همانا حمل‌کنندگان و بالابرندگان آن مرکب¬هایش هستند که آن را به پایین عرش می‌آورند، و در درجه‌های بهشت جای می‌دهند». فرشتگان می‌گویند: «پروردگارا! مرکب‌های آن چیستند»؟ سپس خداوند تبارک‌وتعالی می‌گوید: «شما از نزد او چه چیزهایی آورده‌اید؟ آن‌ها می‌گویند: «توحیدش نسبت به تو و ایمانش نسبت به فرستاده‌ی تو». سپس خداوند می‌گوید: «مرکب‌های حمل این اعمال، ولایت علی (برادر رسول من و ائمّه اطهار (هستند. اگر ولایت علی (همراهش بود، آن را حمل می‌کند و بالا می‌برد و در بهشت قرار می‌دهد. سپس آن‌ها می‌نگرند و مشاهده می‌کنند که آن مرد چیزی از این‌ها را ندارد و از ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (و خاندان پاکش و دشمنی با دشمانش بی‌بهره است. بعد از این، خداوند به فرشتگانی که حاملان آن اعمال بودند، می‌گوید: «از آن دور شوید و به جایگاه‌های خود در ملکوت من برگردید، تا اینکه آن چیزی که سزاوار حمل آن است، برسد و آن را درجایی که شایسته آن است، قرار دهد، سپس فرشتگان به جایگاه‌های خاص خود بر می‌گردند». سپس منادی پرودگار ما ندا می‌دهد: «ای نگهبانان آتش! بیایید و این اعمال را بردارید و در قعر دوزخ بیفکنید، چراکه صاحب این اعمال از ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (و خاندان پاکش مرکبی برای خویش فراهم نیاورده است». پیامبر (فرمود: «سپس خداوند آن فرشتگان را ندا می‌دهد، و هنگامی‌که مرکب از جنس ولایت علی (از آن اعمال جدا گردد و فرشتگان مخالفت او را با علی (و دوستی‌اش را با دشمنان علی (اعلان کنند، خداوند آن اعمال را به بار گناهان و بلایایی بر فرستنده تبدیل می‌کند و نگهبانان آتش را که به‌صورت شیر هستند، بر آن اعمال که به شکل کلاغ و کک هستند، مسلّط می‌کند، و از دهان شیرها آتشی بیرون می‌آید که اعمال را می‌سوزاند و همه آن را نابود می‌کند، و دوستی‌اش با دشمنان علی (و انکار ولایت ایشان باقی می‌ماند و سپس آن را در قعر دوزخ قرار می‌دهد و چنان می‌شود که به یک‌باره اعمالش از بین می‌رود و گناهان و بار اعمال بدش زیاد می‌شود. بنابراین، حالت این شخص بدتر از حالت شخصی است که زکات نمی‌دهد امّا بر نمازش پایبند است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص396

الإمام العسکری (ص76

15

(فرقان/ 23)

الرّسول (مَا بَالُ أَقْوَامٍ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ إِبْرَاهِیمَ (فَرِحُوا وَ اسْتَبْشَرُوا، وَ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُهُمْ! وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ (بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیّاً مَا قَبِلَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُ حَتَّی یَلْقَاهُ بِوَلَایَتِی وَ وَلَایَهًِْ أَهْلِ بَیْتِی (وَ الرِّوَایَاتُ فِی أَنَّ الْأَعْمَالَ قَبُولُهَا تَتَوَقَّفُ عَلَی مُوَالَاهًِْ أَهْلِ الْبَیْتِ (أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَی.

پیامبر ( این افراد را چه شده است که هرگاه از خاندان ابراهیم (سخن به میان می‌آید خوشحال می‌شوند و چهره‌هایشان گشاده می‌گردد، و اگر از خاندان محمّد (صحبت شود، در دل، آن را ناپسند می‌دارند»؟ قسم به خدایی که جان محمّد (در کف اوست، اگر بنده‌ای در روز قیامت اعمالی به‌اندازه‌ی اعمال هفتاد پیامبر را عرضه کند، خداوند آن را از او قبول نمی‌کند تا اینکه او را طرفدار ولایت من و ولایت خاندانم ببیند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

البرهان

آیه أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقیلاً [24]

بهشتیان در آن روز بهترین جایگاه و نیکوترین استراحتگاه را دارند.

1

(فرقان/ 24)

أمیرالمؤمنین (إِنَّ ابْنَ‌آدَمَ (إِذَا کَانَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَهًْ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ وَ وَلَدُهُ وَ عَمَلُهُ فَیَلْتَفِتُ إِلَی عَمَلِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ فِیکَ لَزَاهِداً وَ إِنْ کُنْتَ عَلَیَّ لَثَقِیلًا فَمَاذَا عِنْدَکَ فَیَقُولُ أَنَا قَرِینُکَ فِی قَبْرِکَ وَ یَوْمِ نَشْرِکَ حَتَّی أُعْرَضَ أَنَا وَ أَنْت عَلَی رَبِّکَ قَالَ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ وَلِیّا ثُمَّ یَفْسَحَانِ لَهُ فِی قَبْرِهِ مَدَّ بَصَرِهِ ثُمَّ یَفْتَحَانِ لَهُ بَاباً إِلَی الْجَنَّهًْ ثُمَّ یَقُولَانِ لَهُ نَمْ قَرِیرَ الْعَیْنِ نَوْمَ الشَّابِّ النَّاعِمِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلا.

امام علی ( سویدبن‌غفله از علیّ‌بن‌ابی‌طالب (روایت کرده است که فرمود: چون آدمیزاده به آخرین روز عمر خود در این دنیا و اوّلین روز عمر خود در آخرت می‌رسد، ثروت او را اولاد او و کردار او را در مقابلش مجسّم می‌گردانند. می‌گوید: «به خدا قسم! درباره‌ی تو دریغ می‌ورزیدم؛ هرچند که تو برمن سخت و سنگین بودی اکنون برای من چه داری»؟ عمل وی در پاسخ چنین گوید: «من همنشین تو در قبر و روز قیامت هستم تا آنگاه که من و تو به همراه یکدیگر در پیشگاه خداوند به نمایش درآییم». پس اگر آن شخص ولیّ و دوست خدا باشد تا آنجا که چشم کار می‌کند، قبرش را بگشایند و از قبر او دری به‌سوی بهشت باز کنند و به او می‌گویند: «با دلی آسوده بیارام گویی جوانی هستی آرام و لطیف و آسوده خاطر زیرا خدا می‌فرماید أَصْحابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

الکافی، ج3، ص231/ بحارالأنوار، ج6، ص224 و الأمالی للطوسی، ص347/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص247/ العیاشی، ج2، ص227؛ «حین» بدل «حتی» / القمی، ج1، ص370؛ «حشرک» بدل «نشرک» / نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 24)

الباقر (عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا فَبَلَغَنَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّهُ إِذَا اسْتَوَی أَهْلُ النَّارِ إِلَی النَّارِ لِیُنْطَلَقَ بِهِمْ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلُوا النَّارَ فَقِیلَ لَهُمُ ادْخُلُوا إِلی ظِلٍّ ذِی ثَلاثِ شُعَبٍ مِنْ دُخَانِ النَّارِ فَیَحْسَبُونَ أَنَّهَا الْجَنَّهًُْ ثُمَّ یَدْخُلُونَ النَّارَ أَفْوَاجاً وَ ذَلِکَ نِصْفَ النَّهَارِ وَ أَقْبَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًْ فِیمَا اشْتَهَوْا مِنَ التُّحَفِ حَتَّی یُعْطَوْا مَنَازِلَهُمْ فِی الْجَنَّهًْ نِصْفَ النَّهَارِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا.

امام باقر ( از امام محمّد باقر (در مورد آیه: أصْحَابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلا روایت شده است که فرمود: «به ما این چنین خبر رسیده و خدا داناتر است که آنگاه که جهنّمیان قبل از اینکه وارد آتش شوند، بر روی آتش قرار می‌گیرند تا به‌سمت آن برده شوند، به آنان گفته می‌شود: «در آن سایه داخل شوید که سه گوشه از دود آتش دارد»؛ پس آن‌ها گمان می‌برند که آن بهشت است، سپس گروه‌گروه وارد آتش شوند، و آن در وسط روز است. و بهشتیان نیز رو به‌سوی تحفه‌هایی که آرزویش را داشتند، می‌آورند، تا اینکه در وسط روز جایگاه‌های بهشتی‌شان به آن‌ها داده می‌شود، و این مراد از کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: أصْحَابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج8، ص124/ القمی، ج2، ص113/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فرقان/ 24)

الصّادق (لَا یَنْتَصِفُ ذَلِکَ الْیَوْمُ حَتَّی یَقِیلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ.

امام صادق ( روز قیامت به نیمه نرسد مگر اینکه اهل بهشت در بهشت و اهل آتش در آتش قرار گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج7، ص 123 / نورالثقلین

آیه وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ وَ نُزِّلَ الملائکة تَنْزیلاً [25]

و [همان] روزی که آسمان با ابرها شکافته می‌شود، و فرشتگان پی‌درپی نازل می‌گردند.

1

(فرقان/ 25)

الصّادق (عَن ابْنِ‌ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ قَالَ الْغَمَامُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (.

امام صادق ( ابن‌ظبیان گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَ نُزِّلَ المَلَائِکَةُ تَنزِیلًا پرسیدم، ایشان فرمود: «منظور از الْغَمَامُ امیرالمؤمنین (است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج36، ص190/ القمی، ج2، ص113/ نورالثقلین/ البرهان

آیه الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمنِ وَ کانَ یَوْماً عَلَی الْکافِرینَ عَسیراً [26]

حکومت در آن روز از آنِ خداوند رحمان است؛ وآن روز، روز سختی برای کافران خواهد بود!

آیه وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً [27]

روزی که ستمکار دستان خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول [خدا] راهی برگزیده بودم»!

1

(فرقان/ 27)

الصّادق (عَن حَمَّادِ بْنِ حَرِیزٍ عَن أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (أَنَّهُ قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَعْنِی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (.

امام صادق ( حمادبن‌حریز از امام صادق (روایت کرده که ایشان در مورد آیه: یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلا فرمود: «منظور از این آیه، امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج24، ص17/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص369/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص370/ البرهان/ البرهان

2

(فرقان/ 27)

علی‌بن‌إبراهیم (انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا قَالَ إِلَی وَلَایَهًْ عَلِیٍّ (وَ عَلِیٌّ (هُوَ السَّبِیلُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

علیّّبن‌ابراهیم ( انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا یعنی راه به ولایت علی (نبرده‌اند. و مراد از سَبِیلًا در آیه: یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج35، ص363

3

(فرقان/ 27)

الباقر (یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ عَلِیّاً (.

امام باقر ( یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ؛ یعنی [ای کاش] در کنار پیامبر (علی (را نیز قبول می‌کردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج35، ص363

4

(فرقان/ 27)

الرّسول (وَقَفَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (أَهْلُ الْیَمَنِ یَبَشُّونَ بَشِیشاً فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (قَالَ قَوْمٌ رَقِیقَهًٌْ قُلُوبُهُمْ رَاسِخٌ إِیمَانُهُمْ مِنْهُمُ الْمَنْصُورُ یَخْرُجُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً یَنْصُرُ خَلَفِی وَ خَلَفَ وَصِیِّی حَمَائِلُ سُیُوفِهِمُ الْمَسَدُ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ مَنْ وَصِیُّکَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِالاعْتِصَامِ بِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (بَیِّنْ لَنَا مَا هَذَا الْحَبْلُ فَقَالَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ فَالْحَبْلُ مِنَ اللَّهِ کِتَابُهُ وَ الْحَبْلُ مِنَ النَّاسِ وَصِیِّی فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ وَصِیُّکَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ فِیهِ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ مَا جَنْبُ اللَّهِ هَذَا قَالَ هُوَ الَّذِی یَقُولُ اللَّهُ فِیه وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا هُوَ (وَصِیِّی وَ السَّبِیلُ إِلَیَّ مِنْ بَعْدِی… قَالَ فَقَامَ أَبُوعَامِرٍالْأَشْعَرِیُّ فِی الْأَشْعَرِیِّینَ وَ أَبُوغِرَّهًَْ‌الْخَوْلَانِیُّ فِی الْخَوْلَانِیِّینَ وَ ظَبْیَانُ وَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ عُرَنَهًُْ الدَّوْسِیُّ فِی الدَّوْسِیِّینَ وَ لَاحِقُ بْنُ عِلَاقَهًَْ فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ وَ أَخَذُوا بِیَدِ الْأَنْزَعِ الْأَصْلَعِ الْبَطِینِ وَ قَالُوا إِلَی هَذَا أَهْوَتْ أَفْئِدَتُنَا یَا

رَسُولَ اللَّهِ (فَقَالَ النَّبِیُّ (أَنْتُمْ بِحَمْدِ اللَّهِ عَرَفْتُمْ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ (قَبْلَ أَنْ تُعَرَّفُوه قَالَ فَبَقِیَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ الْمُتَوَسِّمُونَ حَتَّی شَهِدُوا مَعَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (الْجَمَلَ وَ صِفِّینَ رَحِمَهُمُ اللَّه.

پیامبر ( جابربن‌عبدالله انصاری گوید: «مردی از یمن با چهره‌ای گشاده و بشّاش به حضور رسول خدا (رسیدند و چون بر آن حضرت وارد شدند فرمود: اینان مردمی نازک دل و دارای ایمانی راسخ هستند و منظور از ایشان است که با هفتادهزار رزمنده برای یاری خلف من و خلف وصیّ من خروج می‌کند، رزمندگانی که حمایل شمشیرهایشان از مَسَد طنابی از لیف یا برگ درخت خرما است. عرض کردند: «ای رسول خدا (وصیّ شما کیست»؟ فرمود: «او همان کسی است که شما را امر نمود که به وی چنگ زنید و خداوند عزّوجلّ فرمود: و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله‌ی وحدت)، چنگ زنید و پراکنده نشوید. (آل عمران/103) گفتند: «برای ما توضیح دهید که این ریسمان چیست؟ فرمود: «این ریسمان مصداق کلام خداست که فرمود: مگر با ارتباط به خدا، [و تجدیدنظر در روش ناپسند خود]، و [یا] با ارتباط به مردم [و وابستگی به این و آن]. (آل‌عمران/112) که حَبْلٌ مِنَ اللهِ کتاب اوست و حَبْلٌ مِنَ النَّاس وصیّ من است». عرض کردند: «ای رسول خدا (! جنب الله کیست؟ فرمود: «همانی که خداوند درباره‌ی وی فرموده است: وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً! او وصی من است و راه رسیدن به من بعد از من است». جابر (گوید: «پس ابوعابراشعری از میان اشعریان، ابوعزه خمولانی از میان خولانیان و ظبیان عثمان‌بن‌قیس و عرفه دوسی از میان دوسیان و لاحق‌بن‌علاقه به پا خاسته و به میان صف‌های حاضران رفته و به چهره‌ها خیره شدند و دست علی (را گرفته و گفتند: «دل‌های ما به ایشان گرایش پیدا کرد‌ای رسول خدا (»! پس پیامبر (فرمود: «خدا را شکر که شما وصیّ رسول خدا (را پیش از آنکه به شما معرّفی شود، شناختید و دانستید که وصیّ من اوست». جابر (گوید: آن‌ها ماندند تا اینکه همراه علی (در جنگ جمل و صفین به شهادت رسیدند که خداوند آن‌ها را رحمت کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج36، ص112/ البرهان

5

(فرقان/ 27)

الرّسول (مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَهًٍْ أُعْطِیَ بَیْعَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ (فِی الظَّاهِرِ وَ نَکَثَهَا فِی الْبَاطِنِ وَ أَقَامَ عَلَی نِفَاقِهِ إِلَّا وَ إِذَا جَاءَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (لِقَبْضِ رُوحِهِ تَمَثَّلَ لَهُ إِبْلِیسُ وَ أَعْوَانُهُ وَ تَمَثَّلَتِ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَفَارِیتِهَا لِعَیْنَیْهِ وَ قَلْبِهِ وَ مَقَاعِدِهِ مِنْ مَضَایِقِهَا وَ تَمَثَّلَ لَهُ أَیْضاً الْجِنَانُ وَ مَنَازِلُهُ فِیهَا لَوْ کَانَ بَقِیَ عَلَی إِیمَانِهِ وَ وَفَی بِبَیْعَتِهِ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (انْظُرْ إِلَی تِلْکَ الْجِنَانِ الَّتِی لَا یُقَادِرُ قَدْرَ سَرَّائِهَا وَ بَهْجَتِهَا وَ سُرُورِهَا إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ کَانَتْ مُعَدَّهًًْ لَکَ فَلَوْ کُنْتَ بَقِیتَ عَلَی وَلَایَتِکَ لِأَخِی مُحَمَّدٍ رسول الله (کَانَ یَکُونُ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ یَوْمَ فَصْلِ الْقَضَاءِ وَ لَکِنْ نَکَثْتَ وَ خَالَفْتَ فَتِلْکَ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَذَابِهَا وَ زَبَانِیَتِهَا وَ أَفَاعِیهَا الْفَاغِرَهًْ أَفْوَاهُهَا وَ عَقَارِبِهَا النَّاصِبَهًْ أَذْنَابَهَا وَ سِبَاعِهَا الشَّائِلَهًْ مَخَالِبُهَا وَ سَائِرُ أَصْنَافِ عَذَابِهَا هُوَ لَکَ وَ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا وَ قَبِلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ وَ الْتَزَمْتُ مِنْ مُوَالَاهًْ عَلِیٍّ (مَا أَلْزَمَنِی.

پیامبر ( هر برده و کنیزی که در ظاهر با امیرالمؤمنین (بیعت کرده و از درون، آن را شکسته و بر نفاق خود باقی مانده باشد، هنگامی‌که ملک‌الموت برای قبض روح او بیاید، ابلیس و یارانش در برابر او ظاهر شوند و آتش و انواع مختلف عذاب آن در چشم و قلبش و نشیمنگاهش در تنگناهای آتش برایش قابل مشاهده گردد، و همچنین باغ‌ها و منزلگاه‌هایی که درصورت پایداری بر ایمان و وفای به بیعت، مخصوص او بود، نیز به او نشان داده می‌شود. سپس ملک‌الموت به او می‌گوید: نگاه کن، اگر بر ولایت و دوستی خود بر برادر محمّد (باقی می‌ماندی، در روز فیصله قضاوت خداوند، سرانجامت در آن باغ‌هایی بود که مقدار آسایش و خوشی و شادی موجود در آن را تنها خداوند می‌داند، امّا تو پیمانت را شکستی و مخالفت ورزیدی. بنابراین، آن آتش با انواع مختلف عذاب و نگهبانان دوزخی که پتک در دست دارند و افعی‌های دهان باز و عقرب‌هایی که دم¬هایشان را بر افراشته‌اند و درندگانی که پنجه-هایشان را آماده کرده‌اند، و دیگر عذاب‌های آن، مخصوص توست که به‌سوی آن می‌روی. سپس آن شخص یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا و دستوراتش را می‌پذیرفتم و اوامرش را درباره‌ی ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (اجرا می‌کردم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج24، ص18/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص370؛ «عقاربها» بدل «عفاریتها» / الإمام العسکری، ص131/ البرهان

6

(فرقان/ 27)

أمیرالمؤمنین (اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

امام علی ( بار خدایا از تو طلب امان می‌کنم، برای روزی که مال و فرزند سودمند نخواهد بود، مگر آن‌کس با قلب سالم وارد گردد. (شعراء/8988) بار خدایا از تو امان طلبم، یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج91، ص109/ بحارالأنوار، ج97، ص418

7

(فرقان/ 27)

أمیرالمؤمنین (جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (وَ مَا هُوَ قَال واجد أَسْمَاءَ مَنِ اغْتَرَّ وَ فَتَنَ خَلْقَهُ وَ ضَلَّ وَ أَضَلَّ وَ کَنَّی عَنْ أَسْمَائِهِمْ فِی قَوْلِهِ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی فَمَنْ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِی لَمْ یُذْکَرْ مِنِ اسْمِهِ مَا ذُکِرَ مِنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاء (قَالَ عَلِیٌّ (وَ مَا بَیَّنَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ وُقُوعُ الْکِنَایَهًْ عَنْ أَسْمَاءِ مَنِ اجْتَرَمَ أَعْظَمُ مِمَّا اجْتَرَمَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ (مِمَّنْ شَهِدَ الْکِتَابُ بِظُلْمِهِمْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَدَلِّ الدَّلَائِلِ عَلَی حِکْمَهًْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَاهِرَهًْ وَ قُدْرَتِهِ الْقَاهِرَهًْ وَ عِزَّتِهِ الظَّاهِرَهًْ

لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ بَرَاهِینَ الْأَنْبِیَاءِ (تَکْبُرُ فِی صُدُورِ أُمَمِهِمْ وَ أَنَّ مِنْهُمْ مَنْ یَتَّخِذُ بَعْضَهُمْ إِلَهاً کَالَّذِی کَانَ مِنَ النَّصَارَی فِی ابْنِ‌مَرْیَمَ فَذِکْرُهَا دَلَالَهًٌْ عَلَی تَخَلُّفِهِمْ عَنِ الْکَمَالِ الَّذِی تَفَرَّدَ بِهِ عَزَّ وَ جَل وَ لَمْ یَکْنْ عَنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاءِ (تَجَبُّراً وَ تَعَزُّزاً بَلْ تَعْرِیفاً لِأَهْلِ الِاسْتِبْصَارِ أَنَّ الْکِنَایَهًَْ عَنْ أَسْمَاءِ ذَوِی الْجَرَائِرِ الْعَظِیمَهًْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فِی الْقُرْآنِ لَیْسَتْ مِنْ فِعْلِهِ تَعَالَی وَ أَنَّهَا مِنْ فِعْلِ الْمُغَیِّرِینَ وَ الْمُبَدِّلِینَ الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ وَ اعْتَاضُوا الدُّنْیَا مِنَ الدِّین… بَعْدَ فَقْدِ الرَّسُولِ (مَا یُقِیمُونَ بِهِ أَوَدَ بَاطِلِهِمْ حَسَبَ مَا فَعَلَتْهُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی بَعْدَ فَقْدِ مُوسَی (وَ عِیسَی (مِنْ تَغْیِیرِ التَّوْرَاهًْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ تَحْرِیفِ الْکَلِمِ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ بِقَوْلِهِ یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَی اللهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ یَعْنِی أَنَّهُمْ أَثْبَتُوا فِی الْکِتَابِ مَا لَمْ یَقُلْهُ اللَّهُ لِیَلْبِسُوا عَلَی الْخَلِیقَهًْ فَأَعْمَی اللَّهُ قُلُوبَهُمْ حَتَّی تَرَکُوا فِیهِ مَا یَدُلُّ عَلَی مَا أَحْدَثُوهُ فِیهِ وَ حَرَّفُوا مِنْهُ وَ بَیَّنَ عَنْ إِفْکِهِمْ وَ تَلْبِیسِهِمْ وَ کِتْمَانِ مَا عَلِمُوهُ مِنْهُ وَ لِذَلِکَ قَالَ لَهُمْ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ ضَرَبَ مَثَلَهُمْ بِقَوْلِهِ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ فَالزَّبَدُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ کَلَامُ الْمُلْحِدِینَ الَّذِینَ أَثْبَتُوهُ فِی الْقُرْآنِ فَهُوَ یَضْمَحِلُّ وَ یَبْطُلُ وَ یَتَلَاشَی عِنْدَ التَّحْصِیلِ وَ الَّذِی یَنْفَعُ النَّاسَ مِنْهُ فَالتَّنْزِیلُ الْحَقِیقِیُّ الَّذِی لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ وَ الْقُلُوبُ تَقْبَلُهُ وَ الْأَرْضُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ هِیَ مَحَلُّ الْعِلْمِ وَ قَرَارُهُ وَ لَیْسَ یَسُوغُ مَعَ عُمُومِ التَّقِیَّهًْ التَّصْرِیحُ بِأَسْمَاءِ الْمُبَدِّلِینَ وَ لَا الزِّیَادَهًُْ فِی آیَاتِهِ عَلَی مَا أَثْبَتُوهُ مِنْ تِلْقَائِهِمْ فِی الْکِتَابِ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَقْوِیَهًْ حُجَجِ أَهْلِ التَّعْطِیلِ وَ الْکُفْرِ وَ الْمِلَلِ الْمُنْحَرِفَهًْ عَنْ قِبْلَتِنَا وَ إِبْطَالِ هَذَا الْعِلْمِ الظَّاهِرِ الَّذِی قَدِ اسْتَکَانَ لَهُ الْمُوَافِقُ وَ الْمُخَالِفُ بِوُقُوعِ الِاصْطِلَاحِ عَلَی الِایتِمَارِ لَهُمْ وَ الرِّضَا بِهِمْ وَ لِأَنَّ أَهْلَ الْبَاطِلِ فِی الْقَدِیمِ وَ الْحَدِیثِ أَکْثَرُ عَدَداً مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ لِأَنَّ الصَّبْرَ عَلَی وُلَاهًْ الْأَمْرِ مَفْرُوضٌ فَحَسْبُکَ مِنَ الْجَوَابِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مَا سَمِعْتَ فَإِنَّ شَرِیعَهًَْ التَّقِیَّهًْ تَحْظُرُ التَّصْرِیحَ بِأَکْثَرَ مِنْهُ.

امام علی ( یکی از زندیقان نزد امیرمؤمنان (آمد و گفت: «اگر در قرآن اختلاف و تناقض نبود، هرآینه اسلام را می‌پذیرفتم»! علی (فرمود: «چه تناقضی در قرآن وجود دارد»؟ گفت: «اسماء فریب‌دهندگان، گمراه‌شدگان و گمراه‌کنندگان در قرآن آمده، امّا در آیات: یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا* یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا* لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی به صورت کنایه‌ای ذکر شده است و اسمش نیامده، در مقابل اسم این همه انبیاء (… در قرآن ذکر شده است». علی (فرمود: «مواردی که در قرآن تصریح به نام افرادی شده و مواردی که به کنایه از مجرمان ظالم یاد شده، و خود قرآن بر ظلم آن‌ها شهادت می‌دهد، قوی‌ترین دلیل بر حکمت خدا و قدرت برتر و عزّت آشکار اوست، چراکه خداوند می‌داند، استدلال‌های انبیاء (بر قومشان سنگین بوده چراکه می‌بینیم در امّت‌های گذشته برخی افراد خود انبیاء (را مورد پرستش قرار دادند، مثل مسیحیان که حضرت عیسی‌بن‌مریم (را خدا یا فرزند خدا خواندند، این امر بیانگر تخلّف مردم از رسیدن به کمالی است که می‌توانستند در سایه‌ی قبول توحید خدای عزّوجلّ تحصیل کنند. [امّا اینگونه نشد]… از این رو ذکر اسمای انبیاء (نه از باب سرکشی و یا از باب گرامی‌داشت آنان بوده، بلکه تنها برای شناساندن به اهل بینش است. امّا به کنایه یادکردن از صاحبان گناهان بزرگ چون منافقان کار خدا نیست، بلکه کار تحریف کنندگان، آنانی‌که که قرآن را تقسیم کردند [آنچه را به سودشان بود پذیرفتند، و آنچه را برخلاف هوس‌هایشان بود رها نمودند]! . (حجر/91) و بهره‌ی دنیوی خود را از طریق دین می‌برند… برخی افراد بعد از آنکه پیامبر (از دنیا رفت امور باطل را همچون یهود و نصاری که بعد از نبود موسی و عیسی (به تورات و انجیل افزودند و آن را تحریف کردند، نسبت به قرآن انجام دادند، که هدف خاموش‌کردن نور خدا با دهان خود بود و خدا جزء به کمال‌رساندن نور خود کاری نکند. (توبه/32) بدین‌سبب آنان چیزهای در کتاب نگاشتند که خدا گفته بود، به این قصد که حقیقت را بر مردم بپوشانند. خداوند دل‌هایشان را کور نمود و از خود اثری به جا گذاشتند که دلالت بر دروغ‌ها و مشتبه‌ساختن امور و کتمان باشد، می‌کند که خدا در حقّ آنان فرمود: برای چه حق را به باطل می‌آمیزید. (آل عمران/71) و مَثَل آنان را اینگونه بیان می‌کند: امّا کف به کناری می‌افتد و نابود شود و آنچه برای مردم سودمند است در زمین پایدار بماند. (رعد/17) مقصود از «کف» گفتار معاندین است که در قرآن افزودند، و خدا آن‌ها را مضمحل، باطل و متلاشی نمود و دل‌ها آن را قبول می‌کند. و واژه‌ی «ارض» در فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ اشاره به جایگاه و محلّ قرارگرفتن علم است. و جایز نیست با وجود ادله‌ی تفسیر اشاره صریح به اسم تغییردهندگان و آیات افزوده شده از ناحیه‌ی آنان در کتاب گردد. چون موجب تقویت ادلّه مخالفان، کافران و امّت‌های منحرف از آیین و قبله‌ی ما هستند می‌گردد، و از سوی موجب سلب اعتماد به کتابی که مورد قبول همگان است خواهد شد. باید توجّه داشت که اهل باطل همیشه بیشتر از اهل حق بودند، و صبر بر حاکمان جور به‌همین دلیل واجب شمرده شده…. همین مقدار از جواب که شنیدی کافی است، و اصل تقسیر نیز ما را از آشکارکردن بیشتر مطالب برحذر می‌دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج90، ص105

8

(فرقان/ 27)

الرّسول (لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ (قِیلَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ مُخْتَبِرُکَ فِی ثَلَاثٍ لِیَنْظُرکَیْفَ صَبْرُکَ قَالَ أُسْلِمُ لِأَمْرِکَ یَا رَبِّ وَ لَا قُوَّهًَْ لِی عَلَی الصَّبْرِ إِلَّا بِکَ فَمَا هُنَّ قِیلَ أَوَّلُهُنَّ الْجُوعُ وَ أَمَّا الثَّانِیَهًُْ فَالتَّکْذِیبُ وَ الْخَوْفُ الشَّدِید وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَمَا یَلْقَی أَهْلُ بَیْتِکَ (مِنْ بَعْدِکَ مِنَ الْقَتْل قَالَ إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَبِلْتُ یَا رَبِّت فَقِیلَ لِی وَ أَمَّا ابْنَتُکَ فَإِنِّی أُوْقِفُهَا عِنْدَ عَرْشِی فَیُقَالُ لَهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَّمَکِ فِی خَلْقِهِ فَمَنْ ظَلَمَکِ وَ ظَلَمَ وُلْدَکِ فَاحْکُمِی فِیهِ بِمَا أَحْبَبْتِ فَإِنِّی أُجِیزُ

حُکُومَتَکِ فِیهِمْ فَتَشْهَدُ الْعَرْصَهًَْ فَإِذَا أُوقِفَ مَنْ ظَلَمَهَا أَمَرَتْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُ الظَّالِمُ وَا حَسْرَتَاهْ عَلی مافَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ یَتَمَنَّی الْکَرَّهًَْ وَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلا فَیُقَالُ لَهُمْ أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَی الظَّالِمِینَ الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُون.

پیامبر ( وقتی پیامبر (در شب معراج به آسمان‌ها رفت، خطاب آمد، «ای محمّد (خداوند تو را در سه چیز امتحان خواهد کرد تا ببیند صبر تو چگونه است»؟ محمّد (فرمود: «خداوندا، من تسلیم امر تو هستم. ولی‌ای خدای من، تو باید در صبرکردن به من نیرو بدهی، آن سه چیز کدامند»؟ خطاب آمد: «اوّلی، گرسنگی است… امّا دوّمی، [مردم] تو را تکذیب می‌کنند و باید خوف و وحشت زیادی را متحمّل شوی…: امّا سومی، کشتار و قتلی است که بعد از تو نسبت به اهل بیتت انجام می‌شود. پیامبر (عرض کرد: «إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قبول کردم‌ای پروردگارم» … امّا دخترت فاطمه (را به خاطر آن صبر و تحمّل در قبال مصیبت‌ها، در روز قیامت در کنار عرشم می‌نشانم و به وی گفته می‌شود: «اکنون خداوند تو را در میان مردم حَکَم قرار داده. پس درباره‌ی هرکسی که به تو ظلم و ستم کرده و به فرزندانت ظلم‌کرده حکم کن، من حکم تو را درباره‌ی آن‌ها اجازه می‌دهم تا او را به‌طرف جهنّم ببرند». پس آن ستمکار می‌گوید: «وای بر من، چرا در امر مخالفت با جنب خدا افراط کردم… و وعده‌های خداوند را به مسخره گرفتم و آرزو می‌کند که دوباره به دنیا برگردد تا جبران خطاهایش را بکند. روزی که کافر دستان خود را به دندان گزد و گوید: ای کاش راهی را که رسول در پیش گرفته بود، در پیش گرفته بودم وای بر من، کاش فلان را دوست نمی‌گرفتم. . پس به آن‌ها نفر از جانب خداوند خطاب می‌شود: آگاه باشید خداوند بر ظالمان لعنت کرده و آن‌ها کسانی هستند که مردم را از رفتن راه راست مانع شدند و آن راه را کج کردند، آن‌ها در آخرت کافر هستند (یعنی آن‌ها به آخرت ایمان نداشته‌اند). (هود/1918).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص406

بحارالأنوار، ج28، ص64/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص837

9

(فرقان/ 27)

الرّسول (مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِینَ کُرْبَهًًْ وَ أَجَارَهُ مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ نَفَّسَ عَنْهُ کَرْبَهُ الْعَظِیمَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ.

پیامبر ( هرکه مسافری مؤمن را کمک و یاری کند، خداوند هفتادوسه نوع رنج را از او ببرد، و از غم و اندوه در دنیا و آخرت نجاتش بخشد، و ناراحتی‌های بزرگ او را برطرف سازد، یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

مکارم الأخلاق، ص266

آیه یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً [28]

ای وای بر من، کاش فلان [شخص گمراه] را به دوستی انتخاب نکرده بودم!

آیه لَقَدْ أَضَلَّنی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنی وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً [29]

او مرا از یادآوری [حق] گمراه ساخت بعد از آنکه [ياد حق] به‌سراغ من آمده بود». و شیطان همیشه انسان را تنها و بی‌یاور می‌گذارد.

1

(فرقان/ 29)

الباقر (انَّ هَذِهِ الْآیَاتِ نَزَلَتْ فِی رَجُلَیْنِ مِنْ مَشَایِخِ قُرَیْشٍ أَسْلَمَا بِألسِنَتِهِمَا وَ کَانَا یُنَافِقَانِ النَّبِیَّ (وَ أَخاً بَیْنَهُمَا یَوْمُ الاخاء فَصَعِدَ أَحَدُهُمَا صَاحِبُهُ عَنِ الْهَدْیِ فَهَلَکَا جَمِیعاً فحکی اللَّهِ تَعَالِی حکایتهما فِی الاخِره وَ قَوْلَهُمَا عِنْدَ مَا یَنْزِلُ عَلَیْهِمَا مِنَ الْعَذَابِ فَیَحْزَنَ وَ یتاسف عَلَی مَا قَدَّمَ وَ یتندم حَیْثُ لَمْ یَنْفَعْهُ النَّدَمِ.

امام باقر ( این آیات در مورد دو مرد از بزرگان قریش نازل شده، که با زبان اسلام آوردند امّا با پیامبر (نفاق می‌کردند، و در روز اخوّت و برادری بین آنان پیمان برادری ایجاد کرد، و یکی از آن دو دیگری را از راه درست باز داشت و هر دو به هلاکت رسیدند، و خداوند عزّوجلّ حکایت آن دو و سخنانشان را در هنگام نزول عذاب بر آن‌ها حکایت کرده است و اینکه یکی از آن‌ها اندوهگین می‌شود و بر آنچه انجام داده افسوس می‌خورد و درجایی‌که پیشیمانی سودی برایش ندارد، احساس پشیمانی می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

البرهان

2

(فرقان/ 29)

الباقر (السَّبِیلُ هَاهُنَا عَلِیٌّ (یَا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا* لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ یَعْنِی عَلِیّاً (.

امام باقر ( منظور از سبیل در اینجا علی (است؛ یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ؛ و منظور از ذکر در اینجا امام علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

البرهان

آیه وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً [30]

و پیامبر عرضه داشت: «پروردگارا! قوم من قرآن را متروک ساختند».

1

(فرقان/ 30)

الرّضا (قَالَ الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ إِنْ سَأَلَ سَائِلٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی… فَإِن قَالَ فَلِمَ أُمِرُوا بِالْقِرَاءَهًِْ فِی الصَّلَاهًِْ قِیلَ لِئَلَّا یَکُونَ الْقِرَاءَهًُْ مَهْجُوراً مُضَیَّعاً وَ لِیَکُونَ مَحْفُوظاً فَلَا یَضْمَحِلَ وَ لَا یُجْهَلَ.

امام رضا ( در روایت فضل‌بن‌شاذان آمده است: … از امام رضا (بارها شنیده شد که فرمود: «اگر کسی گفت؛ برای چه در نماز قرآن تلاوت شود، گفته می‌شود، برای اینکه قرآن از متروک و ضایع‌شدن حفظ گردد، تا دچار اضمحلال و فراموش نگردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

عیون أخبارالرضا، ج2، ص107

2

(فرقان/ 30)

الرّسول (فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الْفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَی النَّارِ وَ هُوَ الدَّلِیلُ یَدُلُّ عَلَی خَیْرِ سَبِیلٍ وَ هُوَ کِتَابٌ فِیهِ تَفْصِیلٌ وَ بَیَانٌ وَ تَحْصِیلٌ وَ هُوَ الْفَصْلُ لَیْسَ بِالْهَزْلِ وَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَظَاهِرُهُ حُکْمٌ وَ بَاطِنُهُ عِلْمٌ ظَاهِرُهُ أَنِیقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِیقٌ لَهُ نُجُومٌ وَ عَلَی نُجُومِهِ نُجُومٌ لَا تُحْصَی عَجَائِبُهُ وَ لَا تُبْلَی غَرَائِبُهُ فِیهِ مَصَابِیحُ الْهُدَی وَ مَنَارُ الْحِکْمَهًِْ وَ دَلِیلٌ عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ لِمَنْ عَرَفَ الصِّفَهًْ.

پیامبر ( هرگاه آشوب‌ها چون شب تار شما را فرا گرفت به قرآن بچسبید زیرا شفیعی است که شفاعتش پذیرفته است و گزارش بدی‌ها را می‌دهد و گفته‌ی او تصدیق می‌شود، هرکه قرآن را رهبر خود سازد او را به بهشت کشاند و هرکه آن را پشت سر خود نهد او را به دوزخ راند، همان قرآن رهنماست که به بهترین راهی نشان دهد و آن کتابی است که در آن تفصیل و بیان و تحصیل مقاصد است، آن جداکننده‌ی حق و باطل و رافع هرگونه اختلاف است، شوخی و سرسری نیست، ظاهری دارد و باطنی دارد، ظاهرش حکم و دستور است و باطنش علم و دانش، ظاهرش خرّم و زیبا است و باطنش ژرف و نارسا، اخترانی دارد و اخترانش هم اخترانی دارند (قسمت‌هایی دارد و هر قسمتش هم قسمت‌هایی دارد) شگفتی‌هایش شماره نشوند و تازه‌هایش کهنه نگردند، در آن چراغ‌های هدایت و فروزانگاه حکمت و دلیل بر معرفت است، برای کسی که راهِ آن را بداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص499 / نورالثقلین

3

(فرقان/ 30)

الرّسول (أَنَا أَوَّلُ وَافِدٍ عَلَی الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ کِتَابُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِی ثُمَّ أُمَّتِی ثُمَّ أَسْأَلُهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ وَ بِأَهْلِ بَیْتِی.

پیامبر ( من نخستین کسی هستم که روز قیامت بر خدای عزیز جبّار با کتابش و اهل بیتم وارد شوم، سپس امّتم [وارد شوند] پس از آن‌ها بپرسم با کتاب خدا و اهل بیت من چه کردید؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص600 / نورالثقلین

4

(فرقان/ 30)

الصّادق (عَنْ یَعْقُوبَ الْأَحْمَرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (إِنَ عَلَیَ دَیْناً کَثِیراً وَ قَدْ دَخَلَنِی مَا کَانَ الْقُرْآنُ یَتَفَلَّتُ مِنِّی فَقَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ ( الْقُرْآنَ الْقُرْآنَ إِنَّ الْآیَهًَْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ السُّورَهًَْ لَتَجِیءُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی تَصْعَدَ أَلْفَ دَرَجَهًٍْ یَعْنِی فِی الْجَنَّهًِْ فَتَقُولُ لَوْ حَفِظْتَنِی لَبَلَغْتُ بِکَ هَاهُنَا.

امام صادق ( یعقوب‌بن‌احمر گوید: به امام صادق (عرض کردم: «من بدهکاری زیادی دارم و به‌اندازه‌ای در ناراحتی و اندوهم که قرآن از ذهنم رفته است»؟ امام صادق (فرمود: «قرآن، قرآن، همانا یک آیه از قرآن و یک سوره از آن روز قیامت می‌آید و هزار درجه بالا می‌رود یعنی در بهشت پس می‌گوید: اگر مرا نگه‌داشته و حفظ می‌کردی تو را به این مقام می‌رساندم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص608 / نورالثقلین

 

2

(فرقان/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ حَکَی اللهُ قَوْلَهُم أَیْضاً فَقَالَ وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها فَرَدَّ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ فَقَالَ وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إلَی قَوْلِهِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَیْ اِخْتِبَاراً فَعِیرَ رَسُولُ اللهِ (بِالفَقْرِ فَقَالَ اللهُ تَعَالَی تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند نیز سخنشان را نقل می‌کند و می‌گوید: وَ قَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیرًا، أَوْ یُلْقَی إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا، خداوند در ادامه‌ی این چنین پاسخ می‌دهد و می‌فرماید: وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیرا؛ منظور از کلمه‌ی فتنة در اینجا آزمایش است. پیامبر (به خاطر فقرش مورد سرزنش قرار گرفت و خداوند در این مورد می‌فرماید: تَبَارَکَ الَّذِی إِن شَاء جَعَلَ لَکَ خَیْرًا مِّن ذَلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَیَجْعَل لَّکَ قُصُورًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

القمی، ج2، ص111/ البرهان

3

(فرقان/ 7)

الرّسول (رَبِیعَهًَْ السَّعْدِیِّ قَالَ أَتَیْتُ حُذَیْفَهًَْ‌بْنَ‌الْیَمَانِ فَقُلْتُ لَهُ حَدِّثْنِی بِمَا سَمِعْتَ مِنْ رسول الله (وَ رَأَیْتَهُ یَعْمَلُ بِهِ فَقَالَ عَلَیْکَ بِالْقُرْآنِ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ قَرَأْتُ الْقُرْآنَ وَ إِنَّمَا جِئْتُکَ لِتُحَدِّثَنِی بِمَا لَمْ أَرَهُ وَ لَمْ أَسْمَعْهُ مِنْ رسول الله (اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ عَلَی حُذَیْفَهًَْ أَنِّی أَتَیْتُهُ لِیُحَدِّثَنِی فَإِنَّهُ قَدْ سَمِعَ وَ کَتَمَ قَالَ فَقَالَ حُذَیْفَهًُْ قَدْ أَبْلَغْتُ فِی الشِّدَّهًْ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْهَا قَصِیرَهًًْ مِنْ طَوِیلَهًٍْ وَ جَامِعَهًًْ لِکُلِّ أَمْرِکَ إِنَّ آیَهًَْ الْجَنَّهًْ فِی هَذِهِ الْأُمَّهًْ لَیَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ فَقُلْتُ لَهُ فَبَیِّنْ لِی آیَهًَْ الْجَنَّهًْ فَأَتَّبِعَهَا وَ آیَهًَْ النَّارِ فَأَتَّقِیَهَا فَقَالَ لِی وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَهًَْ بِیَدِهِ إِنَّ آیَهًَْ الْجَنَّهًْ وَ الْهُدَاهًَْ إِلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ الْأَئِمَّهًُْ (مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ إِنَّ آیَهًَْ النَّارِ وَ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ لَأَعْدَاؤُهُمْ.

پیامبر ( ربیعه سعدی گوید: «پیش حذیفهًْ‌بن‌یمان آمدم، گفتم: برایم حدیثی از احادیث که از پیامبر اکرم (شنیده‌ای و دیده‌ای به آن عمل می‌کند، نقل کن»! گفت: «قرآن را رها نکن». گفتم: «من قرآن را خوانده‌ام آمده‌ام از تو حدیثی بشنوم که از پیامبر اکرم (ندیده و نشنیده‌ام خدایا تو را گواه می‌گیرم که پیش حذیفه آمدم و از او درخواست حدیث کردم او شنید ولی کتمان کرد». گفت: «عجب بر من دشوار و سخت گرفتی! حالا گوش کن جمله‌ی کوتاهی از سخنی طولانی که جامع تمام امور توست». گفت: «نشانه‌ی بهشت در میان همین مردم غذا می‌خورد و راه می‌رود». گفتم: «توضیح بده نشانه‌ی بهشت را بشناسم و پیرو او شوم و نشانه‌ی آتش را تشخیص دهم و از آن پرهیز نمایم». گفت: «قسم به آن‌کس که جان حذیفه در اختیار اوست نشانه‌ی بهشت و راهنمای به‌سوی بهشت تا روز قیامت ائمّه (از آل محمّدند (و نشانه‌ی جهنّم و راهنمای به‌سوی جهنّم تا روز قیامت دشمنان اینها هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

بحارالأنوار، ج26، ص240

4

(فرقان/ 7)

الرّسول (عُمَرَ‌بنِ‌ابرَاهِیمَ اوسِی قِیلَ إِنَّ رَسُولَ اللهِ (لَمَّا مَاتَ أَبُو طَالِبٍ (لَجَّ الْمُشْرِکُونَ فِی أَذِیَّتِهِ فَصَارَ یَعْرِضُ نَفْسَهُ عَلَی الْقَبَائِلِ بِالْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ فَلَمْ یَأْتِ أَحَداً مِنَ القَبَائِلِ إِلَّا صَدَّهُ وَ رَدَّهُ. فَقَالَ بَعْضُهُمْ: قَوْمُ الرَّجُلِ أَعْلَمُ بِهِ، أَ تَرَوْنَ أَنَّ رَجُلاً یُصْلِحُنَا وَ هُوَ قَدْ أَفْسَدَ قَوْمَهُ؟ فَعَمَدَ إِلَی ثَقِیفٍ بِالطَّائِفِ فَوَجَدَ سَادَاتِهِمْ جُلُوساً وَ هُمْ ثَلَاثَهًُْ إِخْوَهًٍْ فَعَرَضَ عَلَیْهِمُ الْإِسْلَامَ وَ حَذَّرَهُمْ عَنِ النَّارِ وَ غَضَبِ الْجَبَّارِ. فَقَالَ بَعْضُهُمْ: أَنَا أَسْرَقُ ثِیَابَ الْکَعْبَهًِْ إِنْ کَانَ بَعَثَکَ اللَّهُ نَبِیّاً. قَالَ آخَرُ: یَا مُحَمَّدُ (أ عَجِزَ اللَّهُ أَنْ یُرْسِلَ غَیْرَکَ؟ وَ قَالَ الْآخَرُ: لَا تُکَلِّمُوهُ إِنْ کَانَ رَسُولًا مِنَ اللَّهِ کَمَا یَزْعُمُ هُوَ أَعْظَمُ قَدْراً مِنْ أَنْ یُکَلِّمَنَا وَ إِنْ کَانَ کَاذِباً عَلَی اللَّهِ فَهُوَ أَسْرَفُ بِکَلَامِهِ. وَ جَعَلُوا یَسْتَهْزِؤُونَ بِهِ فَجَعَلَ یَمْشِی کُلَّمَا وَضَعَ قَدَماً وَضَعُوا لَهُ صَخْرَهًًْ فَمَا فَرَغَ مِنْ أَرْضِهِمْ إِلَّا وَ قَدَمَاهُ تَشْخَبُ دَماً فَعَمَدَ لِحَائِطٍ مِنْ

کُرُومِهِمْ وَ جَلَسَ مَکْرُوباً. فَقَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ کُرْبَتِی وَ هَوَانِی عَلَی النَّاسِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْتَ رَبُّ الْمُسْتَضْعَفِینَ أَنْتَ رَبُّ الْمَکْرُوبِینَ اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکَ عَلَیَّ غَضَبٌ فَلَا أُبَالِی وَ لَکِنْ عَافِیَتُکَ أَوْسَعُ لِی أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ بِمُعَافَاتِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ بِکَ مِنْکَ لَا أُحْصِی الثَّنَاءَ عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ لَکَ الْحَمْدُ حَتَّی تَرْضَی وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. قِیلَ: وَ کَانَ فِی الْکَرْمِ عُتْبَهًُْ بْنُ رَبِیعَهًَْ وَ شَیْبَهًُْ فَکَرِهَ أَنْ یَأْتِیَهُمَا لِمَا یَعْلَمُ مِنْ عَدَاوَتِهِمَا. فَقَالَا لِغُلَامٍ لَهُمَا یُقَالُ لَهُ عَدَّاسٌ خُذْ قَطْفَیْنِ مِنَ الْعِنَبِ وَ قَدَحاً مِنَ الْمَاءِ وَ اذْهَبْ بِهِمَا إِلَی ذَلِکَ الرَّجُلِ وَ إِنَّهُ سَیَسْأَلُکَ أَ هَدِیَّهًٌْ أَمْ صَدَقَهًٌْ؟ فَإِنْ قُلْتَ صَدَقَهًٌْ لَمْ یَقْبَلْهَا بَلْ قُلْ هَدِیَّهًٌْ. فَمَضَی وَ وَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ: هَدِیَّهًٌْ أَمْ صَدَقَهًٌْ؟ فَقَالَ هَدِیَّهًٌْ. فَمَدَّ یَدَهُ وَ قَالَ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. وَ کَانَ عَدَّاسٌ نَصْرَانِیّاً فَلَمَّا سَمِعَهُ تَعَجَّبَ مِنْهُ وَ صَارَ یَنْظُرُهُ. فَقَالَ لَهُ: یَا عَدَّاسُ مِنْ أَیْنَ؟ قَالَ: مِنْ أَهْلِ نَیْنَوَی. قَالَ: وَ مِنْ مَدِینَهًِْ الرَّجُلِ الصَّالِحِ أَخِی یُونُسَ بْنِ مَتَی (قَالَ: وَ مَنْ أَعْلَمَکَ؟ فَأَخْبَرَهُ بِقِصَّتِهِ وَ بِمَا أُوحِیَ إِلَیْهِ فَقَالَ: وَ مَنْ قَبْلَهُ؟ فَقَالَ: نُوحٌ (وَ لُوطٌ (وَ حَکَاهُ بِالْقِصَّهًِْ فَخَرَّ سَاجِداً لِلَّهِ وَ جَعَلَ یُقَبِّلُ یَدَیْهِ وَ أَسْیَادُهُ یَنْظُرَانِ إِلَیْهِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ: سَحَرَ غُلَامَکَ؟ فَلَمَّا أَتَاهُمَا قَالَا لَهُ: مَا شَأْنُکَ سَجَدْتَ وَ قَبَّلْتَ یَدَیْهِ؟ فَقَالَ: أَیَا أَسْیَادِی مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَشْرَفُ وَ لَا أَلْطَفُ وَ لَا أَخْیَرُ مِنْهُ. قَالُوا: وَ لِمَ ذَلِکَ؟ قَالَ: حَدَّثَنِی بَأَنْبِیَاءَ مَاضِیَهًٍْ (وَ نَبِیِّنَا یُونُسَ بْنِ مَتَی (فَقَالَا: یَا وَیْلَکَ فَتَنَکَ عَنْ دِینِکَ. فَقَالَ: وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ (قَالَا لَهُ: وَیْحَکَ عَزَمَتْ قُرَیْشٌ عَلَی قَتْلِهِ. فَقَالَ: هُوَ وَ اللَّهِ یَقْتُلُهُمْ وَ یَسُودُهُمْ وَ یُشْرِفُهُمْ إِنْ تَبِعُوهُ دَخَلُوا الْجَنَّهًَْ وَ خَابَ مَنْ لَا یَتْبَعُهُ فَقَامَا یُرِیدَانِ ضَرْبَهُ فَرَکَضَ لِلنَّبِیِّ (وَ أَسْلَمَ.

پیامبر ( عمربن‌ابراهیم اوسی گفته است: هنگامی‌که ابوطالب (از دنیا رفت، مشرکان به اذیّت و آزار پیامبر (پرداختند و آن حضرت هم با تبلیغ اسلام و دعوت به ایمان، خود را بر قبائل عرضه می‌کرد. پیامبر (نزد هرکس می‌رفت، دست رد بر سینه‌ی ایشان می‌زد و بعضی می‌گفتند: «قوم این مرد (پیامبر) نسبت به او داناتر از ما هستند و آیا فکر می‌کنید که انسانی که قوم خود را به تباهی کشانده، بتواند ما را اصلاح گرداند»؟ سپس آن حضرت به‌سمت قبیله‌ی ثقیف در طایف رفت و بزرگان آنان را دید که نشسته‌اند. آن‌ها سه برادر بودند و پیامبر (خود را بر آنان عرضه کرد و آن‌ها را از آتش و خشم خداوند با جبروت برحذر داشت. آنگاه یکی از آن‌ها گفت: «اگر خداوند تو را مبعوث کرده باشد، من پرده‌های کعبه را می‌دزدم». دیگری گفت: «ای محمّد (! آیا خداوند از فرستادن شخص دیگری جز تو ناتوان بوده است»؟ و سوّمی گفت: «با او صحبت نکنید، چراکه اگر او به زعم خود فرستاده‌ی خدا باشد، پس مقامی والاتر از این دارد که با ما سخن بگوید و اگر هم بر خداوند دروغ ببندد، با این سخنانش زیاده‌روی نموده است». و سپس شروع به مسخره‌نمودن پیامبر (کردند و آن حضرت به راه افتاد و هر قدمی که بر می‌داشت در جلویش سنگی می‌انداختند و زمانی‌که از منطقه‌ی آن‌ها خارج شد، از پاهایش خون به راه افتاده بود. به دیوار یکی از تاکستان‌های انگور آن‌ها تکیه داد و غمگین و افسرده در آنجا نشست و گفت: «خداوندا! من از تنهایی و اندوه و خواری‌ام در نزد مردم به تو شکایت می‌کنم، ای مهربان‌ترین مهربانان! تو پروردگار مستضعفان هستی، تو پروردگار مصیبت‌دیدگان هستی، خداوندا! اگر از جانب تو بر من خشمی نیست، ملالی نیست. امّا گستره‌ی سلامتی‌ای که به من عطا کردی برایم بیشتر است. از خشمت به خودت پناه می‌برم و از عقوبتت به گذشتت و از تو به خودت پناه می‌برم، نمی‌توانم به شایستگی ستایشت کنم، تو چنانی‌که خود در ستایشت گفته¬ای، ستایش برای توست آن‌چنان که راضی باشی و هیچ دگرگونی و نیرویی جز با یاری خداوند بلند مرتبه و بزرگ نیست». گفته شده که عتبه‌بن‌ربیعه و شیبه در تاکستان بودند، و به خاطر دشمنی و عداوتی که این دو نسبت به پیامبر (داشتند، آن حضرت دوست نداشت که نزد آن‌ها برود. به‌همین‌خاطر این دو به غلامشان که عدّاس نامیده می‌شد، گفتند: «این دو خوشه انگور و جام آب را بگیر و نزد او ببر، و او از تو خواهد پرسید که این‌ها صدقه‌اند یا هدیه؟ اگر بگویی که صدقه است، آن را از تو قبول نخواهد کرد، باید بگویی که این‌ها هدیه است». آن غلام رفت و آن‌ها را در مقابل پیامبر (گذاشت و آن حضرت پرسید: «این‌ها صدقه است یا هدیه»؟ عدّاس جواب داد که هدیه است. سپس پیامبر (دستش را دراز کرد و گفت: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم» و عدّاس که نصرانی بود، با شنیدن این جمله تعجّب کرد و شروع کرد به نگریستن آن حضرت. پیامبر (از او پرسید: «ای عدّاس، اهل کجا هستی»؟ پاسخ داد: «از اهالی نینوا». پیامبر (فرمود: «از شهر عبد صالح، برادرم یونس‌بن‌متی»؟ عدّاس گفت: «چه کسی به تو خبر داده است»؟ سپس پیامبر (جریان خود و اینکه بر او وحی شده را به او تعریف کرد. عدّاس پرسید: «پیامبر قبل از یونس (کیست»؟ پیامبر (پاسخ گفت: «نوح و لوط (» و سپس قصّه‌ی آن دو را برایش بازگو کرد و عدّاس با شنیدن آن در برابر پیامبر (به سجده افتاد و شروع به بوسیدن دست‌های آن حضرت نمود، درحالی که ارباب‌هایش او را مشاهده می‌کردند. یکی از آن‌ها با دیدن این صحنه به دیگری گفت: «غلامت را جادو کرد». هنگامی‌که عدّاس نزد ارباب‌هایش برگشت، از او پرسیدند که چه شد که در برابرش سجده کردی و دستش را بوسیدی»! عدّاس گفت: «ای ارباب من! هیچ‌کس شریف‌تر و خوش‌خلق‌تر و آگاه‌تر از او بر روی زمین نیست». گفتند: «چرا»؟ او گفت: «آن حضرت مرا از موضوعی مطّلع کرد که تنها پیامبران آن را می‌دانند». آن دو گفتند: «وای بر تو، تو را از دینت منصرف کرد»؟ عدّاس گفت: «به خدا قسم او پیامبر است که مبعوث گشته است». آن‌ها گفتند: «وای بر تو! قریش تصمیم به قتل او گرفته است». او گفت: «به خدا قسم! او با قریش می‌جنگد و بر آن‌ها سیادت و سروری می‌کند و اگر از او پیروی کنند، وارد بهشت می‌شوند و هرکس که از او نافرمانی کند، شکست می‌خورد». آن‌ها خواستند که او را کتک بزنند که عدّاس شروع به دویدن به‌سمت پیامبر (کرد و ایمان آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص368

البرهان

آیه أَوْ یُلْقی إِلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْها وَ قالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَسْحُوراً [8]

یا گنجی [از آسمان] برای او فرستاده شود، یا باغی داشته باشد که از [ميوه‌ی] آن بخورد [و امرار معاش كند]؟! و ستمکاران گفتند: «شما تنها از مردی افسون‌شده پیروی می‌کنید»!

آیه انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطیعُونَ سَبیلاً [9]

ببین چگونه برای تو مثل‌ها زدند و گمراه شدند، و توان پیدا کردنِ راه را ندارند!

1

(فرقان/ 9)

الباقر (انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا قَالَ إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ (هُوَ السَّبِیل.

امام باقر ( انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا؛ آن راهی که در این آیه اشاره شده، علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

القمی، ج25، ص111/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص367/ فرات الکوفی، ص291/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 9)

الرّسول (أَنَّ رسول الله (کَانَ قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ بِمَکَّهًَْ بِفِنَاءِ الْکَعْبَهًْ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَیْشٍ علیه فَابْتَدَأَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (لَقَدِ ادَّعَیْتَ دَعْوَی عَظِیمَهًًْ، وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا، زَعَمْتَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، بَلْ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا نَبِیّاً لَکَانَ إِنَّمَا یَبْعَثُ إِلَیْنَا مَلَکاً، لَا بَشَراً مِثْلَنَا، مَا أَنْتَ یَا مُحَمَّدُ (إِلَّا مَسْحُوراً، وَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (: وَ أَمَّا قَوْلُکَ: مَا أَنْتَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُوراً فَکَیْفَ أَکُونُ کَذَلِکَ، وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی فِی صِحَّهًِْ التَّمْیِیزِ وَ الْعَقْلِ فَوْقَکُمْ فَهَلْ جَرَّبْتُمْ عَلَیَّ مُنْذُ نَشَأْتُ إِلَی أَنِ اسْتَکْمَلْتُ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ جَرِیرَهًًْ أَوْ زَلَّهًًْ أَوْ کَذِبَهًًْ أَوْ خِیَانَهًًْ أَوْ خَطَأً مِنَ الْقَوْلِ، أَوْ سَفَهاً مِنَ الرَّأْیِ أَ تَظُنُّونَ أَنَّ رَجُلًا یَعْتَصِمُ طُولَ هَذِهِ الْمُدَّهًِْ بِحَوْلِ نَفْسِهِ وَ قُوَّتِهَا أَوْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا إِلَی أَنْ یَثْبُتُوا عَلَیْکَ عَمًی بِحُجَّهًٍْ أَکْثَرَ مِنْ دَعَاوِیهِمُ الْبَاطِلَهًِْ الَّتِی تَبَیَّنَ عَلَیْکَ تَحْصِیلُ بُطْلَانِهَا.

پیامبر ( این جریان‌ها موقعی اتّفاق افتاد که پیامبر اکرم (روزی کنار خانه‌ی کعبه با اصحاب خود نشسته بود؛ در این موقع گروهی از سران قریش اجتماع نمودند. ابتدا، عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی شروع به صحبت کرده گفت: «ای محمّد (! ادّعای بزرگی کرده‌ای و سخن دشوار می‌گویی خود را پیامبر خدا می‌دانی. اگر خداوند تصمیم داشت برای ما پیامبری بفرستد حتماً فرشته و ملکی را می‌فرستاد نه یک آدم مثل خودمان. تو مردی هستی که جن‌زده‌ای و افسون شده‌ای نه پیامبر و سفیر خدا». پیامبر اکرم (فرمود: «امّا اینکه گفتی مردی مجنون؛ چگونه چنین چیزی ممکن است با اینکه کاملاً تشخیص می‌دهید که من دارای [قوّه‌ی] تمیز و تشخیص هستم و عقلی بالاتر از شما دارم. آیا از کودکی تا چهل‌سالگی، شما سابقه‌ای از من دارید که شاهد عیب و عاری باشد یا گمراهی و یا دروغ و خیانت و خطایی کرده باشم و در گفتار، کردار و عقیده‌ی من سر زده باشد. ممکن است یک نفر خود را در طول چنین زمانی به نیروی خویش نگه دارد یا به نیرو و قدرت پروردگار است؟ به‌همین‌مطلب خداوند در این آیه اشاره می‌نماید: انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا. نمی‌توانند سابقه‌ای با دلیل برای تو اثبات کنند جز ادّعاهای باطلی که برای تو ابطال آن ادّعاها بسیار ساده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

الإمام العسکری، ص506/ الاحتجاج، ج1، ص32؛ «خزیهًْ» بدل «جریرهًْ»

آیه تَبارَکَ الَّذی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً [10]

زوال ناپذیر و پربرکت است خدایی که اگر بخواهد برای تو بهتر از این‌ها قرار می‌دهد: باغ‌هایی که نهرها از پای درختانش جاری است، و [اگر بخواهد] برای تو کاخ‌هایی مجلّل قرار می‌دهد.

1

(فرقان/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (فَعِیرَ رَسُولُ اللَّهِ (بِالْفَقْرِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( پیامبر (به خاطر فقر مورد سرزنش افرادی قرار گرفت، خداوند فرمود: تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

القمی، ج2، ص111

2

(فرقان/ 10)

الرّسول (إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی قَضِیباً مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ لَا یَنَالُهُ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهُ بَرِیئُونَ.

پیامبر ( خداوند چوبی از یاقوت سرخ دارد، جز ما و شیعیان ما کسی به آن نمی‌رسد، و دشمنان ما از آن محروم هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص372

الإرشاد، ج1، ص42 / نورالثقلین

آیه بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعیراً [11]

بلکه [اين‌ها همه بهانه است و] آنان قیامت را تکذیب کرده‌اند و ما برای کسی که قیامت را تکذیب کند، آتشی شعله‌ور و سوزان فراهم کرده‌ایم!

1

(فرقان/ 11)

الصّادق (قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ إِنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (أَشْرَفُ سَاعَهًٍْ مِنْهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً.

امام صادق ( همانا شب و روز هرکدام دوازده ساعت می‌باشند و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (شریف‌ترین ساعت از این دوازده ساعت است و این [مطلب] منظور این آیه خداوند است که می‌فرماید: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج24، ص330/ القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 11)

الصّادق (عَن مُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَر قَال: قُلْتُ لِأَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً قَالَ لِی إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّنَهًَْ اثْنَیْ عَشَرَ شَهْراً وَ جَعَلَ اللَّیْلَ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ جَعَلَ النَّهَارَ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً وَ کَانَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (سَاعَهًًْ مِنْ تِلْکَ السَّاعَات.

امام صادق ( مفضَّل‌بن‌عمر گوید: خدمت امام صادق (آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا را خواندم، آن حضرت فرمود: «خداوند سال را دوازده ماه آفرید و شب و روز را هرکدام دوازده ساعت قرار داد و از میان ما اهل بیت (نیز دوازده امام قرار داد و امیرالمؤمنین (نیز یکی از آن ساعت‌ها بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص398/ الغیبهًْ للنعمانی، ص84/ البرهان

3

(فرقان/ 11)

الصّادق (اللَّیْلُ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ النَّهَارُ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ الشُّهُورُ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً وَ الْأَئِمَّهًُْ (اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ النُّقَبَاءُ اثْنَا عَشَرَ نَقِیباً وَ إِنَّ عَلِیّاً (سَاعَهًٌْ مِنِ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ سَاعَهًًْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً.

امام صادق ( شب، دوازده ساعت است و روز نیز دوازده ساعت است و تعداد ماه‌های سال نیز دوازده است و ائمّه‌ی ما نیز دوازده نفرند و نقیبانی هم که در قرآن در سوره‌ی مائده ذکر شده، دوازده نفر هستند، و علی (نیز ساعتی از دوازده ساعت می‌باشد و منظور از این آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیرًا همان علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص399/ الغیبهًْ للنعمانی، ص85/ البرهان

4

(فرقان/ 11)

الرّضا (بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ یَعْنِی کَذَّبُوا بِوَلَایَهًْ عَلِیٍّ (.

امام رضا ( منظور از آیه: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ این است که ولایت علی (را تکذیب کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج36، ص103/ المناقب، ج3، ص103/ البرهان

آیه إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعیدٍ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفیراً [12]

هنگامی‌که [اين آتش] آنان را از مکانی دور ببیند، صدای خشم آلودش را که با نفس زدن شدید همراه است می‌شنوند.

1

(فرقان/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ قَالَ مَسِیرَهًَْ سَنَهًٍْ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ قَالَ مُقَیَّدِینَ بَعْضُهُمْ مَعَ بَعْضٍ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ هنگامی‌که این آتش آنان را از مکانی دور به دوریِ پیمودن یک‌سال ببیند؛ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ درحالی‌که بعضی با بعض دیگر در غل و زنجیرند فریاد واویلای آنان بلند است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

بحارالأنوار، ج8، ص288/ القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین؛ «سمعوا لها… ثبورا» محذوف/ البرهان

2

(فرقان/ 12)

الرّسول (تَزْفِرُ النِّیرَانُ وَ تَرْمِی بِمِثْلِ الْجِبَالِ شَرَرا.

پیامبر ( آتش جهنّم صدای مهیب و وحشتناکی همچون کوه آتشفشان دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص374

الإرشاد، ج1، ص158

آیه وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنینَ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً [13]

و هنگامی‌که در جای محدود و تنگی از آن افکنده شوند درحالی‌که در غل و زنجیرند، در آنجا فریاد واویلای آنان بلند می‌شود!

آیه لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثیراً [14]

[به آنان گفته مى‌شود]: امروز یک‌بار واویلا کم است، بلکه بسیار واویلا بگویید!

1

(فرقان/ 14)

الصّادق (وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهُمْ یُسْتَکْرَهُونَ فِی النَّارِ کَمَا یُسْتَکْرَهُ الْوَتَدُ فِی الْحَائِطِ.

امام صادق ( قسم به آن کسی که جانم در دست اوست مشرکان در آتش چنان در فشار و عذاب خواهند بود چون میخ در سینه‌ی دیوار.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج8، ص255/ نورالثقلین

2

(فرقان/ 14)

ابن‌عبّاس (إِنَّهُمْ عُمیٌ عَمَّا یَسِرُهُم عَنِ التَّکَلُّمِ بِمَا یَنْفَعُهُمْ وَ صُمٌّ عَمَّا یَمْنَعُهُمْ وَ قِیلَ إِنَّهُمْ یُحْشَرُونَ کَذَلِکَ ثُمَّ یَجْعَلُونَ یُبْصِرُونَ وَ یَشْهَدُونَ وَ یَنْطِقُونَ.

ابن‌عبّاس ( مشرکان کورند؛ از گفتن سخنان سودمندی که موجب شادی آن‌ها می‌گردد، و کرند از شنیدن سخنانی که آنان را از ارتکاب خلاف باز می‌دارد. آنان کر و کورند محشور می‌شوند، سپس بینا، گواه و گویا می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

متشابه القرآن، ج2، ص105

3

(فرقان/ 14)

الصّادق (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ أَمْطَرَ السَّمَاءَ عَلَی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَاجْتَمَعَتِ الْأَوْصَالُ وَ نَبَتَتِ اللُّحُومُ وَ قَالَ أَتَی جَبْرَئِیلُ رَسُولَ اللَّهِ (فَأَخَذَهُ فَأَخْرَجَهُ إِلَی الْبَقِیعِ فَانْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرٍ فَصَوَّتَ بِصَاحِبِهِ فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ فَخَرَجَ مِنْهُ رَجُلٌ أَبْیَضُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَهًِْ یَمْسَحُ التُّرَابَ عَنْ وَجْهِهِ وَ هُوَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ عُدْ بِإِذْنِ اللَّهِ ثُمَّ انْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرٍ آخَرَ فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ فَخَرَجَ مِنْهُ رَجُلٌ مُسْوَدُّ الْوَجْهِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا حَسْرَتَاهْ یَا ثُبُورَاهْ ثُمَّ قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ عُدْ إِلَی مَا کُنْتَ بِإِذْنِ اللَّهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (هَکَذَا یُحْشَرُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ الْمُؤْمِنُونَ یَقُولُونَ هَذَا الْقَوْلَ وَ هَؤُلَاءِ یَقُولُونَ مَا تَرَی.

امام صادق ( وقتی خدا بخواهد خلق را برانگیزد، آسمان را بر زمین چهل روز می‌باراند، پس رگ و پی‌ها جمع می‌شود و گوشت‌ها می‌روید. جبرئیل بر رسول گرامی (وارد شد و دست او را گرفت و به‌سوی قبرستان بقیع برد، به قبری رسیدند، صاحب قبر را صدا زد و دستور داد به اذن خدا برخیزد. مردی با موها و سیمای سفید که خاک بر صورتش نشسته بود درحالی‌که الحَمْدُ لِلهِ وَ اللهُ أَکْبَر می‌گفت از قبر خارج شد. جبرئیل به او گفت: «به اذن الهی به جایگاه خویش برگردد». سپس به‌سوی قبر دیگری رفتند و به صاحب قبر فرمود که به امر خدا از قبر خارج شود، مردی سیاه‌چهره از قبر خارج شد درحالی‌که یا حسرتا یا واویلا می‌گفت. آنگاه جبرئیل به پیامبر (فرمود: «افراد اینگونه در روز قیامت محشور خواهند شد. که مؤمنان الحَمْدُ لِلهِ وَ اللهُ أَکْبَر بر زبان جاری سازند و کفّار یاحسرتا و واویلا گویند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج7، ص39 / نورالثقلین

4

(فرقان/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها أَیْ فِیهَا مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ قَالَ مُقَیَّدِینَ بَعْضُهُمْ مَعَ بَعْضٍ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ إِذا أُلْقُوا یعنی در جای تنگ و محدودی؛ مَکاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ درحالی‌که بعضی با بعض دیگر در غل و زنجیرند دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج8، ص288/ نورالثقلین

آیه قُلْ أَ ذلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کانَتْ لَهُمْ جَزاءً وَ مَصیراً [15]

[اى پيامبر]! بگو: «آیا این بهتر است یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده؟! بهشتی که پاداش اعمال آن‌ها، و سرانجامشان است».

1

(فرقان/ 15)

الرّسول (کَانَ النَّبِیُّ (ذَاتَ یَوْمٍ فِی مَسْجِدِ قُبَاء وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَال (یَا بَاذَرٍّ أَحْبَبْتُ أَنْ یَعْلَمَ قَوْمِی أَنَّکَ رَجُلٌ مِنَ الْجَنَّهًْ وَ کَیْفَ لَا تَکُونُ کَذَلِکَ وَ أَنْتَ الْمَطْرُودُ عَنْ حَرَمِی بَعْدِی لِمَحَبَّتِکَ لِأَهْلِ بَیْتِی فَتَعِیشُ وَحْدَکَ وَ تَمُوتُ وَحْدَکَ وَ یَسْعَدُ بِکَ قَوْمٌ یَتَوَلَّوْنَ تَجْهِیزَکَ وَ دَفْنَکَ أُولَئِکَ رُفَقَائِی فِی جَنَّةِ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ.

پیامبر ( روزی پیامبر (در مسجد قبا نشسته بود و عدّه‌ای از اصحاب نیز در کنارش بودند، آن حضرت به ابوذر (گفت: «دوست دارم قومم بدانند که تو فردی از اهل بهشتی، چرا اینگونه نباشد تو کسی هستی که به خاطر عشقت به اهل بیتم از شهر مدینه تبعید خواهی شد، تو تنها خواهی زیست، و تنها می‌میری، امّا عدّه‌ای عهده‌دار کفن و دفن تو خواهند گشت، آنان دوستان من در بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

بحارالأنوار، ج22، ص423

2

(فرقان/ 15)

الرّسول (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (: أَنْتَ یَا عَلِیُّ (وَ أَصْحَابُکَ فِی الْجَنَّهًِْ، أَنْتَ یَا عَلِیُ (وَ أَتْبَاعُکَ فِی الْجَنَّهًِْ.

پیامبر ( یا علی (فقط تو و اصحابت در بهشت هستید. یا علی (! تو و پیروانت (شیعیانت) در بهشت خواهید بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص376

الأمالی للطوسی، ص139

آیه لَهُمْ فیها ما یَشاؤُنَ خالِدینَ کانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُلاً [16]

هرچه بخواهند در آنجا برایشان فراهم است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ این وعده‌ای است مسلّم که پروردگارت برعهده گرفته است.

1

(فرقان/ 16)

ابن‌عبّاس (کَانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُولاً قَالَ إبْنُ عَبَّاسٍ (مَعْنَاهُ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَعَدَ لَهُمُ الْجَزَاءَ فَسَأَلُوهُ الْوَفَاءَ فَوَفَی. وَ قِیلَ: إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ سَأَلُوا اللَّهَ ذَلِکَ لَهُمْ فَأُجِیبُوا إِلَی مَسْأَلَتِهِمْ وَ ذلِکَ قَوْلُهُمْ رَبَّنَا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ. وَ قِیلَ: إِنَّهُمْ سَأَلُوا اللَّهَ تَعَالَی فِی الدُّنْیَا الْجَنَّهًَْ بِالدُّعَاءِ فَأَجَابَهُمْ فِی الْآخِرَهًِْ إِلَی مَا سَأَلُوا.

ابن‌عبّاس ( کانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُلًا؛ خداوند سبحان وعده‌ی پاداش داده، بنابراین وفای وعده را بخواهید که او وفا خواهد نمود. فرشتگان نیز از خدا وفای وعده‌هایش را برای [مؤمنان] خواستارند که اینگونه از خدا می‌خواهند: پروردگار ما، مؤمنان را وارد بهشت‌های عدنی که وعده دادی وارد کن. (غافر/8) برخی گفته‌اند: «فرشتگان در دنیا خواستار بهشت برای مؤمنان بودند که خداوند در آخرت آن را برای مؤمنان مستجاب کرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

بحارالأنوار، ج8، ص91

آیه وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبادی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبیلَ [17]

[به خاطر بياور] روزی را که همه آنان و آنچه را که غیر از خدا می‌پرستند جمع می‌کند، آنگاه به آن‌ها می‌گوید: «آیا شما این بندگان مرا گمراه کردید یا خودشان راه را گم کردند»؟!

1

(فرقان/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ ذَکَرَ عَزَّ وَ جَلَّ احْتِجَاجَهُ عَلَی الْمُلْحِدِینَ وَ عَبَدَهًِْ الْأَصْنَامِ وَ النِّیرَانِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ عَبَدَهًِْ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ الْکَوَاکِبِ وَ غَیْرِهِمْ فَقَالَ وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ مَا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ اللَّهُ لِمَنْ عَبَدُوهُمْ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ.

علیّّبن‌ابراهیم ( آنگاه خداوند در روز قیامت بر کافران و بت‌پرستان و آتش‌پرستان و کسانی که خورشید و ماه و ستارگان را عبادت می‌کنند، اتمام حجّت کرده و می‌گوید: [به خاطر بیاور] روزی را که همه‌ی آنان و آنچه را که غیر از خدا می‌پرستند جمع می‌کند. آنگاه به آن‌ها می‌گوید: وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ مَا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَیَقُولُ؛ یعنی اینکه خداوند به کسانی که مورد عبادت قرار گرفتند، می‌فرماید: أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112/ البرهان

آیه قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ وَ لکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَ کانُوا قَوْماً بُوراً [18]

[در پاسخ] می‌گویند: «منزّهی تو! برای ما سزاوار نبود که غیر از تو اولیایی برگزینیم، ولی آنان و پدرانشان را از نعمت‌ها برخوردار نمودی تا اینکه [به‌جاى شكر نعمت] یاد تو را فراموش کردند و همگی تباه و هلاک شدند».

1

(فرقان/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغِی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ إلَی قَولِهِ قَوْماً بُوراً أی قَومُ سُوءٍ.

علیّّبن‌ابراهیم ( قالُوا سُبْحانَکَ ما کانَ یَنْبَغی لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیاءَ وَ لکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَ آباءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَ کانُوا قَوْماً بُوراً؛ که به‌معنای قوم بد است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112

آیه فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِما تَقُولُونَ فَما تَسْتَطیعُونَ صَرْفاً وَ لا نَصْراً وَ مَنْ یَظْلِمْ مِنْکُمْ نُذِقْهُ عَذاباً کَبیراً [19]

[خداوند به آنان مى‌گويد: ببينيد معبودهايتان]، شما را در آنچه می‌گویید تکذیب کردند؛ اکنون نمی‌توانید عذاب الهی را برطرف سازید، یا از کسی یاری بطلبید. و هرکس از شما ستم کند، عذاب شدیدی به او می‌چشانیم!

1

(فرقان/ 19)

علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلنَّاسِ الَّذِینَ عَبَدُوهُم فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِما تَقُولُونَ فَما تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَ لا نَصْراً وَ قَولُهُ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً أی قَدَراً مَقدُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( خداوند به افرادی که بت‌ها را پرستش کردند می‌گوید [ببینید]: «[معبودهایتان] شما را در آنچه می‌گویید تکذیب کردند؛ اکنون نمی‌توانید عذاب الهی را برطرف سازید، یا از کسی یاری بطلبید و یا آنکه می‌گویند: حِجْراً مَحْجُوراً؛ یعنی، امر مقدّرالهی که تغییرپذیر نباشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص378

القمی، ج2، ص112

2

(فرقان/ 19)

الرّسول (فَقِیلَ مَا الْعَدْلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ الْفِدْیَهًُْ قَالَ فَقِیلَ مَا الصَّرْفُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ التَّوْبَهًْ.

پیامبر ( روزی از پیامبر (پرسیدند: «ای پیامبر خدا (! عدل چیست»؟ آن حضرت فرمود: «فدیه» و دوباره سؤال شد که «صَرْف» چیست»؟ آن حضرت فرمود: «توبه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

معانی الأخبار، ص265 / البرهان

آیه وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلینَ إِلاَّ إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصیراً [20]

ما هیچ‌یک از پیامبران را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه آن‌ها نیز غذا می‌خوردند و در بازارها [براى تهيّه‌ی نيازشان] راه می‌رفتند؛ و بعضی از شما را وسیله‌ی امتحان بعضی دیگر قرار دادیم، آیا صبر و شکیبایی می‌کنید [و از عهده‌ی امتحان بر مى‌آييد]؟! و پروردگار تو همواره بصیر و بینا بوده است.

ما هیچ‌یک از پیامبران را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه آن‌ها نیز غذا می‌خوردند و در بازارها [برای تهیّه‌ی نیازشان] راه می‌رفتند

1 -1

(فرقان/ 20)

الکاظم (قَالَ فَتْحُ‌بْنُ‌یَزِیدَالْجُرْجَانِیُّ دَخَلْتُ عَلَی أَبَاالْحَسَنِ (وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ حِنْطَهًٌْ مَقْلُوَّهًٌْ یَعْبَثُ بِهَا وَ قَدْ کَانَ أَوْقَعَ الشَّیْطَانُ فِی خَلَدِی أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَأْکُلُوا وَ یَشْرَبُوا إِذْ کَانَ ذَلِکَ آفَهًًْ وَ الْإِمَامُ غَیْرُ ذِی آفَهًٍْ فَقَالَ اجْلِسْ یَا فَتْحُ فَإِنَّ لَنَا بِالرُّسُلِ أُسْوَهًًْ کَانُوا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ کُلُّ جِسْمٍ مَغْذُوٌّ بِهَذَا إِلَّا الْخَالِقَ الرَّازِقَ لِأَنَّهُ جَسَّمَ الْأَجْسَامَ وَ هُوَ لَمْ یُجَسَّمْ وَ لَمْ یُجَزَّأْ بِتَنَاهٍ وَ لَمْ یَتَزَایَدْ وَ لَمْ یَتَنَاقَصْ مُبَرَّأٌ مِنْ ذَاتِهِ مَا رُکِّبَ فِی ذَاتِ مَنْ جَسَّمَهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ مُنْشِئُ الْأَشْیَاءِ مُجَسِّمُ الْأَجْسَامِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً لَوْ کَانَ کَمَا یُوصَفُ لَمْ یُعْرَفِ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِ وَ لَا الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ وَ لَا الْمُنْشِئُ مِنَ الْمُنْشَإِ لَکِنَّهُ فَرَّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَنْ جَسَّمَهُ وَ شَیَّأَ الْأَشْیَاءَ إِذْ کَانَ لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ یُرَی وَ لَا یُشْبِهُ شَیْئاً.

امام کاظم ( فتح‌بن‌یزید گرگانی گوید: «خدمت امام کاظم (رسیدم تکیه کرده بود و در مقابلش مقداری گندم بریان بود که آن‌ها را به هم میزد و مخلوط می‌کرد؛ شیطان مرا وسوسه کرده بود که آن‌ها نباید بخورند و بیاشامند. زیرا خوردن و آشامیدن یک نوع گرفتاری است و امام نباید مبتلا به گرفتاری گردد». فرمود: «ای فتح! بنشین ما باید پیرو پیامبران باشیم که آن‌ها نیز می‌خوردند و می‌آشامیدند و میان بازارها راه می‌رفتند؛ هر جسمی احتیاج به غذا دارد مگر خالق رازق، زیرا او جسم را به وجود آورده و خود جسم نیست و نمی‌توان او را تجزیه نمود، نه زیاد می‌شود و نه کم منزّه است از آنچه اختصاص به اجسام داده. یکتا و بی‌همتا است بی‌نیازی است که نزاییده و نه زاییده شده و او را نظیری نیست. (اخلاص/43). به وجود آورنده‌ی اشیاء و اجسام است، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. اللَّطِیفُ الخَبِیرُ؛ منزّه و پاک‌تر از آن عقایدی است که ستمگران درباره‌اش معتقد هستند. اگر می‌شد او را توصیف نمود، فرقی بین پروردگار و موجودات و خالق و مخلوقات و به وجود آورنده و به وجود آمده نبود. امّا او بین خود و اجسام و اشیاء فرق گذاشته؛ زیرا هیچ‌چیز شبیه او نیست و او نیز شبیه چیزی نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

بحارالأنوار، ج50، ص180

و بعضی از شما را وسیله‌ی امتحان بعضی دیگر قرار دادیم، آیا صبر و شکیبایی می‌کنید [و از عهده‌ی امتحان بر می‌آیید]؟! و پروردگار تو همواره بصیر و بینا بوده است

2 -1

(فرقان/ 20)

الرّسول (جَمَعَ رسول الله (أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (وَ فَاطِمَهًَْ (وَ الْحَسَنَ (وَ الْحُسَیْنَ (وَ أَغْلَقَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ الْبَابَ وَ قَالَ یَا أَهْلِی وَ أَهْلَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقْرَأُ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ هَذَا جبرئیل (مَعَکُمْ فِی الْبَیْتِ یَقُولُ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ عَدُوَّکُمْ لَکُمْ فِتْنَهًًْ فَمَا تَقُولُونَ قَالُوا نَصْبِرُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (لِأَمْرِ اللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنْ قَضَائِهِ حَتَّی نَقْدَمَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَسْتَکْمِلَ جَزِیلَ ثَوَابِهِ فَقَدْ سَمِعْنَاهُ یَعِدُ الصَّابِرِینَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فَبَکَی رسول الله (حَتَّی

سُمِعَ نَحِیبُهُ مِنْ خَارِجِ الْبَیْتِ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیراً أَنَّهُمْ سَیَصْبِرُونَ أَیْ سَیَصْبِرُونَ کَمَا قَالُوا (.

پیامبر ( پیامبر اکرم (علیّ‌بن‌ابی‌طالب و فاطمه و حسن و حسین (را جمع کرد و در را بر روی آن‌ها بست. فرمود: «ای اهل‌بیت من که پیوستگان خدایید پروردگارم به شما سلام می‌رساند اینک جبرئیل با شما در خانه است می‌گوید: من دشمنان شما را موجب آزمایش شما قرار داده‌ام، چه می‌گویید». عرض کردند: «ما برای فرمان خدا و قضای پروردگار صبر می‌کنیم تا به پیشگاه مقدّسش برویم و جز او پاداش کامل او را دریابیم. شنیده‌ایم که شکیبایان را وعده‌ی بسیار خوبی داده است». پیامبر اکرم (شروع به گریه کرد به‌طوری‌که صدای گریه‌اش از خارج خانه شنیده می‌شد، آنگاه این آیه نازل گردید: وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ کانَ رَبُّکَ بَصِیراً. فرمود: آن‌ها صبر خواهند کرد همان‌طورکه وعده دادند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص380

بحارالأنوار، ج24، ص219/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص368/ نورالثقلین

2 -2

(فرقان/ 20)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أی اِختِبَاراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ جَعَلْنا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً؛ گروهی از شما را سبب امتحان گروه دیگر قرار دادیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

البرهان/ القمی، ج2، ص111

آیه وَ قالَ الَّذینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْنَا الملائکة أَوْ نَری رَبَّنا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فی أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبیراً [21]

و کسانی که ایمان به لقای ما [و روز رستاخيز]، ندارند گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم نمی‌بینیم»؟! آن‌ها تکبّر ورزیدند و طغیان بزرگی کردند!

1

(فرقان/ 21)

المهدی (أَنَا أَسْأَلُکَ بِکُلِّ مَا سَأَلَکَ بِهِ أَنْبِیَاؤُکَ وَ رُسُلُکَ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ مَلَائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ أَنْ تَمْحُوَ مِنْ أُمِّ الْکِتَابِ ذَلِکَ وَ تَکْتُبَ لَهُمُ الِاضْمِحْلَالَ وَ الْمَحْقَ حَتَّی تُقَرِّبَ آجَالَهُمْ وَ تَقْضِیَ مُدَّتَهُمْ وَ تُذْهِبَ أَیَّامَهُمْ وَ تَبْتُرَ أَعْمَارَهُمْ وَ تُهْلِکَ فُجَّارَهُمْ وَ تُسَلِّطَ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی لَا تُبْقِیَ مِنْهُمْ أَحَداً وَ لَا تُنْجِیَ مِنْهُمْ أَحَداً وَ تُفَرِّقَ جُمُوعَهُمْ وَ تُکِلَّ سِلَاحَهُمْ وَ تُبَدِّدَ شَمْلَهُمْ وَ تَقْطَعَ آجَالَهُمْ وَ تُقْصِرَ أَعْمَارَهُمْ وَ تُزَلْزِلَ أَقْدَامَهُمْ وَ تُطَهِّرَ بِلَادَکَ مِنْهُمْ وَ تُظْهِرَ عِبَادَکَ عَلَیْهِمْ فَقَدْ غَیَّرُوا سُنَّتَکَ وَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَ هَتَکُوا حَرِیمَکَ وَ أَتَوْا مَا نَهَیْتَهُمْ عَنْهُ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبِیراً وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً.

امام مهدی ( [خدایا] پس من از تو می‌طلبم به حق هر آنچه پیغمبران تو از تو طلب نمودند و رسولان تو که فرستاده‌شدگانند، و از تو می‌خواهم به آنچه از تو بندگان نیکوکارت سؤال کردند و فرشتگان تو که نزدیک است آن را از لوح محفوظ محو کنی و برای ایشان نابودشدن و اضمحلال را ثابت گردانی و تا اجلهای ایشان را نزدیک‌سازی و مدّت ایشان را به سر آوری و روزهای ایشان را از بین ببری و عمرهای ایشان را قطع کنی و فاسقان ایشان را هلاک گردانی و بعض ایشان را بر بعضی غالب گردانی تا احدی را باقی نگذاری و از ایشان کسی را خلاصی ندهی و هرگز یکی را از آنان را رها نکنی و جمعیّتشان را پراکنده‌سازی و سلاحشان را کند کنی و قومشان را متفرّق‌سازی و اجل‌هایشان را قطع کنی و عمر آنان را کوتاه گردانی و قدم‌هایشان را بلرزانی و شهرهای خود را از وجود آن‌ها پاک‌سازی و بندگان خود را بر ایشان غالب گردانی پس به راستی که رویّه و طریقه تو را تغییر دادند و پیمان تو را شکستند و پرده حرمت تو را دریدند و آنچه را که ایشان را از آن منع کردی به‌جا آوردند وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبِیراً وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

بحارالأنوار، ج92، ص275

آیه یَوْمَ یَرَوْنَ المَلَائِکَةَ لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً [22]

[آن‌ها فرشتگان را خواهند ديد، امّا] روزی که فرشتگان را می‌بینند، [در آن] روز هیچ بشارتی برای مجرمان نخواهد بود [بلكه روز مجازات و كيفر آنان است]؛ و می‌گویند: «ما را امان دهید، ما را معاف دارید». [امّا سودى ندارد].

1

(فرقان/ 22)

الباقر (إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ الْکَافِرِ قَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ (انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَدُوِّی فَیَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (بِوَجْهٍ کَرِیهٍ کَالِح فَیَضْرِبُهُ بِالسَّفُّودِ ضَرْبَهًًْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُ شُعْبَهًٌْ إِلَّا أَنْشَبَهَا فِی کُلِّ عِرْقٍ وَ مَفْصِلٍ ثُمَّ یَجْذِبُهُ جَذْبَهًًْ فَیَسُلُّ رُوحَهُ مِنْ قَدَمَیْهِ بَسْطاً فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّکْبَتَیْنِ أَمَرَ أَعْوَانَهُ فَأَکَبُّوا عَلَیْهِ بِالسِّیَاطِ ضَرْباً ثُمَّ یَرْفَعُهُ عَنْهُ فَیُذِیقُهُ سَکَرَاتِهِ وَ غَمَرَاتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهَا کَأَنَّمَا ضُرِبَ بِأَلْفِ سَیْفٍ فَلَوْ کَانَ لَهُ قُوَّهًُْ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَاشْتَکَی کُلُّ عِرْقٍ مِنْهُ عَلَی حِیَالِهِ بِمَنْزِلَهًْ سَفُّودٍ کَثِیرِ الشُّعَبِ أُلْقِیَ عَلَی صُوفٍ مُبْتَلٍّ ثُمَّ یَطُوفُهُ {یُدَارُ فِیهِ} فَلَمْ یَأْتِ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا انْتَزَعَهُ کَذَلِکَ خُرُوجُ نَفْسِ الْکَافِرِ مِنْ عِرْقٍ وَ عُضْوٍ وَ مَفْصِلٍ وَ شَعْرَهًٍْ فَإِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ضَرَبَتِ

الملائکهًْ وَجْهَهُ وَ دُبُرَهُ وَ قِیلَ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ یَوْمَ یَرَوْنَ الملائکة لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً فَیَقُولُونَ حَرَاماً عَلَیْکُمُ الْجَنَّهًُْ مُحَرَّماً وَ قَالَ یَخْرُجُ رُوحُه.

امام باقر ( وقتی خدا اراده‌ی گرفتن جان کافر را می‌کند، به عزرائیل می‌گوید: «با یاران خود به‌سوی دشمن من بروید، عزرائیل با چهره‌ای زشت و عبوس بر کافر وارد می‌شود، و با میله‌ی آهنین چنان ضربه‌ای به او می‌زند که همه‌ی گوشت و استخوان‌ها به هم پیچیده می‌شود. آنگاه او را به حال اوّلش برمی‌گرداند و روحش را به آرامی از پاها خارج می‌کند تا به زانوها برسد، دراین‌هنگام عزرائیل به همراهان خود می‌گوید، او را به زمین افکنید و بزنید، سپس او را بلند می‌کنند و سختی‌ها و گرفتاری‌های مرگ را که برابری می‌کند با ضربات هزار شمشیر به او می‌چشانند تا جان دهد، که حتّی اگر توان هزار جن و انس را داشته باشد در مقابل ضرباتی که به او می‌زنند، تمام رگ‌ها و وجودش همچون پشتم خیس در مقابل سیخ‌های چند شاخه جمع می‌گردد. جان کافر اینگونه از رگ‌ها و استخوان‌ها، مفاصل و موها گرفته می‌شود. و همین‌که جان به گلوگاه برسد فرشتگان برصورت و پشت او می‌زنند و می‌گویند: جان خویش بیرون کنید، امروز شما را به عذابی خوارکننده عذاب می‌کنند و این به کیفر آن است که درباره‌ی خدا به ناحق سخن گفتید و از آیات او سرپیچی می‌کردید. (انعام/93) به خاطر همین است که خداوند می‌فرماید: یَوْمَ یَرَوْنََ المَلائِکَةَ لا بُشْری یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً فرشتگان می‌گویند: «بهشت بر شما حرام گشته آنگاه روح آنان را از بدن خارج می‌کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص382

بحارالأنوار، ج8، ص317/ الاختصاص، ص359؛ «یطوقه» بدل «یطوفه» / البرهان؛ «اذا اراد الله… مفصل و شعرهًْ» محذوف

2

(فرقان/ 22)

علی‌بن‌إبراهیم (وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً أَی قَدَراً مَقدُوراً.

علیّّبن‌ابراهیم ( وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً یعنی تقدیر [یا مقدار و اندازه‌ای] که از پیش در نظر گرفته شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

القمی، ج2، ص112/ البرهان

3

(فرقان/ 22)

الرّسول (عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (یَقُولُ حِجْراً مَحْجُوراً قَالَ أَیْ حَرَاماً مُحَرَّماً شِرَی الثِّمَارِ حَتَّی تُطْعَمَ وَ النَّخْلِ حَتَّی تَزْهُوَ وَ الْحَبَّهًِْ حَتَّی تُفْرَکَ.

پیامبر ( از امام علی (روایت است که می‌فرماید: از رسول خدا (شنیدم که فرمود: حِجْراً مَحْجُوراً اشاره به حرام بودن فروش میوه‌ها قبل از آنکه خوردنی شوند است و میوه‌ی نخل نیز قبل از درخشندگی‌اش (رسیدن) و گیاهان دانه‌ای قبل از جداشدن دانه‌ها جایز نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

الجعفریات، ص180

آیه وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً [23]

و ما به سراغ اعمالی که انجام داده‌اند می‌رویم، و همه را همچون غباری پراکنده [در هوا] قرار می‌دهیم.

1

(فرقان/ 23)

الرّضا (لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا لِعَبْدٍ إِلَّا بِوَلَایَتِنَا (فَمَنْ لَمْ یُوَالِنَا کَانَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًْ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام رضا ( خداوند عمل افراد را تنها با ولایت ما اهل بیت می‌پذیرد و هرکس ولایت ما اهل بیت را نداشته باشد مشمول این آیه خواهد بود: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

مستدرک الوسایل، ج1، ص175

2

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَن سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ لَمْ یَدَعُوهُ.

امام صادق ( سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَ قَدِمْنَا إِلَی مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُورًا پرسیدم، آن حضرت فرمود: «به خدا سوگند اعمالشان از پارچه‌های قبطی سفیدتر (پاک¬تر) بود. امّا هرگاه که حرامی بر آنان عرضه می‌شد، آن را رها نمی‌کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

الکافی، ج2، ص81/ بحارالأنوار، ج68، ص196/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص252/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فرقان/ 23)

الرّضا (إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًْ دَفَعَ اللَّهُ أَعْمَالَ قَوْمٍ کَأَمْثَالِ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ اذْهَبُوا وَ خُذُوا أَعْمَالَکُمْ فَإِذَا دَنَوْا مِنْهَا قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ کُنْ هَبَاءً فَصَارَتْ هَبَاءً وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللهِ لَقَدْ کَانُوا یُصَلُّونَ وَ یَصُومُونَ وَ لَکِنْ إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ کَانُوا یَأْخُذُونَ وَ لَمْ یُبَالُوا.

امام رضا ( خداوند اعمال عدّه‌ای را در روز قیامت همچون پارچه‌ی سفید قرار می‌دهد و به آنان خطاب می‌شود به‌سوی اعمال خویش روند و آن‌ها را جمع‌آوری کند، امّا وقتی به اعمال خود نزدیک می‌شوند، به فرمان الهی به ذرّات غبار تبدیل می‌شوند و این است معنی: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً. قسم به خدا! آنان اهل نماز و روزه بودند، ولی در مواجهه با حرام خویشتن‌دار نبوده و باکی از ارتکاب آن نداشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

بحارالأنوار، ج101، ص295/ فقه الرضا (ص256

4

(فرقان/ 23)

الرّسول (حُذَیْفَهًُْ رَفَعَهُ أَنَ قَوْماً یَجِیئُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَهُمْ مِنَ الْحَسَنَاتِ أَمْثَالُ الْجِبَالِ فَیَجْعَلُهَا اللَّهُ هَباءً مَنْثُوراً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَی النَّارِ فَقَالَ سَلْمَانُ صِفْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ قَدْ کَانُوا یَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ یَأْخُذُونَ أُهْبَهًًْ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَکِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا عُرِضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ وَثَبُوا عَلَیْهِ.

پیامبر ( حذیفه در حدیث مرفوعی از رسول خدا (روایت می‌کند که فرمود: «در روز قیامت گروهی می‌آیند که کارهای نیکی به بزرگی کوه‌ها دارند و خداوند آن را همچون غباری پراکنده [در هوا] می‌گرداند. سپس دستور صادر می‌شود که آن‌ها را در آتش بیاندازند». سلمان (گفت: «ای رسول خدا (! این افراد را برایمان توصیف کن». پیامبر (فرمود: «آگاه باشید که این افراد در دنیا روزه می‌گرفتند و نماز می‌خواندند و از شب توشه‌ای برای خود می‌گرفتند، امّا اگر کار حرامی برایشان پیش می‌آمد، به‌سمت آن‌خیز برمی داشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص384

إرشادالقلوب للدیلمی، ج1، ص191 / البرهان

5

(فرقان/ 23)

الصّادق (إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ لَأَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا کُونِی هَبَاءً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا شُرِعَ لَهُمُ الْحَرَامُ أَخَذُوهُ.

امام صادق ( حتّی اگر اعمالشان از پارچه‌های قبطی سفیدتر باشد، خداوند عزّوجلّ به آن اعمال می‌گوید: همچون غباری شوید. این به دلیل آن است که هرگاه معامله‌ی حرامی مرسوم و متداول می‌شود، به سوی آن روی می‌آورند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

الکافی، ج5، ص126/ بحارالأنوار، ج7، ص205/ وسایل الشیعهًْ، ج17، ص82/ نورالثقلین/ البرهان

6

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ کُلَّ خَمِیسٍ عَلَی رسول الله (فَإِذَا کَانَ یَوْمُ عَرَفَهًَْ هَبَطَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْمَالُ مَنْ هَذِهِ قَالَ أَعْمَالُ مُبْغِضِینَا وَ مُبْغِضِی شِیعَتِنَا.

امام صادق ( سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (شنیدم که می‌فرمود: «اعمال بندگان هر پنج‌شنبه به رسول خدا (عرضه می‌شود، امّا روزی که حقیقت اعمال روشن می‌گردد، پروردگار خود داوری می‌کند، این است معنی: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً». گفتم: «جانم به فدایت‌ای پسر رسول خدا (! اعمال چه کسانی دچار چنین حالتی می‌شود»؟ فرمود: «اعمال دشمنان ما و دشمنان شیعیان ما».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج23، ص344/ بصایرالدرجات، ص426/ نورالثقلین/ البرهان

7

(فرقان/ 23)

الباقر (عن أَبِی‌إِسْحَاقَ‌اللَّیْثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (أَجِدُ مِنْ أَعْدَائِکُمْ وَ مُنَاصِبِیکُمْ مَنْ یُکْثِرُ مِنَ الصَّلَاهًْ وَ مِنَ الصِّیَامِ وَ یُخْرِجُ الزَّکَاهًَْ وَ یُتَابِعُ بَیْنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهًْ وَ یَحُضُّ عَلَی الْجِهَادِ وَ یَأْثَرُ عَلَی الْبِرِّ وَ عَلَی صِلَهًْ الْأَرْحَامِ وَ یَقْضِی حُقُوقَ إِخْوَانِهِ وَ یُوَاسِیهِمْ مِنْ مَالِهِ وَ یَتَجَنَّبُ شُرْبَ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا وَ اللِّوَاطَ وَ سَائِرَ الْفَوَاحِشِ فَمِمَّ ذَاکَ وَ لِمَ ذَاک… فقَالَ یَا ابراهیم کَیْفَ تَجِدُ اعْتِقَادَهُمَا فقُلْتُ أَرَی النَّاصِبَ عَلَی مَا هُوَ عَلَیْهِ مِمَّا وَصَفْتُهُ مِنْ أَفْعَالِهِمْ لَوْ أُعْطِیَ أَحَدُهُمْ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ذَهَباً وَ فِضَّهًًْ أَنْ یَزُولَ عَنْ مَحَبَّهًْ الطَّوَاغِیتِ وَ مُوَالَاتِهِمْ إِلَی مُوَالَاتِکُمْ مَا فَعَلَ وَ لَا زَالَ وَ لَوْ ضُرِبَتْ خَیَاشِیمُهُ بِالسُّیُوفِ فِیهِمْ وَ لَوْ قُتِلَ فِیهِمْ مَا ارْتَدَعَ وَ لَا رَجَعَ وَ إِذَا سَمِعَ أَحَدُهُمْ مَنْقَبَهًًْ لَکُمْ وَ فَضْلًا اشْمَأَزَّ مِنْ ذَلِکَ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ رُئِیَ کَرَاهِیَهًُْ ذَلِکَ فِی وَجْهِهِ بُغْضاً لَکُمْ وَ مَحَبَّهًًْ لَهُمْ قَالَ فَتَبَسَّمَ الْبَاقِرُ (ثُمَّ قَالَ یَا ابراهیم هَاهُنَا هَلَکَتِ الْعَامِلَهًُْ النَّاصِبَهًُْ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ وَ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام باقر ( ابواسحاق‌لیثی گوید: محضر مبارک امام باقر (رسیدم و عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (! در میان دشمنان و مخالفان شما کسانی را سراغ دارم که بسیار نماز و روزه و زکات می‌دهند و پیوسته میان حج و عمره بوده، شور جهاد دارند و حریص بوده، افعال نیک و کردار پسندیده داشته صله‌ی رحم نموده، حقوق برادران دینی را اداء کرده، در مالش با دیگران رعایت مواسات را کرده، از شرب خمر دوری نموده، مرتکب زنا و لواط و سایر فواحش نمی‌گردد، این به چه سبب و از چه روی است»؟ فرمود: «ای ابراهیم! به من بگو اعتقادات [دینی] آن دو دسته از نظر تو چگونه بود»؟ … عرض کردم: «ناصبی را به همان صورتی که شما کارهایشان را وصف کردید، دیدم که اگر بین مشرق و مغرب را از طلا و نقره پر کنند و به آن‌ها دهند تا از محبّت طاقوت‌ها دست کشیده و ولایت و دوستی شما را پیدا کنند امکان ندارد و در راه محبّت طاغوت‌ها و ستمگران اگر با شمشیر بینی آن‌ها را ببرند و یا کشته شوند، حاضر نیستند از آن دست بردارند. و اگر منقبتی از مناقب و فضیلتی از فضایل شما را بشنوند بدحال شده و از آن مشمئز گردیده و رنگشان تغییر کرده و آثار کراهت در صورتشان دیده می‌شود و این به خاطر داشتن بغض شما و محبّت ظالمان می‌باشد». امام باقر (تبسّم کرده و فرمود: «ای ابراهیم! اینجاست که آن تلاش کرده و رنج برده، هلاک می‌شود. و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذّبند و از چشمه‌های آب گرم جهنّم آب می‌نوشند. (غاشیه/54). و به خاطر همین است که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج5، ص228

8

(فرقان/ 23)

الباقر (عَن أَبِی‌إِسْحَاقَ‌اللَّیْثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِلْإِمَامِ الْبَاقِرِمُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ (یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنِ الْمُؤْمِنِ مِنْ شِیعَهًْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (إِذَا بَلَغَ وَ کَمُلَ فِی الْمَعْرِفَهًْ هَلْ یَزْنِی قَالَ (لَا قُلْتُ فَیَلُوطُ قَالَ لَا قُلْتُ فَیَسْرِقُ قَالَ لَا قُلْتُ فَیَشْرَبُ خَمْراً قَالَ لَا قُلْتُ فَیُذْنِبُ ذَنْباً قَالَ لَا قَالَ

الرَّاوِی فَتَحَیَّرْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ کَثُرَ تَعجبِی مِنْهُ قُلْتُ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (إِنِّی أَجِدُ مِنْ شِیعَهًْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ مِنْ مَوَالِیکُمْ مَنْ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَأْکُلُ الرِّبَا وَ یَزْنِی وَ یَلُوطُ وَ یَتَهَاوَنُ بِالصَّلَاهًْ وَ الزَّکَاهًْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ أَبْوَابِ الْبِرِّ حَتَّی إِنَّ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ یَأْتِیهِ فِی حَاجَهًٍْ یَسِیرَهًٍْ فَلَا یَقْضِیهَا لَهُ فَکَیْفَ هَذَا یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (وَ مِنْ أَیِّ شَیْءٍ هَذَا قَالَ فَتَبَسَّمَ الْإِمَامُ (وَ قَالَ یَا أَبَاإِسْحَاقَ هَلْ عِنْدَکَ شَیْءٌ غَیْرُ مَا ذَکَرْتَ قُلْتُ نَعَمْ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (وَ إِنِّی أَجِدُ النَّاصِبَ الَّذِی لَا أَشُکُّ فِی کُفْرِهِ یَتَوَرَّعُ عَنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ لَا یَسْتَحِلُّ الْخَمْرَ وَ لَا یَسْتَحِلُّ دِرْهَماً لِمُسْلِمٍ وَ لَا یَتَهَاوَنُ بِالصَّلَاهًْ وَ الزَّکَاهًْ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ یَقُومُ بِحَوَائِجِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ تَعَالَی فَکَیْفَ هَذَا وَ لِمَ هَذَا فَقَالَ (… یَا ابراهیم خُذْ مَا سَأَلْتَنِی عِلْماً بَاطِناً مَخْزُوناً فِی عِلْمِ اللَّهِ تَعَالَی الَّذِی حَبَا اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ بِهِ رَسُولَهُ (وَ حَبَا بِهِ رَسُولَهُ وَصِیَّهُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (ثُمَّ قَرَأَ (هَذِهِ الْآیَهًَْ عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَیْحَکَ یَا ابراهیم إِنَّکَ قَدْ سَأَلْتَنِی عَنِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَهًْ مَوْلَانَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (وَ عَنْ زُهَّادِ النَّاصِبَهًْ وَ عُبَّادِهِمْ مِنْ هَاهُنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَ مِنْ هَاهُنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ وَ هَذَا النَّاصِبُ قَدْ جُبِلَ عَلَی بُغْضِنَا وَ رَدِّ فَضْلِنَا وَ یُبْطِلُ خِلَافَهًَْ أَبِینَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ یُثْبِتُ خِلَافَهًَْ مُعَاوِیَهًَْ وَ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ یَزْعُمُ أَنَّهُمْ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ… یَا ابراهیم (قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ فِی أَعْدَائِنَا النَّاصِبَهًْ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً وَ قَالَ جَلَّ جَلَالُهُ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلی شَیْءٍ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْکاذِبُونَ وَ قَالَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمالُهُمْ کَسَرابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً کَذَلِکَ النَّاصِبُ یَحْسَبُ مَا قَدَّمَ مِنْ عَمَلِهِ نَافِعَهًًْ حَتَّی إِذَا جَاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً.

امام باقر ( ابواسحاق‌لیثی گوید: به امام باقر (عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (! به من بگو شیعه مؤمن امیرمؤمنان چون در معرفت بالغ و کامل گردد، آیا زنا می‌کند»؟ فرمود: «نه» گفتم: «لواط می‌کند» فرمود: «نه»! گفتم: «دست به دزدی می‌زند»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «شراب می‌نوشد»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «گناهی از او سرمی‌زند»؟ فرمود: «نه»! من از آن جواب‌ها گیج شدم و بسیار درشگفت ماندم. گفتم: «ای فرزند رسول خدا (من از شیعه‌های امیرمؤمنان و از دوستان شما کسی را می‌شناسم که شراب می‌نوشد، ربا می‌خورد، زنا و لواط انجام می‌دهد و در امر نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و هر راه خیری قدمش سست است. تا آنجا که برادر مؤمنش برای اندک نیازی به او روی می‌آورد و کاری برایش انجام نمی‌دهد. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ و دلیل این قضیه چیست»؟ امام لبخندی زد و فرمود: «ای ابااسحاق! چیز دیگری داری بگویی جز آنچه گفتی»؟ گفتم: «آری‌ای فرزند رسول خدا (! من ناصبی را به شما نشان می‌دهم که در کفرش شکی ندارم، امّا از همه‌ی این کارها پارسایی می‌ورزد؛ نه می‌را روا می‌داند و نه یک درهم مال مسلمان را و در نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و انجام حوائج مسلمانان سستی نمی‌کند و برای خدا برپا می‌خیزد. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ و چرا»؟ … فرمود: «ای ابراهیم! جواب پرسشت را بگیر: دانش درونی و گنجینه‌ای از دانش خدای تعالی وجود دارد که خدای جلّ جلاله آن را به رسولش بخشیده و رسولش به وصی خود امیرمؤمنان (». سپس این آیه را خواند: دانای غیب اوست و هیچ‌کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی‌سازد. (جن/26) جز رسولی که او را پسندد. وای بر تو‌ای ابراهیم! تو از مؤمنان شیعه‌ی مولای ما امیرمؤمنان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (پرسیدی و از زاهدان ناصبی‌ها و عابدان آنان پرسیدی خداوند فرموده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً. و هم از اینجاست که آن تلاش کرده و رنج برده هلاک می‌شود. و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذّبند و از چشمه‌های آب گرم جهنّم آب می‌نوشند. (غاشیه/54) این‌گونه ناصبی تصمیم گرفته است. وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً و فرموده است: با این حال، می‌پندارند کار نیک انجام می‌دهند! . (کهف/104) و فرموده است: همان‌گونه که [امروز] برای شما یاد می‌کنند و گمان می‌کنند کاری می‌توانند انجام دهند بدانید آن‌ها دروغگویانند! . (مجادله/18) و فرموده است: کسانی که کافر شدند، اعمالشان همچون سرابی است در یک کویر که انسان تشنه از دور آن را آب می‌پندارد امّا هنگامی‌که به‌سراغ آن می‌آید چیزی نمی‌یابد. (نور/39) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص386

بحارالأنوار، ج64، ص102

9

(فرقان/ 23)

الباقر (عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَال یَبْعَثُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَوْماً بَیْنَ أَیْدِیهِمْ نُورٌ کَالْقَبَاطِیِ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ کُن هَبَاءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَبَا حَمْزَهًَْ إِنَّهُمْ کَانُوا لَیَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ أَخَذُوهُ وَ إِذَا عَرَضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنْ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (أَنْکَرُوهُ قَالَ وَ الْهَبَاءُ الْمَنْثُورُ هُوَ الَّذِی تَرَاهُ یَدْخُلُ الْبَیْتَ فِی الْکُوَّهًِْ مِنْ شُعَاعِ الشَّمْس.

امام باقر ( ابوحمزه ثمالی، از امام باقر (روایت کرده که ایشان فرمود: «خداوند در روز قیامت گروهی را بر می‌انگیزاند که در برابرشان نوری به مانند درخشش پارچه‌های قبطی قرار دارد، سپس به آن نور گفته می‌شود که به‌سان گردی پراکنده شود. به خدا سوگند‌ای اباحمزه! که آن‌ها روزه می‌گرفتند و نماز می‌گزاردند، امّا هرگاه موضوع حرامی برایشان مقدور می‌گشت، آن را انجام می‌دادند و هنگامی‌که چیزی از فضایل امیرالمؤمنین (برای ایشان ذکر می‌شد، آن را انکار می‌کردند و فرمود: هَباءً مُنْبَثًّا یا گرد پراکنده همان گردی است که به همراه شعاع خورشید از روزنه سقف وارد خانه می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص388

القمی، ج2، ص112/ نورالثقلین؛ «ذکر» بدل «عرض» / البرهان

10

(فرقان/ 23)

أمیرالمؤمنین (عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی هَباءً مَنْثُوراً فَقَالَ (مَا حَمَلَتِ الدَّوَابُ بِحَوَافِرِهَا مِنَ الْغُبَارِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَباءً مُنْبَثًّا قَالَ (شُعَاعُ الشَّمْسِ یَخْرُجُ مِنْ کَوَّهًِْ الْبَیْتِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنْ یَجْعَلَ اللهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا قَالَ (لِکَافِرٍ عَلَی الْمُؤْمِنِ حُجَّهًًْ.

امام علی ( شخصی از امام علی (سؤال کرد: «ای امیرمؤمنان (! برای من بیان کن که خداوند درباره‎ی وضع روز قیامت فرموده است: هَباءً مَنْثُوراً چیست»؟ . علی (فرمود: «روز قیامت [اعمال مجرمان] به‌صورت گردها و غبارهایی در می‌آید، که به‌هنگام حرکت حیوانات، از زیر سم آن‌ها، به‌صورت بسیار ضعیف درهوا پراکنده می‌شود». همان مرد خطاب به امام علی (سؤال کرد: «هَباءً مُنْبَثًّا، چگونه است»؟ آن حضرت باز در تفسیر این آیه [که مربوط به عمل مجرمان در قیامت است] فرمود: «اعمال آنان به‌صورت نور کم‌رنگ آفتابی می‌ماند که از پنجره به داخل اتاق می‌تابد و بسیار بی‌ارزش و کم فایده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

الجعفریات، ص178

11

(فرقان/ 23)

الصّادق (عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ، قَالَ: نَزَلْتُ مَنْزِلًا فِی طَرِیقِی مَکَّهًَْ لَیْلَهًًْ فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ قَائِمٍ یُصَلِّی صَلَاهًًْ مَا رَأَیْتُ أَحَداً صَلَّی مِثْلَهَا وَ دَعَا بِدُعَاءٍ مَا رَأَیْتُ أَحَداً دَعَا بِمِثْلِهِ، فَلَمَّا أَصْبَحْتُ نَظَرْتُ إِلَیْهِ فَلَمْ أَعْرِفْهُ فَبَیْنَا أَنَا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (جَالِساً إِذْ دَخَلَ الرَّجُلُ فَلَمَّا نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (إِلَی الرَّجُلِ، قَالَ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ أَنْ یَأْتَمِنَهُ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ عَلَی حُرْمَهًٍْ مِنْ حُرْمَتِهِ فَیَخُونَهُ فِیهَا! قَالَ فَوَلَّی الرَّجُلُ، فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (یَا عَمَّارُ أَ تَعْرِفُ هَذَا الرَّجُلَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا أَنِّی نَزَلْتُ ذَاتَ لَیْلَهًٍْ فِی بَعْضِ الْمَنَازِلِ فَرَأَیْتُهُ یُصَلِّی صَلَاهًًْ مَا رَأَیْتُ أَحَداً صَلَّی مِثْلَهَا وَ دَعَا بِدُعَاءٍ مَا رَأَیْتُ أَحَداً دَعَا بِمِثْلِهِ، فَقَالَ لِی هَذَا زُرَارَهًُْ بْنُ أَعْیَنَ، هَذَا مِنَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام صادق ( عمّارساباطی گوید: من نزد امام صادق (نشسته بودم، شخصی وارد شد، امام (نگاهی به او کرد، و فرمود: «چه زشت است برای آن‌کس که او را امین بشمارند ولی او خیانت کند». وقتی آن مرد رفت، امام به عمّار ساباطی گفت: «آیا این مرد را شناختی»، گفتم: «نه به‌خدا! ولی در یکی از شب‌ها که در مسافرخانه‌ای وارد شده بودم، دیدم این مرد به نماز ایستاده و چنان نماز می‌خواند که احدی را آنگونه ندیدم و دعاهایی می‌خواند که تا به حال نشنیده بودم». امام (فرمود: «او زرارهًْ‌بن‌اعین است، که در زمره‌ی این آیه می‌باشد: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

رجال الکشی، ص151

12

(فرقان/ 23)

الصّادق (أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ ذَکَرَ لَهُ عَنْ بَعْضِ مَنْ مَرَقَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ اسْتَحَلَّ الْمَحَارِمَ وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا الدِّینُ الْمَعْرِفَهًُْ فَإِذَا عَرَفْتَ الْإِمَامَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ تَأَوَّلَ الْکَفَرَهًُْ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ إِنَّمَا قِیلَ اعْرِفْ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَهًْ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْکَ لِأَنَّهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا مِنْ عَامِلٍ بِغَیْرِ مَعْرِفَهًٍْ لَوْ أَنَّ رَجُلًا عَمِلَ أَعْمَالَ الْبِرِّ کُلَّهَا وَ صَامَ دَهْرَهُ وَ قَامَ لَیْلَهُ وَ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَمِلَ بِجَمِیعِ طَاعَهًْ اللَّهِ عُمُرَهُ کُلَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفُ نَبِیَّهُ الَّذِی جَاءَ بِتِلْکَ الْفَرَائِضِ فَیُؤْمِنَ بِهِ وَ یُصَدِّقَهُ وَ إِمَامَ عَصْرِهِ الَّذِی افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ فَیُطِیعَهُ لَمْ یَنْفَعْهُ اللَّهُ بِشَیْءٍ مِنْ عَمَلِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مِثْلِ هَؤُلَاءِ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً.

امام صادق ( یکی از اصحاب امام صادق (گوید: «برخی از شیعیانِ خارج شده از دین چنین می‌گویند، اصل دین معرفت و شناخت است و وقتی شناخت حاصل شد آدمی در انجام هرکاری آزاد است». امام صادق (آیه‌ی استرجاع را بر زبان جاری کرد: ما از خداییم و به‌سوی او باز می‌گردیم. (بقره/156). [و فرمود]: «این کفّار چیزی که نمی‌دانند تفسیر می‌کنند و حال آنکه حقّ مطلب شناختن و عمل‌کردن در مسیر اطاعت خداست که در آن صورت است که عملی پذیرفته می‌شود؛ چراکه خداوند عملی را بدون شناخت قبول نمی‌کند». امام (ادامه داد: «اگر شخصی تمامی اعمال نیک را انجام دهد، تمام روزگار روزه، شب‌ها به عبادت، اموال خود را در راه خدا انفاق، و تمام عمر خویش را صرف اطاعت خدا کند، امّا پیامبری که این واجبات را آورده نشناسد و امام زمان خود را اطاعت نکند، از اعمال خود سودی نبرد، در حقّ چنین افرادی این آیه نازل شده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص390

مستدرک الوسایل، ج1، ص174/ دعایم الإسلام، ج1، ص53

13

(فرقان/ 23)

الرّسول (عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ عَمَّنْ حَدَّثَه عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ قُلْتُ حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (وَ حَفِظْتَهُ مِنْ دِقَّهًِْ مَا حَدَّثَکَ بِهِ قَالَ نَعَمْ وَ بَکَی مُعَاذٌ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی حَدَّثَنِی وَ أَنَا رَدِیفُهُ فَقَالَ بَیْنَا نَسِیرُ إِذْ رَفَعَ بَصَرَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَقْضِی فِی خَلْقِهِ مَا أَحَبَّ ثُمَّ قَالَ یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ سَیِّدَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ یَا مُعَاذُ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِمَامَ الْخَیْرِ وَ نَبِیَّ الرَّحْمَهًِْ فَقَالَ أُحَدِّثُکَ شَیْئاً مَا حَدَّثَ بِهِ نَبِیٌّ أُمَّتَهُ إِنْ حَفِظْتَهُ نَفَعَکَ عَیْشُکَ وَ إِنْ سَمِعْتَهُ وَ لَمْ تَحْفَظْهُ انْقَطَعَتْ حُجَّتُکَ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ سَبْعَهًَْ أَمْلَاکٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ فَجَعَلَ فِی کُلِّ سَمَاءٍ مَلَکاً قَدْ جَلَّلَهَا بِعَظَمَتِهِ وَ جَعَلَ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ السَّمَاوَاتِ مَلَکاً بَوَّاباً فَتَکْتُبُ الْحَفَظَهًُْ عَمَلَ الْعَبْدِ مِنْ حِینٍ یُصْبِحُ إِلَی حِینٍ یُمْسِی ثُمَّ تَرْتَفِعُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِه وَ لَهُ نُورٌ کَنُورِ الشَّمْسِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ سَمَاءَ الدُّنْیَا فَتُزَکِّیهِ وَ تُکَثِّرُهُ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ أَنَا مَلَکُ الْغِیبَهًِْ فَمَنِ اغْتَابَ لَا أَدَعُ عَمَلَهُ یُجَاوِزُنِی إِلَی غَیْرِی أَمَرَنِی بِذَلِکَ رَبِّی. قَالَ ص ثُمَّ تَجِیءُ الْحَفَظَهًُْ مِنَ الْغَدِ وَ مَعَهُمْ عَمَلٌ صَالِحٌ فَتَمُرُّ بِهِ فَتُزَکِّیهِ وَ تُکَثِّرُهُ حَتَّی تَبْلُغَ السَّمَاءَ الثَّانِیَهًَْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ الَّذِی فِی السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ إِنَّمَا أَرَادَ بِهَذَا عَرَضَ الدُّنْیَا أَنَا صَاحِبُ الدُّنْیَا لَا أَدَعُ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ ثُمَّ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِصَدَقَهًٍْ وَ صَلَاهًٍْ فَتَعْجَبُ بِهِ الْحَفَظَهًُْ وَ تُجَاوِزُ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الثَّالِثَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ ظَهْرَهُ أَنَا مَلَکُ صَاحِبِ الْکِبْرِ فَیَقُولُ إِنَّهُ عَمِلَ وَ تَکَبَّرَ عَلَی النَّاسِ فِی مَجَالِسِهِمْ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ یَزْهَرُ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ فِی السَّمَاءِ لَهُ دَوِیٌّ بِالتَّسْبِیحِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ بَطْنَهُ أَنَا مَلَکُ الْعُجْبِ إِنَّهُ کَانَ یُعْجَبُ بِنَفْسِهِ إِنَّهُ عَمِلَ وَ أَدْخَلَ نَفْسَهُ الْعُجْبَ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ کَالْعَرُوسِ الْمَزْفُوفَهًِْ إِلَی أَهْلِهَا فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی مَلَکِ السَّمَاءِ الْخَامِسَهًِْ بِالْجِهَادِ وَ الصَّلَاهًِْ وَ الصَّدَقَهًِْ مَا بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ وَ لِذَلِکَ

الْعَمَلِ رَنِینٌ کَرَنِینِ الْإِبِلِ عَلَیْهِ ضَوْءٌ کَضَوْءِ الشَّمْسِ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا أَنَا مَلَکُ الْحَسَدِ وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ احْمِلُوهُ عَلَی عَاتِقِهِ إِنَّهُ کَانَ یَحْسُدُ مَنْ یَتَعَلَّمُ أَوْ یَعْمَلُ لِلَّهِ بِطَاعَتِهِ وَ إِذَا رَأَی لِأَحَدٍ فَضْلًا فِی الْعَمَلِ وَ الْعِبَادَهًِْ حَسَدَهُ وَ وَقَعَ فِیهِ فَیَحْمِلُهُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ یَلْعَنُهُ عَمَلُهُ. قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مِنْ صَلَاهًٍْ وَ زَکَاهًٍْ وَ حَجٍّ وَ عُمْرَهًٍْ فَیَتَجَاوَزُونَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا أَنَا صَاحِبُ الرَّحْمَهًِْ وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ اطْمِسُوا عَیْنَیْهِ لِأَنَّ صَاحِبَهُ لَمْ یَرْحَمْ شَیْئاً إِذَا أَصَابَ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ ذَنْبٌ لِلْآخِرَهًِْ أَوْ ضُرٌّ فِی الدُّنْیَا شَمِتَ بِهِ أَمَرَنِی بِهِ رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یُجَاوِزُنِی قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْد بِفِقْهٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ وَرَعٍ وَ لَهُ صَوْتٌ کَالرَّعْدِ وَ ضَوْءٌ کَضَوْءِ الْبَرْقِ وَ مَعَهُ ثَلَاثَهًُْ آلَافِ مَلَکٍ فَتَمُرُّ بِهِ إِلَی مَلَکِ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ فَیَقُولُ الْمَلَکُ قِفُوا وَ اضْرِبُوا بِهَذَا الْعَمَلِ وَجْهَ صَاحِبِهِ أَنَا مَلَکُ الْحِجَابِ أَحْجُبُ کُلَّ عَمَلٍ لَیْسَ لِلَّهِ إِنَّهُ أَرَادَ رِفْعَهًًْ عِنْدَ الْقُوَّادِ وَ ذِکْراً فِی الْمَجَالِسِ وَ صَیْتاً فِی الْمَدَائِنِ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ عَمَلَهُ یَتَجَاوَزُنِی إِلَی غَیْرِی مَا لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ خَالِصاً. قَالَ وَ تَصْعَدُ الْحَفَظَهًُْ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ مِنْ صَلَاهًٍْ وَ زَکَاهًٍْ وَ صِیَامٍ وَ حَجٍّ وَ عُمْرَهًٍْ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ وَ صَمْتٍ وَ ذِکْرٍ کَثِیرٍ تُشَیِّعُهُ مَلَائِکَهًُْ السَّمَاوَاتِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ السَّبْعَهًُْ بِجَمَاعَتِهِمْ فَیَطَئُونَ الْحُجُبَ کُلَّهَا حَتَّی یَقُومُوا بَیْنَ یَدَیْهِ سُبْحَانَهُ فَیَشْهَدُوا لَهُ بِعَمَلٍ وَ دُعَاءٍ فَیَقُولُ أَنْتُمْ حَفَظَهًُْ عَمَلِ عَبْدِی وَ أَنَا رَقِیبٌ عَلَی مَا فِی نَفْسِهِ إِنَّهُ لَمْ یُرِدْنِی بِهَذَا الْعَمَلِ عَلَیْهِ لَعْنَتِی فَیَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ عَلَیْهِ لَعْنَتُکَ وَ لَعْنَتُنَا قَالَ ثُمَّ بَکَی مُعَاذٌ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (مَا أَعْمَلُ وَ أُخْلِصُ فِیهِ قَالَ اقْتَدِ بِنَبِیِّکَ یَا مُعَاذُ فِی الْیَقِینِ قَالَ قُلْتُ أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَا مُعَاذٌ قَالَ وَ إِنْ کَانَ فِی عَمَلِکَ تَقْصِیرٌ یَا مُعَاذُ فَاقْطَعْ لِسَانَکَ عَنْ إِخْوَانِکَ وَ عَنْ حَمَلَهًِْ الْقُرْآنِ وَ لْتَکُنْ ذُنُوبُکَ عَلَیْکَ لَا تُحَمِّلْهَا عَلَی إِخْوَانِکَ وَ لَا تُزَکِّ نَفْسَکَ بِتَذْمِیمِ إِخْوَانِکَ وَ لَا تَرْفَعْ نَفْسَکَ بِوَضْعِ إِخْوَانِکَ وَ لَا تُرَاءِ بِعَمَلِکَ وَ لَا تُدْخِلْ مِنَ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَهًِْ وَ لَا تَفْحَشْ فِی مَجْلِسِکَ لِکَیْ یَحْذَرُوکَ لِسُوءِ خُلُقِکَ وَ لَا تُنَاجِ مَعَ رَجُلٍ وَ أَنْتَ مَعَ آخَرَ وَ لَا تَعَظَّمْ عَلَی النَّاسِ فَتَنْقَطِعَ عَنْکَ

خَیْرَاتُ الدُّنْیَا وَ لَا تُمَزِّقِ النَّاسَ فَتُمَزِّقَکَ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً أَ فَتَدْرِی مَا النَّاشِطَاتُ إِنَّهُ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ تَنْشِطُ اللَّحْمَ وَ الْعَظْمَ قُلْتُ وَ مَنْ یُطِیقُ هَذِهِ الْخِصَالَ قَالَ یَا مُعَاذُ إِنَّهُ یَسِیرٌ عَلَی مَنْ یَسَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِ قَالَ وَ مَا رَأَیْتُ مُعَاذاً یُکْثِرُ تِلَاوَهًَْ الْقُرْآنِ کَمَا یُکْثِرُ تِلَاوَهًَْ هَذَا الْحَدِیث.

پیامبر ( شیخ احمدبن‌فهد در کتاب «عدّهًْ الداعی» گفته است: شیخ ابومحمّد جعفربن‌علیّ‌بن‌احمد قمی، ساکن ری، در کتاب «المنبی عن زهد النبی» از عبدالرحمان، از فردی که حدیث برایش روایت کرده، روایت می‌کند که به معاذبن‌جبل گفتم: «حدیثی را که از رسول خدا (شنیدی و به خاطر دقّت و ظرافت کلامش آن را حفظ کردی، برایم بازگو کن». گفت: «باشد». و سپس معاذ شروع به گریه کرده و گفت: «به جان پدر و مادرم سوگند یاد می‌کنم که درحالی‌که داشتم با پیامبر (مسیری را طی می‌کردم و من پشت سر ایشان نشسته بودم، و ایشان داشت با من صحبت می‌کرد که یک‌باره نگاهش را به آسمان بلند کرد»، و فرمود: «حمد خدایی راست که هرچه را دوست داشته باشد، در میان بندگانش اجرا می‌کند». سپس فرمود: «ای معاذ»! گفتم: «لبیک، ای رسول خدا (و سرور مؤمنان»! بار دیگر فرمود: «ای معاذ»! گفتم: «لبّیک‌ای رسول خدا (و‌ای امام نیکی‌ها و پیامبر رحمت»! ایشان گفتند: «کلامی را برایت می‌گویم که هیچ پیامبری به امّتش نگفته است، و اگر آن را حفظ کنی برای زندگی‌ات سودمند خواهد بود، و اگر آن را بشنوی و از حفظ نکنی، دیگر حجّت و بهانه¬ای نزد خدا نداری و حجّت بر تو تمام می‌شود». سپس فرمود: «همانا خداوند قبل از اینکه آسمان را بیافریند، هفت فرشته آفرید، و در هر آسمانی فرشته‌ای قرار داد که او را با عظمت خود مجلّل نموده بود و در هر دری از آسمان، فرشته‌ای را به‌عنوان دربان قرار داد. این فرشتگان اعمال انسان را از بامداد تا شامگاه ثبت می‌کنند، سپس آن را درحالی‌که از نوری به مانند نور خورشید برخوردار است، بالا می‌برند، تا اینکه به آسمان دنیا می‌رسد و آن را پاک گردانده و تزکیّه می‌کنند و فراوان می‌گردانند، سپس فرشته می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت صاحبش بکوبید، من فرشته غیبت هستم، و هرکس که غیبت کند، نمی‌گذارم که عملش از من گذر کند و به فرشته‌ی بعدی برسد، چراکه پرودگارم این چنین به من دستور داده است. پیامبر (در ادامه فرمود: «سپس صبح روز بعد فرشتگان مأمور اعمال، به‌سمت آسمان می‌آیند و همراهشان عمل صالحی است که با خود حمل می‌کنند و آراسته و فراوانش می‌گردانند، تا اینکه آن را به آسمان دوّم برسانند، که ناگهان فرشته‌ی آسمان دوّم می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت صاحبش بکوبید، چراکه او با انجام این کارها متاع دنیا را می‌خواسته، و من صاحب دنیا هستم و نمی‌گذارم که عملش از من گذر کند و به فرشته‌ی بعدی برسد». پیامبر (ادامه داد و فرمود: «سپس مأموران حفظ اعمال با خوشحالی عمل صدقه و نماز بنده را به آسمان می‌برند، درحالی‌که از آن عمل شگفت‌زده هستند، و آن را به آسمان می‌رسانند که فرشته می‌گوید: «بایستید، و این عمل را به‌صورت و پشت صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی انسان‌های متکبّر هستم». و می‌گوید: «او این کار را انجام داده است امّا در مجالس خود نسبت به مردم کبر ورزیده است و پروردگارم به من دستور داده که اجازه ندهم عملش به فرشته‌ی بعدی برسد». پیامبر (فرمود: «سپس فرشتگان مأمور اعمال، اعمال بنده را درحالی‌که به‌مانند اختری درخشان در آسمان می‌درخشد، به بالا می‌برند، از اعمالش طنین تسبیح و روزه و حج به گوش می‌رسد، و آن را به آسمان چهارم می‌برند. در آنجا فرشته به آن‌ها می‌گوید: «بایستید، و این اعمال را به‌صورت و شکم صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی غرور و خودپسندی هستم، همانا او نسبت به خود احساس غرور و خودپسندی می‌کرده، او این کارها را انجام داده امّا غرور را به خود راه داده است، پروردگارم به من دستور داده که اجازه ندهم اعمالش به دیگری برسد». پیامبر (ادامه داد و فرمود: «فرشتگان مأمور اعمال همچنان عمل بنده را به مانند عروسی که به خانه‌ی شوهر می‌رود، به‌سوی فرشته‌ی آسمان پنجم بالا می‌برند و جهادها و نماز و نمازهای بین نمازهای واجبش را حمل می‌کنند درحالی‌که آوایی به‌مانند آوای شتر دارد و نوری به‌مانند نور خورشید». فرشته می‌گوید: «بایستید، من فرشته‌ی حسد هستم و این عمل را به‌صورت صاحبش بکوبید، و آن را بر شانه‌اش آویزان کنید، او نسبت به انسان¬هایی که علم می‌آموختند یا فرمانبرداری از خدا می‌نمودند، حسد می‌ورزیده و هرگاه در فردی فضیلتی در عمل و عبادت می‌دیده، نسبت به آن حسادت می‌کرده و از او خرده می‌گرفته، و این چنین می‌شود که آن فرد عملش را خود بر دوش می‌کشد درحالی‌که آن عمل او را لعن می‌کند». پیامبر (در ادامه فرمود: «فرشتگان مأمور اعمال همچنان نماز و زکات و حج و عمره‌ی بنده را به بالا می‌برند، و آن را به آسمان ششم می‌رسانند، که ناگهان فرشته‌ی آن آسمان می‌گوید: «بایستید، من فرشته‌ی مهربانی هستم، این عمل را به‌صورت صاحبش بکوبید، و چشمانش را کور گردانید، چرا که صاحب این عمل به هیچ‌چیز رحم نمی‌کرده، و هرگاه بنده‌ای از بندگان خدا در قبال آخرتش گناهی مرتکب می‌شد یا در دنیا ضرری می‌دید، او را سرزنش می‌کرد، و پرودگارم به من دستور داده که نگذارم عملش از من گذر کند». سپس آن حضرت فرمود: «مأموران اعمال، عمل بنده را با فقه و اجتهاد و تقوایش به بالا حمل می‌کنند درحالی‌که صدایی به‌مانند رعد و نوری به‌مانند نور خورشید دارد و همراه او سه‌هزار فرشته است که آن را به آسمان هفتم می‌برند که ناگهان فرشته می‌گوید: «بایستید، و این عمل را به صورت صاحبش بکوبید، من فرشته‌ی پوشش و حجاب هستم و هر عملی را که برای خداوند نباشد می‌پوشانم، این فرد به‌دنبال بزرگی در نزد مردم بوده است و می‌خواسته که در مجالس و شهرها آوازه‌ای کسب کند، و پرودگار من دستور داده که نگذارم عملش را تا زمانی‌که خالص برای خدا نباشد، از من گذر کند». پیامبر (در ادامه فرمود: «مأموران حفظ اعمال، عمل بنده را که نماز و زکات و روزه و حج و عمره و خوش خلقی و سکوت و ذکر فراوان است و بنده بدان دل خوش داشته، بالا می‌برند درحالی‌که ملائکه آسمان و فرشتگان هفتگانه نیز با آن همگام هستند، پس تمامی پرده‌ها را کنار می‌زنند تا اینکه در برابر خداوند سبحان قرار می‌گیرند و برای فرد شهادت می‌دهند که عملش صالح است و برایش دعا می‌کنند، سپس خداوند می‌گوید: «شما حافظان اعمال بنده‌ی من هستید و من بر آنچه در درونش می‌گذشته ناظرم، او با این عمل به‌دنبال من نبوده، لعن و نفرین من بر او باد». فرشتگان نیز می‌گویند: «لعن و نفرین تو و ما بر او باد». پس معاذ گریست و عرض کرد: «ای رسول خدا (چه کار کنم و چه‌طور در عملم خلوص داشته باشم». آن حضرت فرمود: «ای معاذ! در مورد یقین به پیامبرت اقتدا کن». گفتم: «شما رسول خدایید و من معاذ»! پیامبر (فرمود: «ای معاذ! اگر در عمل تو کوتاهی بود، زبانت را از برادرانت و از حافظان قرآن کوتاه کن! پس باید گناهت برعهده‌ی خودت باشد و آن را به برادرانت نسبت مده، و نفست را با نکوهش برادرانت مبّرا مکن، و خودت را با خوارکردن برادرانت بالا مبر، و با عملت ریا مکن، و از کار بد چیزی به آخرت وارد مکن و در نشست‌هایت با دیگران بدزبانی مکن تا دیگران به خاطر بداخلاقی‌ات از مجالست با تو پرهیز نکنند، و هنگامی‌که با فردی هستی، با کس دیگری درگوشی صحبت مکن، و بر مردم تکبّر نورز تا اینکه از نیکی‌های دنیا محروم نگردی و مبادا مردم را بدری تا اینکه سگ‌های مخصوص جهنّمیان تو را بدرند، و خداوند تبارک‌وتعالی فرموده است: و فرشتگانی که [روح مؤمنان] را با مدارا و نشاط جدا می‌سازند. (نازعات/2) آیا می‌دانی که مراد از ناشطات چیست؟ آن‌ها سگان دوزخیان هستند که گوشت و استخوان را بیرون می‌کشند». گفتم: «چه کسی تاب این خصلت‌ها را دارد»؟ پیامبر (فرمود: «ای معاذ! بدان‌که این خصلت‌ها، برای کسی که خداوند بخواهد، آسان خواهد بود». من ندیدم که معاذ آن چنان‌که این حدیث را فراوان تکرار می‌کرد، قرآن تلاوت کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص392

عده الداعی، ص242 / البرهان

14

(فرقان/ 23)

الرّسول (تَفسِیرُ الإمَامِ (قَالَ رَسُولُ اللَّه (مَنْ أَدَّی الزَّکَاهًَْ إِلَی مُسْتَحِقِّهَا، وَ قَضَی الصَّلَاهًَْ عَلَی حُدُودِهَا، وَ لَمْ یُلْحِقْ بِهِمَا مِنَ الْمُوبِقَاتِ مَا یُبْطِلُهُمَا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَغْبِطُهُ کُلُّ مَنْ فِی تِلْکَ الْعَرَصَاتِ حَتَّی یَرْفَعَهُ نَسِیمُ الْجَنَّهًِْ إِلَی أَعْلَی غُرَفِهَا وَ عَلَالِیهَا بِحَضْرَهًِْ مَنْ کَانَ یُوَالِیهِ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ. وَ مَنْ بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ أَدَّی صَلَاتَهُ، فَصَلَاتُهُ مَحْبُوسَهًٌْ دُوَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی أَنْ یَجِیءَ حِینُ زَکَاتِهِ، فَإِنْ أَدَّاهَا جُعِلَتْ کَأَحْسَنِ الْأَفْرَاسِ مَطِیَّهًًْ لِصَلَاتِهِ، فَحَمَلَتْهَا إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: سِرْ إِلَی الْجِنَانِ، وَ ارْکُضْ فِیهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، فَمَا انْتَهَی إِلَیْهِ رَکْضُکَ فَهُوَ کُلُّهُ بِسَائِرِ مَا تَمَسُّهُ لِبَاعِثِکَ فَیَرْکُضُ فِیهَا عَلَی أَنَّ کُلَّ رَکْضَهًٍْ مَسِیرَهًُْ سَنَهًٍْ فِی قَدْرِ لَمْحَهًِْ بَصَرِهِ مِنْ یَوْمِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهِ إِلَی حَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی، فَیَکُونُ ذَلِکَ کُلُّهُ لَهُ، وَ مِثْلُهُ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ، وَ أَمَامِهِ وَ خَلْفِهِ، وَ فَوْقِهِ وَ تَحْتِهِ. وَ إِنْ بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ لَمْ یُؤَدِّهَا، أُمِرَ بِالصَّلَاهًِْ فَرُدَّتْ إِلَیْهِ، وَ لُفَّتْ کَمَا یُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ، ثُمَّ یُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ، وَ یُقَالُ لَهُ: یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَصْنَعُ بِهَذَا دُونَ هَذَا قَالَ: فَقَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (مَا أَسْوَأَ حَالَ هَذَا وَ اللَّهِ! قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (أَ وَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِمَنْ هُوَ أَسْوَأَ حَالًا مِنْ هَذَا قَالُوا: بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ: رَجُلٌ حَضَرَ الْجِهَادَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ تَعَالَی، فَقُتِلَ مُقْبِلًا غَیْرَ مُدْبِرٍ، وَ الْحُورُ الْعِینُ یَتَطَلَّعْنَ إِلَیْهِ، وَ خُزَّانُ الْجِنَانِ یَتَطَلَّعُونَ إِلَی وُرُودِ رُوحِهِ عَلَیْهِمْ وَ أَمْلَاکُ السَّمَاءِ وَ أَمْلَاکُ الْأَرْضِ یَتَطَلَّعُونَ إِلَی نُزُولِ حُورِ الْعِینِ إِلَیْهِ، وَ الْمَلَائِکَهًُْ خُزَّانُ الْجِنَانِ، فَلَا یَأْتُونَهُ. فَتَقُولُ مَلَائِکَهًُْ الْأَرْضِ حَوَالَیْ ذَلِکَ الْمَقْتُولِ: مَا بَالُ الْحُورِ الْعِینِ لَا یَنْزِلْنَ إِلَیْهِ وَ مَا بَالُ خُزَّانِ الْجِنَانِ لَا یَرِدُونَ عَلَیْهِ فَیُنَادَوْنَ مِنْ فَوْقِ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ: یَا أَیَّتُهَا الْمَلَائِکَهًُْ، انْظُرُوا إِلَی آفَاقِ السَّمَاءِ وَ دُوَیْنِهَا. فَیَنْظُرُونَ، فَإِذَا تَوْحِیدُ هَذَا الْعَبْدِ الْمَقْتُولِ وَ إِیمَانُهُ بِرَسُولِ اللَّهِ (وَ صَلَاتُهُ وَ

زَکَاتُهُ، وَ صَدَقَتُهُ، وَ أَعْمَالُ بِرِّهِ کُلُّهَا مَحْبُوسَاتٌ دُوَیْنَ السَّمَاءِ، وَ قَدْ طَبِقَتْ آفَاقُ السَّمَاءِ کُلُّهَا کَالْقَافِلَهًِْ الْعَظِیمَهًِْ قَدْ مَلَأَتْ مَا بَیْنَ أَقْصَی الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ، وَ مَهَابِّ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ تُنَادِی أَمْلَاکُ تِلْکَ الْأَفْعَالِ الْحَامِلُونَ لَهَا، الْوَارِدُونَ بِهَا: مَا بَالُنَا لَا تُفْتَحُ لَنَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ لِنَدْخُلَ إِلَیْهَا بِأَعْمَالِ هَذَا الشَّهِیدِ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِفَتْحِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ، فَتُفْتَحُ، ثُمَّ یُنَادَی هَؤُلَاءِ الْأَمْلَاکُ: ادْخُلُوهَا إِنْ قَدَرْتُمْ. فَلَا تُقِلُّهَا أَجْنِحَتُهُمْ، وَ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِتِلْکَ الْأَعْمَالِ. فَیَقُولُونَ: یَا رَبَّنَا لَا نَقْدِرُ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِهَذِهِ الْأَعْمَالِ. فَیُنَادِیهِمْ مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ: یَا أَیَّتُهَا الْمَلَائِکَهًُْ لَسْتُمْ حَمَّالِی هَذِهِ الْأَثْقَالِ الصَّاعِدِینَ بِهَا إِنَّ حَمَلَتَهَا الصَّاعِدِینَ بِهَا مَطَایَاهَا الَّتِی تَرْفَعُهَا إِلَی دُوَیْنِ الْعَرْشِ، ثُمَّ تُقِرُّهَا فِی دَرَجَاتِ الْجِنَانِ. فَتَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ: یَا رَبَّنَا مَا مَطَایَاهَا فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: وَ مَا الَّذِی حَمَلْتُمْ مِنْ عِنْدِهِ فَیَقُولُونَ: تَوْحِیدَهُ لَکَ، وَ إِیمَانَهُ بِنَبِیِّکَ. فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: فَمَطَایَاهَا مُوَالاهًُْ عَلِیٍّ أَخِی نَبِیِّی، وَ مُوَالاهًُْ الْأَئِمَّهًِْ الطَّاهِرِینَ، فَإِنْ أُتِیَتْ فَهِیَ الْحَامِلَهًُْ الرَّافِعَهًُْ الْوَاضِعَهًُْ لَهَا فِی الْجِنَانِ. فَیَنْظُرُونَ فَإِذَا الرَّجُلُ مَعَ مَا لَهُ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ، لَیْسَ لَهُ مُوَالاهًُْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ، وَ مُعَادَاهًُْ أَعْدَائِهِمْ. فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْأَمْلَاکِ الَّذِینَ کَانُوا حَامِلِیهَا: اعْتَزِلُوهَا، وَ الْحَقُوا بِمَرَاکِزِکُمْ مِنْ مَلَکُوتِی لِیَأْتِهَا مَنْ هُوَ أَحَقُّ بِحَمْلِهَا، وَ وَضْعِهَا فِی مَوْضِعِ اسْتِحْقَاقِهَا. فَتَلْحَقُ تِلْکَ الْأَمْلَاکُ بِمَرَاکِزِهَا الْمَجْعُولَهًِْ لَهَا. ثُمَّ یُنَادِی مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ: یَا أَیَّتُهَا الزَّبَانِیَهًُْ تَنَاوَلِیهَا، وَ حُطِّیهَا إِلی سَواءِ الْجَحِیمِ، لِأَنَّ صَاحِبَهَا لَمْ یَجْعَلْ لَهَا مَطَایَا مِنْ مُوَالاهًِْ عَلِیٍّ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (: فَتَنَاوَلَ تِلْکَ الْأَمْلَاکُ، وَ یُقَلِّبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْکَ الْأَثْقَالَ أَوْزَاراً وَ بَلَایَا عَلَی بَاعِثِهَا لِمَا فَارَقَتْهَا مَطَایَاهَا مِنْ مُوَالاهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (وَ نَادَتْتِلْکَ الْمَلَائِکَهًُْ إِلَی مُخَالَفَتِهِ لِعَلِیٍّ (وَ مُوَالاتِهِ لِأَعْدَائِهِ. فَیُسَلِّطُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِیَ فِی صُورَهًِْ الْأَسْوَدِ عَلَی تِلْکَ الْأَعْمَالِ، وَ هِیَ کَالْغِرْبَانِ وَ الْقَرْقَسِ فَتَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِ تِلْکَ الْأَسْوَدِ نِیرَانٌ تُحْرِقُهَا، وَ لَا یَبْقَی لَهُ عَمَلٌ إِلَّا أُحْبِطَ وَ یَبْقَی عَلَیْهِ مُوَالاتُهُ لِأَعْدَاءِ عَلِیٍّ (وَ جَحْدُهُ وَلَایَتَهُ، فَیُقِرُّهُ ذَلِکَ فِی سَوَاءِ الْجَحِیمِ فَإِذَا هُوَ قَدْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُ، وَ عَظُمَتْ أَوْزَارُهُ وَ أَثْقَالُهُ. فَهَذَا أَسْوَأُ حَالًا مِنْ مَانِعِ الزَّکَاهًِْ الَّذِی یَحْفَظُ الصَّلَاهًَْ.

پیامبر ( در تفسیر امام عسکری (آمده است: پیامبر (فرمود: هرکس زکات را به فرد مستحقّ آن بپردازد، و نماز را در اوقات و حدود مشخص ادا کند، و گناهانی هم که موجب بطلان این دو عمل می‌شود، مرتکب نشود، روز قیامت درحالی‌که همه حاضران صحرای محشر بر او غبطه می‌خورند تا جایی که نسیم بهشت او را با خود به بالاترین غرفه‌های بهشت در حضور کسانی که آن‌ها را دوست می‌دارد یعنی محمّد (و خاندان پاکش (بالا می‌برد و هرکس در پرداخت زکاتش بخل بورزد، و نمازش را ادا کند، نمازش اندکی پایین‌تر از آسمان نگه داشته می‌شود تا اینکه خبر زکاتش برسد اگر او آن را پرداخت کرده باشد، به شکل یکی از بهترین مرکب‌ها در می‌آید تا نمازش را بالا ببرد، پس آن را تا مقابل عرش حمل می‌کند. سپس خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: «به سمت باغ‌های بهشت برو و تا روز قیامت در آن به دویدن مشغول باش، و به هر کجا که تاختن تو منتهی شد، تمام آن‌ها از کسی است که تو را فرستاده است»، او آن روز تا روز قیامت شروع به دویدن می‌کند و در هر دویدن، در عرض یک چشم‌به‌هم‌زدن مسیر یک سال را می‌پیماید، تا اینکه آن مرکب، نماز را به جایی می‌رساند که خداوند می‌خواهد، و همه‌ی آن محدوده مال اوست و به‌همان اندازه از راست و چپ و جلو و عقب و بالا و پایین و زیر متعلّق به اوست. و اگر نسبت به پرداخت زکاتش بخل ورزیده باشد و آن را ادا نکرده باشد، به نماز دستور داده می‌شود که نزد صاحبش برگردد و به‌مانند یک لباس کهنه در هم پیچیده می‌شود، و سپس با آن به‌صورتش می‌زنند و به او می‌گویند: «ای بنده‌ی خدا! می¬خواستی با نماز بدون زکات چه کار کنی»؟ امام عسکری (در ادامه فرمود: «اصحاب رسول خدا (عرض کردند: «بدتر از این حالت چه می‌تواند باشد»؟ پیامبر (فرمود: «آیا در درجه‌ی اوّل شما را در مورد فردی خبر دهم که بدحال‌تر از این است»؟ آن‌ها گفتند: «آری، ای رسول خدا (»! پیامبر (فرمود: «فردی در جهاد در راه خدا حاضر شده و درحالتی که رو به‌سوی دشمن بوده و درحال فرار نبوده، کشته شده است و حوری‌های بهشتی چشم انتظارش بودند و خزانه‌داران بهشت منتظر ورود روحش به‌نزد خود بودند و فرشتگان آسمان و زمین منتظر نزول و فرودآمدن حوری‌های بهشتی بر او بودند، امّا فرشتگان خزانه‌دار بهشت به‌سراغ او نمی‌آمدند و فرشتگان زمینی اطراف آن شهید می‌گفتند: «چه شده است که حورالعین بر او فرود نمی‌آیند و چه شده که فرشتگان خزانه‌دار بهشت به‌سراغ او نمی‌آیند»؟ سپس از بالای آسمان هفتم بر آنان ندا می‌شود: «ای فرشتگان! به افق‌های آسمان و اندکی پایین‌تر از آن بنگرید. آن‌ها نگاه می‌کنند و می‌بینند که توحید او و ایمان وی به پیامبر خدا (و نماز و زکات و صدقه و کارهای نیک او همگی پایین‌تر از آسمان محبوس شده است و تمامی افق‌های آسمان به مانند کاروان بزرگی به هم چسبیده بودند و بین کرانه‌های مشرق و مغرب و محلّ وزیدن بادهای شمال و جنوب را پر کرده بودند. فرشتگان مسئول آن اعمال که آن را حمل و داخل در آسمان می‌کنند. می‌گویند: «چه شده است که درهای آسمان برایمان باز نمی‌شود، تا اعمال این شهید را در آن داخل گردانیم»؟ خداوند عزّوجلّ دستور به گشودن درهای آسمان می‌دهد و درها باز می‌شود، سپس خداوند خطاب به آن فرشتگان می‌فرماید: «اگر می‌توانید داخل آسمان شوید. امّا بال¬هایشان را توان حمل‌کردن نیست و نمی‌توانند آن اعمال را بر فراز دارند و به‌همین‌خاطر گویند: «پروردگارا! ما را توان بالابردن این اعمال نیست». سپس منادی پروردگار ما ندا می‌دهد: «ای فرشتگان! شما را توان حمل و بالابردن این بارها نیست، همانا حمل‌کنندگان و بالابرندگان آن مرکب¬هایش هستند که آن را به پایین عرش می‌آورند، و در درجه‌های بهشت جای می‌دهند». فرشتگان می‌گویند: «پروردگارا! مرکب‌های آن چیستند»؟ سپس خداوند تبارک‌وتعالی می‌گوید: «شما از نزد او چه چیزهایی آورده‌اید؟ آن‌ها می‌گویند: «توحیدش نسبت به تو و ایمانش نسبت به فرستاده‌ی تو». سپس خداوند می‌گوید: «مرکب‌های حمل این اعمال، ولایت علی (برادر رسول من و ائمّه اطهار (هستند. اگر ولایت علی (همراهش بود، آن را حمل می‌کند و بالا می‌برد و در بهشت قرار می‌دهد. سپس آن‌ها می‌نگرند و مشاهده می‌کنند که آن مرد چیزی از این‌ها را ندارد و از ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (و خاندان پاکش و دشمنی با دشمانش بی‌بهره است. بعد از این، خداوند به فرشتگانی که حاملان آن اعمال بودند، می‌گوید: «از آن دور شوید و به جایگاه‌های خود در ملکوت من برگردید، تا اینکه آن چیزی که سزاوار حمل آن است، برسد و آن را درجایی که شایسته آن است، قرار دهد، سپس فرشتگان به جایگاه‌های خاص خود بر می‌گردند». سپس منادی پرودگار ما ندا می‌دهد: «ای نگهبانان آتش! بیایید و این اعمال را بردارید و در قعر دوزخ بیفکنید، چراکه صاحب این اعمال از ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (و خاندان پاکش مرکبی برای خویش فراهم نیاورده است». پیامبر (فرمود: «سپس خداوند آن فرشتگان را ندا می‌دهد، و هنگامی‌که مرکب از جنس ولایت علی (از آن اعمال جدا گردد و فرشتگان مخالفت او را با علی (و دوستی‌اش را با دشمنان علی (اعلان کنند، خداوند آن اعمال را به بار گناهان و بلایایی بر فرستنده تبدیل می‌کند و نگهبانان آتش را که به‌صورت شیر هستند، بر آن اعمال که به شکل کلاغ و کک هستند، مسلّط می‌کند، و از دهان شیرها آتشی بیرون می‌آید که اعمال را می‌سوزاند و همه آن را نابود می‌کند، و دوستی‌اش با دشمنان علی (و انکار ولایت ایشان باقی می‌ماند و سپس آن را در قعر دوزخ قرار می‌دهد و چنان می‌شود که به یک‌باره اعمالش از بین می‌رود و گناهان و بار اعمال بدش زیاد می‌شود. بنابراین، حالت این شخص بدتر از حالت شخصی است که زکات نمی‌دهد امّا بر نمازش پایبند است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص396

الإمام العسکری (ص76

15

(فرقان/ 23)

الرّسول (مَا بَالُ أَقْوَامٍ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ إِبْرَاهِیمَ (فَرِحُوا وَ اسْتَبْشَرُوا، وَ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُهُمْ! وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ (بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیّاً مَا قَبِلَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُ حَتَّی یَلْقَاهُ بِوَلَایَتِی وَ وَلَایَهًِْ أَهْلِ بَیْتِی (وَ الرِّوَایَاتُ فِی أَنَّ الْأَعْمَالَ قَبُولُهَا تَتَوَقَّفُ عَلَی مُوَالَاهًِْ أَهْلِ الْبَیْتِ (أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَی.

پیامبر ( این افراد را چه شده است که هرگاه از خاندان ابراهیم (سخن به میان می‌آید خوشحال می‌شوند و چهره‌هایشان گشاده می‌گردد، و اگر از خاندان محمّد (صحبت شود، در دل، آن را ناپسند می‌دارند»؟ قسم به خدایی که جان محمّد (در کف اوست، اگر بنده‌ای در روز قیامت اعمالی به‌اندازه‌ی اعمال هفتاد پیامبر را عرضه کند، خداوند آن را از او قبول نمی‌کند تا اینکه او را طرفدار ولایت من و ولایت خاندانم ببیند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

البرهان

آیه أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقیلاً [24]

بهشتیان در آن روز بهترین جایگاه و نیکوترین استراحتگاه را دارند.

1

(فرقان/ 24)

أمیرالمؤمنین (إِنَّ ابْنَ‌آدَمَ (إِذَا کَانَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَهًْ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ وَ وَلَدُهُ وَ عَمَلُهُ فَیَلْتَفِتُ إِلَی عَمَلِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ فِیکَ لَزَاهِداً وَ إِنْ کُنْتَ عَلَیَّ لَثَقِیلًا فَمَاذَا عِنْدَکَ فَیَقُولُ أَنَا قَرِینُکَ فِی قَبْرِکَ وَ یَوْمِ نَشْرِکَ حَتَّی أُعْرَضَ أَنَا وَ أَنْت عَلَی رَبِّکَ قَالَ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ وَلِیّا ثُمَّ یَفْسَحَانِ لَهُ فِی قَبْرِهِ مَدَّ بَصَرِهِ ثُمَّ یَفْتَحَانِ لَهُ بَاباً إِلَی الْجَنَّهًْ ثُمَّ یَقُولَانِ لَهُ نَمْ قَرِیرَ الْعَیْنِ نَوْمَ الشَّابِّ النَّاعِمِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلا.

امام علی ( سویدبن‌غفله از علیّ‌بن‌ابی‌طالب (روایت کرده است که فرمود: چون آدمیزاده به آخرین روز عمر خود در این دنیا و اوّلین روز عمر خود در آخرت می‌رسد، ثروت او را اولاد او و کردار او را در مقابلش مجسّم می‌گردانند. می‌گوید: «به خدا قسم! درباره‌ی تو دریغ می‌ورزیدم؛ هرچند که تو برمن سخت و سنگین بودی اکنون برای من چه داری»؟ عمل وی در پاسخ چنین گوید: «من همنشین تو در قبر و روز قیامت هستم تا آنگاه که من و تو به همراه یکدیگر در پیشگاه خداوند به نمایش درآییم». پس اگر آن شخص ولیّ و دوست خدا باشد تا آنجا که چشم کار می‌کند، قبرش را بگشایند و از قبر او دری به‌سوی بهشت باز کنند و به او می‌گویند: «با دلی آسوده بیارام گویی جوانی هستی آرام و لطیف و آسوده خاطر زیرا خدا می‌فرماید أَصْحابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

الکافی، ج3، ص231/ بحارالأنوار، ج6، ص224 و الأمالی للطوسی، ص347/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص247/ العیاشی، ج2، ص227؛ «حین» بدل «حتی» / القمی، ج1، ص370؛ «حشرک» بدل «نشرک» / نورالثقلین/ البرهان

2

(فرقان/ 24)

الباقر (عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا فَبَلَغَنَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّهُ إِذَا اسْتَوَی أَهْلُ النَّارِ إِلَی النَّارِ لِیُنْطَلَقَ بِهِمْ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلُوا النَّارَ فَقِیلَ لَهُمُ ادْخُلُوا إِلی ظِلٍّ ذِی ثَلاثِ شُعَبٍ مِنْ دُخَانِ النَّارِ فَیَحْسَبُونَ أَنَّهَا الْجَنَّهًُْ ثُمَّ یَدْخُلُونَ النَّارَ أَفْوَاجاً وَ ذَلِکَ نِصْفَ النَّهَارِ وَ أَقْبَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًْ فِیمَا اشْتَهَوْا مِنَ التُّحَفِ حَتَّی یُعْطَوْا مَنَازِلَهُمْ فِی الْجَنَّهًْ نِصْفَ النَّهَارِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا.

امام باقر ( از امام محمّد باقر (در مورد آیه: أصْحَابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلا روایت شده است که فرمود: «به ما این چنین خبر رسیده و خدا داناتر است که آنگاه که جهنّمیان قبل از اینکه وارد آتش شوند، بر روی آتش قرار می‌گیرند تا به‌سمت آن برده شوند، به آنان گفته می‌شود: «در آن سایه داخل شوید که سه گوشه از دود آتش دارد»؛ پس آن‌ها گمان می‌برند که آن بهشت است، سپس گروه‌گروه وارد آتش شوند، و آن در وسط روز است. و بهشتیان نیز رو به‌سوی تحفه‌هایی که آرزویش را داشتند، می‌آورند، تا اینکه در وسط روز جایگاه‌های بهشتی‌شان به آن‌ها داده می‌شود، و این مراد از کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: أصْحَابُ الجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج8، ص124/ القمی، ج2، ص113/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فرقان/ 24)

الصّادق (لَا یَنْتَصِفُ ذَلِکَ الْیَوْمُ حَتَّی یَقِیلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ.

امام صادق ( روز قیامت به نیمه نرسد مگر اینکه اهل بهشت در بهشت و اهل آتش در آتش قرار گیرند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج7، ص 123 / نورالثقلین

آیه وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ وَ نُزِّلَ الملائکة تَنْزیلاً [25]

و [همان] روزی که آسمان با ابرها شکافته می‌شود، و فرشتگان پی‌درپی نازل می‌گردند.

1

(فرقان/ 25)

الصّادق (عَن ابْنِ‌ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ قَالَ الْغَمَامُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (.

امام صادق ( ابن‌ظبیان گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَ یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَ نُزِّلَ المَلَائِکَةُ تَنزِیلًا پرسیدم، ایشان فرمود: «منظور از الْغَمَامُ امیرالمؤمنین (است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص400

بحارالأنوار، ج36، ص190/ القمی، ج2، ص113/ نورالثقلین/ البرهان

آیه الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمنِ وَ کانَ یَوْماً عَلَی الْکافِرینَ عَسیراً [26]

حکومت در آن روز از آنِ خداوند رحمان است؛ وآن روز، روز سختی برای کافران خواهد بود!

آیه وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً [27]

روزی که ستمکار دستان خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول [خدا] راهی برگزیده بودم»!

1

(فرقان/ 27)

الصّادق (عَن حَمَّادِ بْنِ حَرِیزٍ عَن أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (أَنَّهُ قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَعْنِی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (.

امام صادق ( حمادبن‌حریز از امام صادق (روایت کرده که ایشان در مورد آیه: یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلا فرمود: «منظور از این آیه، امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج24، ص17/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص369/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص370/ البرهان/ البرهان

2

(فرقان/ 27)

علی‌بن‌إبراهیم (انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا قَالَ إِلَی وَلَایَهًْ عَلِیٍّ (وَ عَلِیٌّ (هُوَ السَّبِیلُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

علیّّبن‌ابراهیم ( انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا یعنی راه به ولایت علی (نبرده‌اند. و مراد از سَبِیلًا در آیه: یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج35، ص363

3

(فرقان/ 27)

الباقر (یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ عَلِیّاً (.

امام باقر ( یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ؛ یعنی [ای کاش] در کنار پیامبر (علی (را نیز قبول می‌کردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج35، ص363

4

(فرقان/ 27)

الرّسول (وَقَفَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (أَهْلُ الْیَمَنِ یَبَشُّونَ بَشِیشاً فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (قَالَ قَوْمٌ رَقِیقَهًٌْ قُلُوبُهُمْ رَاسِخٌ إِیمَانُهُمْ مِنْهُمُ الْمَنْصُورُ یَخْرُجُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً یَنْصُرُ خَلَفِی وَ خَلَفَ وَصِیِّی حَمَائِلُ سُیُوفِهِمُ الْمَسَدُ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ مَنْ وَصِیُّکَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِالاعْتِصَامِ بِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (بَیِّنْ لَنَا مَا هَذَا الْحَبْلُ فَقَالَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ فَالْحَبْلُ مِنَ اللَّهِ کِتَابُهُ وَ الْحَبْلُ مِنَ النَّاسِ وَصِیِّی فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ وَصِیُّکَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ فِیهِ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ مَا جَنْبُ اللَّهِ هَذَا قَالَ هُوَ الَّذِی یَقُولُ اللَّهُ فِیه وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا هُوَ (وَصِیِّی وَ السَّبِیلُ إِلَیَّ مِنْ بَعْدِی… قَالَ فَقَامَ أَبُوعَامِرٍالْأَشْعَرِیُّ فِی الْأَشْعَرِیِّینَ وَ أَبُوغِرَّهًَْ‌الْخَوْلَانِیُّ فِی الْخَوْلَانِیِّینَ وَ ظَبْیَانُ وَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ عُرَنَهًُْ الدَّوْسِیُّ فِی الدَّوْسِیِّینَ وَ لَاحِقُ بْنُ عِلَاقَهًَْ فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ وَ أَخَذُوا بِیَدِ الْأَنْزَعِ الْأَصْلَعِ الْبَطِینِ وَ قَالُوا إِلَی هَذَا أَهْوَتْ أَفْئِدَتُنَا یَا

رَسُولَ اللَّهِ (فَقَالَ النَّبِیُّ (أَنْتُمْ بِحَمْدِ اللَّهِ عَرَفْتُمْ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ (قَبْلَ أَنْ تُعَرَّفُوه قَالَ فَبَقِیَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ الْمُتَوَسِّمُونَ حَتَّی شَهِدُوا مَعَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (الْجَمَلَ وَ صِفِّینَ رَحِمَهُمُ اللَّه.

پیامبر ( جابربن‌عبدالله انصاری گوید: «مردی از یمن با چهره‌ای گشاده و بشّاش به حضور رسول خدا (رسیدند و چون بر آن حضرت وارد شدند فرمود: اینان مردمی نازک دل و دارای ایمانی راسخ هستند و منظور از ایشان است که با هفتادهزار رزمنده برای یاری خلف من و خلف وصیّ من خروج می‌کند، رزمندگانی که حمایل شمشیرهایشان از مَسَد طنابی از لیف یا برگ درخت خرما است. عرض کردند: «ای رسول خدا (وصیّ شما کیست»؟ فرمود: «او همان کسی است که شما را امر نمود که به وی چنگ زنید و خداوند عزّوجلّ فرمود: و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله‌ی وحدت)، چنگ زنید و پراکنده نشوید. (آل عمران/103) گفتند: «برای ما توضیح دهید که این ریسمان چیست؟ فرمود: «این ریسمان مصداق کلام خداست که فرمود: مگر با ارتباط به خدا، [و تجدیدنظر در روش ناپسند خود]، و [یا] با ارتباط به مردم [و وابستگی به این و آن]. (آل‌عمران/112) که حَبْلٌ مِنَ اللهِ کتاب اوست و حَبْلٌ مِنَ النَّاس وصیّ من است». عرض کردند: «ای رسول خدا (! جنب الله کیست؟ فرمود: «همانی که خداوند درباره‌ی وی فرموده است: وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً! او وصی من است و راه رسیدن به من بعد از من است». جابر (گوید: «پس ابوعابراشعری از میان اشعریان، ابوعزه خمولانی از میان خولانیان و ظبیان عثمان‌بن‌قیس و عرفه دوسی از میان دوسیان و لاحق‌بن‌علاقه به پا خاسته و به میان صف‌های حاضران رفته و به چهره‌ها خیره شدند و دست علی (را گرفته و گفتند: «دل‌های ما به ایشان گرایش پیدا کرد‌ای رسول خدا (»! پس پیامبر (فرمود: «خدا را شکر که شما وصیّ رسول خدا (را پیش از آنکه به شما معرّفی شود، شناختید و دانستید که وصیّ من اوست». جابر (گوید: آن‌ها ماندند تا اینکه همراه علی (در جنگ جمل و صفین به شهادت رسیدند که خداوند آن‌ها را رحمت کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص402

بحارالأنوار، ج36، ص112/ البرهان

5

(فرقان/ 27)

الرّسول (مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَهًٍْ أُعْطِیَ بَیْعَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ (فِی الظَّاهِرِ وَ نَکَثَهَا فِی الْبَاطِنِ وَ أَقَامَ عَلَی نِفَاقِهِ إِلَّا وَ إِذَا جَاءَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (لِقَبْضِ رُوحِهِ تَمَثَّلَ لَهُ إِبْلِیسُ وَ أَعْوَانُهُ وَ تَمَثَّلَتِ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَفَارِیتِهَا لِعَیْنَیْهِ وَ قَلْبِهِ وَ مَقَاعِدِهِ مِنْ مَضَایِقِهَا وَ تَمَثَّلَ لَهُ أَیْضاً الْجِنَانُ وَ مَنَازِلُهُ فِیهَا لَوْ کَانَ بَقِیَ عَلَی إِیمَانِهِ وَ وَفَی بِبَیْعَتِهِ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ (انْظُرْ إِلَی تِلْکَ الْجِنَانِ الَّتِی لَا یُقَادِرُ قَدْرَ سَرَّائِهَا وَ بَهْجَتِهَا وَ سُرُورِهَا إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ کَانَتْ مُعَدَّهًًْ لَکَ فَلَوْ کُنْتَ بَقِیتَ عَلَی وَلَایَتِکَ لِأَخِی مُحَمَّدٍ رسول الله (کَانَ یَکُونُ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ یَوْمَ فَصْلِ الْقَضَاءِ وَ لَکِنْ نَکَثْتَ وَ خَالَفْتَ فَتِلْکَ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَذَابِهَا وَ زَبَانِیَتِهَا وَ أَفَاعِیهَا الْفَاغِرَهًْ أَفْوَاهُهَا وَ عَقَارِبِهَا النَّاصِبَهًْ أَذْنَابَهَا وَ سِبَاعِهَا الشَّائِلَهًْ مَخَالِبُهَا وَ سَائِرُ أَصْنَافِ عَذَابِهَا هُوَ لَکَ وَ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا وَ قَبِلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ وَ الْتَزَمْتُ مِنْ مُوَالَاهًْ عَلِیٍّ (مَا أَلْزَمَنِی.

پیامبر ( هر برده و کنیزی که در ظاهر با امیرالمؤمنین (بیعت کرده و از درون، آن را شکسته و بر نفاق خود باقی مانده باشد، هنگامی‌که ملک‌الموت برای قبض روح او بیاید، ابلیس و یارانش در برابر او ظاهر شوند و آتش و انواع مختلف عذاب آن در چشم و قلبش و نشیمنگاهش در تنگناهای آتش برایش قابل مشاهده گردد، و همچنین باغ‌ها و منزلگاه‌هایی که درصورت پایداری بر ایمان و وفای به بیعت، مخصوص او بود، نیز به او نشان داده می‌شود. سپس ملک‌الموت به او می‌گوید: نگاه کن، اگر بر ولایت و دوستی خود بر برادر محمّد (باقی می‌ماندی، در روز فیصله قضاوت خداوند، سرانجامت در آن باغ‌هایی بود که مقدار آسایش و خوشی و شادی موجود در آن را تنها خداوند می‌داند، امّا تو پیمانت را شکستی و مخالفت ورزیدی. بنابراین، آن آتش با انواع مختلف عذاب و نگهبانان دوزخی که پتک در دست دارند و افعی‌های دهان باز و عقرب‌هایی که دم¬هایشان را بر افراشته‌اند و درندگانی که پنجه-هایشان را آماده کرده‌اند، و دیگر عذاب‌های آن، مخصوص توست که به‌سوی آن می‌روی. سپس آن شخص یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا و دستوراتش را می‌پذیرفتم و اوامرش را درباره‌ی ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (اجرا می‌کردم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج24، ص18/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص370؛ «عقاربها» بدل «عفاریتها» / الإمام العسکری، ص131/ البرهان

6

(فرقان/ 27)

أمیرالمؤمنین (اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ وَ أَسْأَلُکَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

امام علی ( بار خدایا از تو طلب امان می‌کنم، برای روزی که مال و فرزند سودمند نخواهد بود، مگر آن‌کس با قلب سالم وارد گردد. (شعراء/8988) بار خدایا از تو امان طلبم، یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج91، ص109/ بحارالأنوار، ج97، ص418

7

(فرقان/ 27)

أمیرالمؤمنین (جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (وَ مَا هُوَ قَال واجد أَسْمَاءَ مَنِ اغْتَرَّ وَ فَتَنَ خَلْقَهُ وَ ضَلَّ وَ أَضَلَّ وَ کَنَّی عَنْ أَسْمَائِهِمْ فِی قَوْلِهِ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی فَمَنْ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِی لَمْ یُذْکَرْ مِنِ اسْمِهِ مَا ذُکِرَ مِنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاء (قَالَ عَلِیٌّ (وَ مَا بَیَّنَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ وُقُوعُ الْکِنَایَهًْ عَنْ أَسْمَاءِ مَنِ اجْتَرَمَ أَعْظَمُ مِمَّا اجْتَرَمَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ (مِمَّنْ شَهِدَ الْکِتَابُ بِظُلْمِهِمْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَدَلِّ الدَّلَائِلِ عَلَی حِکْمَهًْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَاهِرَهًْ وَ قُدْرَتِهِ الْقَاهِرَهًْ وَ عِزَّتِهِ الظَّاهِرَهًْ

لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ بَرَاهِینَ الْأَنْبِیَاءِ (تَکْبُرُ فِی صُدُورِ أُمَمِهِمْ وَ أَنَّ مِنْهُمْ مَنْ یَتَّخِذُ بَعْضَهُمْ إِلَهاً کَالَّذِی کَانَ مِنَ النَّصَارَی فِی ابْنِ‌مَرْیَمَ فَذِکْرُهَا دَلَالَهًٌْ عَلَی تَخَلُّفِهِمْ عَنِ الْکَمَالِ الَّذِی تَفَرَّدَ بِهِ عَزَّ وَ جَل وَ لَمْ یَکْنْ عَنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاءِ (تَجَبُّراً وَ تَعَزُّزاً بَلْ تَعْرِیفاً لِأَهْلِ الِاسْتِبْصَارِ أَنَّ الْکِنَایَهًَْ عَنْ أَسْمَاءِ ذَوِی الْجَرَائِرِ الْعَظِیمَهًْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فِی الْقُرْآنِ لَیْسَتْ مِنْ فِعْلِهِ تَعَالَی وَ أَنَّهَا مِنْ فِعْلِ الْمُغَیِّرِینَ وَ الْمُبَدِّلِینَ الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ وَ اعْتَاضُوا الدُّنْیَا مِنَ الدِّین… بَعْدَ فَقْدِ الرَّسُولِ (مَا یُقِیمُونَ بِهِ أَوَدَ بَاطِلِهِمْ حَسَبَ مَا فَعَلَتْهُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی بَعْدَ فَقْدِ مُوسَی (وَ عِیسَی (مِنْ تَغْیِیرِ التَّوْرَاهًْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ تَحْرِیفِ الْکَلِمِ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ بِقَوْلِهِ یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَی اللهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ یَعْنِی أَنَّهُمْ أَثْبَتُوا فِی الْکِتَابِ مَا لَمْ یَقُلْهُ اللَّهُ لِیَلْبِسُوا عَلَی الْخَلِیقَهًْ فَأَعْمَی اللَّهُ قُلُوبَهُمْ حَتَّی تَرَکُوا فِیهِ مَا یَدُلُّ عَلَی مَا أَحْدَثُوهُ فِیهِ وَ حَرَّفُوا مِنْهُ وَ بَیَّنَ عَنْ إِفْکِهِمْ وَ تَلْبِیسِهِمْ وَ کِتْمَانِ مَا عَلِمُوهُ مِنْهُ وَ لِذَلِکَ قَالَ لَهُمْ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ ضَرَبَ مَثَلَهُمْ بِقَوْلِهِ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ فَالزَّبَدُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ کَلَامُ الْمُلْحِدِینَ الَّذِینَ أَثْبَتُوهُ فِی الْقُرْآنِ فَهُوَ یَضْمَحِلُّ وَ یَبْطُلُ وَ یَتَلَاشَی عِنْدَ التَّحْصِیلِ وَ الَّذِی یَنْفَعُ النَّاسَ مِنْهُ فَالتَّنْزِیلُ الْحَقِیقِیُّ الَّذِی لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ وَ الْقُلُوبُ تَقْبَلُهُ وَ الْأَرْضُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ هِیَ مَحَلُّ الْعِلْمِ وَ قَرَارُهُ وَ لَیْسَ یَسُوغُ مَعَ عُمُومِ التَّقِیَّهًْ التَّصْرِیحُ بِأَسْمَاءِ الْمُبَدِّلِینَ وَ لَا الزِّیَادَهًُْ فِی آیَاتِهِ عَلَی مَا أَثْبَتُوهُ مِنْ تِلْقَائِهِمْ فِی الْکِتَابِ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَقْوِیَهًْ حُجَجِ أَهْلِ التَّعْطِیلِ وَ الْکُفْرِ وَ الْمِلَلِ الْمُنْحَرِفَهًْ عَنْ قِبْلَتِنَا وَ إِبْطَالِ هَذَا الْعِلْمِ الظَّاهِرِ الَّذِی قَدِ اسْتَکَانَ لَهُ الْمُوَافِقُ وَ الْمُخَالِفُ بِوُقُوعِ الِاصْطِلَاحِ عَلَی الِایتِمَارِ لَهُمْ وَ الرِّضَا بِهِمْ وَ لِأَنَّ أَهْلَ الْبَاطِلِ فِی الْقَدِیمِ وَ الْحَدِیثِ أَکْثَرُ عَدَداً مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ لِأَنَّ الصَّبْرَ عَلَی وُلَاهًْ الْأَمْرِ مَفْرُوضٌ فَحَسْبُکَ مِنَ الْجَوَابِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مَا سَمِعْتَ فَإِنَّ شَرِیعَهًَْ التَّقِیَّهًْ تَحْظُرُ التَّصْرِیحَ بِأَکْثَرَ مِنْهُ.

امام علی ( یکی از زندیقان نزد امیرمؤمنان (آمد و گفت: «اگر در قرآن اختلاف و تناقض نبود، هرآینه اسلام را می‌پذیرفتم»! علی (فرمود: «چه تناقضی در قرآن وجود دارد»؟ گفت: «اسماء فریب‌دهندگان، گمراه‌شدگان و گمراه‌کنندگان در قرآن آمده، امّا در آیات: یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا* یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا* لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی به صورت کنایه‌ای ذکر شده است و اسمش نیامده، در مقابل اسم این همه انبیاء (… در قرآن ذکر شده است». علی (فرمود: «مواردی که در قرآن تصریح به نام افرادی شده و مواردی که به کنایه از مجرمان ظالم یاد شده، و خود قرآن بر ظلم آن‌ها شهادت می‌دهد، قوی‌ترین دلیل بر حکمت خدا و قدرت برتر و عزّت آشکار اوست، چراکه خداوند می‌داند، استدلال‌های انبیاء (بر قومشان سنگین بوده چراکه می‌بینیم در امّت‌های گذشته برخی افراد خود انبیاء (را مورد پرستش قرار دادند، مثل مسیحیان که حضرت عیسی‌بن‌مریم (را خدا یا فرزند خدا خواندند، این امر بیانگر تخلّف مردم از رسیدن به کمالی است که می‌توانستند در سایه‌ی قبول توحید خدای عزّوجلّ تحصیل کنند. [امّا اینگونه نشد]… از این رو ذکر اسمای انبیاء (نه از باب سرکشی و یا از باب گرامی‌داشت آنان بوده، بلکه تنها برای شناساندن به اهل بینش است. امّا به کنایه یادکردن از صاحبان گناهان بزرگ چون منافقان کار خدا نیست، بلکه کار تحریف کنندگان، آنانی‌که که قرآن را تقسیم کردند [آنچه را به سودشان بود پذیرفتند، و آنچه را برخلاف هوس‌هایشان بود رها نمودند]! . (حجر/91) و بهره‌ی دنیوی خود را از طریق دین می‌برند… برخی افراد بعد از آنکه پیامبر (از دنیا رفت امور باطل را همچون یهود و نصاری که بعد از نبود موسی و عیسی (به تورات و انجیل افزودند و آن را تحریف کردند، نسبت به قرآن انجام دادند، که هدف خاموش‌کردن نور خدا با دهان خود بود و خدا جزء به کمال‌رساندن نور خود کاری نکند. (توبه/32) بدین‌سبب آنان چیزهای در کتاب نگاشتند که خدا گفته بود، به این قصد که حقیقت را بر مردم بپوشانند. خداوند دل‌هایشان را کور نمود و از خود اثری به جا گذاشتند که دلالت بر دروغ‌ها و مشتبه‌ساختن امور و کتمان باشد، می‌کند که خدا در حقّ آنان فرمود: برای چه حق را به باطل می‌آمیزید. (آل عمران/71) و مَثَل آنان را اینگونه بیان می‌کند: امّا کف به کناری می‌افتد و نابود شود و آنچه برای مردم سودمند است در زمین پایدار بماند. (رعد/17) مقصود از «کف» گفتار معاندین است که در قرآن افزودند، و خدا آن‌ها را مضمحل، باطل و متلاشی نمود و دل‌ها آن را قبول می‌کند. و واژه‌ی «ارض» در فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ اشاره به جایگاه و محلّ قرارگرفتن علم است. و جایز نیست با وجود ادله‌ی تفسیر اشاره صریح به اسم تغییردهندگان و آیات افزوده شده از ناحیه‌ی آنان در کتاب گردد. چون موجب تقویت ادلّه مخالفان، کافران و امّت‌های منحرف از آیین و قبله‌ی ما هستند می‌گردد، و از سوی موجب سلب اعتماد به کتابی که مورد قبول همگان است خواهد شد. باید توجّه داشت که اهل باطل همیشه بیشتر از اهل حق بودند، و صبر بر حاکمان جور به‌همین دلیل واجب شمرده شده…. همین مقدار از جواب که شنیدی کافی است، و اصل تقسیر نیز ما را از آشکارکردن بیشتر مطالب برحذر می‌دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص404

بحارالأنوار، ج90، ص105

8

(فرقان/ 27)

الرّسول (لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ (قِیلَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ مُخْتَبِرُکَ فِی ثَلَاثٍ لِیَنْظُرکَیْفَ صَبْرُکَ قَالَ أُسْلِمُ لِأَمْرِکَ یَا رَبِّ وَ لَا قُوَّهًَْ لِی عَلَی الصَّبْرِ إِلَّا بِکَ فَمَا هُنَّ قِیلَ أَوَّلُهُنَّ الْجُوعُ وَ أَمَّا الثَّانِیَهًُْ فَالتَّکْذِیبُ وَ الْخَوْفُ الشَّدِید وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَمَا یَلْقَی أَهْلُ بَیْتِکَ (مِنْ بَعْدِکَ مِنَ الْقَتْل قَالَ إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَبِلْتُ یَا رَبِّت فَقِیلَ لِی وَ أَمَّا ابْنَتُکَ فَإِنِّی أُوْقِفُهَا عِنْدَ عَرْشِی فَیُقَالُ لَهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَّمَکِ فِی خَلْقِهِ فَمَنْ ظَلَمَکِ وَ ظَلَمَ وُلْدَکِ فَاحْکُمِی فِیهِ بِمَا أَحْبَبْتِ فَإِنِّی أُجِیزُ

حُکُومَتَکِ فِیهِمْ فَتَشْهَدُ الْعَرْصَهًَْ فَإِذَا أُوقِفَ مَنْ ظَلَمَهَا أَمَرَتْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُ الظَّالِمُ وَا حَسْرَتَاهْ عَلی مافَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ یَتَمَنَّی الْکَرَّهًَْ وَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلا فَیُقَالُ لَهُمْ أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَی الظَّالِمِینَ الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُون.

پیامبر ( وقتی پیامبر (در شب معراج به آسمان‌ها رفت، خطاب آمد، «ای محمّد (خداوند تو را در سه چیز امتحان خواهد کرد تا ببیند صبر تو چگونه است»؟ محمّد (فرمود: «خداوندا، من تسلیم امر تو هستم. ولی‌ای خدای من، تو باید در صبرکردن به من نیرو بدهی، آن سه چیز کدامند»؟ خطاب آمد: «اوّلی، گرسنگی است… امّا دوّمی، [مردم] تو را تکذیب می‌کنند و باید خوف و وحشت زیادی را متحمّل شوی…: امّا سومی، کشتار و قتلی است که بعد از تو نسبت به اهل بیتت انجام می‌شود. پیامبر (عرض کرد: «إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قبول کردم‌ای پروردگارم» … امّا دخترت فاطمه (را به خاطر آن صبر و تحمّل در قبال مصیبت‌ها، در روز قیامت در کنار عرشم می‌نشانم و به وی گفته می‌شود: «اکنون خداوند تو را در میان مردم حَکَم قرار داده. پس درباره‌ی هرکسی که به تو ظلم و ستم کرده و به فرزندانت ظلم‌کرده حکم کن، من حکم تو را درباره‌ی آن‌ها اجازه می‌دهم تا او را به‌طرف جهنّم ببرند». پس آن ستمکار می‌گوید: «وای بر من، چرا در امر مخالفت با جنب خدا افراط کردم… و وعده‌های خداوند را به مسخره گرفتم و آرزو می‌کند که دوباره به دنیا برگردد تا جبران خطاهایش را بکند. روزی که کافر دستان خود را به دندان گزد و گوید: ای کاش راهی را که رسول در پیش گرفته بود، در پیش گرفته بودم وای بر من، کاش فلان را دوست نمی‌گرفتم. . پس به آن‌ها نفر از جانب خداوند خطاب می‌شود: آگاه باشید خداوند بر ظالمان لعنت کرده و آن‌ها کسانی هستند که مردم را از رفتن راه راست مانع شدند و آن راه را کج کردند، آن‌ها در آخرت کافر هستند (یعنی آن‌ها به آخرت ایمان نداشته‌اند). (هود/1918).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص406

بحارالأنوار، ج28، ص64/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص837

9

(فرقان/ 27)

الرّسول (مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِینَ کُرْبَهًًْ وَ أَجَارَهُ مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ نَفَّسَ عَنْهُ کَرْبَهُ الْعَظِیمَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ.

پیامبر ( هرکه مسافری مؤمن را کمک و یاری کند، خداوند هفتادوسه نوع رنج را از او ببرد، و از غم و اندوه در دنیا و آخرت نجاتش بخشد، و ناراحتی‌های بزرگ او را برطرف سازد، یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

مکارم الأخلاق، ص266

آیه یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً [28]

ای وای بر من، کاش فلان [شخص گمراه] را به دوستی انتخاب نکرده بودم!

آیه لَقَدْ أَضَلَّنی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنی وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً [29]

او مرا از یادآوری [حق] گمراه ساخت بعد از آنکه [ياد حق] به‌سراغ من آمده بود». و شیطان همیشه انسان را تنها و بی‌یاور می‌گذارد.

1

(فرقان/ 29)

الباقر (انَّ هَذِهِ الْآیَاتِ نَزَلَتْ فِی رَجُلَیْنِ مِنْ مَشَایِخِ قُرَیْشٍ أَسْلَمَا بِألسِنَتِهِمَا وَ کَانَا یُنَافِقَانِ النَّبِیَّ (وَ أَخاً بَیْنَهُمَا یَوْمُ الاخاء فَصَعِدَ أَحَدُهُمَا صَاحِبُهُ عَنِ الْهَدْیِ فَهَلَکَا جَمِیعاً فحکی اللَّهِ تَعَالِی حکایتهما فِی الاخِره وَ قَوْلَهُمَا عِنْدَ مَا یَنْزِلُ عَلَیْهِمَا مِنَ الْعَذَابِ فَیَحْزَنَ وَ یتاسف عَلَی مَا قَدَّمَ وَ یتندم حَیْثُ لَمْ یَنْفَعْهُ النَّدَمِ.

امام باقر ( این آیات در مورد دو مرد از بزرگان قریش نازل شده، که با زبان اسلام آوردند امّا با پیامبر (نفاق می‌کردند، و در روز اخوّت و برادری بین آنان پیمان برادری ایجاد کرد، و یکی از آن دو دیگری را از راه درست باز داشت و هر دو به هلاکت رسیدند، و خداوند عزّوجلّ حکایت آن دو و سخنانشان را در هنگام نزول عذاب بر آن‌ها حکایت کرده است و اینکه یکی از آن‌ها اندوهگین می‌شود و بر آنچه انجام داده افسوس می‌خورد و درجایی‌که پیشیمانی سودی برایش ندارد، احساس پشیمانی می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

البرهان

2

(فرقان/ 29)

الباقر (السَّبِیلُ هَاهُنَا عَلِیٌّ (یَا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا* لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ یَعْنِی عَلِیّاً (.

امام باقر ( منظور از سبیل در اینجا علی (است؛ یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ؛ و منظور از ذکر در اینجا امام علی (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

البرهان

آیه وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً [30]

و پیامبر عرضه داشت: «پروردگارا! قوم من قرآن را متروک ساختند».

1

(فرقان/ 30)

الرّضا (قَالَ الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ إِنْ سَأَلَ سَائِلٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی… فَإِن قَالَ فَلِمَ أُمِرُوا بِالْقِرَاءَهًِْ فِی الصَّلَاهًِْ قِیلَ لِئَلَّا یَکُونَ الْقِرَاءَهًُْ مَهْجُوراً مُضَیَّعاً وَ لِیَکُونَ مَحْفُوظاً فَلَا یَضْمَحِلَ وَ لَا یُجْهَلَ.

امام رضا ( در روایت فضل‌بن‌شاذان آمده است: … از امام رضا (بارها شنیده شد که فرمود: «اگر کسی گفت؛ برای چه در نماز قرآن تلاوت شود، گفته می‌شود، برای اینکه قرآن از متروک و ضایع‌شدن حفظ گردد، تا دچار اضمحلال و فراموش نگردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص408

عیون أخبارالرضا، ج2، ص107

2

(فرقان/ 30)

الرّسول (فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الْفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَی النَّارِ وَ هُوَ الدَّلِیلُ یَدُلُّ عَلَی خَیْرِ سَبِیلٍ وَ هُوَ کِتَابٌ فِیهِ تَفْصِیلٌ وَ بَیَانٌ وَ تَحْصِیلٌ وَ هُوَ الْفَصْلُ لَیْسَ بِالْهَزْلِ وَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَظَاهِرُهُ حُکْمٌ وَ بَاطِنُهُ عِلْمٌ ظَاهِرُهُ أَنِیقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِیقٌ لَهُ نُجُومٌ وَ عَلَی نُجُومِهِ نُجُومٌ لَا تُحْصَی عَجَائِبُهُ وَ لَا تُبْلَی غَرَائِبُهُ فِیهِ مَصَابِیحُ الْهُدَی وَ مَنَارُ الْحِکْمَهًِْ وَ دَلِیلٌ عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ لِمَنْ عَرَفَ الصِّفَهًْ.

پیامبر ( هرگاه آشوب‌ها چون شب تار شما را فرا گرفت به قرآن بچسبید زیرا شفیعی است که شفاعتش پذیرفته است و گزارش بدی‌ها را می‌دهد و گفته‌ی او تصدیق می‌شود، هرکه قرآن را رهبر خود سازد او را به بهشت کشاند و هرکه آن را پشت سر خود نهد او را به دوزخ راند، همان قرآن رهنماست که به بهترین راهی نشان دهد و آن کتابی است که در آن تفصیل و بیان و تحصیل مقاصد است، آن جداکننده‌ی حق و باطل و رافع هرگونه اختلاف است، شوخی و سرسری نیست، ظاهری دارد و باطنی دارد، ظاهرش حکم و دستور است و باطنش علم و دانش، ظاهرش خرّم و زیبا است و باطنش ژرف و نارسا، اخترانی دارد و اخترانش هم اخترانی دارند (قسمت‌هایی دارد و هر قسمتش هم قسمت‌هایی دارد) شگفتی‌هایش شماره نشوند و تازه‌هایش کهنه نگردند، در آن چراغ‌های هدایت و فروزانگاه حکمت و دلیل بر معرفت است، برای کسی که راهِ آن را بداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص499 / نورالثقلین

3

(فرقان/ 30)

الرّسول (أَنَا أَوَّلُ وَافِدٍ عَلَی الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ کِتَابُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِی ثُمَّ أُمَّتِی ثُمَّ أَسْأَلُهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ وَ بِأَهْلِ بَیْتِی.

پیامبر ( من نخستین کسی هستم که روز قیامت بر خدای عزیز جبّار با کتابش و اهل بیتم وارد شوم، سپس امّتم [وارد شوند] پس از آن‌ها بپرسم با کتاب خدا و اهل بیت من چه کردید؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص600 / نورالثقلین

4

(فرقان/ 30)

الصّادق (عَنْ یَعْقُوبَ الْأَحْمَرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (إِنَ عَلَیَ دَیْناً کَثِیراً وَ قَدْ دَخَلَنِی مَا کَانَ الْقُرْآنُ یَتَفَلَّتُ مِنِّی فَقَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ ( الْقُرْآنَ الْقُرْآنَ إِنَّ الْآیَهًَْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ السُّورَهًَْ لَتَجِیءُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَتَّی تَصْعَدَ أَلْفَ دَرَجَهًٍْ یَعْنِی فِی الْجَنَّهًِْ فَتَقُولُ لَوْ حَفِظْتَنِی لَبَلَغْتُ بِکَ هَاهُنَا.

امام صادق ( یعقوب‌بن‌احمر گوید: به امام صادق (عرض کردم: «من بدهکاری زیادی دارم و به‌اندازه‌ای در ناراحتی و اندوهم که قرآن از ذهنم رفته است»؟ امام صادق (فرمود: «قرآن، قرآن، همانا یک آیه از قرآن و یک سوره از آن روز قیامت می‌آید و هزار درجه بالا می‌رود یعنی در بهشت پس می‌گوید: اگر مرا نگه‌داشته و حفظ می‌کردی تو را به این مقام می‌رساندم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج10، ص410

الکافی، ج2، ص608 / نورالثقلین

پرونده های پیوست شده
مطالب مرتبط
: 1402/04/30     : 327
: 1    : 9
شما نیز به این مطلب امتیاز دهید :
تنظیمات
این پرونده را به اشتراک بگذارید :
Facebook Twitter Google LinkedIn